Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 8

[p. 414]

Oude aenteekeningen over Gent.

In het jaer 1549 den xvj july quam binnen Ghendt onsen prinse Philippus, soone van den keyser Carolus.

1555 den 11 augusti quam den keiser Carolus binnen Ghendt, in een rosbaer, ende den xiij quamen ooc binnen Ghendt twee coninghinnen, Eleonora ende vrouw Maria. Den xvj der selver maendt quam Philippus, Carolus soone, wederom binnen Ghendt, ende corts daerna vertroc den keyser naer Zeelandt, ende alsoo voorts naer Spayngien.

Den xi april 1556 ordonneerden de heeren van Ghendt eenen aert¹ in de Halle, eenen dach ter weke, donderdachs ten elf uren, om datter groote duerte quam in de granen. Het coren [vercocht men] aen xxxij grooten de viertele. Corts daernaer om xxxvj grooten, ende noch corts daernaer wasser gestelt dat elc maer en mocht hebben een meucken, ende dat om datter soo luttel coren was.

Anno 1557 den lesten meye beghonst binnen Ghendt de groote benautheydt van coren, dat men seyde: daer is geldt, gheeft my coren! Niettegenstaende en creghen geen dan die fortse deden met drummen², dat het niet om spreken en was; want daer en waren maer dry mudden coren, die dheeren vercreghen hadden van de heeren van S^t-Pieters. Sanderdachs gingen de heeren omme, ende seyden, daer sy meynden coren te vinden: Wy bevelen u van sHeeren ende sWets weghe dat ghe ten arde sult setten³ alle coren dat ghy meer hebt dan ghylieden eten sult voor den oost. Daer en quam gheen ter merct, want niemand en hadde coren, by, noch buyten, noch binnen. Hier quam den grooten noodt op. Op 's Olieslagers huys waren dry mudden ghemeten,

1 Aert, markt.

2 Met geheele benden volk (drommen).

3 Ten aerde, ter korenmarkt.

[p. 415]

maer met een meuken smaels¹, ende ooc niet meer. Thuys wiert beclommen met meer andere. Daer sagh men de handen vringhen, de traenen vloeyen. Elc meuken galt xxij grooten.

Den derden van julius galt een pont broodt xviij st. een oort, ja noch meer. Men vant gheen te coope. Dat was een benaude weke; maer, een dach of twee daernaer, quamen twee scepen met coren ende twee met gerste, het coren om de lieden van de stede en de gerst om de lieden van buyten. Men verboodt dat niemant coren uit de stadt draghen soude, maer wel broodt. Daer sy wisten datter broodt in de hoven² was gaven sy haer gelt van de vooren, ende bleven met benauden herten voor de deure ligghen, mans ende vrouwen, commende twee dry mijlen van huys. Men vraegde maer naer erten ende boonen, ende niemand en conder ghenoech crijghen. Doen deden de heeren looden gieten, op ieder sijde ghedruct een G met eene croone: dese gaf men uyt voor schepenhuys. Die een hadde die haelde tsondachs een meuken oosters coren voor xxvi st.; maer dit en duerde maer dry weken.

Den ix hoymaend soo passeerden hier door Ghendt viertigh waeghens met goud ende silver, die den keyser Carolus sant an sijnen sone Philippus, om gelt te slaen.

Anno 1559, den sevensten april was te Ghendt ghepubliciert den pays met Vrankerijck. Den ix der selver maendt wiert, ter causen van den pays, gheviert, ende waeren er prijswijnen ghegheven, den oppersten prijs xx grooten ider kanne. Hier naer volghen de goone die prijsen hadden. Den eersten de Hooghpoorte, den tweeden de Langhe munte, den derden den Lombaert, den iiij de Brabandtstrate, den v de coopliede van de Leye voor het hof van Egmondt, den vj de Cooremerct, den vij de Vereplaetse, den viij de Cortesteenstrate, den ix den Calanderbergh.

Int selve jaer 1559, was te Ghendt in S. Jans kercke ghecelebreert de orde vant Gulden Vlijs, ende daernaer vertrock onsen conninc Philippus naer het Sas, om naer Spagnien te vaeren.

Den xxviij july was ghecelebreert de uitvaert van den coninck³ in S. Michiels kercke met omtrent twee duysent keersse.

Den xix Augusti soo was hier binnen Ghendt, in alle de prochiekercken, by bevele van den paus ende van den hove, uytghelesen dat men int doopen van de kinders maer eenen peter ende meter

1 Telkenmale.

2 De ovens.

3 Van keizer Karel V.

[p. 416]

tot ghetuyghen soude nemen; voorts, wat belofte datter ghedaen wordt, tsy by woorden of breken van penninghen¹, etc. daer den pastor ende de vrienden niet en sijn, dat dit van gheender weerde en is, ende datter twee beloken tijden sijn, den Advent en den Vasten.

Anno 1566, den ij juny ghebeurde op diveersche plaetsen groote vergaderinghen van volcke, soo van Ghendt, Audenaerde, Ronse ende andere plaetsen, om te hooren de nieuwe weerelijcke predicanten, die van Geneven comen waeren, Calvinus leeringhe predickende. Het eerste openbaer sermoen gheschiede buyten S. Lievens poorte op den lesten juny naer noen, ten dry uren, door eenen Nicasius Van der Schuren². Daer was menichte van volck. Int beginsel van tsermoen soo sijn dheeren van Ghendt ghecommen, gheassisteert met die van den Oudenburgh, S. Pieters ende S. Baefs, ende hebben die verstoert; alwaer een groote roere was; maer daer en was niemandt ghedoodt nochte ghevanghen.

Den vj van julius wiert wederom een predicatie ghedaen binnen de prochie van Wondelghem, daer wel vijf of ses duysent menschen waeren. Sy vercochten daer ooc valsche boeken voor xij mijten tstuk, ende dit verginck al sonder rumoer.

Den xxv july was op S. Pieters, op den eersten Driesch een predicatie wel voor 8 of 9000 persoonen uyt diveersche plaetsen, ende meest met wapenen, waerom de heeren van de stadt ordonneerden op het stadthuys te waecken, van ider neeringhe een seker ghetal, maer ten duerde niet langh.

Den xxvj wasser binnen Peteghem by Deynze een predicatie ghehouden, daer wel xiiij duysent menschen onder waren, mans, vrouwen ende kinderen, al meest met wapenen, Dachs te vooren waeren in de stadt van Ghendt uytghelaeten al de goone, die van de religie waeren, van shoofs weghe.

Den xxvij july hebben de heeren van de wet met notabile persoonen doen bidden oft ghebieden dat niemant hem soude vervoorderen ter predicatie te gaene, die men hielt den xxviij, buyten S. Pieters op den Driesch; maer lettel of gheene hebbent ghelaeten.

1 Men was namelyk gewoon by zekere verbindtenissen een penning in twee stukken te breken, waer beide partyen een van tot zich nam.

2 Pater De Jonghe noemt in zyne Ghendsche geschiedenissen, tweeden druk, I deel, bl. 6, Hermannus Strickerius of de Struycker, van Zwol.

[p. 417]

Den xij augusti quamen sy preken buyten de Brughsche poorte, op Vaernewijcx goedt, in vlaems ende ooc int françoys, met groot ghetal van volck ende wapenen.

Den xv augusti preeckten sy op Leedriesch¹.

Den xviij augusti by de Sartreusen, op eenen meersch.

Den xvij ende xviij heeft eenen hoop volcx alle de beelden gheworpen uyt de kercken van Wevelghem, Meenen, Harelbeke, Deynse ende ander plaetsen.

Dit jaer en wiert te S. Pieters gheenen ommeganck gehouden van Onze Lieve Vrouwe, waerom dat vele catholijcke menschen seer droeve waeren.

Den xix augusti waren by de paters Augustijnen twee autare in stucken gesmeten, ten thien uren voor noen, ende te S. Pieters ende S. Agneeten wiert het goedt al uyt haer cloosters ghedaen.

Den xxiv soo deden de vier orders werelijcke cleederen an, ende ghinghen lancx de straeten als cooplieden. Men sach luttel of weynighe wereldsche priesters lancx ter straeten.

Den xxv wierden op sommighe plaetsen misse ghedaen, maer int heymelijck verborghen. Ten selven daghe quam te S. Pieters eenen predicant preken, maer moest ruymen, maer naer de noene ghinc hy preken buyten de poorte, op den Driesch.

Den xxvij september wasser eenen Ghijselbrecht Cools, sijnde eenen loodgieter, ghehanghen, hy derder, om dat hy in alle plaetsen voorbarich int breken hadde gheweest².

In desen tijt, ende wat te vooren, was de predicatie in alle liberteyt ghebruykt. Buyten de Brugsche poorte was een kerk ghetimmert, daer men traude ende begraefde, al naer Calvinus leeringhe, ende hadde alsnu, by toelaete van den grave van Egmondt, eenighen tijt gheduert.

Den xix April [1567] was de nieuwe kerck, buyten de Brugsche poorte ghebroken, die in de Kersdagen was begonst te maeken. De poorte wiert ghesloten tot dat die afghebroken was.

Den xxxj maerte 1567 quamen te Ghendt dry vendelen waelen. De twee bleven in de stadt, ende het derde troc naer Axele. Dese waeren gefouriert op de Vrijdagmerct, Langhemunte ende

1 Ledeberg-driesch.

2 De Kempenaer (Vlaemsche Kronijk, bl. 14) stelt zyn ophangen den 7 september.

[p. 418]

alomme in de huysen, die de roomsche kercke niet besweren en wîlden, ende nievers anders.

[Het daerna volgende, tot op de overgave van Gent aen den hertog van Parma, komt nagenoeg overeen met de Kronyken van Pater De Jonghe en van De Kempenaere, weshalve wij dit overslaen.]

Op den xix september 1584, was te Ghent uytgelesen ende ghepubliceert den pays tusschen den hertoghe van Parma ende die stadt van Ghendt.....

Alsnu begonsten alle gheestelijken in de stadt te commen. Eenen monick van S. Pieters, ghenaempt Jacqueloots, was den eersten, die in de stadt quam. Int clooster comende vant hetselve gheheel gheraseert; nam sijn vertreck in de infirmerie, daer noch wat was blijven staen.

Den xxvi september quam het garnisoen in de stadt van den hertoghe, ende wierden meest al ghefouriert in het nieu casteel. Men gaf se daer eten ende drincken, tot dat mense in de huysen ginck fourieren, soo datter op S. Pieters wel 800 waren, ende moesten haer den cost gheven.

Den xxiiij november wierden te Ghendt uytghehaelt alle de wapenen uyt de huysen van de geusghesinde, als roers, musscetten, hallebarden.

Op den xxv, wierden binnen Ghendt wel 4 of 5 hondert persoonen ghevanghen, die in de voorleden troubelen haer hadden geëxerceert met rooven ende kercken te breken, ende veel schelmery bedreven, ende de catholijcken helpen verdrucken; maer vele wierden by nachten ghevanghen, dat sy seer wel verdient hadden, ende wierden al in het Princen hof ghestelt, waer door dat binnen Ghendt groote droefheyd was van haerlieder vrouwen ende kinders, ooc van de vrouwen wiens mans fugitijf waeren. De siecke mans hadden haer ghevanghenisse t'huys met een gaerde¹, ider naer sijn qualiteyt, gelijck sy te vooren de catholijcken ghedaen hadden. Na twee a dry daghen naer de voorseyde ghevanghenisse beghonster veele uyt de ghevanghenisse te comen, mits betaelende haer lieder costen, of daer vooren seker² stellende. Ende die met seker uytghinghen die moesten binnen den derden daghe betaelen de tauxatie, die men haer hadde ghetaxeert, twee, dry, vier

1 Wacht.

2 Seker, borg.

[p. 419]

duysent guldens. De gemeene taxatie was 1, 2, 3, 4 hondert guldens.

Op den xxij july 1585 was de Pottiensmarct wederom op S. Pieters ghehouden, naer ouder costuymen, die ses of seven jaren, als vooren verhaeld is, op den Cauter gehouden hadde gheweest.

Den iij augusti quam te Ghendt, met den daeghe, te poste, de bly tijdinghe dat Antwerpen met den hertoghe van Parma by appointementen over een ghecommen was, op de articulen ende poincten van den pays van Ghendt; maer sy moesten xiiij tonnen schats gheven, ende de dijcken, die sy door ghesteken hadden, wederom thaeren coste repareren, ende noch meer andere saecken.

Den xiiij augusti 1585 en was te Ghendt op de Cooremert gheenen rogghe, ende op de taerwe sacken saten de vercoopers, ende moest men haeren eysch geven al eer sy haer sacken wilden ontbinden.

Ten selven daeghe wiert by trompette uytghetrompt ameldonck te maecken ende cranslinghen te backen.

Op den xx augusti 1585 trock ons volck binnen Antwerpen, ende het land van Vlaenderen, soo steden als dorpen, was over al plat, ende in eenen soberen staet, dat niet om spreken ende schryven en is, ja niet te ghelooven, van de groote dierte, niet alleen van eten en drincken, maer ooc van lijnen ende wollen om het lichaem te decken; noch negotien, noch winninghe; want 't derde van dhuysen waeren te coopen, of te hueren of ledich ende onbewoont. Gijnck eenen borgher wat buyten de poorten hy wiert gherooft of ghevanghen van die van Ostende ofte van Sluys; ja, dat meer is, men ginck gheen mijle buyten sonder perickel van van de wolven verbeten te worden, dat schrommelijck was. Ende waer men buyten quam, alle huysen, casteelen ende schuren waeren gherenueert; alle velden waeren bosschen van ginst, doornen, ende ander wildernissen; de landen waeren soo woest, acht a thien mijlen rontom Ghendt, dat het niet te beschrijven en is; de dorpen rapassen, die van te vooren behuyst ende bewoont waeren, ende daer en was niet een huys meer heel. Woonde daer imandt, sy woonden in hutten, niet sonder perickel. Om noch meer te betoonen de verwoestheyt van de steden, daer stonden twee peerden op eene van de principaelste straeten van Ghendt, weydende van het gras, dat de straete overgroyt hadde. Men

[p. 420]

seyde dat er ix duysent pasporten geschreven waeren, om soo veel huysghesinnen uyt Ghendt te vertrecken, dat ghenoech was blijkende van de huysen, die ten huere ende te coope waeren hanghende.

In het selve jaer was, van weghen dheeren van den Raede ende vrienden van mijn heer Hersele, in sijnen levene raedsheer en vice-President van den Raede in Vlaenderen, ontgraven het lichaem van den voornoemden heer van Hersele, die op den feestdagh van Symonis ende Jude 1577 ghevanghen wiert, met meer andere, ende gheleyt in het huys van mijn heer Van Ryhove, alwaer hy bewaert wiert met goede gaerde, tot den xxiij november, als wanneer dat hy wiert in het sauselet ghebrocht, alwaer hy ghebleven is tot den iiij october 1578, als wanneer hy by mijn heer Van Ryhove uyt de ghevanghenisse naer S. Denijs ghevoert wiert, ende wiert aldaer ghehanghen an eenen eyken boom, met noch eenen van Iperen, ghenaempt De Visch. Naer dat hy dry daeghen an den voorseyden boom gehanghen hadde wiert door eenen catholijcken borgher afghedaen ende begraven, niet verre van daer. Tis ghebuert op den iiij october, ses jaeren daer naer, dat sommighe treffelijke mannen van sijne vrienden, als Ghendt nu conninx was ende catholijck, sijn dood lichaem sijn gaen soecken, om tselve eerlijck te begraven, ende commende ter plaetsen, hebben sy het lichaem noch gheheel ghevonden, als of hy maer nieuwelincx en hadde begraven gheweest, sonder eenighe stanck of verrottinghe, wesende het vel noch wit ende levendich. Men sach ooc noch de lijckteekenen des strops aen sijnen hals, met een blauw plek in het aensicht.

Door dit mirakel quam menich mensch geloopen uyt Ghendt, om dit doodt lichaem te sien, dat over ses jaeren ghehanghen was. Tvoorseyde lichaem wiert met groote eere vergheselschapt van alle de gheestelijckheyd, tusschen het weenen ende de traenen van vele, in de stadt ghebracht, ende begraven in de kercke van S. Michiels, daer den voornoemden heer Van Hersele voor sijn doodt een graf hadde doen maecken, om aldaer begraven te worden; maer, als hy gehanghen wiert, spotten de geusen met hem, segghende: hy mijnde naer sijn doodt begraeven te sijn; hy heeft sijn rekenninghe sonder den weert ghemaeckt! Maer Godt heeft dit spotten onwaerachtich ghemaeckt.

[p. 421]

Den xxx october 1585 meynden de soldaten van het nieu casteel tot Ghendt de borghers te berooven, om dat sy niet betaelt en wierden; maer de huverheyt heeft het belet.

Op desen tijt muytineerden de Waelen, om dat sy niet betaelt en wierden als andere natien, ende op Alderheyligen avondt was binnen Ghendt gheboden met trompette, datter niemant eenen soldaet mochte herberghen, datter niet een hoere noch mogaytsche¹ of paygien, in de stadt mocht vernachten, maer binnen sonneschijn uyt de stadt vertrecken. Dit en was anders niet te verstaen dan van de gone, die in gheenen dienst en waeren, ende vaghebonderden lancx de straeten, ende hielden hoeren, jonghers ende paygien, meer om te stelen ende te rooven als om deucht te doen.

Alsnu wast al diere dat etelijck ende drinckelijck was, met groote vreese van noch dierder te worden; 't was hoogh waeter; in veel plaetsen en cost men niet sayen; in 't landt van Aelst wierden de vruchten van de slecken afgheeten, dat men wederom sayen moest; in veel quartieren en costen noch menschen noch beesten leven, van vreese van de wolven ende ander ghedierte. Ontrent Brugghe namp noch uyt van de wolven ende dierte van granen.

Den ij november alle den rogghe die binnen Ghendt was wiert an de berryeleggers vercocht xxxj sc. den sack; peyst, wat den selven an de borghers met het meuken moest vercocht worden.

Den xix december 1585 waeren uyt 's Graven casteel gheleyt naer het nieuw casteel, ende alsoo naer Brussel ghevoert by den hertoghe van Parma, dese dry persoonen, te weten, Joos Vleeschauwere, Jan Barbe ende Reynier De Pestere, ende hadden ghevanghen gheweest van als de stadt overquam, ende waeren van de sesse ghecoren mannen die in het contract stonden. Watter nu den hertoghe mede doen sal is onbekent.

Den xxiij december was op d'Hooghbrugghe onthooft Lieven Derde, schoenmaeker van sijnen stijle, om eenen nerslach die hy ghedaen hadde xvj maenden te vooren. Met den selven was verwesen eenen Waele, die ter Muyde ghehanghen wiert. Ende op den vierden Kersdach waeren te Mariekercke ghehanghen dry Sluysenaers, vrybuyters.

1 Mogaytsche, Motsatse, puer, famulus vilior. Kil.

[p. 422]

In de leste weke van januario 1586 was by alle wetten binnen Ghendt uytgheleyt dat men alle de landtslieden voor een jaer moste onghemolesteert laeten van alle schulden, hoedanich die mochten wesen, noch anghesprocken worden noch an lijf of goedt, noch arresteren, al wast van gheleenden gelde, ja al hadde men wettelijcke saters¹ t'haeren laste, ten mocht niet baeten, waer door dat menich mensch was schaede lijdende.

Den xiij february wasser eenen quaedtdoender ghehanghen by den Audenburch tot Mariakercke; doodt sijnde, wiert sijn haer ende baert door den beul verbrandt, in teecken dat hy den brandt ghemeriteert hadde. Op desen tijt was in Ghendt sluck een desolatie van quaede neeringhe als het noch oyt gheweest hadde. Daer trocken x à xij^c huyshoudens uyt Ghendt, waer door dat wel het derde van de huysen onbewoont bleven; een huys van ses of seven pondt voor ses of seven guldens.

Nietteghenstaende wiert op den iij maerte ghestelt op ider sack tarwe xij st., op eenen sack rogghe viij st.; ja, dat meer is, wiert daerenboven gheconsenteert een leeninghe, die de borghers moesten opbringhen, sommighe x sc. sommighe viii sc. sommighe vj sc. ter maendt, vier maenden ghedurende, soo dat de menschen soo arem ende bystier wierden, dat niet uytsprekelick en is. Het wiert verboden bruyloften te houden dan alleen van xij persoonen.

Den xviij maerte bracht men naer het Graven casteel capiteyn Hayman, ende Maeyaert, tsavonts ontrent acht uren, om dat sy de slutels van de cepirayge, den weert droncken ghemaeckt, hadden medegedraghen.

Den xxj maerte 1586 waeren in Ghendt ghebrocht vier Sluysenaers, ende wierden des anderdachs alle vier tot Mariakercke ghehanghen.

Op den selven dach was by trompette gheboden van het uytbreken van Hayman ende Maeyaert, diese wiste te vinden of in sheeren handen te leveren soude hebben vijf hondert keysers guldens.

Den xxiiij mey waeren alle de persoonen uyt de stadt gheseyt dieder gheen half iaer en hadden inghewoont, ende was ooc verboden niet om Godts wille te gheven tsavons naer den neghen uren, ende dat gheen persoonen mochten in de stadt commen dan

1 Saters, charters, brieven.

[p. 423]

met consent van overheyt. Den hongher ende armoede groyden noch daegelicx.

Den x juny wast collatie, ende men seyde dat het was om den vijfden penninck op te bringhen, ghelijck het ghebeurde; maer wiert verandert op den thienden penninck, die gheconsenteert wiert. Boven dien wierden beloft de leeninghe den eenen tot dry hondert guldens, dander twee, dander een, ider naer sijn qualiteyt, om korren te besorghen voor de arme ghemeente van de stadt van Ghendt.

Op den xj juny 1586 was by trompette gheboden dat alle de cooplieden van korren, berrieleggers, brauwers, backers, binnen den derden daeghe souden overbringhen hoe veel korren dat sy by hadden, op peyne van al verbuert te sijne.

Acht daeghen naer dat den thienden penninck gheconsentert was ist verandert op den vijfden penninck, ende moest den xxvj ende xvij ghereet sijn, waer over groote droefheyt was onder de ghemeente.

Den xxvii july naemen de geusen Axel in; tzelve gherooft ende gheplundert hebbende sijn met de meeste ende de principaelste vertrocken met schepen ende den buyt naer Zeelant, stellende den pastoor op vijf honderd guldens rantsoen, ende eenen borgher ghenaempt Stevens op duysent ponden groot.

Soo haest als Axel inghenomen was, soo dede de wet van Ghendt uyt de stadt vertrecken acht of thien persoonen, ende moesten acht mijlen van de stadt woonen; al hadden sy eenighe pacht goedinghen naerder sij en mochten daer niet blijven woonen. Niemant en wist den waerom dan de huverheyt alleen; ende waeren dese naervolghende, te weten: M. Laureyns de Meulenaere, Philips Rosiene, Guilliame Luykaert, weert in de Sterre, Jacob Burt, ende Van de Malins, een van den graven brauwers, ende soo voorts.

Op den xxi der selver maendt was wederom een partye uyt Ghendt gheleyt, waer van diversche spelhuysen hadden buyten, daer sy waeren haer onderhoudende. Ten mochte haer niet baeten, sy moesten ten minsten achte mijlen van Ghendt woonen; ende daer was af Jan Van Deele van Hulderbeke, Anthunis Straetman, den brauwer int Lammeken, en diversche andere.

Den xxviij was gheboden dat ider sijnen vijfden penninck soude commen betaelen, op peyne van executie.

Den j augusti vercocht men de rogghe te Ghendt acht guldens

[p. 424]

den sack, ende het was noch goeden coop. Den iiij augusti sloech den rogghe op viiij sc. op den sack, ende den vij augusti wel xij sc. De arme menschen en costen geen brood om ghelt crijghen.

Den xxvij augusti 1586 wiert eenen sack korren te Ghendt vercocht ses ponden groot, ende den xiiij september 1586 vier pondt vier schellinghen, ende veel warender die haer contenterden met geerste ende boucquijtbroot. Op dezen tijt vercrachte een jonck leckerken van ontrent 15 jaeren een meysken van ontrent ses jaeren, ende wiert terstont ghevanghen. Dit leckerken was den soone van Michael Weghelmaecker, die, met noch eenen anderen sijnen soone, vermoort hadde de huysvrou van den greffier van Nevele, op de Begijnnegracht, ter wijlent haeren man op de wacht was, danof den vader wiert doodt ghepijnecht, mits hy niet en kende, ende sijnen soone hem betuyghde onder haer beyde ghedaen te hebben. Den soone wiert ghewoelt, ende sijnde an het gherechte, seyde dat sijnen vader dat niet ghedaen en hadde, soo dat men het recht slot niet en conde weten; evenwel heeft den moort haer beyde het leven ghecost.

Den xvij october was dat leckerken ghegeesselt ende ghebannen, die dat meysken vercracht hadde; ooc den soone van den voornoemden Michiel.

Alsnu was te Ghendt de brandtwacht afghestelt, ende gheordonneert datter wederom roepers achter straete souden gaen, ende roepen: wacht u vier u kerslicht wel! als voor desen placht te gheschieden. De wacht wiert ooc verandert dat sy maer alle vij daeghen waeken souden, daer sy te vooren moesten waeken alle ses daeghen. Het moeste al waeken datter was, jonck ende oudt, edel ende onedel. Daer wiert ooc ghestelt eenen stuyver op ider stoop wijn, ende eenen schellinc op een tonne biers, ende dat om de areme lieden, die lancx de straete liepen, te assisteren, ende ander secrete armen te seconderen.

In de beloken paesweek was wederom op ider stoop wijn ghestelt vier stuyvers, ende twee schellinghen op een tonne bier, ende men seyde dat het Rijcke Gasthuys ende Bijloke souden opengaen, ende de armen ontfanghen, twelck ooc gheschiede; maer in cleenen ghetalle.

Den xxij april 1587 golt binnen Ghendt eenen sack taerwe iiij ponden groot; rogghe en wasser niet te vinden of luttel; de erten

[p. 425]

ix schell. het meuken, de peerde boonen viij sc. Daer starf een vrouwe op Wannekensarde van ghebreck.

Den xv mey golt te Ghendt eenen sack taerwe vijf ponden groot; dheelft van de menschen aten gheen broodt van kooren of taerwe, maer meest van vitsen, boonen, boucquijt, erten, gerste, haver, ende ooc lijssebroot, surkel, ende meer ander groensel, dat noeyt ghesien noch ghehoort en was.

Den v juny 1587 begonst het kooren op de mert van Ghendt te lichten vj sc. op den sack, om datter te Calis ende te Ostende veel oosters korren was anghecommen.

Den vj juny passeerden door Ghendt, S. Baefs ende de Keyserpoorte inne, ende de Brughscheporte uyt, wel xl vindelen soldaeten, sonder de minste wete. Tsavons ten ix uren quam den prince van Parma ooc al onverwacht, ende sanderdachs al vroeg de Brughsche poorte uyt: d'oorsaecke was onbekent. Sondach, smaendach, ende dijssendach passeerden door Ghendt meer als 400 waeghens, ende wel vijftich vindelen soldaeten, soo te voet als te peerde, ende dry regimenten pioniers, al de Brughsche poorte uyt. Men seyde dat sy naer Sluys ende Ostende trocken, ende het gheschut ginck vooren in groot ghetal. 'T is seker dat dese passaygie gheschiede ten voordeele van den coninck van Spaingien; maer het quaet dat sy op het landt deden, als van rooven huysen, schuren, de stallen openslaen, de beesten medenemende, het bloeyende korren afsnijdende, was oorsaecke dat het korren andermael begost op te slaen. Alsnu galt den gist wel iiij m. den stoop.

Den ix augusti quam den hertoghe van Parma binnen Ghendt met dry ofte vier benden ruyters, ende logierde int huys van S. Baefs, in de Schelstraete. Corts daernaer vertrock hy wederom naer Brussel, het casteel ende Sluys wederom ghebrocht hebbende onder het ghebiet van den coninck van Spaingien.

Den xx augusti laeghen te Meulestede ende tusschen de Muydepoorten wel 3000 soldaeten, veel quaets daer doende, maer wierden eyndelijck gheschept ende naer Antwerpen ghecommandert.

Den xxiij augusty waeren de granen an het lichten; soo en hadden de korrevercoopers ofte berrielegghers gheen korren voorghestelt tot ontrent ten xj of xij uren, soo dat het dierde xij st.

[p. 426]

op het meuken; ende acht daeghen daer naer gaf men een meuken rogghe om ij sc. 8 st. ende min, ende de taerwe voor vier schellinghen het meuken.

Den xxv augusti was met trompette gheboden dat men op de straeten niet en mochte dansen, gheen hoeden noch appeelen¹ op hanghen, ooc op den ban van een gheeselinghe, datter niemant op den hart² mochte koren meten, dan die het te coope brochten. Daer was noch gheboden, dat men alle dijssendaeghen d'heeren van den wet soude bereet vinden om recht te doen van alle gheschillen ende questien, die tusschen de borghers souden moghen opcommen, ende de backers en mochten niet coopen voor den een ure. Noch en mochten gheen masteluyn backen, om het bedrogh dat sy in de minghelinghe waeren doende.

Den xxvij november brack men binnen Ghendt 's Graven brughe af, die maer corts te vooren ghemaeckt was, om dat de schepen, die tot den dienst van den hertoghe van Parma waeren, niet en costen passeren.

Op den dertienden in den avondt quam den prins van Parma binnen Ghendt met ontrent dertich peerden, ende was ghelogiert in het Princenhof, ende men sprack seer van pays tusschen Spaingien ende Inghelandt. Desen tijde laeghen hier binnen Ghendt wel hondert vijftich schepen, om te vaeren naer het Zas, niet wetende tot wat eynde.

Den xij february 1588 passeerden uyt Ghendt lancx de nieuwe Muydepoorte meer als hondert schepen naer Sluys, ten dienste van den coninck van Spaingien, soo Antwerpsche, Mechelsche, als Gendtsche; maer en conden niet voorts, doordien dat voorder de reviere niet breet ghenoech en was om te passeren.

In de Goede Weke 1588 waeren de granen afgheslaeghen, eenen sack korren voor xxxviij stuyvers. Godt sy daer over gheloft.

Den xv september 1588 wiert te Ghendt, op de Ketelpoorte, wederom een Onsen Lieven Vrouwen beelt ghesedt, door eenen heer, ghenaempt Vossen, die pastoir van S. Pieters hadde gheweest; maer te veel studerende heeft sijn selven ghehindert ende de pastorye verlaeten.

Den viij october waeren binnen Ghendt sommighe hoeren op eenen waeghen ghestelt ende alsoo met een moesel naer het bor-

1 Appeelen, oproepingen ten wedstryde (fr. Appels).

2 Hart, aert, markt.

[p. 427]

deel ghevoert. Dit exploit ghebeurde door eenen joncheer Gillis Van der Meeren, schepenen van der keure, die alsdan het onderballiuschap van Ghendt was bedienende, mits dat joncheer Pieter Van Overbeke, alsdan onderballiu wesende, sijn huys voor sijn ghevanghenisse moeste houden, om seker delicten.

Ontrent desen tijt quaemen alle de schepen wederom binnen Ghendt, die in den dienst van den prince hadden gheweest. (Voor memorie), soo wiert de Liefbrugghe, by de paters Augustijnen, om de schepen wille, tot drymael op een jaer afghebrocken ende wederom opghemaeckt.

Den xiij april 1589 waeren twee mans ende een vrouwe om eenen staeck verbrant, ende waeren alle drye herdoopers.

In het selve jaer veranderde het Volderhuys in een Capucijne-clooster ende de Wevers-Capelle in een Jesuyte-capelle, twee cloosters op een jaer.

Den xx maerte 1590 waeren de vrybuyters, wel xl sterck, tusschen Seveneecke ende Loochristi; ende wasser seer ghevochten. Daer waeren wel acht hondert boeren ende sommighe soldaeten uyt het casteel van Ghendt. Twee van de voorseyde vrybuyters, binnen Ghendt ghebrocht, wierden op de Kooremerkt ghehanghen, ende noch vier tot Meulestede, sommighe met de beenen omhoogh. In het ghevecht is maer eenen soldaet doodt ghebleven, ende thien landtslieden, de reste van de vrybuyters sijn ontcommen, ende roofden 't savons noch een schip.

Op den v april 1590 droech joncheer Gillis Van der Meeren de Roede als onderballiu van Ghendt, in de plaetse van mijn heer Van Overbeke, om het quaet bedieden afghesedt.

Den xx juny 1590 reden uyt Ghendt, met convoy, neghen waeghens met gelt, naer Corterijcke, om de spaniaerde daer ligghende te betaelen.

Den v september 1590 waeren de vrybuyters tot Deurle, ende vermoorden daer eenen coopman van beesten, ende naemen veel ghevanghen mede, van daer treckende naer Nokeren by Audenaerde, al waer sy de kercke verbranden, den meulen ende ander huysen, vermoordende den pastoir, ende niemant en wasser om tselve te beletten, doende al dat sy begherden; van daer treckende naer Altere, onder weghe Brugghe, aldaer verbrandende de kercke, den meulen met diversche huysen, plunderende

[p. 428]

op den wech diversche schepen, commende van Rijssel, mede nemende al dat vervoerlijck was.

Den xij july 1591 soo deden de Jesuyten haeren eersten dienst in haerlieder nieuwe kercke, die sy ghemaeckt hadden van de saele van het huys van Jonker Jan van Imbiese, staende in de Volderstraete, die seer schoon verciert was tot meerder eeren Godts ende meerder oneeren van Jan Van Imbiese, die te vooren hier binnen Ghendt als eenen verrader geexecuteerd was.

Den xxx january 1594 dede Ernestus aertshertoghe van Oostenrijck sijnen intrey binnen Brussel als gouverneur ende capiteyn generael van dese Nederlanden, met de meeste pracht, cost, ende magnificentie, al ofte hy den conninck selver hadde gheweest.

Op den x mey 1594 wiert vernieut de wet, ende jonckheer Philippus Triest, heere van Hauweghen, was eersten schepene.

In dit jaer overleet meester Laurentius Vereyken, die blint gheboren was, ende was soo wel gheleert in de latijnsche taele dat hy scholmeester was, ende heeft veele gheleerde mannen achter ghelaeten, uyt sijne schole commende.

Den x mey 1595 was de wet vernieud ende voorschepen joncheer Philippus Triest, heer van Hauweghen.

In het jaer 1598 ontrent de maendt mey, wiert ghevanghen Nele Van Keverwijck, onder de ghemeente gheseyt Baervoetsche Nele, om dat sy altijt, winter ende somer, hoe cout dat het ooc was, blootsvoets was gaende, ende verkeerde veele onder het pretext van devotie in Onse Lieve Vrau kerck te S. Pieters. Sy hadde langhe berucht gheweest van tooveresse te sijn, naer de clachten van veel persoonen hadde veel quaets ghedaen, al soo sy wel vierenseventich jaeren oudt was, welcke naer haer examen, loochijnghen, torturen, ende voluntaire bekentenisse, is ghecondemnert gheweest met viere verbrandt te worden, datter de doodt naer volght, op het stalhof voor de clooster poorte van de abdye van S. Pieters; dat soo is gheexecuteert.

Den x mey wiert de wet vernieut; jonck. Jan Bets voorschepen.

Den v september 1599 soo quam den aertshertoghe Albertus met sijn bruyt dInfante Isabella Clara Eugenia tot Brussel, alwaer haer voorseyde Hoogheden met groote vreucht en triumphe wierden inghehaelt, congratileert ende ghecomplimenteert van alle de principaelste heeren van tlandt, gheestelijcke ende weerdelijcke, van alle haerlieder raeden ende officieren.

[p. 429]

Den x mey wiert de wet vernieut, ende was voorschepen jonkheer Joannes Bets.

Ten selven tijde wiert op de vrijdachmert ghestelt de statue van den keiser Karolus den V, als mede andere notabile wercken, van tooneelen, arcken triumphalen, statuen, figuren, reusen ende reusinnen, om te representeeren de vier revieren (sic) van Ghendt, die ghemaect waeren om haere groote in de schuere van S. Jans huys, alles tot blijde incompste van de voorseyde haerlieder hoogheden; maer soo den winter vroughe ende seer coudt was, soo en conden de schilders qualick wercken.

In dit loopende jaer was voorschepen van der keure joncheer Philips Triest, heere van Hauweghen, voorschepen van ghedeele joncheer Antonis Triest, heer van Ruddershove, als wanneer gheschiet is de blijde incompste.

Den xxviij january 1600, wesende vrijdach ontrent ten vier uren naer noene, quam den aertshertoghe Albertus ende de infante Isabella om het landt of de provincien van Vlaenderen te anveerden ende besweeren, met al sulcke solenniteyt als men van ouds tijt ghewoon was te ghebruycken, jeghens wiens comste die van Ghent groot aparaet ghemaect hebben, gheenen cost spaerende. De magistraten van beyde de bancken met de pensionnarissen waeren met fluweelen tabbaerts, met fenten¹ van ongheschooren fluweel ghecleet, met fluweelen hoeden, te peerde, met witte leersen ofte kousen. De secretarissen met satijne kuvels ende hoeden, ooc te peerde. Hebbende doen dachvaerden tot dese compste alle den edeldom van Vlaenderen, die meest al hebben ghecompareert op het costelijckste ghecleet. Sy quaemen door de Dampoorte, alwaer haer buyten te moet waren gheghaen een deel uytghelesen ghewaepende borgers. De musquetiers al met nieuwe grauwe hoeden, met dryonfijne pluymen, wit, rood, en blau, de couleuren van haer hooghheden. De spijssiers² waeren al in blau harnas hebbende alle roode causkens an, haer spijsen met vier ronde sijden fringhen, dat fray om sien was als sy buyten int squaedron stonden. Die van het Spaens casteel hadden haer casteelpoorten ende brugghe met eenich schilderyewerck fray verciert; alle de Spaensche soldaeten stonden wel ghewapent op de vesten, ende bollewercken, met vin-

1 Fenten, sneden, fr. fentes.

2 Spijssiers, spiesdragers, lansiers.

[p. 430]

delen, etc. Haer hoogheden ghepasseert sijnde, deden salue met de musquetye ende met alle het cannon. Commende soo voorts over de Steendambrugghe, soo saeghen sy in een perspectijf alle de witte maegdekens, staende op hooghe gheschilderde stoeltiens, met een witte flambeuwe in de handt, dat seer schoon stont ende veel claricheyt gaf (als sy passerden); want den avondt ghevallen was. Op de Keremelckbrugghe laeghen de vier Ghendtsche reusen ende reusinnen seer groot, ende veel meerder als naer het leven, ende wel ghemaeckt. In de Camerstraete stondt een arcke triumphal. Op de Vrydachmerct stont de nieuwe statue van keyser Charels den Vijfden, alsdan daernaer ghestelt, als mede alle de maeghdekens van de vrye neeringhen deser stede, staende in groote gheschilderde stoeltiens, als ander maeghdekens met de waepens ende devysien, met een groote flanbeuwe in de handt, sijnde de schoonste uytghesochte dochterkens van Ghendt. Tot Wannekensarde wiert curieuselijck op een theater vertoont hoe dat de lieve vrede veriaecht doorloghe, ende met smet van de d'harnissen (sic), ploeghers etc. De Langhemunte wiert tot het eynde behanghen met roode, witte ende blauwe stamette ende bay, met de maegdekens in setelkens etc. Thalven van de Langhemunte sat in eenen grooten winckel, seer magnifikelyk gecleed, de maegt van Ghendt. De plaetse was met groen behanghen ende seer verciert, sijnde een van de schoonste dochterkens van Ghendt, met eenen leeu, zeer curieus ghemaeckt, op haeren schoot. Commende op de hooghporte, vonden aldaer de groote arcketriumphal van de stadt met dry poorten, verciert met costelijcke schilderyen, ende figuren, soomen noch eenighe sien can op het stadthuys. Den romp staet noch voor een portael in de kercke van S. Nicolaeys. Op de paradeplaetse speelden de studenten van 't collegie van de paters der societeyt Jesus; den theater stond daer nu staet het nieu stadthuys van ghedeele. Beneden an het Beelfort stont noch een cleen arckiene, om de straet te sluyten; een ander wasser, an het capittel van S. Jans, die dheeren van het voornoempt capittel hadden doen maecken. Haer hoogheden, dese ghepassert sijnde, aldaer vindende de heeren canoniken, processie wijs staende, ginghen af van haere peerden, die beyde wit waeren, ende naer een cort compliment van willecomme ende veel ghelucx, volghden sy het gheestelick in de kercke, alwaer Te Deum ghesonghen wiert, ende wierden van daer gheleyt naer het paleys van den bisschop,

[p. 431]

daer sy bewaert wierden van een wacht spaengiarden van het casteel. De voorseyde hoogheden reeden altyd onder eenen throon, die ghedreghen wierdt van dheeren, die daer toe ghecommandert waeren, ende de princesse reed sijdelinghe ter rechter handt van den prince Albertus, die cleen van stature was. Haer liedor lieverye was blau fluweel, gheborduert met broeksijde passement vau rood wit ende blauw: sy hadden xxiiij pagien ghecleet op sijn spaensche, met poinpoullie broecken, ende groote ghesette spaensche lobben: sy droeghen bloetshoofs ider een flambeauwe, de handt peerden van eere ende van dienst die wierden voorengheleyt, de noblessen archiers, hellebaerdiers, de gaerde, de muylen ende dienaers van het hof die waeren onttallijck, soo dat alle soorten van wijnckeliers en ambachtslieden wierden ghefouriert, soo wel den armen als den rijcken van het hof, by duysende menschen sterck.

Sondachs daer naer soo wasser op de Vrydachmert ghemaeckt eenen grooten theater lancx de huysen van de smaele lynwaertmert, costelijck verciert met allerhande tapijteu, op den welcken haer hoogheden quaemen, seer wel gheaccompangiert met de principaelste heeren van den lande. Naer eenighe harangien an haer hoogheden ghedaen, met vriendelijcke antwoordihghe vol graviteyt ende ceremonien, naer het oudt ghebruyck ende maniere, soo wierden de eeden ghedaen, ende effectivelijck beswooren, ende corts daer naer quamen twee paygien van ter sijden met eenighe sacxkens gelt, van nieuwe silver ende goude munte, die sy representerden an haer hoogheden, ende wierden te gribbelen gheworpen an het ontallijk ghemeente, die daerop waren wachtende, daer om teghen malcandren vechtende, soo dat men niet en konde hooren, door het gheraes, gheroep ende ghecrijt van die onder de voeten laeghen, twee kinderen blijvende versmacht, ander qualick ghetracteert. Dit goed werk volbragt sijnde, keerden haere hoogheden met groote suite naer haer lieder logement, alsoo het coud was ende sneeuachtich weder. Het gelt datter wiert gesaeyt, te weten het silveren gelt, was ontrent de weerde van dry stuyvers, cleen ende dicke, waerop stonden op d'een sijde de hoofden met den hals van haer voornoemde hoogheden, Albertus ende Isabella, heel wel ghemaeckt met een opscrift, daer rontomme stont, op beyde de sijden, als volght:

ALB. ET. ISAB. D.G. ARCHID. AUS. DUCES BURGUN. ET COM. FLAND.