Logo DBNL
Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 8 (1844)

Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 8

(1844)–J.F. Willems, [tijdschrift] Belgisch Museum–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Vlaemsche-tael-klucht.

Men heeft dikwyls opgemerkt dat er in alle groote vergaderingen of gezelschappen zich een quidam voordoet, die aldaer den boer in de klucht speelt (zoo als 't onze voorouders gewoon waren uit te drukken) of, met andere woorden, die door poetsen of aerdigheden zyne makkers weet tot lachen te brengen. Wanneer dit uit louter kortswyl gebeurt, dient het veelal tot vermaek der omstaenders, die er zich dan een wyl meê verlustigen; maer ziet men eindelyk dat de poetsenmaker een geruimen tyd en by aenhouding wil blyven voortspelen, dan begint dit het gezelschap te vervelen, en men wordt bevreesd dat de man, aenvankelyk slechts komiek, welligt met een soort van monomanie zou kunnen behebt zyn, die soms gevaerlyk, soms wel eens besmettelyk kan wezen.

Zoo is het met den heer De Foere gegaen in de Kamer onzer Volksvertegenwoordigers, gedurende het beraedslagen over de nederduitsche vertaling der wetten, een soort van Intermede of Esbattement, 't welk aldaer, in drie of vier jornadas, op het laetst der maend januarius 1844, is vertoond geworden. In het eerst lachtte de vergadering hartelyk met de taelkundige Rodomontades van haer achtbaer medelid, inzonderheid toen de heer De Foere uit zyn volle borst riep: Je ne laisserai point arracher ma langue! men kon echter niet gelooven dat het den man ernst was. J'entends dire derrière moi, zeide de Minister van Justitie, que l'attaque de l'honorable M. De Foere n'est pas sérieuse; maer toen deze daerop verklaerde: mon attaque est très-sérieuse, toen heeft de wetgevende kamer van Belgie de onverklaerbare toege-

vendheid, ja het geduld gehad hem geheel zyne rol, zoo als hy die van buiten had geleerd, te laten opzeggen. Dat duerde drie, vier dagen, en nooit had men zulk spektakel in Europa gezien. Het paleis der belgische natie geleek naer een school. Meester Bôn, of iemand van zynentwege, stond daer aen de deur, en reikte den inkomenden zyn modern-belgisch spellingboekje toe. Daer viel men toen aen het spellen van beet en beét, enz. Beet veut dire betterave, schreeuwde er een, et Beét avec un accent veut dire morsure. Eh bien, lorsqu'on dit de beet is rood, d'après la nouvelle orthographe, qui fait mainbasse sur tous les accents, on ne sait si c'est la betterave ou la morsure qui est rouge! (Hier hoorde men een bravo! schallen; en de spreker, zich toegejuichd ziende, hief zyne stem nog hooger, en zei:) La commission prend le féminin pour le masculin! on ne connaît plus le genre!! (Bravo! bravo! en nu ging het crescendo:) Je défie le Ministre de produire un seul individu flamand qui Parle en cette nouvelle orthographe!

Zoo ligt kan de taelzotterny van den eenen tot den anderen overslaen. Door het geweldig lang hooren roepen van De Foere's referein: c'est la langue hollandaise qu'on veut nous imposer!, door de bestendige verhaspeling en verwarring zyner denkbeelden omtrent orthographien, talen, dialecten, idiomen, in verband gebragt met de verraderlyke aenslagen van den generael Van der Smissen, de intrigues van het gentsche taelcongres en de factiegeest der leden van de taelcommissie1; met een

woord, door zyn herhaeld gebluf als zoude die commissie meêdoogenloos hebben geslagtofferd l'étymologie, la dérivation, l'analogie, les affinités, la régularité, la clarté, la richesse, l'usage, la facilité dans l'enseignement et la distinction dans la langue écrite et parlée, - zoo verbysterde hy op den duer eenige zwakke verstanden; maer was hoogst vervelend voor de andere leden der kamer. Toen hy uitgeklapt had, wist men niet wat doen. Men kon immers den heer De Foere voor geen volslagen gek aenzien; dat ware te erg geweest: ergo het moest dan niet alles dwaesheid heeten wat hy met zooveel ernst en geestdrift gezegd en verzekerd, ja vyftig mael bevestigd had.

Summa summarum: de heer De Foere had zyn doel niet bereikt; nogthans, al werd hy den mond gestopt met het order van den dag, al zag hy het gordyn toevallen, hy was toch niet geheel ontevreden over zyne uitgespeelde rol. Neen, hy verliet het tooneel niet, maer zette zich en zit thans nog achter de schermen, het vlaemsche publiek afloerende, om te zien wat indruk zyne lastertael mag hebben veroorzaekt. En daer men in de groote wereld het ergste liefst geloofd, was de man ook fyn genoeg om te bevroeden dat de stelregel van dom Basile altyd zyn uitwerking vindt: Calomniez, calomniez toujours! il en restera bien quelque chose.

Inderdaed, niet zoodra was het kluchtspel in de Kamer der Volksvertegenwoordigers uitgespeeld, of de handlangers en vrienden van den heer De Foere stonden gereed om, in een paer provincien, een nastukje daerop te vertoonen, getyteld het Petitionnement tegen de hollandsche tael, zynde een vervolg, met verandering van decoratien, van een ander spel, dat ten jare 1829 en 1830 met ongemeenen byval was gespeeld geworden, en waerin men de vlaemsche tael als eene uitgemagerde vrouw had zien

verschynen, stervende van gebrek, met boeijen vastgeketend in een hollandsch kerkerkot.

Zie hier nu hoe het nieuwere stuk begint. Twee personaedjen, Thomas Van Accenten en baes Van der Y, begeven zich met een petitie, hun uit Brugge toegezonden, ten huize van pachter Doms, hunnen buerman.

thomas van accenten.

Wel pachter! gy weet zeker nog wel dat gy eens die Geuzen van Hollanders hebt helpen wegjagen door het onderteekenen van een petitie tegen de hollandsche tael?

pachter doms.

Ja, ja, dat weet ik nog goed. Dat was voor de religie.

thomas van accenten.

Juist. Zoudt gy wel kunnen gelooven, pachter, dat er tegenwoordig in ons land een zekere secte bestaet die ons die geuzentael op nieuw wil opdringen? Die secte heeft sedert eenige jaren zoodanig toegenomen, dat iedereen ze begon aen te zien voor orthodox.

pachter doms.

Wat wil dat zeggen orthodox?

baes van der y.

Dat is als of men zeggen zou orthograef.

pachter doms.

En wat is dat voor een graef, dien orthograef?

baes van der y.

Dat weet ik niet; maer mynheer De Foere heeft dat

zeer schoon uitgelegd aen onzen Koning te Brussel, die ook al scheen orthodox te willen worden.

thomas van accenten.

Kortom, mynheer De Foere zag dat de menschen sedert drie jaren daer zoo maer al gerust begonnen op te slapen; dat mag niet zyn, zeide hy, en daerom komen wy met de complimenten van mynheer De Foere....

baes van der y.

En vragen u uit zynen naem: Wat wilt gy voor een tael? wilt gy de hollandsche tael of wilt gy de vlaemsche tael?

pachter doms.

Ik wil de vlaemsche tael; ik kan er mynen naem effentjes in teekenen; maer ik schryf ze bedroefd slecht.

thomas van accenten.

Dan zyt gy voor de spelling van Des Roches. Welnu, teeken dan deze petitie!

 

Door zulke petitien nu zal de heer De Foere aen de Kamer te Brussel trachten te bewyzen dat het vlaemsche volk aen zyne zotternyen geloof slaet.

Dat is niet al. Men is er op uit om zelfs onze hooge geestelykheid in den waen te brengen dat de nieuwe spelling gevaerlyk zy voor onzen godsdienst. De tegenwoordige hollandsche letterkunde wordt afgeschilderd als immorael en onchristelyk!

Ja, dat durft men beweeren van de hollandsche letterkunde, welke de zedelykste en godsdienstigste van al de

in Europa bestaende litteraturen mag genoemd worden, en waerin men (vooral op onze dagen) geen enkelen schryver zou kunnen aenwyzen die zich door zedeloosheid hebbe berucht gemaekt! Immers, zulk schryver zou in Holland geen drukker, geen vertier voor zyne werken vinden. Toen, nu drie jaren geleden, een Groninger boekhandelaer aenkondigde dat hy het Leven van Jesus door Strauss zou uitgeven, verklaerden al de hollandsche boekverkoopers eenparig dat zy er geen enkel exemplaer van zouden in debiet nemen. En wat sommige minnedichters van vroegeren tyd betreft, hoogstzelden zal men by hen een stuk aentreffen dat van een bedorven hart getuigt: zy zyn kuisch en rein in vergelyking van een' Parny, Beranger, of zelfs La Martine. Pieter Boddaert's vuile stukken schuilen in het donker, en zyn slechts in handschriften gekend, terwyl men te Brussel de schandelykste boeken der Franschen tegen den prys van scheurpapier te koop veilt.

 

En dan zouden er in Belgie geestelyken kunnen bestaen die zich tegen de jonge nieuwvlaemsche letterkunde durven verklaren, door welke de eerste vervloekingskreet tegen het zedebedervende Frankryk in echtvaderlandsche poëzy is aengeheven? Neen, daer is er maer ééne, en dat is de heer De Foere.

 

Voorzeker heeft men in Holland maer al te veel uit den vreemde vertaeld (het minst echter van de tegenwoordige romanschryvers der Franschen), en er komen daer ook veel protestantsche boeken aen het licht. Doch wie is er in Belgie, die uit Holland boeken ontbiedt, en deze elk 4 à 5 guldens nederlandsch betaelt (boven douaenregten en vrachtgeld), betrekkelyk gereformeerde leerstukken uit den Bybel? Vast niemand; en wie dat doet zal het om de spelling niet laten. De zoogezegde litteratuerwerken

bevatten aldaer weinig protestantsch, of zyn althans niet gevaerlyk voor den belgischen lezer.

Doch komen wy tot den heer De Foere terug. De rol, door hem in de Kamer te Brussel met zooveel vuer in mimiek en uitspraek gespeeld, verschilt aenmerkelyk van zyne vroegere rollen. Laten wy eens eenige jaren achteruit gaen, en zien waer hy als acteur zoo al is te berde getreden.

In het jaer 1815 was hy een hevig voorstaender van de regten onzer moedertael. ‘Wy gaen onzen ouden néerlandschen geest wêer aennemen (schreef hy in het 1ste deel, bl. 44, van zynen Spectateur belge) en ons volkig bestaen aenmaetigen (sic); doch zonder eyge letterkunde, die ons van andere volkeren onderscheyd, zullen wy ons vrugtloos aen dien gewenschten uytslag verwagten. Maer is er reeds iets dat ons grondig kan aenzetten om op die streelende toekomst te mogen uytzien? Een lichtje van hóop schemert tusschen véel nevelen. Het besluyt van Zyne Koninglyke Hoogheyd den Prins van Oraniën, bestierder van Néerland, waer in geschikt is dat de staet- en gemeentenstukken [hy wil zeggen schriften] niet meer uytsluytelyk in fransche tael moeten vervangen worden, aenzie ik als een eerstling op het vaderlansch outer, en ik zie voor uyt op een tweede besluyt waer in den voor vast bestemden Prins van de Nederlanden eens de Staetsamptenaers in Noordnederland [lees Noordbelgië] hunne schriften uytsluytelyk in vlaemsche tael zal doen opmaeken, en de rechtgeleerden op de rechtbanken in vaderlandsche tael doen pleyten: anders blyft ons land verfranscht, en gevolgenlyk zwak, verdeeld, zonder volksgeest, zonder zenuwen, en zal zig noyt aen den hoogschaedlyken invloed van Frankryk geheellyk konnen onttrekken.’ Voor het belang dier hem zoo zeer aen het hart liggende moedertael bestemde

hy dan ook zynen Spectateur en herhaelde hy menigmael deze verklaring in het fransch (B.V. tome I, pag. 221 en 283), zeggende: ‘Je ne crains pas de dire que, si le Roi des Pays-Bas ne prend pas des mesures vigoureuses pour faire cesser dans les colléges, dans l'administration, dans les tribunaux de la Belgique septentrionale l'usage de la langue française, cette partie de son Royaume ne prendra jamais cette attitude nationale qui peut tant influer sur les forces morales d'un état... Les affaires ne devroient plus se traiter en françois: une nation, qui a une langue sonore, riche, expressive, semble se mépriser elle-même en adoptant une langue étrangère pour sa langue judiciaire et administrative. Si nous redevenons Belges, parlons et écrivons notre langue, et alors nous redeviendrons une nation. Pour obtenir ce but, le Gouvernement n'a qu'à vouloir. Un seul arrêté opérera ce changement salutaire et sera reçu avec reconnaissance par tous les vrais amis de la patrie. La langue française peut rester en Belgique, comme en tout autre pays, une langue de littérature comme toute autre langue étrangère; mais il seroit difficile d'assigner un motif plausible, pourquoi elle devroit rester la langue du Gouvernement et des affaires, ce qui emporteroit une idée de vasselage indirect envers la France, peu honorable pour le Royaume des Pays-Bas.’ Gy ziet, hy wilde toen het fransch, als bestuertael, zelfs niet aen de Walen laten.

Hy keurde het grootelyks af dat men een onderscheyd maken zou tusschen Hollandsch en Vlaemsch, en bestreedt daeromtrent de inzichten van zynen vriend Behaegel. ‘Mr Behaegel (zeide hy, Sp. I, bl. 183) schynt in taelregels te zullen het verschil aentoonen tusschen het Vlaemsch en het Hollandsch. Die mengeling zal niets doen dan oorzaek géeven aen verwerring, gelyk of ze de verwerring in zynen Prospectus brengt. Mogt ik Mr Be-

haegel ieds aenraeden, 't waere van uyt Des Roches, Weiland, Siegenbeek, de Bataefsche Maetschappy, Van Dale, en uyt zyne eyge te vooren uytgegéeve Grondregels der Vlaemsche Tael het zuyverste, het eenstemmigste en het volmaekste te ziften en zoo een eenvoudig maer grondig taelwerk op te bouwen. Ten anderen, beyde die taelen hebben in hunne natuer niets verschillig en kóomen onder de gemeene benaeming van Nederduytsche Tael.’

De heer Behaegel wilde echter den raed van zynen vriend niet opvolgen, en toonde zich volstrekt ongenegen om eenig gezag aen Des Roches toe te kennen, dien hy geenen enkelen keer verwaerdigd heeft aen te halen in de drie dikke deelen zyner Nederduytsche Spraekkunst, waerin hy, daerentegen, zich stellig voor de hollandsche aa en uu verklaerde.

Kort daerna begon de taelyver van den schryver des Spectateurs eenigzins te verslappen, en dat tydschrift werd vervolgens uitsluitelyk in het fransch opgesteld en in het licht gegeven. Toen echter het koninklyk besluit van den 15 september 1819 verscheen, waerby bepaeld werd dat de landtael (niet het hollandsch maer het vlaemsch, of liever het nederduitsch1) moest worden gebezigd in de vlaemschsprekende provincien van het ryk, te beginnen met den 1 january 1823, schreef hy toch deze regelen (Spect. IX, bl. 88): ‘L'auteur de l'Etat actuel du royaume des Pays-Bas se prononce contre l'usage administratif et judiciaire de la langue flamande dans les provinces où cette langue est usuelle.

Il partage en cela l'opinion de la plupart de nos écrivains politiques. Je n'ai jamais pu adopter cette opinion et même j'ai été, pendant deux ans, le seul qui l'aie constamment combattue. C'était une véritable oppression pour la plupart des Flamands de voir leurs affaires publiques administrées dans une langue que les uns n'entendoient pas et que les autres n'entendoient pas assez. Que de peines, de tracasseries, de dépenses de traduction, et de rançonnement dont la grande majorité a été, pendant 25 ans, la victime! Il est vrai que la classe élevée de la Société a pu n'en pas supporter le poids; mais cette fraction de la nation ne peut être le but unique des gouvernemens. La classe moyenne, le bourgeois et l'agriculteur, voilà en quoi consiste la vigueur de l'état, et cette classe est digne de toute la sollicitude des gouvernements. L'arrêté du 15 septembre dernier vient de mettre un terme à cette trop longue oppression. Les dispositions de cet arrêté sont justes et prudentes: justes, parce qu'elles rendent aux Flamands un droit dont ils n'auroient jamais dû être privés, et dont la privation ne cessoit d'entraîner de nombreux désagremens; prudentes, parce qu'on a laissé au petit nombre d'intérêts, qui pour-roient en être froissés, un tems et des moyens convenables pour s'associer à l'intérêt le plus commun. On n'a d'ailleurs pas interdit aux provinces wallonnes l'usage politique de leur langue.’

Sommigen meenden dat het Staetsbestuer de hollandsche tael of spelling aen de scholen wilde opdringen, en dat men met dit inzicht van hooger hand het gebruik der Spraekkunst van den heer Behaegel tegenwerkte. Deswege leest men in den Spectateur belge van het jaer 1820, deel XII, bl. 150, den volgenden brief van den heer Falck, minister van het openbaer onderwys, aen gemelden heer Behaegel gericht: ‘Het gerucht als of van gouverne-

mentswege de invoer uwer Spraakkunst op de scholen wordt tegengegaan, is geheel ongegrond. Veeleer zou de invoer van dezelve op de vlaamsche scholen van gouvernementswege worden bevorderd, bijaldien men de grootste ruimte in de keuze der schoolwerkjes niet wilde laten.’

In 1823, toen koning Willem's besluiten werden ten uitvoer gelegd, bleef de heer De Foere nog altyd in dezelfde stemming: ‘Nous voyons enfin réaliser le voeu (schreef hy, Spect. XVIII, bl. 124) que nous avons souvent exprimé, pour que les affaires publiques des provinces flamandes fussent administrées dans la langue de leurs habitans. Nous ne répéterons pas les motifs sur lesquels ce voeu étoit fondé; ils sont d'ailleurs trop frappans et trop bien sentis par tout esprit impartial et dévoué aux vrais intérêts des administrés, pour qu'il soit nécessaire d'insister d'avantage sur ce point. Nous n'avons jamais pu comprendre pourquoi des publicistes, d'ailleurs portés pour les intérêts du peuple, se soient opposés à un acte de gouvernement qui, non-seulement étoit utile, mais j'oserai même dire nécessaire. Aussi n'ont-ils jamais produit de bonnes raisons; leur opposition à cet égard n'a jamais été, en dernière analyse, qu'un fatras de déclamations vagues et de plaisanteries oiseuses. Si la constance du gouvernement dans l'exécution de certaines autres mesures n'a pas toujours mérité le nom de fermeté, ou, en d'autres termes, si sa persévérance dans l'exécution de tous ses actes n'a pas toujours et en tout point mérité l'approbation publique, l'impartialité nous oblige ici de dire qu'en ce point sa fermeté est digne de louange.’

Gy ziet het, de heer De Foere was toen zeer te vreden met de besluiten van koning Willem over het gebruik der landtael. Dat heeft hem echter niet belet er later tegen

te petitionneren, en nu durft hy ons zelfs verwyten dat wy er ons ook hadden moeten tegen verzetten. Hy noemt dit nu (Moniteur belge du 20 janvier 1844) un des qriefs les plus odieux contre lequel les provinces flamandes aussi bien que les provinces wallonnes réclamèrent à si juste titre, - en wy zyn ces quelques hommes qui, lors de la lutte, ne s'associaient pas à des réclamations aussi justes qu'énergiques!

Van tyd tot tyd echter gevoelt zyn wel-eerwaerde zeer goed dat de vlaemsche provincien, by den tegenwoordigen staet van zaken, omtrent het gebruik der moedertael meer verloren dan gewonnen hebben, en dan hervalt hy weêr in zyne denkwyze van het jaer 1815, wanneer er ook vryheid van tael was, gelyk nu. Zoo gispte hy nog onlangs, en met gegronde reden, het misbruik dat er van het fransch wordt gemaekt in die zelfde provincien, door zyne redevoering als voorzitter der Westvlaendersche Maetschappy te Brugge, uitgesproken op den 24 september 1839, en gedrukt te dier stede, waerin men leest: ‘Al dat rondom ons dagelyks wentelt toont ons hoe bezwaerlyk het gebruyk der fransche tael weégt op de vlaemsch spreekende deelen van ons land. In alle staetsbetrekkingen, waer in de fransche tael het schryf- en spreéktuyg van het bestuer is, worden de Vlaemingen in hunne belangen beleedigd. Men moet immers met sierlykheyd en gemak kunnen fransch spreéken en deze tael met zuyverheyd schryven, eer men tot het bedienen van veéle bezondere ambten kan benoemd worden. Ten minsten is de onkunde der zelve tael meestendeels het opgehangen voorwendsel om Vlaemingen, Brabanders en Limburgers van een groot getal ambten te verwyderen. Nogtans twee derde van 's lands bevolking spreéken vlaemsch en slegts een derde fransch; nog is dit derde verzwakt door

het waelsch 't welk, in de fransch spreékende landdeelen, in den dagelykschen handel, veél gebruykt wordt. Nu, rekent de ambtenaeren van het heel land op, telt hun zoo in het leger als in de andere bestueren, staet het getal even met de twee derde van de vlaemsch spreékende bevolking? Is het niet te vreezen dat onze fransch spreékende landgenoóten de hooge ambten in de hoofdstad en in de provincien van Vlaenderen, van Braband, van Antwerpen en van Limburg meer en meer zullen inrukken? Doch verstaen de inwooners dezer laetste provincien min wel 's lands belangen? Wie zoudt den smaedelyken ja durven waegen? Waerom dan deze ongeregtige verdeeling van 's lands bedieningen? Men antwoórdt dat de tael van het bestuer beter wordt gesproken en geschreéven door de fransch spreékende provincien. De Vlaemingen zyn zoo bekwaem niet tot brieven in het fransch uyt te wisselen, tot onderrigtingen, betrekkingen, ontwerpen en verslagen in die tael op te stellen. Deze zyn de redens die men voorhangt om de Vlaemingen te verstooten.

Nu, zoudt dit het geval zyn, waer 't zaeke de vlaemsche ambtenaeren hunne eyge tael schreéven en spraken in de betrekkingen van hunne provincie, gemeente en regtbestueren? Zouden de vlaemsch spreékende landstreéken, doór een algemeen gebruyk hunner tael, de ongeregtigheden in het verdeelen van 's lands ambten niet doen daedelyk uytwyken? Waer het ten minsten geenen kragtigen middel om in de zelfde landdeelen de ambten te doen bekleeden doór hunne inwooners? En wie toch zoudt aen het gebruyk van de tael der vlaemsche provincien, in de onderscheyde bestueren, konnen beletsel stellen?

Eene vreémde tael overmagtigt altyd een volk. Het is in de natuer der zaek. De belangen der waelsche pro-

vincien moeten in grootere agt genomen worden en zullen de beste vrugten uyt den hof der gemeenzaemheyd plukken.

Men besluyte niet uyt het voorgedraegene dat wy onze tael de waelsche provincien willen opdringen. Wy zyn verre van onze regten door ongeregtigheden in te roepen. Dat elk landdeel zyne tael in het bestuer behoude, en dat geen van beyde met de zyne het andere deel onderdrukke.... Is het begrypbaer dat den inboórling der vlaemsch spreékende landdeelen veéltyds eenen taelman, in zyn eygen land, behoeve om zyne zaeken te konnen verhandelen!

Er wordt met reden veél aengedrongen op dat het volk zyne regten en pligten ten aenzien der wetten verstaen zoude. Deze kennis is in de bedoeling der wet. Zy gaet, in 't natuerlyk en redelyk orden, voor het uytoefenen der staets en burgerpligten. Zy is, by alle natien, en ten allen tyde, eenen kragtigen middel van order en volksgeest geweést. Nogtans men bestuert het volk in eene hem onbekende tael!

Men wenscht dat de kennissen en beschaevingen ook de leegere klassen der zamenleéving, evenredig tot haeren stand, indringen, en men schryft en spreékt haer eene onverstaenbaere tael! Worden 's lands waere belangen nagegaen en den wil der grondwet geëerbiedigd, wanneer de burgemeesters en schepenen, ten platte lande, door de gemeenten gekoózen om hunne zaeken waer te neémen, met het provincie-bestuer niet zelve in betrekking staen konnen, om dat zy de fransche tael onkundig zyn? Is het niet drukkende op die gemeente bestueren dat geheymschryvers aen hunne zyde staen moeten, aen wie zy het bestuer veéltyds gedwongen zyn over te laeten, en zelfs, is 't niet met den naem, doch met de daed, het bestuer aen hun af te staen?

Kan er regt of reden bestaen in twee derde van 's lands jongelingen te dwingen, zich de weétenschappen der hooge schoólen, in eene vreémde tael, aen te leeren, en voor den jury, in de zelfde tael, te antwoorden, om tot leertytels benoemd te worden, des te meer dat eene onbeschaefde en verwerrende uytspraek der fransche tael nadeeliglyk op den geest der beoordeelaers moet werken?’

Zoo sprak de heer De Foere en ieder Vlaming beäemde zyne woorden. Wat meer is, hy beloofde die gestand te doen by het Staetsbestuer en in de Kamer der Volksvertegenwoordigers. In een gesprek met my betuigde hy zelfs zyn verlangen dat de Vlamingen hunne bezwaren openbaerlyk aen de wetgevende magt deden kennen. Zyn voornemen was toen de regten onzer moedertael te verdedigen. Dit bevestigde hy nog nader door zyne brieven aen leden der Gentsche Maetschappy van Vlaemsche Letteroefening de tael is gansch het volk; doch toen 40,000 Vlamingen aen de Kamer der Volksvertegenwoordigers hunne petitien hadden ingezonden, verzoekende juist datgene wat hy begeerd had, - sprak hy in die kamer voor hen geen enkel woord!

Toen men vroeg dat het Nederduitsch by de hoogeschool van Gent gelyke regten zoude genieten als het fransch, deed hy zynen mond niet open.

Toen, by het vervaerdigen eener wet voor het hooger onderwys, de heer Minister De Theux voorstelde om een cursus van vlaemsche letterkunde by die hoogeschool verpligtend voor te schryven, liet hy toe, dat men dien cursus facultatief verklaerde, of, (beter gezegd) hy sprak geen woord.

In 1819 had hy eene commissie verlangd tot het regelen der tael; in 1844 wil hy aen geen beslissing van

commissien, taelcongressen of bondgenootschappen van belgische schryvers hoegenaemd zyn zegel hechten.

Met een woord, de man is bestendig in tegenspraek met zich zelven; - hy handelt niet uit eigen beweging of overtuiging, - hy speelt een rol. Dit jaer vertoont hy zich in 't gewaed van een vlaemschen boer; misschien zullen wy hem in het aenstaende jaer voor het hollandsch hooren pleiten, met een pruik op het hoofd, en een pyp in den mond.

 

De voornaemste acteur van het vlaemsche kluchtspel hebben wy alzoo, uit hetgeen hy tot dus verre verricht heeft, leeren kennen. Nevens hem figureeren eenige andere personoe primarum partium, die, wel is waer, eigentlyk maer farceurs mogen heeten, doch die, niet te min, een oogenblik onze aendacht verdienen. Ik wil er slechts één te voorschyn roepen, namelyk den heer Bôn, zoo berucht om zyn spel in de rol van professeur diplomé (dat wil zeggen, schoolonderwyzer van den derden of vierden rang). Deze secondant van den heer De Foere, door de heeren Verhaeghen en De Roo in de Kamer der Volksvertegenwoordigers als een eerste personnaedje, ja als een groot man, als de waerdige opvolger van Des Roches geroemd, is met de taek belast om te Brussel, te Gheel, en in andere wyze gemeenten van ons land, de woorden van zynen patroon te laten uitroepen en uitbellen: les huit règles de la commission sont puisées exclusivement dans la langue hollandaise, et transforment la langue flamande en langue hollandaise1!

De heer Bôn staet echter met zyne antecedenten op geen vastere voeten dan zyn heer en meester De Foere.

Even als deze laetste speelt hy nu de rol van Des Rochist, om dat hy er zyn belang by vindt. Doch wat deed hy vroeger? Hy nam schier al de artikels der commissie voor goed vlaemsch aen, en verlangde op slechts vyf of zes woorden van tweeslachtige beduidenis een accentje te plaetsen. Dit blykt uit zynen brief van den 2 october 1839, geschreven aen den heer De Theux, minister der binnenlandsche zaken, en door dezen hoogen ambtenaer, by dépèche van den 11 derzelfde maend, 2e division, No 15791, aen de Brusselsche Maetschappy tot bevordering der nederduitsche tael- en letterkunde toegezonden. Zie hier wat hy daerin schreef (het strekke ook tot een proefje van 's mans styl en redeneerkunde):

‘1o Comme la commission, j'admets la simple épellation vocale dáns toutes les syllabes où la voyelle est la lettre finale, à l'exception de l'e et de l'o longs aigus: ik ga, wy gaen; ik geef, wy geven; ik geesel, wy geeselen; been, beenen; beer, beeren; ik poos, wy poozen; oog, oogen; etc. (à voir ma Grammaire, pages 6, 16, 178 et 180);

2o J'admettrais les accents, pour ne point confondre kool, chou, et koól, charbon etc. de même que le tréma: beëedigen, affirmer.

3o Je conserverai l'y, qui a toujours le son aï; nos frères Wallons et nos très proches voisins les Français, retiennent très-facilement ce son en apprenant notre langue: huys, maison; muys, souris; tandis qu'en voyant huis, muis, ils sont tentés de le prononcer comme huis, dans huis-clos, muis, comme muid, mesure de liquides, etc. etc. Et pourquoi rejetter l'y dans vleien et l'admettre dans drayen, etc., etc.? (à voir ma Grammaire, pag. 19, ligne 14);

4o J'admets comme la commission l'usage du ch avant la lettre t, partout où le g n'est pas radical;

5o Je n'admettrais point de au 1er cas masculin sin-

gulier, et cela pour plusieurs raisons; d'abord, combien d'êtres inanimés n'y a-t-il pas dont la plupart des Flamands ignorent le genre? car n'entendons nous pas souvent dire: de wereld, den wereld; de put, den put, etc., ne sachant si le mot est du masculin ou du féminin? Or, en mettant de au 1er cas m.s., ce serait étendre leur ignorance quant aux genres, et les embrouiller davantage sur ce point: ensuite pour quelle raison de au premier cas m.s.? Pour distinguer, dit-on, ce cas d'avec le 4e. Trouve-t-on cette distinction en français, en anglais, en italien, en espagnol, en portugais? non, certes. Quant à een au premier cas m.s. je l'admets (à voir ma Grammaire, pages 44 et 45);

J'omets, comme la commission, l'n ou en dans les adjectifs, qui cependant prennent l'n au pluriel, étant employés substantivement (à voir ma Grammaire, page 44);

6o J'admets, comme la commission, le maintien du dt dans la conjugaison des verbes qui se terminent en den, comme gy wordt, hy bindt, gy bondt, zy vindt, etc. (à voir ma Grammaire, page 81).

7o J'admets avec la commission le maintien de l'n dans les adjectifs composés;

8o J'écris paerd et peerd, waerd et weerd; mais je préfère peerd et weerd, attendu que paerd, waerd, etc., sentent trop le hollandais.

Ainsi que j'ai eu l'honneur de vous l'exprimer, Monsieur le Ministre, au commencement de ma lettre, j'espère que mes idées seront appréciées, et que je serai assez heureux pour aider à applanir des difficultés, nées, selon moi, de l'esprit stationnaire de quelques personnes qui ne veulent pas marcher avec le siècle.

Pour l'objection que l'on fait (sur le no premier, 1o) de graeven, pluriel de graef, comte, et de graven, pluriel de graf, tombeau, etc., le sens ne l'indique-t-il pas assez

clairement, et n'avons nous pas en français une foule d'homonymes, tels que louer, donner ou prendre à louage, et louer, donner des louanges, défendre, protéger et défendre, interdire?

Pour ce qui concerne l'accent (no 2, 2o), je n'en ferais usage que lorsqu'il y aurait confusion ou équivoque, comme dans kool, chou, et koól, charbon.

Monsieur le Ministre, agréez, etc.’

Doch genoeg, sat prata biberunt. De heer Bôn doet gelyk al de Des Rochisten: waer zy de commissie willen tegenspreken beroepen zy zich, niet op de grondbeginsels van het Nederduitsch, maer op de regels der fransche tael, of die van andere talen.

 

J.F. WILLEMS.


Vorige Volgende