Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[110. De Zaankant]

De merkwaardige Zaanstreek of Zaankant, Zaandam met de bloeiende dorpen Oost- en West-Zaan, Zaandijk, Koog aan de Zaan, Wormerveer enz. bevattende, heeft tegenwoordig ter nauwernood een eigen dialect meer, ofschoon juist de Zaankanters oudtijds door veel eigenaardigheden en ook door hun tongval zich nog al scherp van andere Noord-Hollanders onderscheidden. Maar de nieuwe tijd met zijn snelle vervoermiddels, de omstandigheid dat de meeste Zaankanters, als kooplieden en fabrikanten (landbouwers zijn er slechts zeer weinig aan de Zaan) een druk verkeer met vreemdelingen onderhouden, en ook de nabijheid van Amsterdam, heeft heden ten dage nagenoeg al het eigenaardige oud zaansche reeds van den Zaankant verdreven en ook den oud zaanschen tongval bij de meesten grootendeels in modern hollandsch opgelost. De aanzienlijke burgers aan de Zaan spreken tegenwoordig niet anders dan zulke lieden in de hollandsche steden doen; bij den geringeren burgerstand zijn nog enkele eigenaardige woorden en eenige eigenaardigheden in de uitspraak bewaard gebleven; zooals het weglaten der slot n (dat trouwens overal in Holland voorkomt), het uitspreken der z als s, der sch als sk, enz., waaruit men tevens den frieschen oorsprong van het volk aan de Zaan kan opmaken. Verder trekt de ei en ij klank er min of meer sterk naar de ai en aai, de ui eenigszins naar de oi, de lange a naar de e (æ), enz. Slechts door enkele oude lieden uit den arbeidersstand aan de Zaan, voor zoo verre ze echte Zaankanters zijn, wordt nog het echte zaansche dialect gesproken. In dien ouden tongval, die weldra geheel zal zijn uitgestorven, is de hier beneden staande vertaling opgesteld. Voor dertig, veertig jaren echter spraken de meeste Zaankanters nog zóo.

Dat de Zaankanters, even als alle Noord-Hollanders benoorden het IJ, van frieschen oorsprong zijn en oudtijds de friesche taal hebben gesproken, behoeft hier wel niet nader bewezen te worden.

In B. van Geuns's Beschrijving van Zaandam komt een Lijst van verouderde of nog gebruikelijke zaanlandsche woorden en spreekwijzen voor, en in het eerste deel van Dr. A. de Jager's Nieuw Archief voor nederlandsche taalkunde ook nog eenige Zaanlandsche woorden en spreekwijzen.

[p. 65]

110. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van den Zaankant.

Medegedeeld door den heer J. Honig Jz. Jr. ¹⁾, burgemeester te Zaandijk. Augustus 1870. (In nederlandsche spelling.)

11. D'r was 'r 's 'n man en die had twee zeuns.

12. De jongste van 'n zaide iens teuge de vader: vader! geef me 't deel van 't goed dat me toekomt; en de vader deelde 'n 't goed.

13. Niet lank d'r næ gink de jongste zeun up rais næ 'n vreemd land, en i nam al z'n geld en goed mee, en dæær brocht i alles d'r deur.

14. En toe i alles weg emaakt had, kwam d'r 'n groote hongersnood in dat land en toe begon i arremoe te laië.

15. En i gink hene en kwam bai 'n inweuner van dat selfd'r land en die stuurde 'm up z'n land um up de varrekes te passe.

16. En i kreeg trek um z'n buik te vulle mit d'n draf die de varrekes vrate, maar gien mens gaf er 'm wet van.

17. En toe i tot 'm selvers ekomme was, zaid' i: hoeveul knechse van m'n vader hewwe broods genog en ikke bin fleeuw van den honger.

18. Ik zel opstaan en næ m'n vader gaan en 'k zel teuge 'm zegge: vader! 'k hew esondigd teuge de hemel en teuge jou.

19. 'K bin nie meer weerd um je zeun te hiete; geef me werrik as ien van je knechse.

20. En i stond op en i gink næ z'n vader. Toe i nog 'n end van 'm of was, zag de vader 'm al en die wierd akelig doe i 'm zoo zag ankomme; hij liep næ 'm toe, vil 'm um d'n hals en kuste 'm.

1) Sedert overleden.

[p. 66]

21. En de zeun zaide toe teuge de vader: vader! 'k hew esondigd teuge de hemel en teuge jou en 'k bin nie meer weerd om je zeun enoemd te worren.

22. Maar de vader zaide teuge z'n knechse. haal anstons 't mooiste kleed en doe 'm dat an; steek 'n ring an z'n hand en trek skoene an z'n voete.

23. Kraig 't meste kall'f, slacht 't en lææt uis ete en vroolik weze.

24. Want deuze zeun van me was esturve en i is weer levend eworde; i was verlore en is evonde. En toe begonne ze vroolik te wezen.

25. En de ouste zeun was in 't veld, en doe i 't huis kwam, hoorde i 't zinge en 't danse.

26. En i riep ien van z'n vaders arrebaiers bij 'm, en vroeg 'm wet er an de hand was.

27. En die zaide teuge 'm: je broer is weerom ekomme en je vader het 't meste kall'f doen slaan, omdat i 'm esond weer 't huis ekregen et.

28. Maar toe wierd i kwaad en i wou niet in huis gaan; toe gink de vader næ 'm toe en bad 'r 'm om, dat i toch maar binne komme zou.

29. Maar i zaide teuge z'n vader: zie! ikke dien je nou al zooveul jaar en 'k hew nog nooit 'n v'rbod van je overtreë en nog nooit hew je me 'n bokki egeve, um mit me vrinde wet plaisier te hewwe.

30. Maar nou deuze je zeun ekomme is, die je goed mit hoere d'r deur ebrocht het, nou hew je 't meste kall'f eslacht.

31. En toe antwoordde de vader 'm: kind! jij bint ommers alle dag bij me en al wet ik hew, is jouës.

32. We moste veul eer vroolik weze en blai, want deuze broer van je was esturve en nou is i weer levendig eworde; i was verlore en nou is i evonde.

Aanteekeningen.

De æ klinkt tusschen a en e in; de ui van huis, enz. klinkt nagenoeg tusschen ai en oi in.

17. Knechse, knechten; zie vs. 17 bl.50 II.

[p. 67]

Fleeuw, flauw, in veel nederduitsche tongvallen flou; zoo staan ook het friesche sleau, het engelsche slow (zie bl. 484 I op ‘het friesche woord sleau’), het hollandsche sneeuw en het engelsche snow tegen elkander over. Flauw is ook in den westvlaamschen tongval fleeuw of fleew.

18. Zel, zal; zie vs. 18 bl. 47 II.

23. Uis, ons; zie vs. 23 bl. 60 II.

27. Slaan, hier in de beteekenis van slachten. Slaan, slagen, (waarvan slager, geslagen) en slachten zijn drie even zuivere, even goed nederduitsche vormen van het zelfde woord.