Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 6

[p. 153]

Josina Des Planques, Vlaemsche dichteresse.

Uit de nalatenschap van wylen den heer Hye-Schoutheer, in leven secretaris en archivist der stad Gent, en lid van het koninklyk Nederlandsch instituet, is in myne verzameling gekomen de kopy van eene levensbeschryving van Josina Des Planques, by den aenvang der XVI^e eeuw priorinne van S^te-Agneten klooster, te Gent, en getrokken uit het huisboek van dit gesticht (door keizer Joseph II, zoo als men weet, in de verleden eeuw vernietigd). De inhoud van dit stuk trof my door de eenvoudigheid van voordragt en de naïviteit van verhael, welke men er in waerneemt. Als eene proeve ook van den nonnenstyl by onze voorouders verdient het alleszins uit de vergetelheid getrokken te worden. Wy bezitten eene menigte van kloostergeschiedenissen, door moniken opgesteld, en gedurende de XVII^e en XVIII^e eeuwen aen het licht gekomen in de groote collectien van Martene, Durand, D'Achery en anderen; doch al dezelve zyn in het latyn geschreven, en door min of meer geletterde kloosterheeren vervaerdigd. Hoogstzelden treft men er een in de moedertael aen. Des te belangryker scheen my dus het fragment, dat wy hier den lezer onder het oog brengen, hetgeen ook met opzicht tot de geschiedenis van ons land niet teenemael zonder waerde is, als behelzende eenige staeltjes van het kloosterleven by den aenvang der XVI^e eeuw, toen Luther ondernam eene hervorming

[p. 154]

in de kerk te brengen, en de gedrukte vlaemsche bybels tot zelfs in de cellen der nonnen met geestdrift begonnen ontvangen en gelezen te worden.

De dichterlyke verdiensten van Josina Des Planques zyn niet hoog te roemen, doch staen juist niet beneden de meeste geestelyke refereinen van haren tyd. Zy schreef gemoedelyk en opregt, in warme godsvereering en nederigheid des harten: dit gold toen voor poezy, en wordt thans maer al te veel voor de uitstorting van plat-prozaïsche denkbeelden gehouden.

J.F. WILLEMS.

Van suster Josine Des Planques, de vijfste Priorinne.

God, die met wonderlicker voorsiennicheit alle dinc ordineert ende disponeert, naer den raed sijns willen, heeft deser vergaderinghe oec toeghevoucht eenen persoen, die hy met veel gracien vulcommen hadde, te wetene, suster Josine Des Planques, de vijfste priorinne van desen huuse, wiens memorie in benedictien moet wesen. Sy was naer der weerelt van rijcke ende eerbare hauders geboren, maer in harer kintscheit wart sy beroeft van vader ende moeder, overmits der doot, die niement en spaert; dies niet te min, sy wart van den Heere ontfaen, die haer regierder heeft geweest, ende heeftse upghequeect in sijnder vreesen. - Sy wart ghevoedt by haer naeste vrienden; maer 't goet, dat haer verstorven was, wart qualic gheregiert by ondiscrete vooghden, die dickent meer soucken haer eyghen profijt, dan den oerbuer¹ der weesekins, die hem² sijn

1 Oerbuer, oorboor, nut.

2 Hem, hun.

[p. 155]

bevolen. Doen sy by voertganghe des tijds tot bequamer audde¹ ghecommen was, wart sy gestelt in groete huusen, daer die weerelt te domineerne pleecht, ende dikwijle wert God daer lettel geacht; daer omme eist quaed met onbevlecten weghen daer inne te wandelen, want, als men ghemeenelic seit: die by dat peck wandelt, lichtelic wert hy daer af besmet; maer die God bewaert en mach niet deeren, die altijt een aensien op haer heeft ghehadt; want hy wiste waer toe dat hijse vercoren hadde, ende hoe nutten weerc dat hy naermaels duer haer weercken wilde. Dus, also de jaren in haer wiesen, so es oec dat verstant ghewassen, ende sy nam toe in wijsheit ende in goeden zeden, also dat sy ghemint was van den ghenen diese diende, ende oec van den ghenen diese kenden, ja, dat wonderlic te seggene es, ende contrarie de ghemeene usancie, sy was om haere rijpheit ende goede condicie, van sommeghe van haren meesterssen ontsien, recht als de jonghers selve hare meesters oft meestersen te ontsiene pleghen. In al dat sy hoerde oft sach hadde sy een diep ghemeerc² ende een wonderlic wederpeinsen, ende in deser manieren wart de domheit van der dwaze jeucht in haer ghetemmet ende bedwonghen, also dat in haer gheschiede, welc nochtans selden te ghebeurne pleecht, dats, dat wijsheit ende joncheit tsamen in haer stonden. Dicwijle wart sy te houwelicke versocht, ende al wast by also, dat de tijdelicke fortune in desen haer scheen toe te lachene, mits dat de ghene, diese begheerden, in hoocheit des geslachs ende in rijcdommen meerder waren dan sy, nochtans die raed Gods, die dit belette, ginc hier inne te boven, wien dat meinschelic voer-

1 Audde, oude, ouderdom.

2 Ghemeerc, bemerkzaemheid, oplettendheid.

[p. 156]

nemen wijcken moet; want, als de prophete seit, sijnen raet sal in der eeuwicheit bliven; hy bewaerdese tot eenen anderen staet, als 't naermaels bleeck, want doen sy een deel jaren dus hadde ghewoendt in groote huusen, so wart sy dies ten hende versaedt, ende haer meestersen ontstorven haer, die sy meest beminde, ende daer sy meest af was bemint. Dus quam sy wonen hier in der stede van Ghendt met een haren oem, die veel jaren hier was in den raet, ende want sy doen verre was in haer twintich jaren, so wart sy daer ghehouden sonder eenich bedwanc, dwelcke perijckeloes es om jonghe menschen; maer sy bewaerde de vreese Gods in harer herten, emmers veel meer, sy wart van den Heere bewaert. Altijdt hadde sy een wonderlic toeneighen totter deucht, ende dat sy naer hueren dinckene dit niet bedt¹ te weercke en stelde, dat was haer swaer boven alle dinc. De duecht, die sy in anderen meercte ende seer beminde, begheerde sy vlietelic naer te volghene, ende met diepen versuchtene plach sy dan tot God te sprekene: O Heere, wanneer sal hu gracie so vele in my vermoghen, als in den ghenen die ic hier sie? ic bidde hu beleede my² tot sulcken state, als daer ic hu behaghelicst in dienen mach.

Doen dan den tijt ghecommen was, datse de Heere trecken wilde in der vocatie, daer hijse toe vercoren hadde, so heeft hy dat ghedaen duer dusdanich middel. Zy hoerde spreken in dier tijdt, hoe dat suster Janne du Pin, daer voeren mencie af es ghemaect³, verre uut Vranckerijcke gecommen was, om religieuse te werdene in dit convent, ende uuter goeder fame, die van haer

1 Bedt, beter.

2 Beleede my, leidt my.

3 Mencie af es ghemaect, namelyk in de kloosterbeschryving en geschiedenis, waervan dit stuk slechts een kapittel uitmaekt.

[p. 157]

ghinc, wart sy ghetrocken, als een neersteghe bie metter soeter roecken der bloemmen, begheerende haer te siene ende te spreken. Doen sy hier toe bequame oersaecke ghesocht hadde ende ghevonden, soo es sy dan principalic duer de beleedinghe Gods tot hier ghecommen. Ende als sy eerst duer onderlingher spraecken ende daer naer duer brieven kennesse an mallecanderen hadden ghemaect, so plach sy by wijlen de voornoemde suster Janne te visiteerne, de welke merkende haere conditien, haer wijsheit, ende haer groot verstant, dochte dat sy dezen huuse wel dienen saude. Daeromme begonste sy haer te vraghene tot wat state sy haer geven wilde, ende oft sy haer niet ghetrocken en vont om religieuse te wordene. Sy antwoerdde twifelic, ende seide, dat sy dies niet bestaen en dorste, van vreese dattet haer saude berauwen. Daer op heeft haer suster Janne stautachtelic ghewaerscuwet, seggende: Ic versekere u, ende blive daer burghe voeren, dattet u niet berauwen en sal; welc woert, als zy namaels seide, si altijt waer ghevonden heeft, ende sy en nam dat niet als van eenen mensche, maer als van God. Daeromme met dusdanegher hopen versteerct sijnde antwoerde sy: Ic begheert. Te hants¹ heeftse suster Janne ghelaten, om dat sijt der Priorinne te kennen saude gheven. Binnen desen², als sy haer daer alleene vant, heeft sy aldus tot haer selven ghesproken: Siet, ghy hebt nu gheseit een onwederroepelic woert, dat gy nemmermeer afgaen en moecht, comme datter af commen mach. Nu eist den tijt dat ghy hu eerste ghewoente laten moet; en verwacht voerdan eenen blyden dach niet op der eerden. Hier ghevoelde sy eenen sceerpen strijdt tusschen dat vleesch ende den gheest; maer,

1 Te hants, thans.

2 Binnen desen, binnen dezen tyd, intusschentyd.

[p. 158]

dat vleesch verwinnende, gaf sy haer over om den gheest te volghene, ende achte dat sy in dier wijlen de hant an den plouch gesleghen hadde. Dus, naer dat woert des heeren, en wilde sy niet meer achterwaert sien. Curt naer desen quam sy hier wonen, eerst daer toe gedaen sijnde alst costume ende behoerlic es: sy quam op sente Symon ende sent Jude dach, doen commende up eenen woensdach, anno 1506, audt sijnde 28 jaer. Als sy hier dus ontfanghen was, soo uutstac sy hare hant tot steercken dinghen, ende, als van den Heere daer toe ghehuert, begonste sy te arbeidene in sijnen wijngaert, wackerlic haer selven waernemende in allen dinghen; ende up dat sy mochte werden dat sy niet en was, so poechde sy te latene dat sy worden was, in verwandelinghen harer zeden ende haers eersten levens, up dat sy in een beter mochte groeijen ende wassen. Dus scheent recht oft sy nu eerst begonste te levene, als nieuwe ghebaert, duer de verkiesinge Gods, uuten buuc van de Moeder de heelege Keercke, ende quam weder totter oetmoedicheit ende onderdanicheit als van eenen kinde, aerbeidende aldus om uut te doene den hauden meinsche, met sijnen weercken, up dat sy in Christo vernieuwt mochte worden. Tot snoeden¹ ende oetmoedeghen weercken was sy willich ende bereet, al en was sy dies niet seere ghewoene. Up eenen tijt, als mevrouwe van den Groenen Briele hier sandt om huer te besouckene, so seide men den bode, sy en mochte niet komen; want sy droech koerne, metten anderen jonghers, als men dicwijls pleecht. Doen dit mervrouwe was geseit, nam sy dat in groeten onweerden² ende seide: Wat noode wast haer daer te gane, om den sack te draghene? hadt haer

1 Snoeden, snoode, verachtelyke.

2 Onweerden, versmading.

[p. 159]

belieft hier te kommene, ic hadde haer gheerne mynen staet gheresigneert, ende mijn kroetse¹ saudic haer hebben overghegheven. Maer dit en wast niet dat sy sochte; want sy hadde liever naer te volghene de oetmoedicheit Christi, dan te verblidene in de ydele hope van deser weerelt. Doen den tijt was nakende dat sy cleeden saude, so bereedde sy haer daer toe met vierighen aendacht, ende dat begonnen weerc pijnde sy dies te neerstelicker te vervolghene. Ende als sy noviscie worden was, so schicte sy haer up talder strancste² alle goede ordinancie te onderhouden, also dat sy haest quam in dier ghewoente, dattet haer swaerder was die te brekene dan te bewaerne; ende als sy haer yewers inne ontghinc, dat was haer al te swaer, oec swaerder dant van noede en was. Haren tijt nam sy seer nauwe waer, ende als sy mochte was sy bekommert met lesen oft bidden, oft andere oufeninghe diergelijcke. Ende als sy, uuter crancheit des vleesch, den gheest niet ghevolgen en conste naer huer begeerte, dat beclaegde sy met groeter onweerde up haer selven. Met aldusdaneghe lovelicke ghewoenten verwachte sy den tijt van hare professie, die sy aenghinc met alsulcker meeninghe des herten, nemende God tot eenen ghetuughe, dat doen haer hoechste begheerte was, de weerelt te steervene, ende voerdan naer Gods wille te levene, so verre als haer God sijn gracie daer toe gheven wilde. Als sy lettel jaren was gheprofest, so wart sy an de slotduere ghesedt, ende in desen dienst was sy neerstich ende ghetrauwe, al hadde sy veel liever by haer selven gebleven, ende waer sy yement van buten oft van binnen eeneghen oerbuer mochte doen, sonderlinghe der salicheit angaende, daer inne en spaerde sy haer selven niet, stel-

1 Kroetse, staf; in 't fransch crosse.

2 Strancste, strengste.

[p. 160]

lende in 't weerc, om saleghen wasdom¹ te vercrighen, de talenten die sy van God ontfangen hadde. Naer desen, als onse eerweerdeghe priorinne, suster Steveninne Groetheers, der weerelt overleden was, so wart dese suster Josine met ghemeender stemmen in haer stede ghecoren, ende hoe seere dat sy haer daer jeghen stelde, so wart sy nochtans bedwonghen duer Gods macht, ende duer de authoriteit der visenteerders, dat sy den last ontfanghen moeste. Dus wart sy geconfirmeert up den heleghen Kersavont, anno 1518. Maer dit beweende sy vele daghen, als dmeeste ongheluc dat haer mochte gheschieden; want sy rekende haer selven hier toe onweerdich, volgende den raet des wijsen mans, hoe sy meerder was voer de menschen, hoe sy haer meer vernederde voor God.

Curt hier naer, als omtrent den vastenavont daer naer volghende, so quamen haer an lasteghe affairen, daer sy niet lettel mede begaen en was, recht oft de Heere also vrouch haer paciencie wilde prouven, want de rectoer van desen huuse, gheheeten broeder Jacop Van den Hee, die naermaels supperioer te Elzeghem starf, die moeste wech, om seker saecken daer toe dienende, ende want daer geen bequame persoonen te Elzeghem en waren, so moeste sy sien waer sy henen saude. Als sy nu sochte raet ende avis van goeden vrienden, so wart haer gheraden dat sy in Brabant yement soucken soude, ende sy hoerde spreken van den supperioer des Roeden Cloesters, dattet een fijn man was, religieux ende van goeder fame; daer omme beghonste sy te peinsene hoe sy daer angheraecken mochte, ende in dit stic stelde sy principalic te weercke den prioer van de Cruusbroeders te Doernicke, haren neve, die dit be-

1 Wasdom, aenwas, vermeerdering van bezit.

[p. 161]

hertte meer dan yement anders; dus, om curt te maeckene, heeft sy hem hendelic ghecreghen, by middel van vrienden, maer niet sonder cost ende groete moeyte; want sy moester omme te Windechem senden, mits dat wy onder tcapittel niet en staen. Dus es dan dese goede man hier ghecomen, wiens name was broeder Jan Serveels: hy wart ontfaen in de goedweke, met hem bringhende eenen devoten religieux, t' eenen socius, gheheeten broeder Jasper Hofhuus.

Omtrent desen selven tijt, so worden de boucken van dat Auwe ende Nieuwe Testament overghesedt in ghemeender spraecken, die men te vooren onder tghemeene volc lettel geuseert hadde. Dus wart ons toeghelaten van onsen goeden pater ende mater voornoemt, elc te hebben een Nieuwe Testament, ende den sommeghen wart oec gheconsenteert te hebben den geheelen bijbel in onser talen, ende met groeter vlieticheit plaghen sy ons beede¹ metter schriftuere totter duecht te vermanen, de pater in sijn sermoenen ende de mater int capittel; want sy hadde een wonderlic groot verstant ende een bequame uutsprake, so dattet nauwelic niement en saude konnen ghelooven, diet selve niet ghehoort en hadde. Nu willen wy ooc spreken van haer lovelic regement in tijdelicken saecken. Sy was ghetrauwe, neerstich ende surchvuldich om de goeden des cloosters te distribueerne ten meesten profijte, ende onder haer handen en sijn sy ooc niet vermindert. Eerst, aengaende de temmeringhe van den huusen, dat clooster was voor haren tijt redelic voorzien van bequame huusinghe, naer de plaetse, ende naer onzen staet; maer in tgene datter noch ghebrac, daer inne en heeft sy niet gheslapen. Omtrent den jare 1521

1 Beede, beide.

[p. 162]

maecte sy dat hooghe huus an dachter poorte, dat men dweerchuus noemt, ende dat cleene huuseken daer de poortiereghen¹ haer vertrec in hebben, metten hulatten² in den bogaert, lancx henen den muer. Item int jaer 1525 maecte sy dat waschuus ende dat bachuus, al vaste aent brauhuus datter te vooren stont, ende ontrent den selven tijdt dede sy den coeystal maecken van gronde up, daer jonfr. Heleyne van Montmorency, noch een kint sijnde, den eersten steen af gheleit heeft. Hier naer, als int jaer 1524, maecte men den peertstal metten anderen stallekens, die daer neven staen up den muer van der Byloken. Sy dede ooc vernieuwen ende verhooghen den muer an spaters lochtinc³, tot meerder bewaringhe ende bevrijtheit. Ende want de fabrijcke van den clooster naer de eerste ordineringhe, hier mede verre was vuldaen, so en peinsde sy voordan niet meer te temmeren. Maer boven desen was sy sorchvuldich om de keercke te verchieren; want in 't jaer 1520 dede sy maecken een scoon Sacramens huus, constelic ghesneden van witten steene, met vele beelden ende figueren, alst blijct op den dach van heden, dwelcke, met al datter toebehoorde, lettel min coste dan twintig pond grooten. Noch daer en boven een selveren syborie; maer den meeste deel van dat dese coste heeft ghegheven mijnheere van Palerme. Int jaer 1523 deedse maecken een gauden cruuce; want duer middel van meester Lieven Oosterlinc, onzen medecin ende goeden vrient, hadde sy vercreghen van mijnen heere, als doen den abt van S^t-Baefs, een stic van den heleghen cruuce

1 Poortiereghen, de poortieressen.

2 Hulatten, anders hulaten, geveldaken. Zie Diericx, Mémoires sur la ville de Gand, II, bl. 4 en 10.

3 Lochting, achteruit, opene plaets achter een huis, nog alzoo genoemd in Vlaenderen.

[p. 163]

Ons Heeren, dat sy dede beslaen in sijnen gaude, verchiert met parlen ende ghesteenten; maer den voet es selveren. Dit cruuce wart ghepresen weert sijnde omtrent vier-en-vijftig pond grooten, sonder tfautsoen. Noch cochte sy eenen verdecten croes, die uutghesleghen es als eenen cop¹, buuten ende binnen vergult, die weert es meer dan zes pond grooten. Ende noch ander juweelkens, die elc bysonder niet te scrivene en sijn. Sy brachte eerst uppe de selveren lepels, die men in den reefter besicht, ende dat om de recreacie van den susters, ende om dat men leest, dat sent Augustijn selveren lepels ghebruucte, ende dese waren den meesten deel betaelt van der susteren speelgelde, uutghenomen someghe, die sy er selve toe gedaen hadde, gheteekent metter maters name. Daer wasser tharen overlijdene, met degene die sy up de fermerie ghegheven hadde, ontrent XL, alle van eender forme. Ook hadde sy begonnen sommeghen susteren, wiens speelghelt so vele vermochte, te makene eenen selveren croes, om te beseghene² als sy siec waren; want haer dochte dat sy dit gheldt nieuwers profijtelicker an legghen en mochte. Voert dat sy dede totter verchieringhe van der keercken, in ornamenten, authaercleeren, ende dierghelijcke, oec dat sy maecte tot gherief van der fermerie, dat ware te lanc om al te scrivene; maer men salt vinden in de maters boucken. Het was nogtans eenen benauden tijt, ende een groete dierte van allen dinghen, den tijt dat sy ons diende, also dat men in tijden van paise dat koerne noint so diere en cochte; maer God sy danc, die Sijn hand ontdoet, ende vervult alle dieren met Sijnder benedictien, wy en worden hier omme niet meer benaut dan up ander tyden; maer, in tamelicker noetdurft heeft sy ons meer vermeerdert dan vermindert,

1 Cop, fr. coupe.

2 Beseghene, bezigen.

[p. 164]

ende specialic gaf sy den hauders¹ ende den siecken vele meer toe dan sy waren ghewone. Also verre alst in haer was dede sy de spijse bequamelic bereeden; want als sy plach te segghene, sy jonde den convente meer dan sy conste gheven. Daeromme liet sy ons oec toe vele recreatien up diversche plaetsen, somtijds in de weerccamer, oft in den mautvloer, daer sy ons twee oft drie daghen naer een liet eten, up dat wy tsamen spreken sauden, te vooren nogtans altijt vermanende, dat wy naer de vermaeckinghe des lichaems te snelder sauden wesen totter oufeninghen des gheests, ende tot onderhaudinghe van onderlinghen vreden, daer principaelic haer meeninghe was toe ghekeert, alst wel blijct by den schriften dier noch af sijn, die sy daer jeghen dede scrivene. Ende noch en scheent niet ghenouch, dat alle dinghen so diere waren als voorseit es, maer oec boven desen worden wy dicwijls verlast met groete settingen, die de keiser ende de prince hieschen, daer sy haer seer wijselic in hadde, dit altijt beschickende ter minster quetsen van der ghemeenten, al en leet sijt niet sonder druc van herten. Ende also snoede achte sy haer selven, dat wanneer ons dusdane fortunen overquamen, die lastich waren ende swaer, so dochte haer dat sijt alleene verdient hadde jeghen God, met harer ondancbaerheit, als sy bewijsde op eenen tijt. Doen daer eene groete settinghe op handen was, ende sy dit ten convente te kennen gaf, seide sy, met weenenden oeghen, Mijn alderliefste kinderen, es desen tempeest upgheresen om mijnen wille, so waert veel beter dat ic gheworpen worde in de diepe zee der ontfaermherticheit Gods, dan dat gy dus alle om mijnen wille bedruct moet werden. Sy aerbeide altijt dit huus te houdene in goeden staet, ende daer inne en heeft

1 Den hauders, aen de oudsten.

[p. 165]

sy haer selven niet gespaert, maer vele meer was sy noch vlietich dat de liefde Gods ende des naesten onder ons mochte wassen, vermanende ons stedelic met wonderlicker stautachticheit ende vuricheit des gheests totter oprechter kerstelicker religie. Int berespen was sy straf ende sceerp van woerden; maer int corrigieren was sy sachter; lichtelic liet sy haer payen, als yement sijn scult oetmoedelic belijdde; want sy was compacieux ende uprecht van herten, sonder alle gheveinstheit, rijpe in haer wesen, maer onder tconvent was sy ghesprakich ende ghemeene. Jeghen den aermen was sy milde ende goedertieren, ende daer sijt wiste ende gheboeten conste, en liet sy niement in noede. Hier uut brachte sy up eene prijselicke ghewoente, die men te rechte achtervolghen sal, dats, dat sy nam, totter aermen behouf, den 10^en penninc van alle den speelghelde, dat den susteren ghegheven wart. Ende dit hiet sy den scat Ons Heeren.

Waer sy yement bekende in twist ofte tweedracht wesende, die pijnde sy ter vereeninghe in den bant des vreden. Van de vrienden des huus was sy ghemint ende seer gheestimeert, so dat de sommeghe seiden, dat men onder dusent andere nauwe eene haers ghelijcke en saude vinden. Hoe groete personaegen dat hier quamen, sy wiste haer jegen elcken te hebbene naer sijnen staet, ende naer dbetaemen. Maer, want dat woert Gods, daer sy al so rijckelic mede vervult was, sijn vrucht voerbrinct in lijdsaemheden, so wart sy van den Heere begaeft met eenen swaermoedeghen gheest, ende met vele quellinghen in den lighaeme, in sulcker wijs dat sy den meesten tijt, dat sy ons diende, siec ende onlustich was, waeromme sy menichwaerf poechde van harer officie ontsleghen te werdene, mits dat sy den convente niet voeren gaen en conste in allen ordinancien, als haer dochte dat sy behoerde. Maer sy aerbeide hier inne

[p. 166]

sonder vrucht; want haer wart altijt gheantwoert, datse de meinschen niet ontslaen en sauden, voer datse van God ontsleghen worde. Als dan den tijt was naeckende, dat de Heere sijn werc in huer volmaecken wilde, ende haer brenghen tot dat begheerde hende sonder hende, dat Hy selve es, daer sy langhe naer hadde versucht, so eist ghebuert, dat hier onder tconvent een stranghe ende onghewonelicke siecte ghecomen es, daer vele van onsen susterkens af worden ghenoept¹, byna int getal tot dertich toe, ende dese siecte was so swaer, dattet scheen dat syer vele af stervene sauden; sy hadden onverdrachelicke pine int hoeft, ende een maniere van vremden curtsen. Ende dit beswaerde seere den last; want byna alle de officiers van den huuse waren siec, ende nauwe en wiste men wie de dinghen sauden doen. So lettel warender die den choer consten volghen, dat men dagelicx de hoechmesse lesen moeste. Dit sach onse eerweerdige Priorinne, ende al te hertelic was sy hier om bedrouft ende met ghetrouwer surghe poechde sy de siecken te helpene, ende sy visiteerdese dicwijls binnen den daghe.

Ten lesten, dat drukkelic te seggene es, wart sy begrepen van der selver sieckte, maer strangelicker dan yement anders, als thende betuuchde, want alle sijn sy hendelic daer af ghenesen, ende sy alleene heeft hier duere de scult der natueren betaelt. In deser siecte heeft sy geaerbeit een gheheele maendt, maer met also groeter sachtmoedicheit ende paciencie, dattet ons allen een exempel des verwonderens was. Niet en was haer te lettel of te veel, wat men haer dede, maer van allen liet sy haer ghenoughen. Sy lach daer also stille van buten, dattet schoen oft sy ghebonden gheweest hadde up haer

1 Ghenoept, geraekt.

[p. 167]

bedde, ende van herten was sy also gherust in God, recht oft sy de weerelt noint ghesien noch ghekent en hadde. Want sy seide selve, dat sy onbecommert was van allen creatueren, die in den hemel en in der eerden waren, ende met sekeren betrauwene verwachte sy wat de Heere met haer saude willen doen. So dat, naer Ysaias woert, in hopen ende in gheswighe als doen hare steercheit was. Als mense toesprack van der noet harer siecten daer sy in dese stilheit lach, antwoerde sy eens ende seide: Ik biddu en spreect my niet toe, want ic ben besich met sulcken saecken daer ghylieden lettel af weedt. Dat sy doen alderminst ontsach, dat was de doot; maer aldermeest vreesde sy weder te keeren tot dit leven. In contrarie, wylieden waren seer benaudt, als wy saghen dat de siecte verswaerde. Ja, in sulcker wijs, hadden wy gheen ander oeghen ghehadt, dan de oeghen des lichaems, om te siene dat uutwendich was, wy hadden moghen verdwinen van verdriete; maer de ooghen des geloefs quamen ons hier inne te baten, waer duere men siet dat God alle dinghen doet, ende dat sijn wercken altijt goet sijn ende dalderbeste. Nochtans somtijt uuter crancheit des vleeschs verwonnen sijnde, en consten wy den rauwe niet wel bedwinghen. Doen sy dan sach up eenen tijt datter eeneghe om haer weenden, seide sy aldus met sachter stemme: O mijn alderliefste, hoe dwaes sijt ghy, dat ghy dus beweent het ghene dat God de Heere doet, dat ghijlieden meest ontsiet, dat eist dat ic meest begheere, dats van dit sondich lichame ontsleghen te sijne, up dat ic met Christo wesen mach. Doen men haer hier up antwoerde, dat sijt niet en was die wy beweenden, mits de gheluckeghe reise die haer was naeckende, maer wy waren bedrouft om de onghesteltheit daer wy in commen sauden. Te hans sprac sy met ghevaudene handen ende upghesleghene oeghen ten hemel, O Heere,

[p. 168]

ben ic huwen kinderen noch noet durstich¹, ic en ontsegghe den aerbeit niet; huwen goddelicken wille die moet gheschieden, maer van mijnen weghe hebbic veel liever te stervene dan te levene; want God es mijn hope; God es mijn cracht; God es mijn verbeiden; God es dat deel van mijnder eerven; God es my een turre² der steercheit; Christus es my een schilt der salicheit: duer sijn doot hopic dat ic sal gaen int leven. Met aldusdaneghen betrauwene ghewapent sijnde, verwachte sy de leste huere. Doen sy drie weken siec gheweest hadde, wart sy gheolijt, daer meneghen traen ghesturt wart, ende met alder oetmoedicheit badt sy tconvent vergheffenesse. Dicwijle ontfinc sy dat Heleghe Sacrament, ende aldus ghesteerct wesende, met een levendich gheloeve in God, so es haren lesten dach gecommen. Up eenen saterdagh, omtrent den avent, begreep haer eenen cauden curts, daer sy noint inne en verwarmde; sy lach in den strijt des doots noch even stille, tot ontrent der middernacht. De Priesters ende dat convent worden upghewect met groeter ghesaetheid³, ende up al dat men haer seide gaf sy teecken, ende sprac noch onderwijlen. Tot dat leste herademen hielt sy haer verstant gheheel; ende dat geloeve, dat sy dan toechde, was meer te verwonderen dan te vertellene. Dus heeft sy den lichame der eerden bevolen, ende de gheest es wederghekeert tot hem dien⁴ ghegheven hadde. Sy overleet int jaer Ons Heeren vijfthien hondert vijf en dertich, den dertichsten octobre, doen sy audt was 57 jaer, ende hadde in onzen dienst gheaerbeit ontrent 17 jaeren. Tharen live hadde sy ghehadt drie pond acht schellingen acht deniers; maer sy worden vullic⁵ ghelost. Up alderheleghen dach wart sy begraven up onsen

1 Noet durstich, noodig.

2 Turre, toren.

3 Ghesaetheid, stilte.

4 Dien voor dienne, die hem.

5 Vullic, dadelyk.

[p. 169]

choer, in 't graf dat staet ter poyen waert, ende daer weert huer ghedaen een gracelicke uutvaert, daer jeghenwoerdigh waren sommegen van haren vrienden, ende uuten vier oerdenen van elcx een paer, sonder meer. Sy liet achter 40 ghewijlde nonnen, 7 conversinnen, 27 donatinnen ende 2 noviscien. In Christo moet sy leven ende rusten! Amen.

De rectoor, die hier was thuerer confirmacie, gheheeten broeder Jacop Van den Hee, profes in Elzeghem, ghinc curt hier naer wech, als voerseit es, met sijnen medegheselle broeder Gillis Merre. Naer hem quam broeder Jan Serveels van den Roeden Cloester by Brusele, met eenen socius die een goet audt man was, gheheeten broeder Jasper Hofhuus. Dese wart eenen tijt daer naer pater ghemaect te Prees-a-Nonnayn, ende hier quam eenen in sijnen stede die Walterius hiet, die ons oec naer lettel jaeren onthaelt was; ende hem volchde een gracelic stille man, gheheeten broeder Gillis Schockaert; maer, want onse voornoemde pater vijf jaer voer sijn overlijden ghenoept was van der popelesie, ende daer by wat onghebruukich bleef in sijn een zijde, so behoufden wy noch eenen priester. Uut deser oersaecke dan, quam hier van den Roeden Cloestere noch een stichtich ende devoet religieux, gheheeten broeder Fransois; maer curt daer naer moeste hy wederkeeren, om supprioer te sijne in sijn convent, ende voor hem ontfinghen wy eenen anderen, die heet broeder Jan De Vos, een goet blijde man. Dus hadden wy dicwijls veranderinghe van medeghesellen, onder onsen goeden pater broeder Jan Serveels; maer hy bleef ons ghetrauwe, ende wy en claechden oec niet, so langhe als wy hem behouden mochten; maer ten lesten heeft ons God ghescheden; want doen hy ons in paise ghereghiert hadde omtrent dertien jaren, es hy ghewandelt den ghemeenen wech van allen vleesche

[p. 170]

int jaer 1531, den lesten van januario, achterlatende onder ons een scoen testament, als een lovelicke fame om sijn deuchdelic leven, ende goede leeringhe, die hy onslieden dede, als voerscrevene es. Naer sijn overlijden trocken dandere twee broeders weder naer huus, ende wy worden ghedwongen elders waert ons profijt te souckene; dus keerden wy ons weder tot Elzeghem, ende ontfinghen van daer, om rectoer te wesene, eenen goeden stichteghen ende paiselicken religieux, gheheeten broeder Jan Compein, die met hem brochte, t' eenen socius, een devoet man, die jonc van jaren was, maer audt ende rijpe van zeden, ende een vierich minnare van den woerde Gods, die broeder Erasmus gheheeten was. Maer, naer dat de voornoemde rectoer ons lovelic gheregiert hadde drie jaer, wart hy prioer ghecozen in sijn convent, daer wy al te seere af bedrouft waren, ende specialic onse eerweerdeghe Priorinne, die hem al te noede verloes. Dus wasser weder een druckelic scheeden; maer God die niement en laet, die in hem hopen, voorsach ons van eenen anderen, want ons wart ghegheven uuten selven convente eenen devoten man, gheheeten broeder Pieter Turf, die daer te Elzeghem wat tijts procuratoer gheweest hadde, daer ons de nieuwe prioer, wijlen onse pater, al te groete vriendschap in dede; want om ons te gherievene, so ontriefde hy hem selven. Dit es een goet, stille mensche, die al te groete bequaemheit heeft in Gods woert te predickene, dwele ons seer wel te passe comt, ende was hier noch met den voorn. broeder Erasmus, ten overlijdene van onser leste priorinne, ende ten scrivene van desen. Dies moet God gebenedijt wesen, die alle dinc can doen overvloe delicker dan wijt verstaen connen ofte begheeren, ons regierende duer sijnen gheest. Amen.

[p. 171]

Hier naer volcht een scoen gheestelic refreyn, dat onse voorscrevene Priorinne maecte, waer uute elc meercken mach van wat gheeste ende ghevoelene dat sy was.

O Criste Jesu, waer hebdy my nu begheven?

Lichter ware my de doodt dan alsulc een leven.
Ic vinde my selven also bewonden
Metten vleesche ende metten sonden,
Dat ic my tot hu niet en can ghekeeren,
Noch oec ghevoeghen naer huwer leeren;
Want in mijn vleesch en es gheen ghesonde¹,
Ende niet anders dan boesheit ende dootwonde.

Waer ic gae, stae, keere, ofte wende,

Ic en smaeke niet dan druc ende swaer allende.
Van buiten, van binnen, wat men hier siet,
Het es al rauwe ende groet verdriet.
Al mijn vermoghen dat leit int quade:
Hoe saudic dan my oft yemende beraden?
Te male ben ic gheboren blent,
Van haven bloet², der duecht absent,
Benaudt, beswaert, ende seere verlast;
Want sonde op sonde hebbic ghetast.

Willic goet doen, my anhanct dat quaet;

Tes al boesheit dat in my upstaet;
Want de eerde es vermalendijt in mijn weerc,
Voertbringhende destelen ende doernen steerc,
Voedsel des viers, dat altijt sal branden,
Den ongheloovighen tot pinen ende scanden,
Maer den ghelooveghen tot dancbaerheit ende Gods eeren,
Die sijn stranghe oordeel van haer heeft willen keeren,
Niet uut verdiensten ofte eighen weercken,
Maer duer tgheloeve dat hy in haer wilde ghesteercken;
Want sy en hebben verdient niet el
Dan die andere, dats teeuwich ghequel; -

1 Ghesonde, gezondheid.

2 Van haven bloot, ontbloot van haef en goed.

[p. 172]

 

Gods puere ghenade heeft dat ghedaen,

 

Dat sy duer de doot int leven moghen gaen.

 

 

 

Want God de weerelt so heeft bemint,

 

Dat hy voer haer gaf sijn eenich kint,

 

Met sijn verdiensten, doot ende leven,

 

Dit beneemt den christenen anxt ende beven.

 

 

 

Och, oft ic dit so conste ghesmaecken,

 

Dat ic uut mijn ongheloeve mochte gheraeken,

 

Dat ware my wel den blijtsten dach,

 

Die ic oint sach, oft oec sien mach!

 

Wie sal my hier toe behulpelic wesen,

 

Dan die om den mensche ghestorven es ende verresen?

 

 

 

O Heere, wilt my doch nu ghetrauwelic bystaen,

 

Dat ic der weerelt ende der sonden so mach afgaen,

 

Dat ic den vleesche niet meer en leve,

 

Maer my gheheelic hu overgheve,

 

Ende thuwen bevele my in allen versaecke,

 

So dat ic niets van my en maecke,

 

Ende als my andere sodanich achten

 

Dat ic dan en maecke negheene clachte,

 

Maer met paciencien moet ghedoeghen,

 

Dat men my haude sulc als ic ben in mijns selfs oeghen.

 

Eist so met my niet, so eist al fantasie,

 

Puere gheveinstheit ende groete ypocrisie,

 

Daer alle vleesch so veel af es,

 

Dattet niet wel te bescriven en es;

 

Eighen verstant en werdes oec niet gheware;

 

Het es Gods gheest die dat maect openbaere.

 

Dede hy dat inne my, so alst es inder waerheit,

 

Al eighen vermoghen soude faelgieren van groeten benautheit.

 

 

 

O verlosser der menschen, Jhesus van Nazareene,

 

Wanneer sal ic van eighendom wesen reene?

 

Ghy, Heere, alleene die in my vermuecht;

 

Want buten hu en heeft niement gheen duecht.

 

 

 

Constic in den gheest dit wel verstaen,

 

My en worde niet lichte te curt ghedaen;

 

Want mijnen ansichte niet anders toe en behoert,

 

Dan scande ende confusie; nochtans werdic ghestoert,

[p. 173]

 

Als dat eighen goetdincken yet wert mesdaen,

 

Ende sijn voernemen wert wederstaen.

 

Wat batet, Heere, dat ic dit voer hu belye,

 

Als icker weder inne valle tallen tye?

 

Neemt doch wech van my dit herte van steene,

 

Ende wilt my een gheven van sonden reene,

 

Also ghy duer hu woert hebt beloeft,

 

Ende en laet my van den viant niet werden beroeft

 

Van der goetwillicheit, die ghy my nu hebt gegeven;

 

So dat ic int steervene ende oec int leven,

 

My nieuwers op el meer en verlate,

 

Dan up hu jonste ende eeuweghe charitate.

 

Maeckt my ghesont, Heere, van al mijnen wonden,

 

Ende om hu selven vergheeft my mijne sonden;

 

Wilt dat gheloeve so in my steercken,

 

Dat ict beleve metten weercken.

 

Ende, om dit ghetrauwelic te doene,

 

Gheeft my verstandt, Heere, van huwen sermoene,¹

 

Emmers so vele als icx behouve,

 

Om in allen te doen naer hu ghenoughen.

 

O heere, mijn God, hoe langhe, hoe langhe

 

Sal ic in dit sondige vleesch bliven ghevanghen?

 

Wilt my daer curtelic af ontslaen,

 

So dat ic der sonden mach ontgaen;

 

Keert mijn ooghen af, Heere; dat sy de ydelheit niet en sien;

 

Ende doet mijn weercken naer hu welbehaghen ghescien;

 

In huwen wech wilt my levendich maecken,

 

Want alleene duer dien mach men totten vader gheraeken.

 

Hier mede een hende van allen desen,

 

Up dattet niement en verdriete int lesen;

 

Want ic saudt voerwaer vele te lanc maecken,

 

Saudic ten hende van mijn fantasie gheraeken.

 

Op onsen vastenavent heb ict beghonnen;

 

Maer ic en hebt doen niet gehenden connen.

 

Curts daer naer in Asschen-Woensdaghe,

 

Maectic een hende van deser claghe.

Anno 1533, by my suster Josine Des Planques.

1 Sermoene, woord.