Logo DBNL
Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 2 (1838)

Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 2

(1838)–J.F. Willems, [tijdschrift] Belgisch Museum–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Over het schryven van de of den als lidwoord in den eersten naemval van het mannelyk geslacht.

Van al de geschillen, welke sedert eenigen tyd ontstaen zyn ten opzichte van het schryven onzer tael, is er voorzeker geen gewichtiger punt dan het gebruiken van de of den in den eersten naemval van het mannelyk geslacht. De andere verdeeldheden betreffen slechts de spelling, een kleed waervan zich de spraek bedient om als geschreven tael voor den dag te komen. Dit kleed moge by sommigen al te wyd of al te naeuw gemaekt worden, te wyd wanneer men met Behaegel er noodelooze vokalen tusschenlapt, te naeuw wanneer men bestendig de woorden inkrimpt (by voorbeeld door altyd ik geef en nooit eens ik geve te schryven): het al of niet passen van dit uiterlyke gewaed doet weinig letsel aen het lichaem der tael. Maer de verbuigbaerheid van het manlyk artikel is een bestanddeel van haer wezen, een tak van haer innerlyk organismus. Wil men haer dat vermogen ontnemen, het is als of men haer een' arm of een been wilde breken, en helaes! zulke beenbrekers vindt men nog veel in Braband en Vlaenderen!

Men kan de zaek op tweederlei wyze beschouwen: of uit een geschiedkundig standpunt, a posteriori, of op zich zelven, a priori.

Geschiedkundig hebben wy, door onomstootelyke bewyzen, aengetoond, dat men eertyds by Vlamingen en Brabanders, even als by de Hollanders, de vader, de man schreef, ja, dat men ook tegenwoordig by hen nog al-

gemeen zoo spreekt (de gegevene proeven van dialecten bewyzen zulks, en deswege bestaet er schier geen verschil van uitspraek door geheel ons land). Ik wil niet herhalen wat ik daerover bygebracht heb, maer wel er nog iets aen toevoegen.

In al de bekende dialecten van het Nederduitsch en in alle tyden (immers voor zooverre wy daervan schriftelyke overleveringen bezitten) heeft men het lidwoord de (die) voor het mannelyk naemwoord gebezigd. Opzichtelyk de Nederlanden vertrouw ik dat dit nu een afgemaekte zaek is, althans voor de uitspraek; doch zien wy nu ook eens hoe het daermede by de Nederduitschers buiten de Nederlanden gelegen is. Doctor J.G. Radlof heeft in zyn boek Die Sprachen der Germanen (Francfurt am Main, 1827, in-8o) onderscheidene proeven van Plattdeutsche Mundarten medegedeeld. De parabel van den verloren zoon lezen wy daer op de volgende wyze. Volgens den ouden Keulschen bybel van N. De Lyra: Eyn man hadde twee soene ende de iungeste van en sprack to dem vader: vader gyff my mynen deyl goeds dat my to behort. Volgens den Lubeckschen bybel van het jaer 1494: Een minsche hadde twee sone, un de iungheste van en sprack to dem vader: vader, ghif mi min del ghudes dat my tobehoret. Volgens den bybel gedrukt te Halberstad in 1523: Eyn minsche hadde twe sone, un de jungeste van ön sprack to den vader. Volgens den Bybel van Wittemberg, 1541: Ein minsche hadde twe söns, unde de jüngeste van en sprack tho dem vader. In het Hannoversch dialect: Ein mann hadde twei söhne. Un dei jüngere under sey segte taun vader. In het Hamburgsch: Een minsch har twee sähns. De jüngst von jem segg to sien'n vader. Ik zou meer voorbeelden kunnen aenvoeren, doch dit weinige zal voldoende zyn om te bewyzen, dat men overal in nominativo een man, de jongste zoon, geenzins eenen man, den jongsten zoon, uitspreekt en schryft.

Het is derhalve zeker dat het gebruiken van den in dien naemval eene afwyking is van het Nederduitsch in het algemeen, en dat zulks voor eene anomalie in de tael moet beschouwd worden.

 

Om aen te toonen hoezeer dit gebruik in stryd is met onze gesprokene en met onze oude tael, heb ik herinnerd, dat het grootste getal van onze vlaemsche familienamen de waerheid van myn voorgeven bevestigt. Velen onder ons heeten De Deken, De Graef, De Koning, De Leeuw, De Visscher, De Smid; maer niemand Den Deken, Den Graef, Den Koning, Den Leeuw, Den Visscher, Den Smid, terwyl nogthans de verbuiging van het lidwoord duidelyk voorkomt in Van den Bogaert, Van den Driesch, Van den Berg, enz. Men heeft hiertegen opgeworpen, dat er persoonen zyn die den naem voeren van Van de Steene, Van de Vyvere, Van de Putte, Van de Poele, Van de Kerckhove, Van de Velde, Van de Casteele. ‘Indien de redeneering van den heer Willems logisch ware (zegt Behaegel, Verhandeling, bl. 405), dan zoude men tegen de eygenaerdige taelgronden misdoen met het schryven van den ingang van het kerkhof, de vruchten van het veld, de poorten van het kasteel, enz. men zoude moeten zeggen en schryven den ingang van de kerkhof of kerkhove, de vruchten van de veld of velde, de poorten van de kasteel of kasteele, enz.’

 

De logica van den heer Behaegel, die, gelyk ieder weet, zoo vriendelyk zich aeniedt om my tot gids te verstrekken, sukkelt hier op een ellendige wyze van de baen in de gracht.

 

Ik argumentere met het nominatief De, en Behaegel antwoordt my met het genitief!

 

Ik bewere dat de algemeene regel by het schryven onzer namen in nominativo van ouds was te stellen De Deken,

De Graef, De Leeuw, De Vos, en hy vindt het logisch dien algemeenen regel door een klein getal exceptien te bestryden, exceptien die dan nog eenen anderen regel betreffen, namelyk de verbuiging der genitiven!

De heer Behaegel weet zoowel als ik dat vele lieden maer zeer gebrekkig hunnen naem kunnen schryven, en dat men dus niet verwonderd moet zyn wanneer men sommige namen verbasterd ziet voorkomen. Zoo mogen de afstammelingen der familie, welke by L'Espinoy, bladzyde 169, 170, Van den Kerckhove hiet, thans Van de Kerckhove, of kort weg De Kerckhove, schryven; dit doet weinig ter zake. Uitzondering maekt geen regel. De gewoone uitspraek, die zoo gaerne de N vermydt, is ook wezenlyk Van de Steene, Van de Vyvere, Van de Poele, enz. Men schreef dus ten minste gelyk men sprak, en dat was zeer natuerlyk. Maer verwondering moet het baren dat niemand het natuerlyk heeft geoordeeld zynen naem van De Koning, De Leeuw, De Vriend, De Witte, De Swarte, De Groote, De Lange, De Jonge, De Wilde, De Man, De Haen, De Ram, De Jager, De Paep, De Koster, De Weerd, De Kok, De Timmerman, De Bakker, De Sagher, De Meulenaer, De Kuiper, De Boer, De Ridder, De Klerk, De Schryver, De Keizer, De Brabander, De Vlaming, De Winter, De Somere, in dien van Den Koning, Den Leeuw, enz., te verwisselen! Hierin ligt de knoop, dien Behaegel's oordeelkunde had behooren los te maken, en geenzins in het onderzoek der genitivaelvormen van de of van der.

Wyders blyft het ook nog te bezien of sommige der opgegevene woorden Van de Steene, Van de Poele, enz., die nu tot het mannelyk geslacht behooren, eertyds niet vrouwelyk waren (steen, zegt Bilderdyk, moest vrouwelyk zyn), en of misschien die namen niet in het meervoud staen. Er zyn familien die door geld of door het komen

tot den adel een van gekregen of aengenomen hebben. Die dus B.V. vroeger De Wale hiet, noemde zich in het vervolg Van de Wale, zonder de de in zynen naem te verbuigen, by loutere toevoeging van van.

Met meer schyn van recht heeft men my tegengeworpen, dat sommige zelfstandige naemwoorden wel degelyk in de uitspraek het lidwoord den aennemen. Men zegt den adem, den eisscher, den oogst, den uitzet, den hemel, en men laet zelfs dikwyls de n hooren voor de letters B, D en T, by voorbeeld den boom, den berg, den burgemeester, den duivel, den toog, den troost. Ik beken het; doch antwoorde, dat verre weg het grootste getal onzer naemwoorden, inzonderheid de zulke, welke van eenen mannelyken staet of ambacht getuigen, zoo als boven blykt, door de vergezeld gaen. Er kan, bovendien, nog al iets afgedongen worden op de voorbeelden welke men my tegenstelt. In de provintie Limburg zegt men niet den boom, den burgemeester, maer wel de boom, de burgemeester, en zoo is het aldaer met nog veel andere woorden, by welken in Braband en Vlaenderen den gebezigd wordt1. De meerderheid der voorbeelden, voor de pleitende, moet dus hier wederom den regel maken, geenzins de uitzonderingen. Dat men vóór de vokalen en vóór de in het vlaemsch meest altyd stomme h eene n hooren laet, verklaert zich van zelve: het is om de gaping weg te nemen, eveneens als men in het fransch doet, waer men zegt son amie, son amitié, in plaets van sa amie, sa amitié, ja zelfs le bel homme, le vieil homme, met het vrouwlyk adjectief. Die N is een paragogicon, en ik heb er derhalve niets tegen, dat men ook in nominativo schryve den eisscher, den oogst, waer zulks gevoeglyk

kan plaets vinden. Ik verlang dat de tael hare vrye beweging ook op dit punt behoude, en dat de beschaefde uitspraek hierin zooveel mogelyk overeenstemme met de schryftael.

Men heeft ook opgemerkt, dat de gewoone uitspraek weinig acht geeft op de verbuiging der lidwoorden, zoo dat men, by de Hollanders zoowel als by de Brabanders, bestendig hoort zeggen van de man, aen de man, door de man, en niet van den man, aen den man, door den man, als zynde de by hen en de by ons gesprokene tael een vyandin van de harde sluitletter n, die men dan ook algemeenelyk by het meervoud en by de infinitiven der werkwoorden weglaet, zeggende de manne, voor de mannen, zy leve, zy geve, voor zy leven, zy geven; en hieruit wil men dan besluiten dat de uitspraek te veel of te weinig bewyst in het stuk der verbuiging der artikels. Zonderlinge wyze van redeneeren! Men erkent dat de tael een vyandin is van het uitspreken der n in de verbogen naemvallen, midsgaders in het meervoud en de infinitiven, en men wil nogthans die N met geweld voorstaen ten opzichte van het onverbogen geval! Hoe vreemd luidt die stelregel: De letter N wordt in genitivo niet uitgesproken, ergo, zy moet in nominativo geschreven worden! is dat niet zeer consequent en logisch geredeneerd?

Door al hetgene ik, zoo hier als elders, heb aengevoerd wegens het gebruik van den in den eersten naemval van het mannelyk geslacht, blykt het volkomen, dat dit gebruik strydig is en met de algemeene uitspraek hier te lande, en met al de andere dialecten van het Nederduitsch, en met de geschrevene tael van onze voorouders, op een' tyd dat de schoolmeesters ons nog geen fransche regels hadden opgedrongen. Geen kenner van onze oude tael zal my dit betwisten, en zy die, met Behaegel,

onze oude tael verwerpen, zonder dezelve te kennen1, en die de domme A-B-boekmakers der achttiende eeuw nog voor de wetgevers onzer natie vereeren, zy mogen in den den het palladium hunner nationaliteit vinden: ik wil hun gerust die voldoening laten, en weet vooraf dat zy voor geen overtuiging vatbaer zyn.

 

Indien wy nu de zaek op zich zelve, of a priori, beschouwen, dan ook pleiten er menigvuldige redenen voor het gebruik van de.

 

De tegenstanders van dit gebruik beweeren, dat het lidwoord het geslacht van het naemwoord moet doen kennen, ten welken einde zy den voor het mannelyk geslacht bezigen, in onderscheiding van de, alleen geschikt om by woorden van het vrouwelyk geslacht of by het meervoud te dienen. ‘Het vlaemsch dialect, zegt Behaegel (Verhandeling, bl. 413), onderscheyd het geslacht der woorden bedgenoot, drenkeling, echtgenoot, erfgenaem, stedeling, vondeling, vluchteling, vreemdeling, enz., daer de Hollanders het mannelyk en het vrouwelyk op dezelfde wyze voordragen.’ Doch, dit is maer ten halve waer. De Hollanders voegen een e achter deze woorden, wanneer zy willen beduiden dat het een vrouw is waervan men spreekt, en by de Vlamingen hoort men nooit anders dan de stedeling, de vondeling, de vluchteling, de vreemdeling, zonder dat zulks de minste dubbelzinnigheid veroorzaekt; elkeen weet toch dat al die woorden, op zichzelven beschouwd, tot het mannelyk en niet tot het vrouwelyk geslacht behooren, daer het mannelyke het algemeene geslacht is, en dus een individu, die bed-

genoot, drenkeling, vondeling of vreemdeling is, noodzakelyk moet verondersteld worden een man te wezen, ten zy men vooraf, of door den zin, weet, dat er eene vrouw door bedoeld wordt. De man mag tot zyn vrouw, en de vrouw tot haren man zeggen:

Gy zyt myn bedgenoot, gy zyt myn toeverlaet!

en niemand zegt van eene vrouw: Zie daer eene vreemdeling, ik zoek eene vluchteling. Elkeen immers zou nog altyd aen den spreker vragen: is 't een man, of is 't een vrouw? Eveneens is het gelegen met de versen, welke Behaegel, op bladz. 413 van zyn werk, uit het Tydverdryf van doctor Van Daele aenhaelt:

 
‘De koning kwam te veld, de keyzerin daer tegen;
 
Zy wierden overhands verwinnaers en geslegen;
 
'T vermoeyde wederzyds; maer wyl men zich beraed,
 
D'eergierige overwon den vyand door verraed.

‘Wie verraed? is 't den koning? is 't de keyzerin? Volgens het verhael is het den koning. Is dan eene tael, die dat seffens en met onderscheyd uytdrukt, niet verre boven [het hollandsch]?

 
Den koning kwam ........
 
T'vermoeyde wederzyds, en wyl men zich beraed,
 
Ziet! den eergierigen word winnaer door verraed.’

Dit voorbeeld gaet even mank als het vorige, want de betrekking is hier niet duidelyk aengewezen. Immers wyl men zich beraed, dat is te zeggen, wyl koning en keizerin gelykelyk aen het beraedslagen zyn, zoo komt er een eergierige, en die verslaet den vyand. Volgens den zin moest dus die eergierige een derde persoon zyn, of was het de koning, dan zou reeds vroeger hebben moeten blyken dat deze byzonder eergierig was, en in dit geval

kon men even goed door d'eergierige als door den eergieriqen aenduiden van wie men sprak. Het was dan noodig de betrekking aen te wyzen, en dit kon men door het lidwoord niet doen. Wilde men in den laetsten regel op een' man of een vrouw wyzen, men hadde behooren te stellen:

D'eergierige overwon {zyn of haer} vyand door verraed.

Zonder dat, kon men er slechts een persoon door verstaen, wiens aert het was eergierig te zyn. En hoe zal Behaegel van zulken persoon spreken? Hy kan, in een algemeenen zin, met my niet zeggen: de booze, de vrekke, de gierige, de hoogmoedige zal door God gestraft worden. By hem ziet het altyd op een' man of op een vrouw, en nooit op beiden te gelyk. De sukkelaer weet dus zelf niet wat een mensch is; want mensch zyn (men-sch) is een eigenschap bezitten, even als eergierig zyn. Zal men nu den mensch of de mensch moeten schryven, naer gelang men een' man of een vrouw beöoge? wie ziet de ongerymdheid van dit stelsel niet in?

Dit voorbeeld toont, dat het lidwoord iet anders is dan eene aenwyzing van het geslacht, daer men, onder het vlaemsche den mensch, ook de vrouw begrypt. De persoon, de eergierige, de getrouwe, de groote, de witte, de zwarte zouden dus wezenlyk tweeslachtige naemwoorden mogen genoemd worden, ware het niet dat men, als door de noodzakelykheid gedrongen, van ouds het algemeene voor mannelyk heeft aengezien. Wanneer men van iemand spreekt, dan spreekt men van een' man (ie-man)1. De man beheerscht de natuer: voor zyn vermogen moet alles buigen: het werkende, het nadrukkelyke, het klemmende, het krachtige behoort Hem! en dit mag wel de reden

zyn waerom de mannelyke verbuigingsvorm den beter stand heeft gehouden dan de vrouwelyke der (men schryft niet meer van der vrouw, om der vrouw). Buiten het genitive der, bestaet er, om zoo te zeggen, geen ander verbuiging meer dan de mannelyke1. De man is de werker by uitnemendheid, en uit dien hoofde is het minder noodzakelyk het accusatief aen te duiden in de man slaet de vrouw, dan wel in de vader slaet den zoon. De vrouw is vanzelve passief; wordt het de man, het moet blyken dat hy opgehouden heeft de algemeenste werker te zyn: de drukkende, de nypende letter n moet op hem slaen, en alzoo toonen dat hy lydende is. Zie daer ook de reden waerom het nadrukkelyk vooraen plaetsen in een volzin van het accusatief veel meer by het manlyke dan by het andere geslacht kan plaets vinden (den zoon sloeg de vader, enz.).

Indien men dus, als door het ingeven der natuer, vooruit en van zelve weet, dat de woorden de mensch, de eergierige, de stedeling, de vreemdeling, de groote, de zwarte, de geleerde, de domme, en al zulke andere woorden meer, waerdoor eene algemeene hoedanigheid of eigenschap in eene substantivum gekenmerkt wordt, onder de mannelyke verbuiging te rangschikken zyn, ofschoon zy, op zich zelven genomen, niet bepaeldelyk een' man of een vrouw aenduiden, zoo kan ik niet zien welk voordeel er aen vast zy in het eene geval den eergierigen en in het andere de eergierige te schryven, zoo veel te minder daer men by het uitspreken van de eergierige, naer Behaegels

regel vrouwelyk genomen, evenzeer twyfeling zal ontmoeten, want velen zouden er een meervoud kunnen door verstaen. Wyders is zyn regel ook van geen toepassing tot het onzydige, daer niemand schryft het eergierig, zonder byvoeging van kind, of eenig ander naemwoord. En waerom? om dat men buiten het M., verplicht is te schryven de eergierige Vrouw, het eergierige of het eergierig kind. Behaegel mist het voordeel in abstracto van een eergierige te kunnen spreken, zonder aenzien van geslacht. Zal hy ons van dit voordeel, van dien rykdom willen berooven? moet de geschrevene tael in dit opzicht armer zyn dan de gesprokene? en zoo men by het spreken geen dubbelzinnigheid ontwaert in het zeggen van de man, de mensch, de vreemdeling, waerom zou men dan hy het schryven eene geslachtsbepaling willen vorderen? Behaegel en al die zyn gevoelen deelen, zullen toch niet beletten dat de dichters in nominativo masculini generis d'oogst, d'echtgenoot, schryven, en dat men die woorden alzoo op het tooneel uitspreke, gelyk men dit tot hier toe altyd volstandig geplogen heeft. Zonder al onze oude en nieuwere dichters te veroordeelen, kan men niet beweeren dat den in dit geval noodzakelyk zy. Men zegge niet, dat het een dichterlyke vryheid is den door d' te verwisselen: die dichterlyke vryheid matigt zich elke straetjongen in het spreken aen. De e van de kan elideren met een volgende vokael, eveneens als in het fransch le tot l' wordt, om dat onze e hier, gelyk in het fransch, wezenlyk een e-muet is; Maer kan de versmelting plaets vinden in den echtgenoot? voorzeker neen. Gebeurt het al eens dat de dichter stelt van d'ongodist, in stede van van den ongodist, deze taelfout wordt hem vergeven, uit hoofde dat de gewoone uitspraek in dergelyke gevallen dikwyls de n weglaet. Doch keeren wy naer het lidwoord de terug.

Wy vermeenen dan dat het dichterlyk gebruik van het nominatief de en zyne versmelting met eene volgende vokael gerechtvaerdigd wordt door de regels der tael en door de uitspraek. Behaegel daerentegen is met de dichters en met de uitspraek in stryd. Het schryven van den is volgens hem de wil der natie. ‘Daer het, naer den aerd van het tegenwoordig Nederduytsch, (zegt hy) onmoogelyk is, in den nominatief van het mannelyk eenvoud, het geslagt en ten zelfden tyde dien naemval van den accusatief te onderscheyden; en dat men vervolgens, noodzaekelyk en uytsluytelyk het een of het ander moeste kiezen: zoo heeft onze natie het eerste, en de Hollanders hebben het laetste verkozen. En wanneer men zich herinneert dat de natie hier regt van beslissing heeft, en dat hare beslissing moet geëerbiedigd worden; zoo moet een ieder erkennen, dat geenen taelleeraer regt heeft hier omtrent een ander gebruyk eygendunkelyk te willen invoeren (Verhandeling, bl, 412).’ - Behooren onze dichters niet tot de natie? behooren al de sprekende Vlamingen, die de man, de koning, de vreemdeling zeggen, niet tot de natie? zoo ja, wordt gy dan niet door beiden gelogenstraft? Eilieve! hoe komt het toch dat ik de natie zooveel Hollandsch op de straet hoor spreken? Ik wil de poezy en de prosa onder dezelfde regels brengen: gy, daerentegen, zyt verplicht te erkennen dat er in Belgie twee verschillende talen geschreven worden, namelyk een dichterstael en een schoolmeesterstael, die gy met elkander niet kunt doen overeenstemmen.

En als wy nu die schoolmeesterstael eens van naby bekyken, wat zien wy dan? eene opeenstapeling van ongerymdheden.

Vooreerst zyn myne tegenstanders verplicht, door hun stelsel van den de tael aenmerkelyk te verharden, gelyk zy het zelf erkennen;

Ten tweede dwingt hun dit het verhardende aenhangsel -en by al de manlyke adjectiven te gebruiken, waerdoor de tael slepend en noodeloos verlengd wordt;

Ten derde willen zy niet dat de in accusativo den worde terwyl zy nogthans die tot dien verbuigen (Behaegels Verhandeling, bl. 359), welk woordjen zy van hunne voorouders geërfd hebben, by wien die wel degelyk een lidwoord was (die man, die vader);

Ten vierde leeren zy dat de lidwoorden bestemd zyn om het geslacht aen te wyzen, en des niet tegenstaende schryven zy de mannen, de vrouwen, de kinderen, en lezen zy dagelyks in de notariele akten van den huize, in plaets van van het huis, en bidden zy verlos ons van den kwade! in stede van van het kwaed;

Ten vierde leeren zy dat men mynen voor het M., myne voor het V, en myn voor het O, moet stellen, terwyl zy nogthans alle dagen schryven myn heer! myns vaders huis (niet mynens vaders) enz.;

Ten vyfde laten zy toe dat men, van eenen man sprekende, schryve: hy is edelmoedig, of achtbaer; maer zy verbieden dat men zegge edelmoedig man! achtbaer man!

Ten zesde .... doch wy zouden niet ophouden indien wy al de onschikkelykheden wilden opnoemen, waer door zy, ten gevolge van het aennemen des artikels den, en om dien den te kunnen in stand houden, onze schoone en welluidende tael ontsieren.

Hoe regelmatig, hoe eenvoudig is daerentegen de tael niet, zoo als ik ze begryp, ten aenzien der lidwoorden, hunne verbuiging, en het verbuigen der toevoegelyke naemwoorden! hoe vry is zy in hare bewegingen, hoe welluidend in hare klanken! Laten wy nog eens kortelyk herhalen wat daeromtrent alreede bygebracht is.

De lidwoorden zyn bloote aenwyzingen, die onze aendacht meer bepaeldelyk naer het substantief trekken.

Indien hunne bestemming ware geweest het geslacht uit te drukken, zy zouden dit zoowel by het meervoud als by het enkelvoud gedaen hebben. In den oorsprong, en vóór nog onze tael werd geschreven, drukte de articulatie d (verscherpt t) deze betrekking volkomen uit, en men zeide d'vader, d'moeder, d'kind, d'vaders, d'moeders, d'kinderen. Sporen van deze uitspraek levert ons de dagelyksche of gemeene spraek op, in welke men zelden de e van de hoort (doch wel d'scheld of 't scheld, voor de scheld, 't school, voor de school, enz.). Al vroeg echter, en ter onderscheiding van het neutrum, keerde de articulatie zich om by de onzydige woorden, en de werd ed of et1 nu het. By een sterkere aenwyzing verlengde men de articulatie tot dé of die, en et werd dit of dat (de Deenen gebruiken at). Op dien voet schreven onze voorouders by voorkeur in den eersten naemval die vader, die moeder, dat kind; want zy oordeelden dat het schrift meer demonstratief moest wezen dan het spreken. Met de grootste naeuwkeurigheid onderscheiden zy evenwel de aenwyzing de van de verwyzing of den lydelyken vorm den, het onderwerp van het voorwerp.

By de hoogduitschers is de uitspraek zwaerder dan by ons, en daerom zeggen die bestendig der, die, das, zonder, gelyk wy, eene lichte en eene versterkte aenwyzing te kennen. Wy hebben echter gezien (Belg. Mus. I, bl. 219), dat men in het Zwavisch de d' nog bybehouden heeft, en vermoedelyk is der niet anders dan d-er (hy daer, ille). De engelschen (wier tael meerendeels Saksisch-nederduitsch is) zeggen in alle gevallen the, een articulatie, die tusschen de en se instaet. In het Anglosaksisch waren de artikels se, seo, thät (als of men zeggen wilde zie! dat!) in het Gotisch sa, so, thata. By allen

ontwaert men in het artikel een bloot pronomen demonstrativum1, behoudens dat men in den eenen taeltak meer demonstratief is dan in den anderen: zie daer al het verschil. De Hoog- en Nederduitsche talen staen, te dien opzichte, met elkander in de zelfde verhouding als het Arabisch met het Hebreeuwsch, of, in zekeren zin, het Italiaensch met het Fransch. Il padre, (egli padre) gelykt aen het Hoogduitsche d-er, het fransche le aen ons de.

 

J.F. WILLEMS.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


taalkunde