Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 2

[p. 308]

Het oud kasteel van Ypre.

Onder de verdienstelyke mannen welke zich thans in Belgien met het uitgeven van geschiedkundige opstellen bezig houden, onderscheid zich den heer De Jonghe, doktor in de letteren en wysbegeerte, hoogleeraer by het atheneum en de vrye geneeskundige school te Brugge, door de uitgave der Cronycke van Despars, welke de geschiedschryvers, sinds meer dan eene halve eeuw, met een uitgerekt verlangen te gemoet zagen. Reeds zyn er eenige afleveringen van dit belangryk werk verschenen. In de eerste van deze afleveringen, bl. 66, leest men:

‘Antheunis, oudsten zoon van Liederik de Buk, werdt forestier na zijnen vader, hy was heere van den casteele dat Hyperborne, een edelman uit Bretaengnien, tanderen tijde hadde ghedaen maken, up die beke van der Ypre, daer die stede van Ypre noch naderhant van ghecommen is, ende die name behouden heeft.’

Nu, aengezien dit punt van geschiedenis, ten betooge der heerschappy van dezen forestier¹ over het kasteel van Ypre, ons niet bekend was, gelooven wy deze omstandigheid te mogen waernemen om de inlichtingen, welke wy ten aenzien van den oorsprong van dit kas-

1 Het valt buiten ons bestek te onderzoeken of er ooit beampten, die den titel van forestier van Vlaenderen voerden, bestaen hebben, of niet. Wy zullen, dus, dit punt, wegens hetwelk de vlaemsche schryvers, sedert eenige jaren, in verschil zyn, hier onaengeraekt voorby gaen.

[p. 309]

teel bezitten, aen den dag te leggen, en tevens op dit onderwerp ons gevoelen aen het lezend publiek mede te deelen.

Men weet dat men met omzigtigheid, en by het licht der oordeelkunde, moet te werk gaen, wanneer men den oorsprong der steden, zoo wel als dien der tempels aen de godheid toegewyd, wilt nasporen. Doch dikwils ziet men dat de oudheidkundigen, die een en hetzelfde punt van geschiedenis ophelderen, meest al in hunne gevoelens verschillen. Hoe dit ook wezen moge, het komt ons verdicht voor dat Hyperborus (verondersteld dat hy ooit hebbe bestaen, en dan moet hy waerschynelyk eenen bewooner van het hyperboreïsche Noorden geweest zyn) het kasteel, of liever de stad van Ypre, zoude gesticht hebben, en dat zy van hem haren naem verkreeg, zoo veel te meer om dat verscheidene oude schryvers denken dat deze stad, even als de rivier die ze doorkruist, haren naem ontleenen van de menigvuldige ypenboomen, in het fransch ypréaux, welke langs en rondom het kasteel en aen dezelfde rivier stonden, en in de omstreek van de stad (die in haren aenvang, om deze reden, wel den naem van Yper kan gevoerd hebben), in aloude tyden te vinden waren; ook hebben wy geene bewyzen dat deze stichting door dien edelman uit Bretanje, of gelyk hy ook anders genaemd wordt, zoude gedaen zyn: de tyd zelfs, op welken men den oorsprong van Ypre wilt bepalen, doet ons dit gevoelen, als onaennemelyk, verwerpen. En inderdaed, wie zoude konnen berusten op de getuigenis van ligtgeloovige kronykschryvers, die beweren dat Ypre reeds vyf honderd jaren voor de geboorte van onzen zaligmaker zoude gesticht zyn?

Maer keeren wy terug naer het kasteel, van hetwelk, volgens de kronyk van Despars, de forestier Antheunis het bewind had.

[p. 310]

Indien wy mogen geloof geven aen hetgene desaengaende verhaeld wordt in de geschrevene jaerboeken van Ypre¹, zoo is het Childerik den I^en, koning der Franken, welken van 456 tot 481 den ryksstaf voerde, die, ten jare 478, te Ypre een kasteel of sterkte deed bouwen, op de zelfde plaets (voegen de jaerboeken daerby) waer het eerste kasteel, door Hyperborus gesticht, gestaen had. Hieruit zoude men noodzakelyk moeten besluiten dat Antheunis, zoon van Liederik de Buk, niet het kasteel van Hyperborus, verondersteld dat het wezenlyk bestaen hebbe, maer dat, hetwelk gebouwd is door den koning der Franken, bewoond of daerover het bewind gehad heeft, zoo veel te meer, daer ten tyde van de grondlegging van dit laetste, het eerste kasteel, om zyne oudheid, moest vervallen zyn, of liever niet meer bestond. Ten zelfden tyde wierden daer omtrent, volgens het handschrift van Jan d'Aubigny, burggraef van Ypre, die leefde in het begin van de 14^e eeuw, ter oorzaek van het aengroeyen der bevolking, eenige huizen getimmerd.

De sterkte, gebouwd door Childerik den I^en, werd geheeten het kasteel van de drie torens, om dat het van zoo veel dusgenoemde versterkingen voorzien was. Het stond ter plaets genaemd den Meersch (welken naem gebleven is aen de straet tegen over de gewezene hoofdkerk), en tegen de zoogenaemde Meerschbrugge, nevens

1 Schoon deze jaerboeken, bestaende in acht deelen, kleen infolio, en byeen verzameld door eenen liefhebber der geschiedenis van zyne moederstad, welken aen oordeelkunde gebrek had, vele gebeurtenissen behelzen, die hy veeleer aen de vergetelheid had moeten overlaten, zoo heeft hy ons, echter, belangryke inlichtingen medegedeeld, welke wy elders vruchteloos zouden zoeken, en die hy had getrokken uit handschriften, thans niet meer te vinden.

[p. 311]

de rivier het Yperleed, of Geleed. Het was omringd van verwilderde ypenboomen. De grond, waerop dit kasteel gebouwd was, had eene groote uitgestrektheid; hy liep noordwaert van de zelfde Meerschbrugge tot aen de Elverdingstraet, alwaer er ook eene brugge lag over den arm van het Yperleed, die aldaer zeer breed was; en van de Aelstraet, de Leed, of Lentemarkt, naer den noordkant, liep hy voort naer de Boesingpoort¹. Tusschen dit kasteel en de verwilderde ypenboomen, die het op eene aengename wyze omringden, was er eenen wal, welken daeraen niet weinig tot bescherming verstrekte voor alle vyandelyken aenval. Het schynt, volgens Van Schriek, aengehaeld door Sanderus, dat er niet verre van het kasteel een bosch gelegen was, eerst met eene sterke heining omringd. De laetstgenoemde schryver voegt er by, dat Childerik den I^e aldaer eenen kastelein zoude gesteld hebben, die met het opzigt en de bewaring van dit kasteel was belast, en dat dezen, ten zelfden tyde, bewindhebber was van de stad. Het huis, tegenwoordig staende op den grond van deze sterkte, wordt nog geheeten het kasteel van de drie torens.

Wy weten, door de getuigenis van Meyerus, dat Ypre (die, of eene stad of eene sterkte zynde, reeds, gelyk Buzelin zegt, voor den tyd van Clotaris den I^e, koning van Soissons, welken in 511 begon te regeren, zoude bestaen hebben), ten jare 880, door de Normannen, is verwoest geweest, en dat, na hun vertrek, de stad of het kasteel wederom werd hersteld. Het is ons ook bekend dat er alsdan, in de weide, of liever in den meersch (in pratis), gelegen aen de westzyde van de Lentemarkt, eene kapel ter eere van den heiligen Martinus werd ge-

1 Het is geweest ten jare 1662 dat het deel der rivier het Ypreleed, van de Aelstraet tot aen de Boesingpoort, tot alsdan nog bevaerbaer, overwelfd is geworden.

[p. 312]

bouwd. Deze meersch is, tot op den tyd der afschaffing van het leenstelsel, eene heerlykheid geweest, welke aen den grave van Vlaenderen toebehoorde, en hem een jaerlyks inkomen van negen ponden vyftien schelen parysche munt opbragt.

Wy hebben reeds gezien dat het kasteel van de drie Torens, na zyne verwoesting, welke plaets heeft gehad omtrent het einde der negende eeuw, is hersteld geworden. Naderhand, te weten in den aenvang der elfde eeuw, is het in bewaring gegeven aen den kastelein Raes, heere van Gavre, die ten zelfden tyde onder zyn beheer had eene zekere uitgestrektheid van land, welke, bestaende uit verscheidene gemeenten, van dit kasteel afhangende, in latere tyden, den naem van kasteleiny verkreeg. Wy gelooven te mogen verzekeren dat de opvolgers van Raes, heere van Gavre, dit kasteel bewoond hebben, ten minsten tot omtrent het jaer 1430, wanneer men, voor de eerste mael, gewag vind gemaekt van het huis der burggraven, hetwelk stond aen de oostzyde van de Boomgaerdstraet, na alle waerschynelykheid daer, waer, eene eeuw later, het slagthuis gebouwd is. Wy moeten hier doen aenmerken, dat ten jare 1379, de kastelein van Ypre den titel van burggraef heeft aengenomen, gelyk men het, wyders, zien kan in een werkje dat onlangs van de drukpers is gekomen¹. Willem Hugonet, omtrent het jaer 1475 met deze waerdigheid bekleed², gebruikte alsdan het gebouw geheeten der

1 Het is getiteld: Esquisses historiques et biographiques sur les châtelains et les vicomtes d'Ypres.

2 Hy was heer van Saillant en andere plaetsen, en zegelbewaerder van Karel den Stoute, hertog van Bourgondien, van welken hy de heerlykheid van Middelburg in eigendom verkreeg. Willem Hugonet, die getrouwd was met Louise De Laye, nicht van Godfried de Saint-Amour, bisschop van Macon, werd, door de Gendtenaers pligtig verklaerd aen verraed, en om die reden, met Gui de Brimeu, heer van Imbercourt, onthoofd, den 4^en april 1477, in weerwil van het smeeken en de tranen der hertogin Marie van Bourgondien.

[p. 313]

Burggraven Huis, nu genoemd den Langen Gang, aen de oostzyde van de Zuidstraet: de kastelein van Ypre voerde, ongetwyfeld, het bevel over de gewapende mannen, die hunne wooning hadden op het grondgebied behoorende tot het kasteel.

Wy hebben, op eene andere plaets¹ getoond, dat van 962 tot 1231, jaerlyks, en geduerende de jaermarkt van Ons Heeren Hemelvaertsdag, en uit eenen der drie torens van het kasteel, eene of twee levende katten werden ter neder geworpen, tot een bewys dat de Yprelingen, die voormaels deze huisdieren aenbaden, opregt en welmeenend alle afgodery hadden verzaekt: dit gebruik heeft plaets gehad tot in het begin van de negentiende eeuw, te weten tot in het jaer 1817, wanneer het plaetselyk bestuer geraden vond het te doen onderblyven, waerschynelyk om dat het met de hedendaegsche denkwyze niet overeenstemde, of, misschien, om dat de vreemdelingen, onbewust van deszelfs oorsprong, uit dit gebruik gevolgen trokken die, somtyds, tot spotterny aenleiding gaven.

Het zal niet overtollig wezen hier, in het voorbygaen, aen te merken dat men het kasteel, geheeten van de drie Torens, hetwelk, in 785, door Karel den Groote, versterkt is, niet moet verwarren met dat door Philips van Elsatien, ten jare 1168, gebouwd, en dat, door hem, in 1176, vóór zyn vertrek naer het Heilig land, en door eenigen van zyne opvolgers in het graefschap van Vlaenderen, bewoond is geweest, namelyk door Robrecht van

1 Archiv. histor. du Nord de la France et du Midi de la Belgique, tom. IV, pag. 516 et 517.

[p. 314]

Bethune, aldaer gestorven den zeventienden septembre des jaers 1322. Dit kasteel, geheeten het hof van den grave, en gemeenlyk het Zaelhof (alwaer de wethouders van de kasteleiny hunne gewoone vergaderingen hielden tot in 1520, wanneer het landshuis, gezegd de Kasselry, gebouwd is op de groote markt, ter plaetse waer het huis geheeten den Wolf had gestaen); dit kasteel was gelegen aen de westzyde van de stad, over het Ypreleed, en omtrent den grond, welken de gravin Margaretha en haren zoon, Gui Van Dampierre, afstonden ten voordeele van het klooster der Predikheeren, door hen, ten jare 1268, tegen den wal, naderhand genaemd der Predikheerenvest, gesticht. Het Zaelhof diende, vóór den tyd der regering van Joseph den II^e, tot tempel aen de zoogenoemde gereformeerden, en is, geleden eenige jaren, afgebroken; het was gebouwd op eene hoogte en omringd van wyde grachten, die allengs gevuld zyn. De grond, op welken het kasteel van den grave gestaen heeft, wordt nog hedendaegs de Zaelhofplaets geheeten.

Moge deze schets, schoon zy slechts van een plaetselyk belang is, tot een bewys verstrekken van onze deelneming in het aen den dag komen der belangryke Chronycke van Despars, en van onze hulde aen haren geleerden uitgever!

LAMBIN.

1838.