Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[108. Het eiland Marken]

De tongval van het andere Zuiderzee-eiland, van Marken, is minder bijzonder dan die van Urk. Het eiland Marken behoort dan ook niet even als Urk en Schokland, tot het verdronkene land dat oudtijds rondom het Fliemeer lag, evenmin als het een overblijfsel van 't eiland Flevo is. Neen, maar Marken is niets anders als een stuk, een afgescheurd brokstuk van Waterland, en de Markers zijn oorspronkelijk even als de Waterlanders van den hedendaagschen vasten wal, Friezen, waterlandsche Friezen. Hun tongval komt in hoofdzaak overeen met het gewone waterlandsche nederduitsch. Dit maakt de grondslag van den marker tongval uit, die zich van het eigenlijke waterlandsch slechts door eenige eigene klanken, een eenigszins meer gerekte, slepende, zingerige uitspraak, en door het niet uitspreken der h, enz., onderscheidt. Bovendien is de marker tongval veel meer ouderwetsch, en treft men er nog meer sporen in aan van de oude friesche taal dan in het gewone, hedendaagsche waterlandsch. Want zonder twijfel hebben de Waterlanders als echte Friezen, en dus de Markers ook, oudtijds de friesche taal gesproken, natuurlijk ook met een eigen tongval, waterlandsch friesch dus, dat geheel is uitgestorven. Zelfs komt het mij zeer waarschijnlijk voor dat de Markers, door hun afgezonderde woonplaats en levenswijze, nog langer dan de andere waterlandsche Friezen friesch hebben gesproken. Nog in de vorige eeuw was het friesche persoonlijke voornaamwoord dou bij hen in gebruik en vervoegde men 't werkwoord dat daarbij behoorde op friesche wijze, dou biste, gij zijt, dou sieste, gij ziet, enz. Ook hadden de klanken ui en ij toen daar nog grootendeels haar zuivere uitspraak als u en i behouden. Zie bl. 40 II.

In den vierden jaargang van het tijdschrift De Taalgids komen eenige Taalbijzonderheden van het eiland Marken voor, van A. Tinholt, en in den tweeden jaargang van De Taal- en Letterbode vindt men Eenige opmerkingen over 't markensche dialect van F. Allan; wat echter op bl. 62 in dat stuk van den marker tongval wordt gezeid, is grootendeels onwaar; vooral geldt dit van de bewering dat er in de taal die door de tegenwoordige bevolking van 't eiland Marken wordt gesproken, weinig of geen verschil zou te bespeuren zijn met die, welke in beschaafde kringen aan den vasten wal gesproken wordt. Trouwens wat er op de andere bladzijden van deze ‘opmerkingen’ te lezen staat, weerspreekt ten duidelijksten deze vreemde bewering.

[p. 58]

108. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van het eiland Marken.

Medegedeeld door den heer C. de Groot Cz., hoofdonderwijzer op Marken. Augustus 1870. (In nederlandsche spelling.)

11. D'r was 's 'n man en die ad twee zeuns.

12. En de jonkste deer van zaad teugen z'n væær: ta! geef mij m'n erfporsie. En ij verdeelde 't goed.

13. En niet veul dagen deer nee is de jonkste zeun, toe ij halles bij mekaar egæærd ad, weg eraasd nee 'n vaar læænd en deer et ij z'n goed deur ebrocht, in 'n overdadig leven.

14. En toen i alles verteerd ad, kam 'r 'n groote ongersnood in dat læænd, en ij begon ermoe te lijden.

15. En toe gonk ij ien en ij gonk nee ien van de burgers van dat læænd, en die stuurde 'm nee z'n læænd om op de verkens te passen.

16. En ij begeerde z'n buik te vullen mit 't voer dat de verkens atten en gien mens gaf 't 'm.

17. En toe kwam ij tot 'm zelf en ij zaad: oeveul uurlingen van m'n væær ewwen brood enog, en ik vergeen ier van onger!

18. Ik zal opsteen en nee m'n væær toe geen en ik zal teugen 'm zeggen: ta! ik ew ezoundigd teugen den emel en veur jou.

19. Ik bin niet meer wæærd je zeun enoemd te worren; maak me as ien van je uurlingen.

20. En ij stond op en gonk nee z'n væær; en toen ij nog varde weg was, zag z'n væær 'm al en die werd mit inderlijke ontferming over 'm bewogen; ij liep mit 'n vaarsi nee 'm toe, vol 'm om z'n als en zoende 'm.

21. En de zeun zaad teugen 'm: ta! ik ew ezoundigd teugen den emel en veur jou en ik bin niet meer wæærd je zeun enoemd te worren.

[p. 59]

22. Maar de væær zaad teugen z'n knechs: bringt ier gank 'n bas kleed en trekt 't 'm an en geeft 'n ring an z'n æænd en schoenen an z'n bienen.

23. En bringt 't gemeste kalf en slacht 't en leet uis eten en vroolik weze.

24. Want m'n zeun was dood en ij is weer levend eworren; ij was verloren en ij is evounden. En toe begonnen zijmekaar vroolik te worren.

25. En z'n ouste zeun was op 't læænd en toen ij dicht bij uis kam, oorde ij 't gezang en 't gedans.

26. En ij riep ien van de knechs bij 'm en vroeg 'm wet deer te doen was.

27. En die zaad teugen 'm: je broer is weerom ekomen en je ta et 't gemeste kalf eslacht, omdat ij 'm ezound weerom ekregen et.

28. Maar ij werd boos en ij wou niet in uis komme. Toen kam z'n væær d'r uit en bad 'r 'm om.

29. Toe zaad die ouste zeun teugen z'n væær; kijk 'r is, ik dien je nou al zooveul jeer en ik ew nooit wet misdeen, en jij ew me nog nooit 'n bokki egeven, om mit m'n maats 'r 's vroolik te wezen.

30. Maar nou deze zeun van je ekomen is, die je goed mit oeren d'r deur ebrocht et, nou ew je 't gemeste kalf veur 'm eslacht.

31. Toe zaad de væær teugen 'm, kijnd! jij binne altijd bij me en al wet van mijn is, is van jou.

32. Wijmekaar moste vroolik en blij weze; want je broer was dood en ij is weer levend eworren; ij was verloren en ij is evounden.

Aanteekeningen.

De æ en ææ hebben den blatenden klank tusschen a en e in.

11. Ad; had. De Markers spreken de h als beginletter van een woord niet uit. Een verkeerde plaatsing der h, namelijk voor een woord dat met een klinker begint, komt ook voor, maar lang zoo geregeld niet; dit hangt meest af van het meerdere of mindere gevoel voor welluidendheid en zoetvloeiendheid, van den spreker. Een voorbeeld hiervan vindt men in vs. 13. Zie vs. 11 bl. 56 II op adde.

12. Zaad, zeide. De tweeklank ei gaat in den marker tongval in

[p. 60]

een volkomene, zuivere a over; zoo is reizen raze, klein klaan, meisje maasje, veilig valig, een prent 'n alig (van halig, heilig, even als nog in Friesland een kinderprent 'n heilich, dus oorspronkelijk een afbeeldsel van den een of anderen heilig, wordt genoemd), enz.

Væær en ta beteekenen beide vader; væær is een verkorting van vader en wordt in algemeenen zin slechts gebruikt; ta is het woord waar mede de kinderen hun vader aanspreken, dat ze ook gebruiken als ze van hun vader spreken, en dat ook wel in algemeenen zin wordt gebruikt. Het onderscheid in 't gebruik van de woorden væær en ta blijkt uit deze vertaling duidelijk. Moeder is op Marken, als in het friesch: mem; zuster tutte en grootvader en grootmoeder bappe en bessi. Zie vs. 12 bl. 12 II en vs. 12 bl. 24 II.

13. Eraasd, gereisd; zie hier boven vs. 12 op zaad.

Vaar, ver; 't bijvoegelijke naamwoord ver is op Marken vaar, 't bijwoord ver is er varde; zie vs. 13 bl. 24 II op fard en vs. 20 hier beneden.

14. Kam, kwam, overeenkomende met het friesche kam of kaem.

Ermoe, armoede.

15. Ien, heen, henen.

18. Ezoundigd, gezondigd; de geslotene o voor n wordt op Marken als ou uitgesproken, b.v. bount, bont; spouns, spons; ounwis, ongewis, onzeker; ounvaarlijk, geweldig, vervaarlijk; ezound (oudtijds ook zoundig) gezond; evounden, gevonden.

20. Varde, ver; zie vs. 13 hier boven op vaar.

Mit 'n vaarsi, met een snellen aanloop; dit vaarsi is zeker verwant aan het leeuwarder woord faasje of faa_rsje, dat nagenoeg de zelfde beteekenis heeft. Zoo zeit men te Leeuwarden van iets dat zich snel voort beweegt, b.v. van een locomotief: nou, daar sit faasje achter!

22. Gank, spoedig, haastig.

Bas, mooi, schoon, van het oud friesche bask, dat tusschen Flie en Lauwers reeds bijna geheel verouderd is, behalve te Hindeloopen, waar het, in de zelfde beteekenis, nog in volle gebruik is.

Schoenen an z'n bienen, zie vs. 22 bl. 28 II op skoene.

23. Uis, ons; dit woord, dat oorspronkelijk friesch is (ûs), was oudtijds in de noordhollandsch-nederduitsche spreektaal overal zeer algemeen in gebruik. Zie vs. 17 bl. 292 I op os.

24. Zij mekaar, (zij malkander, zij elkander, zij); zoo zeit men op Marken ook jijmekaar voor gij, gijlieden; wijmekaar voor wij; eurmekaar (heur, haar malkander) voor henlieden, enz.

31. Kijnd, kind; meervoud kijeren; zie vs. 31 bl. 324 I.

[p. 61]

32. Wijmekaar, wij, wijlieden; zie hier boven vs. 24.