Logo DBNL
Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 2 (1838)

Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 2

(1838)–J.F. Willems, [tijdschrift] Belgisch Museum–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Noordsche sagen1.

Van het huislyke verkeer of het privaetleven onzer eerst heidensche en daerna nog lang half heidensch levende belgen is ons zeer weinig bekend. De aenbidders van Woden en Thor hebben by ons waerschynlyk nooit hunne eigene lotgevallen, immers wat het gewoone leven betreft, te boek gesteld. Zy vereerden de heldendaden hunner voorzaten en tydgenoten in krygszangen en yeesten-liederen, doch hunne familieveeten, hunne gezellige ontmoetingen, hunne minnaryen en dagelyksche handelingen werden nimmer onder den vorm van volksverhalen of romans voor later eeuwen in schrift gebracht. Het weinige, dat wy van derzelver zeden en gebruiken weten, is in de acta van sommige heiligen, of door de jaerboeken der frankische historieschryvers, tot ons overgekomen.

Een klein volkjen, van minder dan honderdduizend zielen in zyn besten tyd, op een armzalig eiland in de noordzee, maekt alleen eene uitzondering op de algemeene onverschilligheid der oudduitsche natie omtrent het boeken van burgerlyke gebeurtenissen. De Yslanders hebben, vóór en tydens hunne eerste bekeering tot den christelyken godsdienst, zoowel hunne familiegeschiedenissen en zeetochten, als hunne godenleer, in

gedichten en prosaopstellen vereeuwigd. De sagen dier skandinaven, in berookte vellen bewaerd gebleven, zyn voor de kennis van hun huislyk leven wat by ons een roman van Walter Scott voor het bestuderen van Schotsche en Engelsche gebruiken is.

Daer nu de oude Skandinaven ten opzichte der zeden eene allergrootsche overeenkomst hadden met de Belgen, overeenkomst welke, tot op den dag van heden, in zoovele liederen en spreekwyzen van beider nageslacht voortleeft, zoo kan er, myns achtens, geen beter denkbeeld van onze voorvaderlyke levenswyze gevormd worden, dan door het lezen der noordsche sagen.

Het is om deze reden dat wy voornemens zyn van tyd tot tyd eenige dier sagen mede te deelen, hetzy by vertaling naer den oorspronglyken tekst, en in uittreksels, zoo als men er in het Oldnordisk Loesebog van R. Rask aentreft, hetzy volgens de verkorte en meesterlyk bewerkte opgaven van P.E. Muller, in dezens Sagabibliothek, gedrukt te Kopenhagen, 1817-1820, 3 deelen, klein 8o. Dergelyke verhalen schynen ons zeer geschikt om, by afwisseling van drooger onderwerpen, de lectuer van het Belgisch Museum voor den gewoonen lezer te verlevendigen en te veraengenamen.

I. Vigastyrssaga.
(van het einde der tiende en den aenvang der elfde eeuw).

Vermund Miove, een yslandsch hoofdman, was, onder Hakan jarls1 regering, in Norwegen gekomen, om

scheepstimmerhout te koopen. Hy had den jarl groote geschenken gegeven, en deze verzocht hem wederkeerig, vóór zyn afreis iets uit zyne kostbaerheden te kiezen. Vermund verlangde twee berserken1, die in s'jarls dienst waren. De jarl antwoordde dat hy met zulke ongeregelde menschen slecht zou gediend wezen; doch daer Vermund aenhield, en beweerde dat hem dezelven by voorkomende gevechten behulpzaem konden zyn, zoo werden ze hem geschonken.

 

Spoedig nogthans ervoer hy dat zulke mannen moeilyk te betemmen waren: zy wilden slaeg kampen, maer niet arbeiden. Hy leverde ze derhalven aen zynen strydzuchtigen broeder Vigastyr2 over, die zich een' tyd lang van hen bediende, en weldra ook ondervond hoe gevaerlyk zy waren. Een van hun twee verliefde op Asdis, de dochter van Styr, en nu was deze, om zoo te zeggen, gedwongen hem het meisjen toe te staen. Zy werd aen den berserk verloofd, op voorwaerde dat hy met zyn' makker vooraf een hoogstbezwaerlyk werk zou verrichten, hierin bestaende dat zy Styr eenen weg naer zynen hof zouden banen door eene met lava overdekte, ontoeganglyke plek. Zy namen het voorstel aen, en arbeidden met zulk eenen iever, dat hun de berserkwoede op het lyf kwam, zoo dat zy, de overgrootste steenen in de diepte afwentelende, binnen de vierentwintig uren eenen weg aenleidden, die duren zal zoolang Ysland bestaet.

Intusschen had Styr een stookplaets1 in den grond getimmerd, van zeer sterk hout, en boven met een luik. Toen de van het arbeiden afgematte broeders terug kwamen, lokte hy ze daerin, stookte de plaets heet, en sperde het luik dicht, om hen te stikken. Het broederpaer, merkende wat er gaende was, wilde de deur openbreken. Slechts den eenen gelukte zulks; doch toen hy buiten kwam gleed hy uit op de natgemaekte ossenhuiden, die er voor lagen, en werd door Styr afgemaekt. Deze laetste, de wraek van Hakon jarl over dit ombrengen van zyne mannen vreezende, liet twee stieren, elk van drie jaren oud, halen, en sloeg die den kop af; want op die wyze dacht men dat alle verder onderzoek wegens gepleegde dadelykheden steken bleef. Kort daerna trouwde Styr zyn dochter uit aen Snorre.

Door dien echt klom de overmoed van Styr nog veel hooger: hy maekte een lied, waerin hy zich beroemde van er drieendertig dood geslagen te hebben, zonder ééns de boet te betalen2. Toen de christengodsdienst werd ingevoerd, ten jare 1000, liet Styr zich ook doopen, en bouwde een kerk in zynen hof Hraun, alzoo men geloofde, dat degene die een kerk liet opbouwen den toegang ten hemel verwierf voor zooveel menschen als zyn kerk kon bevatten. Onder het getal der persoonen, door Styr verslagen, was ook zekere Thorhald, die eenen zoon, genaemd Gest, had achtergelaten, opgevoed by den boer wien de hofstede was aengekomen, door zyn' vader bezeten. Eens dat Styr te gast zat by den boer, zeide

deze tot hem: ‘dewyl gy Thorhald zonder gewichtige reden hebt omgebracht, zoo moogt gy dit nu wel goed maten aen zyn' zoon.’ Styr verlangt den zoon te zien, en, daer deze zich verwyderd hield, als zynde op wraek bedacht, zoo sprak hy, dat hy niet gewoon was iemand iets te betalen voor manslacht, doch dat hy nu wel wilde eenen onbruikbaren graeuwen ram ten geschenke geven aen Gest, in vergoeding voor het dooden van zyn vader. Dit spottend gezegde deed den boer leed, maer hy kropte zyn verdriet, en zweeg. Gest luimde op een tweede bezoek van Styr ten huize van zynen voedstervader, en toen zich dit opdeed, bracht hy hem eenen doodelyken slag toe, zeggende: ‘Daer betael ik u nu den graeuwen ram!’ waerop hy wegsloop in het donker. Dit geschiedde ten jare 1007.

Gest verschool zich te Borgfiorden1, waer hy vrienden had. Snorre Gode, Styrs schoonzoon, wilde hem daer achterhalen; doch de inwoonders kwamen hem te gemoet met een schaer van 1200 man, of althans (zoo als de Eyrbyggiasaga met meer waerschynelykheid opgeeft) met ruim 500 gewapenden. Dit vyandlyk samentreffen was zeker het talrykste dat tot nog toe had plaets gehad op het eiland. Door tusschenkomst van velen werd echter bewerkt, dat deze kleine oorlog eindigde met een gerechtelyk aenklagen van Gest, door Snorre, over den moord van Styr. Menig spotlied is toen onder de Borgfiordingers, en byzonderlyk door Gest, tegen Snorre gedicht. De eerstgenoemde reisde, voorzien van aenbevelingen, naer Norwegen toe, en dacht zich daer schuil te houden tegen de vervolgingen van Thorstein, zoon van Styr, die zich verplicht achtte den dood van zyn' vader te wreken, en die ook weldra de verblyfplaets van

Gest ontdekte. Maer toen hy daerheen zeilde sloeg zyn schip om, en het was Gest die hem het leven redde, zoo dat hy hem dezen keer geen letsel mocht doen. Gest trok naer een andere plaets; Thorstein volgde hem na; en trof hem met zyn byl; doch de wonde was onbeduidend. De boer, op wiens grond dit voorviel, zou Thorstein neêrgehakt hebben, ware Gest zelf niet tusschengekomen, op wiens verzoek hy hem gaen liet. Nu twyfelde Gest of er nog wel een veilige plaets in Norwegen voor hem bestond; en daerom trok hy het land uit, voornemens zynde in dienst te gaen onder de Waringen1 te Miklegaerd (Constantinopel). Zoodra Thorstein dit ter ooren kwam, reisde hy hem achterna. De Waringen waren gewoon dagelyks zich in worstelspelen te oefenen. Thorstein, onder hen dienst genomen hebbende, ontmoet Gest in dat spel; hy trekt zyn zwaerd, en slaet hem een wonde. De waringen springen toe, en vall en Thorstein aen het lyf, om hem te dooden; want het was een wet onder hen, wie iemand by het worstelspel naer het leven stond, die moest het zyne verliezen. Maer Gest, die slechts een lichte wonde bekomen had, belooft hun de helft van al wat hy bezit, tot losgeld voor Thorstein, en na dat hy hun den geheelen samenhang van het vroegergebeurde verteld had, verkreeg hy zyn vrystelling. Hierop vermaende nu Gest den hartnekkigen Thorstein van hem toch in het vervolg ongemoeid te laten, hetwelk deze hem beloofde, mids dat Gest nooit meer naer Ysland weêrkwam. Gest gaf hem reispenningen, en Thorstein keerde naer huis, in het jaer 1012.

Toen Snorre Gode hoorde dat Thorstein geen wraek

had kunnen nemen, meende hy dat het nu aen zyn beurt lag om die ten uitvoer te brengen. Heimelyk trekt hy naer Borgfiorden en slaet er een der hoofdlieden dood, benevens diens zoon. Wel is waer, dat hy daervoor op het landgeding de boet betaelde; doch men zag dit voor geen volle voldoening aen.

II. Heidarvigasaga.
(van de eerste helft der elfde eeuw).

Snorre Gode had nu wraek genomen over den dood van Vigastyr, zyn schoonvader, door het ombrengen van eenen hoofdman uit Borgfiorden en zyn kind. De twee zonen van Harek uit Borgfiorden wilden deswege een' van Snorres medegezellen vermoorden, die op den tocht geweest was, en dien zy in Norwegen aentroffen. Hy ontliep ze, en nu versloegen zy Hall Gudmunds zoon, als die hem had weg geholpen. Deze twee broeders leden schipbreuk op de kusten van Jutland.

De tyding van Hall's dood was voor zyn ouden vader een slag die hem het leven verbitterde tot aen het graf. Bard, de oudste van Hall's drie broeders, kort daerna op de plaets van Hall zittende, kreeg een oorveeg van zyn moeder, die hem verbood daer te zitten, zoolang hy zyn broeder niet gewroken had. Daerop begon Bard zyne vervolgingen met Harek voor het gerecht te dagen, ter betaling van een boete; doch dit werd afgewezen, alzoo Harek al zyne bezittingen aen zyne broeders had overgedragen. Er bleef Bard dus niet anders over dan zich zelven recht te verschaffen. Op het aenraden van zyn' voedstervader liet hy, door zekeren Narve, al de beste zwaerden der hoofdlieden van Borgfiorden aftruggelen,

en daerop zocht hy den bystand van een menigte strydbare mannen. Terwyl men heimlyk de toebereidsels tot eenen tocht maekte, klaegde de moeder, genaemd Thuride, dat er niets gedaen wierd. Het was toen de gewoonte dat men het eten voor de gasten op de tafel neêrlei, want men had nog geen schotels. Eens werd den drie broederen geen spys voorgedischt. Moeder Thuride kwam binnen met een groote schoft van eenen os, en verdeelde dien onder hen. Zy waren verwonderd over zulke kwistige toedeeling. Thuride sprak: ‘Gy zyt verwonderd over zulk een groot stuk? uw broeder Hall was veel grooter toen hy geslacht werd, en daerover zag ik niet dat gy u hebt verwonderd (zy lei nu eenen steen by ieder stuk vleesch). Gy zyt niet beter dan dien steen, daer gy uwen verslagen broeder ongewroken laet, en uw geslacht zulke schande doet!’ Straks reden de broeders heen. Thuride zag wat zy van zin waren, en wilde meêryden, om hen aen te hitsen. Maer dit lag in hun plan niet. Zy deden door een van hun volk den buikriem van haer paerd zoo aengorden, dat zy er af en in het water viel, doch zonder er letsel van te hebben. Dus moest zy naer huis keeren. Achttien in getal trokken de mannen nu naer Borgfiorden, waer zy er één' van hun tegenparty nedervelden, ten offer aen Hall; en daer zy weldra van het volk dier streek werden overvallen, toonden zy zulken dapperen tegenweer, dat dit gevecht op de heide, hetwelk de jaerboeken in 1013, de Eyrbyggiasaga in 1014 en de Gretterssaga in 1015 stellen, wyd en zyd vermaerd bleef. De skald Erik Vidsiö was by dien tocht tegenwoordig, en heeft in menige voor de vuist gedichte versen het feit bezongen. Bard kreeg er den naem van Vigabard door.

Wat er voorts na den slag voorviel, en hoe Bard, gedekt door den vallenden avond, zich uit de overmacht van

zyne vyanden redde, is in het handschrift dezer sage onleesbaer geworden; doch in het vervolg blykt, dat Snorre Gode met list eene verzoening tusschen Bard en zyne tegenstanders heeft weten tot stand te brengen. Immers, toen Snorre Gode eens met Thorgils, zoon van Are, van een bruiloft kwam gereden, vervoegde Bard zich tot het gezelschap; hy hielt zyn aenzicht bedekt, en, na hy met Snorre een woord gewisseld had, bleef hy meê ryden. S'avonds, na het aenkomen, verzocht Bard dat Thorgils hem eens een recht geschikt verzoeningsformulier zou leeren, wyl men hem gezegd had, dat hy er een moest kunnen. Dadelyk sprak Thorgils overluide, zoo dat het door elkeen gehoord werd: ‘Dit is het aenbegin van ons vredeverdrag, dat God met ons allen verzoend zy, gelyk wy dit, nu en in het vervolg, met elkanderen zyn zullen, by biergelagen en maeltyden, by rechtsgedingen en volksvergaderingen, onder kerkgewelven en aen konings hoven, of waer anders de menschen samen komen. Wy zullen... (hier zyn een paer woorden onleesbaer) ons met malkanderen gedragen gelyk verwandten en geenzins als vyanden. Komt er ooit geschil tusschen ons, dat zal men boeten met geld, by het doopen der offerspys1. De gene van ons, die dit verdrag breekt, of manslacht begaet na 't gegeven woord, hy zal wezen als de gejaegde wolf2, zoo verre als menschen wolven jagen, de christenen kerken bezoeken, de hei

denen in godshuizen offeren, het vuer brandt, de aerde groent, de mensch den naem van moeder noemt, het schip vaert, de schilden blinken, de zon schynt, de sneeuw neêrligt, de vinnen zwemmen, de den wast, de valk vliegt by langen voorjaersdag en bestendigen wind onder beide vleugels, de hemel zich welft, de grond bebouwd wordt, de wind waeit, het water naer zee loopt, en de menschen koorn zaeien1. Hy zal verwyderd zyn van kerk en christen, van godshuis, midsgaders van elke haerdstede, uitgenomen de hel. Elk van ons geeft en belooft den anderen zekerheid, zoo voor zichzelven als voor zyne erfgenamen, geboren en ongeboren, opgevoed en niet opgevoed, naemdragend of zonder naem: elk onzer geeft daer toe zyn woord, zyn vrywaring, zyn vriendschap en vaste trouw, die immer zal standhouden, zoo lang er zand en menschen bestaen. Nu zyn wy verzoend en verbonden, allerwege waer wy malkander mogen ontmoeten, op 't land of in de haven, op schip of klip, te zee of te zadel, by het bezigen van stierroei of waterschepper, by roeibank of scheepsluik2, of waer zulks gebeuren mag. Verzoend zyn wy d'een met d'ander, gelyk de zoon met den vader of de vader met den zoon, t'elker samenkomst. Laten wy ons nu de hand geven op dit verbond, en hetzelve wel onderhouden, volgens de wil van Christus en de kondschap der mannen, die by deze overeenkomst ons hoorende zyn. Die het verdrag houdt hebbe de zegen Gods! die het verbreekt de toorn

Gods! zoo lang ons het noodlot verbinde. God zy verzoend met ons allen!’

Na dit opzeggen sprak Snorre: ‘Bard is hier tegenwoordig!’ en Thorgils achtte zich nu verbonden hem niet aen te roeren. De veete werd door scheidsmannen vereffend, en Bard verplicht eenigen tyd het land te verlaten. Hy trok naer Olaf den heiligen, die hem echter onder zyn hofgezin niet wilde aenvaerden, dewyl hy aen toovery geloofde. Daerop zeilde hy naer Denemarken, en keerde vervolgens naer Ysland terug, waer hy Aude, de dochter van Snorre Gode, ten huwelyk nam. Met deze ging hy scheep naer Halogaland.

Op zekeren morgen gebeurde het daer, dat Aude haren man wilde wekken, en hem een klein kussen toewierp. Eenige malen herhaelde zy dit spel, doch toen Bard haer het kussen terug smeet, raakte hy ze effentjens met zyn hand, en dit maekte haer zoo boos, dat zy eenen steen opnam en dien naer hem gooide. Bard opgestaen zynde by lichten dage, verklaerde, ten overstaen van getuigen, dat hy van haer scheidde, als kunnende haren overmoed niet langer verdragen. Hy verliet dus zyn vrouw, reisde naer Gardaryk, ging onder de Waringen, en viel, drie jaren later, in eenen veldslag. Aude hertrouwde met Sigard, een zoon van Thorer Hund, van wien de Biarköringen afkomstig zyn.

 

(Naer het deensch van P.E. Muller.)

 

J.F. WILLEMS.


Vorige Volgende