Logo DBNL
Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 3 (1839)

Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 3

(1839)–J.F. Willems, [tijdschrift] Belgisch Museum–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Over twee oude vlaemsche bannieren en over de bannieren in het algemeen.

Men weet dat oorspronglyk de Vaendelen of, om beter te zeggen, de eerste militaire kenteekenen zeer eenvoudig zyn geweest. De Romeinen, die nogtans de vroegste kenteekenen niet hebben ingevoerd, droegen slechts een bondel verdroogd gras op eene speer; later werd dit kenteeken vervangen door de afbeeldsels van eene wolvin, een paerd, eenen ever, en den stiermensch. Ten tyde van Marius kwam de arend, en onder de heersching der keizers het Labarum op. Dit laestgenoemde was samengesteld uit eene vlag van purperkleurige stof, verrykt met edele gesteenten, op welke een arend of de letters S.P.Q.R. met gouddraed waren ingewerkt. Na de bekeering van keizer Constantinus werden de bovengemelde zinnebeelden door de monogramma des Heilands vervangen. Juliaen de Verloochenaer herstelde het Labarum in zynen oorspronglyken staet; doch na het overlyden des keizers kwam het vaendel van Constantinus weder in eere.

Waren in de vroegste tyden de Hebreeuwen, de Egypnaren, en meer andere volkeren zoo eenvoudig in hunne krygskenteekenen, even als het by de Romeinen in latere tyden bestond, en by alle andere volkeren misschien op zelfde wyze heeft begonnen, hadden deze oorsprongelyk niets, dan enkele takken van boomen op

den top van eenen langen stok gevestigd, of wel een hoop lange pluimen, vogelen, koppen van beesten, enz. zoo gevoelden deze verschillige volksstammen toch welhaest de noodzakelykheid van eenig onderscheid in hunne kenteekenen te bezitten. 'Tis alsdan dat men begon de vlaggen of bannieren in voege te brengen, gemaekt van stoffen van verscheidene kleuren, en voorzien van zinnebeelden.

By de Hebreeuwen b.v. droeg elk der twaelf stammen eene vlag, van het kleur dat hem eigen was, en op welke elke stam zyn zinnebeeld had doen plaetsen: 't is in dezer voege dat de aertsvader Jacob het overlevert.

De Egyptenaren deden op hunne vlaggen veelerhande zinnebeelden door het penseel vervaerdigen, zoo als stieren, soms maer enkelyk het hoofd dezes diers, crocodillen, enz.

De Assyriers droegen in de hunne duiven en tortelen. De Persianen voerden op den top eener speer den gouden arend. Het schynt dat de Roomsche arend eene navolging van den Persiaenschen is.

Doch het blykt dat de Grieken de eersten zyn geweest die de gelykvormigheid der vlaggen of bannieren hebben ingevoerd. Zoo droegen de Atheners in de hunne het beeld van Minerva, den steenuil en den olyfboom, en de Corinthiers het paerd Pegasus.

Het is heden nog onbeslist, of wy onze bannieren van de Romeinen hebben ontleend. Dit is althans myn gevoelen niet, uit oorzaek dat Rome de gedachte van het labarum geput heeft uit de kennis van de vlaggen der zoogenoemde barbaersche volkeren, die zy onder hun juk hebben gebragt: als de Daciers, de Sarmaten, de Panoniers en meer anderen, by welken dit soort van verzamelingsleus al voor veer jaren ingevoerd was.

In het noorden had elke volksstam een zinnebeeld in

zyne vlag, hetwelk, zoo men zegt, met zynen godsdienst in betrekking stond: als de Germanen den leeuw, het serpent, de padden, enz.

 

Er bestond hier te lande in de eerste eeuw van het christen tydbegin, en misschien nog vroeger, een lambaer of soort van vlag. Het was eene speer, aen welkers boveneinde een doek, vierkantig van gedaente, den onderkant drie punten uitmakende (waerschynlyk van wit linnen) kruisgewys was vast gemaekt. Zeker waren deze vlaggen in haren oorsprong zeer eenvoudig. Er bestaen afbeeldsels van dezelve op de eerebogen van keizer Septimus-Severus te Rome.

 

De noordsche volkeren gebruikten nog een ander slach van militaire kenteeken, namelyk een soort van dier, in de gedaente van slang of draek, waervan het lichaem, uit eene ligte stof samengesteld, by het loopen ten deele opzwol door den wind, die zich door den gapenden muil binnendrong, en alsdan het dier in zyne geheele gedaente deed verschynen. De kolom van Trajanus heeft er ons verschillige exempels van overgeleverd.

 

De Menapiers en de Cortoriacenten (inwooners van den Kortryksche pagus) droegen de beeltenis van een der bovengemelde dieren in hunne wapenschilden, zynde de laetste van wit op een rood veld; zoo geeft het G. Pancirolis op, in zyne commentarien op de Notitia dignitatum utriusque imperii ultra Arcadii Honoriique tempora. Geneve, 1623, blad. 45.

 

Dit slach van bannier was nog in gebruik ten jare 1066, toen de Noordmannen Engeland overmeesterden. Men treft er één aen op de tapyten van Bayeux, waer dit dier eigenlyk beter aen eenen draek, dan aen eene slang gelykt, aengezien het hier twee pooten heeft, en vleu-

gelen schynt gehad te hebben(1). Niettemin vindt men dat in den loop der eerste eeuwen de noordsche volkeren eene bannier gebruikten, die aen eenen stok of speer was vast gemaekt, en welke ten allen tyde daerna, en tot heden toe, in voege gebleven is. Men treft dezelve aen op het denkmael te Igel(2).

De Bannier, die kruisgewys aen de speer hing, werd in de IVe of Ve eeuw de standaerd der kerk, en hiet Gonfanon. De avoué of verdediger der abdy was gonfanonier van regtswege.

Waren de bannieren in vroegere tyden eenvoudig, op het oogenblik dat men er grooter belang aen hechtte maekte men deze ook meer en meer kostbaer, door de gouden stoffen, die men daertoe gebruikte, edele gesteenten en zinnebeelden. Verstegen verklaert dat by de aenkomst van Hengist en Horsa uit Germanien in Engeland (449) er eene bannier voor hen gedragen werd, waerop een wit paerd stond afgebeeld. Op de grafstede van Oswald, die in het midden der VIIe eeuw ontsliep, lag er eene bannier van purper en goud. Ten tyde van Alfred werd de Reasen (vermaerde Deensche vlag) veroverd, op welke, volgens Speid, het afbeeldsel eener kraey met kunst was geborduerd door de drie zusters van Hing uar en Hubba, dochters van Lodbroc den deen.

Op de bannier van Harold II, omtrent 1067, stond het afbeeldsel van eenen strydenden krygsman. Dezelve was geheel van goud gewrocht en verrykt met edele gesteenten.

In dezer voege werden de meeste bannieren versierd. De kruistogten bragten er eenige verandering aen, toen de zinnebeelden werden vervangen door de wapenschilden; doch de bannieren, met welke de eerste kruisvaerders naer het H. land trokken, kunnen maer als zinnebeelden worden beschouwd. Allen droegen het kruis, dat op hunne bannieren prykte, om te kennen te geven dat het voor 't geloof en om Christus graf te redden was dat ze te velde trokken. Volgens de verklaring van Mathieu Paris hadden de Vlamingen een groen kruis, als dat van Bourgondien (en sautoir) in een wit veld. De Franschen een rood op een wit veld. De Engelschen wit op een rood veld. De Duitschers zwart op een geel veld, en de Italianen geel op een wit veld.

Korts na dit tydstip werden de wapenschilden ingevoerd, waervan men den oorsprong vindt in den krygstogt van Willem den Vries naer groot Britannien, waer alreede elk hoofdman in zyn schild een draek had doen plaetsen (dien van hunnen bovengemelden standaerd) voor elke afdeeling met andere kleuren samengesteld. Deze onderscheiding was noodig, om dat er in de kleederdragten, wapenrokken en helmetten, by alle de Europiaensche volkeren eene zoo groote gelykheid bestond, dat de wapenknechten, by het vermengen in het gevecht, hunne hoofdmannen niet meer herkenden.

T' is ongetwyfeld dat het land, en niet een afzonderlyk held, het eerste blazoen bekwam: zoo kregen de Nederlanden en Engeland den leeuw, Vrankeryk de lelie, Duitschland en Oostenryk den arend, en Italien het afbeeldsel van de HH. Petrus en Paulus. Na deze ontving elk graefschap, dan elke stad, en verder elke familie in zyn byzonder een wapen, t' welk zy in hunne bannier plaetsten, die ze zoo prachtig maekten, als het hun mogelyk was, om met meerderen luister op het

slagveld te verschynen, waer men welhaest niet anders dan goud en zilver, vermengd met edele gesteenten, zag schitteren.

En nogtans was het niet toegelaten aen anderen dan aen ridders, of ten minsten wapenknegten, van edel bloed afstammende, met eene geblazonneerde bannier in het leger te verschynen.

Men zag soms wel ridders, uit eerbied voor hunnen patroon of een anderen heiligen, tot wien ze hunnen toevlugt hadden genomen, in den kryte een tweegevecht wagen, met eene bannier, waerop het afbeeldsel stond van den genen aen wien zy hunnen eerbied betoonden. Zoo zag men in het jaer 1431, ‘t' Atrecht Etien De Bours, dit Maholyn, zittende op een bay peert, verdect, in zyn rechter hand een banierken met eenre beilde van onzer vrouwen.’ te voorschyn komen(1).

By het opkomen der gemeenten verkregen de wapenen een grootere uitbreiding. De korporatien van ambachten en afzonderlyke gilden, zoo als van voet- en handboge, in het meestendeel onzer steden, namen elk een afzonderlyk wapen aen, samengesteld uit de verschillige ambacht-halmstukken: deze wapenen kwamen ook in hunne zegels voor, en in hunne bannieren, met welke zy te velde trokken, hebbende aen het hoofd de stadsbannier.

Het gebeurde nogtans, in geval van opstand, dat de stedelyke bannier werd vervangen door eene, die by overeenkomst was samengesteld, gelyk zulks geschiedde ten jare 1382, in den slag aen den guldenberg by Roosebeke, waer de verschillige korporatien, onder het gebeide van Philips van Artevelde, die daer de dood vond,

elk onder eene afzonderlyke bannier verschenen; 1o die van Gent droegen eene bannier, gebardeerd van goud en blauw, 2o die van Aelst van rood met eenen band van sabele (zwart), 3o Geeraerdsbergen blauw met een zilveren keper (chevron) voorzien, 4o Kortryk groen gewaterd (ondulé) met blauw, 5o Brugge geruit (échiqueté) met zilver en sabele, 6o Damme in quartiers zilver en rood, 7o Sluys blauw met een rood vierkant in den hoek (canton), 8o Het Vrye gespilt (?) met zilver en rood. Elke krygsknecht was gewapend met stormhoed, wapenrok, een groot mes1, voet, handboge of speer, en een paer in balynen gevlochten handschoenen. Volgens de verklaring der chronyk van Despars, zouden de Gentenaren in den slag van Roosebeke de fransche oriflam overmeesterd hebben2, 't geen ons doet denken dat de nederlaeg der Vlamingen er zoo groot niet is geweest, dan het de franschen hebben geschreven en nog schryven. Hadde het grootste getal onzer vlamingen in dit geval geen welgeordenden aftogt gemaekt, die natuerlyk moest plaets hebben door het verlies van hunnen hoofdman Artevelde, het had hun onmogelyk geweest s' vyands Oriflam met hen terug in Gent te brengen, die aldaer lange jaren bewaerd is gebleven in den stadstoren den Belfrote, alwaer ze de maerschalk van Saxe, in het begin der vorige eeuw, heeft komen halen, gelyk men in de memorien van dien krygsheld leest. Ten zelven tyde heeft misschien die fransche veldoverste de legerbyl van Baudewyn van den Yzer mede genomen, welke byl daer ook bewaerd was.

Gentsche stadsbannier.

Heden bewaert men nog in de tresoory ten stadhuize van Gent eene bannier, gekend onder den naem van 't vaendel van jonker Hembyze, om dat die volkstribuin er zich van bediende, tydens zyn oproer in deze stad. De zelfde bannier diende ook in den opstand der gentenaren ten jare 1539, tegen keizer Karel.

Ongetwyfeld hadden de muiters, gekend onder den naem van makkers van de groene tente, aen hun hoofd hebbende den bastaerd van Blankenstein, in den oproer die er uitbrak in Vlaenderen, by de inkomst van den hertog Philips den Goede, ook eene bannier. Men zou derhalve met eenigen grond kunnen vermoeden dat men toen de hier bedoelde gebezigd heeft, als die, volgens hare samenstelling, de kleeding van de maegd van Gent, welke er op is verbeeld, in het geheel door de uitvoering aen het eerste quart der XVe eeuw moet toebehooren.

Die bannier is van eene langwerpige, driehoekige gedaente, met twee spitsche tippen eindigende, en rondom geboord met eene groene zyden frange. De vlag is gemaekt van fyn lynwaed en gansch in olieverf geschilderd; zy is zwart, prykende met de maegd en den gentschen leeuw. De maegd draegt een gouden laken kleed, versierd met roode bloemen, van onder, en om den hals, met een breeden band van hermelyn geboord, en eenen gordel van groen. Zy staet met los, goudkleurig hair, t' welk de beteekenis eener maegd is. Met de eene hand raekt zy de borst van den leeuw, die door zynen overgrooten steert het grootste gedeelte van de vlag bekleedt, en van zilver is, dragende kroon en halsband van goud, verrykt met groen en roode gesteenten. De klauwen en tanden zyn van het zelfde metael; de tong is rood; de Maegd en de leeuw staen op

een groenen grond, en op het einde, achter den leeuw, ziet men eene goude G, voor Gent. De stok is van sperren hout, van onder met een looden versiersel voorzien. Zie de teekening van deze bannier op de plaet No 1.

Bannier der Bourgondische arquebusen van Philips II.

Het zal misschien hier niet ongepast voorkomen een ander bannier aen te halen, welke de Franschen beweren van de Vlamingen afgenomen te zyn door Jeanne Hachette, in het beleg der stad Beauvais, den 27 juny 1472, en welke Karel de Stoute aen het hoofd zyns legers zou hebben gehad. Zoo drukt de heer Ernest Breton zich uit in eenen artikel, die het Magazin universel heeft overgenomen. T' is met dergelyke beuzelingen dat het Parysche volk de heldendaden der Vlamingen zoekt te verzwakken, om dat de Franschen te wel weten dat wy, kinderen van een zoo klein landeken als Vlaenderen, langen tyd hen te sterk zyn geweest!... De schryver die dit verklaert, had hy eenige kennis van oudheid of wapenkunde bezeten, zou voorzeker zoo een anachronisme ten voorschyn niet hebben gebragt. Ten eersten zou hy moeten gezien hebben, dat de gedaente van de vlag het tydstip der Spaensche heersching aenduidt, alhoewel het ook een driehoekige spitsuitloopende vlag is (zie No 2 van de hier bygevoegde plaet); ten 2e, men vindt er de beeltenis op van twee gekruiste arquebusen, verzameld door het bourgondische vierslag, met vlammekens omringd, benevens het beeld van den H. Lauwerys. Volgens het Dictionnaire des Origines is dit wapen eerst in 1550 uitgevonden, en heeft het in 1554 eene verbetering ondergaen; 3o Naest by de lans bevindt zich het wapen van Philips II, omhangen van het bourgondische halssieraed, en gekroond met de



illustratie



illustratie
Bladz. 378.


hertoglyke muts. Onder dit wapen is een wimpel met eene legende, die ik op de plaet, welke de schryver nevens zynen text geeft, niet heb kunnen ontcyferen. Wat lager schynt het Brabandsche wapenschild geplaetst te zyn, en op het vooreinde van de bannier begint de legende burg, voor Burgondien, by verkorting, welkers letteren door hunne gedaente genoegzaem het tydstip der regering van keizer Karels zoon aenduiden.

Dit is de eenigste misslag niet, dien wy zouden kunnen aenhalen in de oudheidkundige werken, door de Parysche schryvers uitgegeven. Niet dat wy hierdoor willen betoogen dat ze misschien de vereischte kennissen niet bezitten, maer de oorzaek daervan verklaert zich meestal door een slecht geplaetsten nationalen trots, of door het inzicht om de overwinnaers van den spoorenslag en van Beverhold te misachten.

 

DEVIGNE-AVÉ.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


plaatsen