Logo DBNL
Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 2 (1838)

Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 2

(1838)–J.F. Willems, [tijdschrift] Belgisch Museum–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Isabella van Oostenryk.

De zuster van keizer Karel den vyfden is een der ongelukkigste vorstinnen van haren tyd geweest. Zy was ongelukkig in haer huwelyk met Christiern, koning van Denemarken, ongelukkig op den troon van drie ryken, en eindelyk nog veel ongelukkiger toen zy, aen het lot van haren echtgenoot verbonden, dien zy steeds als vrouw zoo voorbeeldelyk getrouw was, met hem in ballingschap moest rondzwerven.

Isabella is in Belgie geboren en opgevoed, haer huwelyk was de laetste schakel der verwantschap onzer souvereinen met den Scandinavischen koningstam, dien wy in de gebeenderen van den heiligen graef Karel, bygenaemd de Goede, vereeren; zy toonde bestendig de innigste verkleefdheid aen haer vaderland en stichtte in het noorden eene nederlandsche colonie, welke nog bestaet; en des niettegenstaende is haer naem by onze geschiedschryvers ter naeuwer nood vermeld; en werd haer graftombe door de franschen in onze dagen bezoeteld en onteerd, zonder dat er ééne enkele stem zich verhief om die ontheiliging af te weeren!

Ik wil beproeven de nagedachtenis van deze vorstin te doen herleven; doch men verwachte niet dat ik een romantisch tafereel ophange, aen een' historischen draed vastgeknoopt, door de kunst afgeteekend of gegroepeerd, en door de verbeelding met kleuren aengezet: neen, myn verhael is geheel naer de waerheid en op echte bewysstukken gegrond.

Van de eerste jaren der prinses is ons zeer weinig bekend. Te Brussel werd zy op den 18 july 1501, een jaer na Karel, geboren, en door den bisschop van Kame-

ryk, Henrik van Bergen, gedoopt1. Geheel het land vierde haer intrede in de wereld, gelyk men dit het jaer te voren voor Karel gedaen had2. Op den 15 october 1508 werd zy, benevens Karel en hare twee zusters Maria en

Eleonora, te Mechelen gevormd: wy weten dit door eenen brief, aen haer, toen zy koningin was, uit Rome geschreven door den kardinael don Benardino Carvajal, bisschop van Ostia, waerin deze zegt: Per eum (den pauselyken nuncius) mitto etiam benedictionem meam simul et carissimam servitutem V. Regiae Majestati,

sicut ejus patrinus spiritualis in sacramento confirmationis, quod serenissimo Domino meo Imperatori, et Maj. Vestr. cum aliis duabus sororibus suis, Portugallae et Hungariae Reginis, devotissime exhibui Machliniae, post missam meam XV octobris anno salutis dominicae M.D. VIII1. Waerschynlyk bleef zy bestendig in de Nederlanden, tot in haer veertiende jaer, wanneer zy, half gedwongen, half uit plichtbezef, haer hart moest losmaken van de banden, welke door zoovele aengename betrekkingen haer aen het vaderland vastknoopten, om nevens Christiern op den troon der drie noordsche ryken den schepter te voeren.

De oorzaek van haer huwelyk moeten wy by Christiern zoeken, wiens invloed op onze Belgische geschiedenis door J. Meerman voortreffelyk is uit een gezet in eene verhandeling, geplaetst in het eerste deel van de Werken der tweede klasse van het koninglyk nederlandsch Instituet2.

Christiern, nog maer kroonprins zynde, werd op zyn twintigste jaer door den Deenschen monarch, zyn vader, naer Noorwegen gezonden, waer Sture het zaed des oproers gestrooid had. Hy versloeg de opstandelingen, en wist er, door veel beleid en doorzicht, verscheiden jaren achtereen, het koninglyk gezag ongeschonden te bewaren, ats stadhouder van den monarch. Een bisschop

verzelde den jongen vorst, om zyne handelingen gade te slaen, en hem tot raedsman te verstrekken, maer kon de genegenheid van Christiern niet winnen. Deze nam Erik Walkendorff tot zyn vriend, een ander geestelyke van zyn gevolg, en schonk dien geheel zyn vertrouwen.

By het opryzen van eenige moeilykheden in het westelyk gedeelte van Noorwegen zond de prins Walkendorff, nu zyn canselier geworden, naer Bergen af, eene aenzienlyke koopstad, welke met de Hanzesteden en de Nederlanden grooten handel dreef. De canselier, door de straten dier stad wandelende, slaet toevallig het oog op een voornamen winkel, en ziet daer twee vrouwspersoonen in, waervan de eene, een zwaerlyvig mensch met rood aenzicht en kleine glinsterende oogen, de moeder, en de andere, een rank, jeugdig meisjen, de dochter schynt te wezen. Nooit zag hy een schepsel van zulke engelachtige schoonheid, en lang bleef de geestelyke heer er met verwondering op staren. Hy vraegt wie zy zyn, en men verhaelt hem dat de eerste Siegbritte Willems heet, dat zy, sedert eenigen tyd met hare dochter Duiveke uit de Nederlanden aldaer was aengekomen, en zich met der woon te Bergen gevestigd had, haren kost vindende in het bier- en wyntappen. Sommigen zeiden dat zy weleer te Amsterdam appelen en noten hadde verkocht, en dat de duerte der levensmiddelen haer uit haer vaderland verdreven had; doch meer waerschynlyk is het, volgens echte bewysstukken, dat zy tot eene voorname familie van kooplieden behoorde, en ten gevolge van zekere burgertwisten uit haer vaderland had moeten wyken1.

De canselier was niet zoodra te Obslo, het tegenwoor-

dige Christiana, waer de kroonprins zyn verblyf hield, terug gekeerd, of hy vertelt hem welke zonderlinge ontmoeting hy te Bergen had gedaen. Hy schildert voor de verbeelding des vurigen jonglings de bevalligheden der onvergelykbare Duiveke met zulke gloeiende kleuren af, dat het hart van den prins in verlangen ontvlamt om dit wonder van schoonheid te zien. En dit beloofde hem zyn vertrouwde.

Men wil dat Walkendorff niet zonder geheime bedoelingen hierby te werk gegaen zy, hoezeer hem zyn geestelyk karakter hadde moeten terughouden van den opvolger tot den troon met een burgermeisjen in liefdesbetrekking te brengen: het kon, dacht hy, zyn invloed vermeerderen en zyn aenzien vergrooten by het hof. Inderdaed, eenige jaren daerna vinden wy hem, voor zyne bewezene diensten, aertsbisschop van Drontheim! Er zyn er, echter, die beweeren dat hy geen zoo kwade inzichten hebbe gehad, maer dat hy het hart van den jongen vorst, hetwelk soms tot wreedaerdigheid oversloeg, door eene dergelyke verbintenis heeft zoeken te vertederen. Het een en het ander kan waer zyn.

Christiern snelt heen naer Bergen, en ontvangt er van de ingezetenen een schitterend onthael, hetwelk hy eenige dagen daerna, door het geven van een bal, beäntwoordt. Men schikt het zoo dat Duiveke en haer moeder daerop verschynen, en daer zag men nu hoe de onopgesmukte schoonheid van het zediggekleede meisjen boven den ryken opschik der andere genoodigden uitblonk. Eerst danste de prins met de jongvrouw, naest Duiveke gezeten, en daer na herhaelde reizen met haer. De bevalligheid, die zy in alle hare bewegingen ten toon spreidde, trok het oog der omstaenders en het hart van den kroonprins. Hy kon zich in hare beschouwing niet verzadigen, en moest bekennen dat de canselier haer portret niet gevleid

had. Den dag daerna werden moeder en dochter in zyne wooning ontboden, waer men, door verleiding en list, zooveel te wege bracht, dat Duiveke (die anders om hare zedigheid en deugd geheel Bergen door beroemd was) zich liet overhalen om de minnares van den kroonprins te worden. Ongetwyfeld werkte daer krachtdadig toe mede de overreding eener doortrapte moeder, hierin haer eigene verheffing te gemoet ziende. Christiern liet voor beiden te Obslo een steenen gebouw opmetselen, voorzag hetzelve van alle behoeften, en wees het haer ter wooning aen. Drie jaren lang beleefde hy daer het geluk der liefde, en toen hy vervolgens door zynen ouden verzwakten vader naer Kopenhagen werd teruggeroepen, wist hy, op eene even zoo verborgene wyze als hy te Obslo gedaen had, met moeder en dochter in de hoofdstad te verkeeren.

Reeds zes jaren had deze minnenhandel geduerd, wanneer Christiern den 26 february 1513, by de dood van zynen vader, den troon beklom. Immer bleef hy Duiveke getrouw; doch deze bezat slechts het hart van den vorst, haer moeder heerschte over zynen geest.

Siegbritte Willems was een slimme vrouw, die in en buiten de Nederlanden zeer veel menschenkennis had opgedaen. Door ongemeene bekwaemheden, en levendige bespraekzaemheid (uit beschaefder gewesten aengebracht) overmeesterde zy dusdanig het verstand van den jongen monarch, dat deze, hoe schrander van oordeel, hoe begaefd hy ook was, voor hare meerderheid moest onderdoen. Hare vooringenomenheid met de staetkundige inrichting van het toenmalige Nederland maekte veelal dat de instellingen van haer vaderland, hetwelk zy met geestdrift beminde, het geliefkoosde onderwerp van hare gesprekken met Christiern was. Het kwam zoo verre dat zy by de beraedslagingen van het hoogste gewicht

in den ryksraed voorzat, en vele verbeteringen in de wetten wist tot stand te brengen. Zoo gaf een nederlandsche vrouw, als het ware, de wet aen drie koningryken. Zy begunstigde inzonderheid de scheepvaert met Holland en Belgie. Men heeft de voornaemste ambtenaren en hovelingen, uren lang, in storm, in regen of sneeuw, aen hare deur zien staen, wachtende naer het oogenblik dat zy hen wilde gehoor verleenen. Met de grooten van het ryk en de admiralen ter zee hield zy briefwisseling over de gewichtigste zaken1, en elk noemde haer moeder. Tot een staeltjen willen wy hier den brief aenhalen, dien Johan Slaghek haer in het platduisch schreef uit Rome op den 19 july 1521, toen Christiern, te Brussel by zyn zwager keizer Karel vertoefde: ‘Voert, werde lieve moder (zoo luidt die brief), had onser allerhilligste vader de pauwes geordineert, dat en commissarius solde reysen na die Kon. Maj., om een proces te maken van Arcemboldis stucken und verraderien.... Darnae, werde lieve moder, is hiir vast und waer tydynge gekomen, wo [hoe] die Kon. Maj. is overgekomen myt veel und groten schepen und macht, by de kayserlicker Maj.; des sich heel Rome in wonder set; und men secht nu hiir meer van eynen konynck van Denemarckt, dan van eynem anderen forst, naest Keyserl. Maj., in kristenheit2.’

Wanneer Siegbritte zag dat de natie verlangde een koningin op den troon te zien, was zy de eerste, zoo het schynt, die voorsloeg om Christiern aen eene nederlandsche prinses te verbinden. Reeds voor den afloop

van het eerste jaer der troonbeklimming had men den keurvorst van Saksen, moederlyken oom des konings, verzocht, daeromtrent het gevoelen van keizer Maximiliaen te toetsen, met dat gevolg, dat er op nieuwjaersdag 1514 een gezandschap benoemd werd, in last hebbende de hand van een der zusters van Karel te vragen. Het verslag van dat gezantschap, oorspronglyk in het plat duitsch opgesteld, staet in het tweede deel van J.H. Schlegel's Sammlung zur Dänischen Geschichte, Münzkenntnisz, Oekonomie und Sprache, Kopenhagen, 1771-1776, in-8o. Hieruit heeft Meerman eene verkorte vertaling medegedeeld, welke wy ons ten nutte maken, als zynde de eigen woorden van het origineel meerendeels daerin bewaerd. Wy vernemen by dit schrift het gene volgt:

De gezanten, met zeer veel zilver, vaisselle, gouden bekers, kleinodiën en geld voorzien (hunnen Zender ter eer), vertrokken over Sleeswyk, Hamburg en Lubeck naer het keizerlyk hof. In de eerste dezer plaetsen ontvingen zy een' brief van den koning, waerin hy hun te kennen gaf, dat hy liefst de oudste dochter van Bourgondie, Eleonora, tot vrouw zou verkrygen; doch zoo men die niet konde bekomen, moesten zy de hand van Isabella vragen1. Te gelyk zond hy hun een gouden hoofdspan, voor de toekomende bruid bestemd.
De keurvorst van Saksen, toen de gezanten in zyn gebied verschenen, ontbood hen by zich te Torgau. Hy had reeds iemand zyner raden naer Maximiliaen afgevaerdigd, en uit brieven van denzelven vernomen, niet alleen dat het voorstel gunstig was opgenomen, maer zelfs welke voorwaerde de keizer daerby begeerde vervuld te zien.
Door de gezanten gevraegd zynde, hoe groot het geschenk wel zyn moest, dat zy den onderhandelaren aen het keizerlyk hof zouden moeten aenbieden, was de keurvorst van gedachte geweest dat 5000 guldens billyk waren. Duizend guldens zouden
onmiddelyk behooren betaeld te worden; het overige op de drie termynen, op welke het huwelyksgoed voldaen wierd. Zy vertoonden nu ook de geschenken voor de bruid, welke zy by zich hadden, een halssieraed namelyk, een ring, en een gouden hoofdspan. Deze laetste behaegde den vorst in geenen deele en hy vond de overhandiging van denzelven hoogst ongeraden; de ring daerentegen scheen hem uitnemende fraei. Ten opzichte van het halssieraed twyfelde men en kwam overeen, dat, indien zeker koopman te Neurenberg het op fl. 2000 schatte, men er gebruik van kon maken. Voorts werden zy gedurende de dagen, welke zy te Torgau doorbrachten, met groote eerbewyzingen behandeld.
Na zy vervolgens Leipzig bereikt hadden, ontmoetten zy den Saksischen raed, die van het Oostenryksche hof te rug kwam, en hun van vrouw Isabella goede vertroosting gaf (want eene reeds gesloten verbintenis tusschen het huis van Bourgondie en Portugal verbood deit Deenschen koning aen de prinses Eleonora langer te denken). Iets verder kregen zy tyding dat de keizer hen te Lintz zoude afwachten. Hier kwamen zy nog eenige dagen voor Maximiliaen; doch werden evenwel terstond door een' graef, een' ridder, en een' doctor, in het latyn begroet. Na s' keizers komst, en dat het ceremonieel met hen geregeld was, werden zy ter plechtige audientie, om drie ure des namiddags, toegelaten, waer een zeer groot aental vorsten, edelen en andere lieden uit allerlei natien tegenwoordig waren. De keizer met zyn hof uit een ander vertrek gekomen zynde, deden zy eerst eene aenspraek in 't latyn, als voorstellende een buitenlandsch monarch, daerna eene in 't hoogduitsch, wegens de landen die Christiern als leenman in het ryk bezat: doch zonder in beiden van iets anders dan van algemeene dingen te spreken, en 't geen de gewoone plichtpleging met zich bracht. Maximiliaen liet hun, uit zynen naem, in het latyn, door een' spaenschen doctor antwoorden, en kwam, toen zy nog iets weinigs in de zelfde tael tot dankzegging vermeld hadden, nader by hen, en vroeg hen, in een meer gemeenzaem gesprek, naer den koning en naer zyn lands, of Christiern dikwyls op de jacht ging, en dergelyken; doch hy fluisterde hun tevens in het oor, dat hy lieden benoemen zou, die over de wezenlyke reden hunner komst, met hen in onderhandeling zouden treden. Dit waren de graef Hoyer van Mansfeld, en nog twee anderen. Deze intusschen, met onze gezanten in gesprek geraekt zynde, begonnen in alles zwarigheden te zien; 't geen duerde tot dat de
Denen hun op 's keurvorsten raed 5000 ryksdaelders1 in drie termynen aenboden. De negotiatie liep nu meer over het geschenk der onderhandelaers, dan wel over het huwelyk. Zy begeerden de geheele som op eens, en niet in termynen te bekomen; doch zonder dat dit bekend wierd. Men kwam overeen dit aen de uitspraek van den keurvorst over te laten. Het duerde tot na Paeschen, eer de bemiddelaers over de geheele zaek nog eens met den keizer gesproken hadden. Eindelyk kwam het contract, of, gelyk het genaemd werd, het Reces, tot stand, en werd in tegenwoordigheid van Maximiliaen, zoo wel als des ambassadeurs van den koning van Arragonien, den grootvader der prinses (gelyk de keurvorst zulks mede had aengeraden) plechtig met hen gesloten.
Nu verlieten zy het keizerlyk hof, en reisden over Augsburg, Spiers, Worms, Duren en Maestricht, naer Antwerpen, waer zy, woensdags voor Sinxen, aenkwamen, zich toen terstond aenkleedden, en door keizerlyke commissarissen naer het hof te Leuven gezonden werden. Eerst acht dagen daerna, waerschynlyk om der toebereidselen wille, werden zy naer Brussel ontboden. Eene deputatie van den graef van Hoorn, den canselier van Braband en een aental edelen, kwamen hen buiten de stad te gemoet. Na dat de heeren elkaer zoo heerlyk met reverentie vriendelyk met hand en mond hadden welkom geheeten, gelyk zulke heeren betaemt, deed de canselier van Brabant eene heerlyk schoone aenspraek. Zy reden toen alle samen Brussel in staetsie binnen, en ontvingen in de herberge, waer men hen bracht, des avonds eene nieuwe verwelkoming van dezelfde deputatie. Des anderen daegs, 's middags om drie ure, kwam de graef van Hoorn, met nog drie heeren, hen plechtig ten hove afhalen, rydende ieder naer zynen rang. Men voerde hen aldaer op de groote zael, rondom behangen met zeer kostelyk guldene stukken en de historie van Troja. Zy vonden er den aertshertog Karel, de gouvernante en de twee jonge prinsessen, Eleonora en Isabella, met een aenzienlyk aental markgraven, graven, en andere groote heeren, alle in Karels dienst. Daerna, toen myne heeren de ambassadeurs de heerlyke reverentie hadden gedaen, werden zy welkom geheeten, en heerlyk ontvangen met hand en mond, eerst van hertog Karel, daerna van vrouwe Margaretha, en toen van Eleonora en Isabella. De bisschop van
Sleeswyk1 deed eene lange en door ieder der tegenwoordige edelen zeer geprezene aenspraek, waerin hy evenwel by het algemeene, en by de achting, welke zyn monarch aen het hof van Oostenryk en Bourgondie toedroeg, zich bepaelde, 't welk door den canselier van Braband beantwoord werd. Na deze audientie van enkele vertooning, werd er vrydags van dezelfde week raedsvergadering gehouden over het voorstel des konings van Denemarken, waerby de aertshertog Karel, de gouvernante en verscheiden prinsen en heeren aenwezend waren, en waer de te Lintz geslotene overeenkomst gelezen en overwogen werd. De zaek kreeg toen haer volle beslag, en zaterdags kwamen de gezanten zelven voor dezen raed, herhaelden het Reces, waerop zy zich beriepen, en waertoe men zich van wederzyds verplichtte. De bruidschat der prinses was daerby op 300,000 guldens, by termynen te betalen, vastgesteld, en de koning verbond zich haer tot douarie Sonderburg met Norburg aen te wyzen. Des zondags na sinxen besloot men het huwelyk by procuratie te doen voortgaen, waertoe de Deensche rykscanselier Magnus Giöe van Christiern volmacht bekomen had. Om drie ure haelde hertog Jan van Saksen, de markgraef van Brandenburg, de graef van Hoorn, en meer andere aenzienlyke heeren de gezanten van hunne herbergen af, met de uiterste plechtigheid en staetsie. De bruidegom reed vooraen met den hertog van Saksen, toen de bisschop van Sleeswyk en de derde ambassadeur, ieder met een der overige naest zich. Den hoofdtrap van het hof opgeklommen zynde, bleven de zes genoemde persoonen onder een prachtig Baldaquin staen. Van de andere zyde des traps verscheen toen Karel, met zyne zuster de bruid aen den arm, welke eene kroon van goud en edele gesteenten op het hoofd droeg, terwyl het hair nog met andere juweelen en goud versierd was. De Gouvernante, die Eleonora aen de hand hield, volgde. Ook deze vier zich onder het Baldaquin geplaetst hebbende, trad de aertsbisschop van Kameryk uit de zael, in een rood misgewaed, 't geen ryk verguld was, gekleed, en verrichtte de huwelyksplechtigheid. Terstond werden de trompetten tot Gods eer in triomph geblazen, met vreugd en dankbaerheid. Het gezelschap begaf zich daerop in de zael, waer een altaer opgericht was met gouden beelden en kostbare reliquie-kassen, terwyl de zael zelve nu rondom met ryke tapyten van
getrokken gouddraed was behangen, waerop men de geschiedenis van Jason zag afgebeeld. Terstond werd eene schoon heerlyke bruidsmis van den heiligen Geest gezongen in discant, waerby de bisschop van Sleeswyk het laten kussen des evangelies, en nog eenige plechtigheden verrichtte, dienende met reverentie den bruidegom vóór en de bruid na. De dienst volbracht zynde, nam het gezelschap afscheid van elkander, en de gezanten werden in hunne herbergen terug geleid. Van deze huwelyksplechtigheid werd op den zelfden dag een notarieel instrument vervaerdigd, houdende hoe de drie gezanten voor notarissen en getuigen waren verschenen, van de eene zyde, en de aertshertog, de gouvernante en Isabella van de andere zyde, verklarende dat sedert lang, met toestemming van keizer Maximiliaen, grootvader en wettige voogd over Karel en Isabella, tusschen Christiern en de laetstgenoemde een wettig huwelyk was vastgesteld, 't geen nu tot stand zou komen: weshalve de bisschop van Sleeswyk zich met den verschuldigden eerbied tot de prinses had gewend, en haer verzocht, dat zy mede tot dit huwelyk hare toestemming wilde geven, en tot de plechtigheid overgaen. Isabella keerde zich tot haren broeder en tante, hield rype beraedslaging met de zelven, en verklaerde aen den bisschop en andere hierby tegenwoordige edelen, daer toe bereid te wezen. De drie gezanten (zegt verder de akte) wenschten elkander, de prinses, den aertshertog, en alle de heeren en vrouwen, die dit bywoonden, geluk, en dankten voor zoo veel wellevendheid en welwillendheid. De bisschop van Sleeswyk verzocht toen dien van Kameryk, welke insgelyks van dit alles getuige was, dat hy Isabella met Magnus Giöe, als met des konings volmacht daertoe voorzien, in den echt verbinden zou. De bisschop vroeg eerst Isabella in 't fransch, en toen den bruidegom in het duitsch, of zy op de bepaelde wyze met elkaer een zulk verdrag wilden aengaen: en dit door hen met ja beantwoord zynde, voegde hy hunne handen in een, en verklaerde hun huwelyk voor wettig, terwyl de ambassadeur en Isabella van een papier, dat zy in de hand hielden, de volgende verklaring voorlazen, welke de geestelyke aen beide partyen, ieder in zyne tael, wederom overzettede. De bruidegom zeide: Ick Magnus Goye, procurator etc. geve lovenn de durchlauchtigste furstinne unde frowenn, frowenn Elizabeth von Osterrick undde Burgundie, unde neme de in gemahl undde ehlige hussfrouenn, in kracht der volmacht derhalven vorandtworteth. De bruid zeide: Je, Elisabeth d'Autrice et de Bourgoigne, donne ma foy à très haut
et très puissant Segnior Christierne, roy de Danemark et à toy Magnus Goye, son vray et legitime procureur, à ce suffissamment constitué et establi, et au nom dessusdit je le prends par toy en espous et mari legittime. Bruid en bruidegom beklommen nu de trappen van het hof, waer alles tot de godsdienstoefening bereid was, en ontvingen voor het altaer de inzegening volgens de gebruiken der kerk, ter zelver tyd de mis hoorende, waer na zy onder het geklank van speeltuigen en orgel, en het gejuich van het volk, naer het hof terug keerden. Dit notarieel stuk werd vervaerdigd op het aertshertoglyk paleis te Brussel, in tegenwoordigheid van den ambassadeur des konings Ferdinand van Arragon aen Karels hof, Frederik palsgraef van den Rhyn, Johan hertog van Saksen, Johan markgraef van Brandenburg, Philips van Kleef heer van Ravestein, Karel van Croy prins van Chimay, Johan graef van Hoorn, Willem van Croy heer van Chievres, eersten kamerheer des aertshertogs, Frederik graef van Furstenberg, Petrus van Aleveld en Magnus Viden, en verscheiden andere daertoe genoodigde ridders en edelen, terwyl de aertsbisschop van Kameryk aen het stuk zyn zegel hing.
Des avonds tusschen 5 en 6 ure werden de gezanten op nieuw, even gelyk des middags, plechtig afgehaeld. Zy vonden op de zael de vier vorstelyke persoonen, en werden met groote heerlykheid van hen ontvangen. Een schoone by overmaet heerlyke tafel stond hier gedekt met allerlei spyzen: door jonge, groote edelmannen werden er telkens 16 of 18 schotels uit de keuken op geplaetst, en de herauten met hunne wapenrokken gingen in order vooraen, t'geen zeer schoon was om te aenschouwen. Al de heeren van het hof en huis waren ten dienste van het banket. Na het zelve had er in deze zael(?) een steekspel te paerd plaets, en een tournooispel tegen zes; dit wederom werd gevolgd door een bal, hetwelk tot twee uren des nachts voortduerde. Nu bracht men de bruid te bed; daerna werd, met alle heerlykheid en eer, de bruidegom gehaeld door den paltsgraef, den hertog van Saksen, en den markgraef van Brandenburg, met meer machtige heeren, welke hem heerlyk in de bruidkamer geleidden, en zoo met alle heerlykheid insgelyks te bed hebben gebracht, zynde het bruidsbed by overmate zeer kostelyk toegericht met gouden stukken en ander bliandt. Dit geschiedde in tegenwoordigheid der heeren prinsen en wapenherauten. Dan de bruidegom moest spoedig weêr opstaen, en hy, zoo wel als de overige gezanten, werden met dezelfde staet-
sie, als zy waren afgehaeld, wederom naer hunne herberg gevoerd, waer men hen noodigde hunne rust te nemen, welke zy waerschynlyk behoeven zouden. Ook was er s'anderdags niets te doen, dewyl de heeren moede waren; en 's dynsdags werd er enkel een maeltyd gegeven by den opper-stalmeester. Doch 's woensdags geschiedde er wederom eene plechtige afhaling ten hove; en nu boden de gezanten aen de jonge koningin een prachtig gouden halssieraed aen, overvloedig met edele gesteenten gesmukt, hetwelk op vele duizenden geschat was(1). Donderdags eindelyk, op heilig Sacramentsdag, werden zy weder door een aental groote heeren ten hove geleid, van waer toen de processie terstond een aenvang nam. De bisschop van Sleeswyk, door zyn twee ambtgenooten verzeld, ging naest het Allerheiligste, de de drie vorstinnen (want Karel was dien morgen onpasselyk) vlak er achter. Mevrouw de koningin droeg nu in 't openbaer het daegs te voren ontvangen halssierraed, en aen 't hof was groote tafel, waer men goede cier maekte. De gezanten namen toen afscheid van alle vier de vorstelyke persoonen, en werden weder naer hunne herberg gebracht, waer men hun des avonds een geschenk aenbood. 'S anderdags vertrokken zy zeer vroeg, in nomine Domini, over Mechelen naer Holland, en begaven zich verder met grooten spoed naer hun vaderland terug.

Zoo luidt het verslag dier gezanten. Kort na hunne aenkomst te Kopenhagen schonk Christiern aen onzen Karel een overheerlyk schip. ‘In den meye (zegt de oude Chronycke van Zeelandt, door Reygersberch geschreven, dit echter een maend of twee te vroeg stellende, blad O, i, verso) quam ter Veere een vervaerlic groot schip, genaemd den Engel, dat diesghelijcke van grootheyt daer te voren noyt in Zeelant geweest en hadde, ende het quam uit den naem van coninck Christiernus van Denemarcken, die welke dit schip wel hadde

laten voorsien van volck, artillerie, ende al dat er ter oorloghen diende. Ende daer was op dit schip eenen capiteyn genaemt Severijn van Norenbeen, ende onder hem waren 500 mannen, ende quamen onsen prinse te dienste. Ende die coninc van Denemarken voorscreven gaf dit schip, met al datter aen ende in was, onsen prinse tot eene gratuïteyt.’

In het volgende jaer, bestemd tot het voltrekken des huwelyks, werd er eene vloot van acht schepen uitgerust om de bruid af te halen, en Walkendorff, de nu tot aertsbisschop verhevene Walkendorff, moest aen het hoofd van eenige andere hovelingen naer Brussel afreizen. Meerman deelt vier brieven mede, door dien gunsteling van Christiern II, gedurende deze nieuwe ambassade, aen den koning gericht. Er komen in dezelve zulke naïve uitdrukkingen voor, en er wordt met zooveel bewondering van ons land in gesproken, dat wy ons niet kunnen onthouden er eenige plaetsen van aen te halen. Op sint Knud's dag 15151 schreef hy (zoo het schynt uit Brussel): ‘Na myne ootmoedigste dienstbetuigingen en groetenis, doe ik Uwe Genade weten, dat ik dezer dagen zeer bekommerd geweest ben; doch nu is het, God dank, zoo verre gekomen, dat ik Uwe Genade een brief zende, dien hertog Karel aen Uwe Genade geschreven heeft. Ik heb denzelven opengebroken en gelezen, om zekere redenen, enz. Hertog Karel is een jong heer, en hier is een wonderlyk bestuer aen het hof, waervan ik Uwe Genade nader bericht zal geven. Ook kan Hans Holm er Uwe Genade iets van mededee-

len. God zy geloofd dat het zoo verre gekomen is. Waerdste, genadigste heer, de reize is nu vast bepaeld. Ik bid Uwe Genade ootmoedig, dat Uwe Genade nu geen geld spare, als dat volk daer in 't land komt, wat het ook moge kosten, want daer zal honderd jaren lang nog van gesproken worden. Ook moet Uwe Genade Haer Genade zelf te gemoet ryden, met den grootsten luister, by Rosbecks molen. Ik bid U, om Gods wille, spaert nu geen geld. Zoo Uwe Genade slechts tyd van leven heeft bekomt Gy dat Geld wel terug. Uit alle de koningryken komt zeer veel volk herwaerts; en 't geen zy zien daer spreken zy over. Gave God dat Uwe Genade hier eenen dag geweest ware, en gezien hadde hoe het hier toegaet. Uwe Genade bekomt eene bevallige en schoone prinses. Zy bemint Uwe Genade wel en van ganscher harte. Zy slaet de oogen niet af van uw portret1. Indien zy het alleen niet had doorgezet de zaek had nooit geen voortgang gehad. Deze landen zyn haer alle genegen. Zeer gaerne hadden zy de bruiloft nog een jaer uitgesteld. Uwe vorstin gaet nu in haer vyftiende jaer. Hier mede beveel ik Uwe Genades lichaem, ziel, staet en waerdigheid aen God en St. Oluf den koning.’

De prinses vergezeld van vele edelen, vrouwen en jongvrouwen uit haer land, waeronder mevrouw de Chimay, ging op den 16 july scheep in de haven van Terveere op het vaertuig de Juliaen, kapitein Jan Cornelis Hubert, waerby zich noch twee andere belgische schepen vervoegden, die aldus gelykelyk, met de acht van Christiern, naer Denemarken onder zeil gingen. In zee moesten zy een zwaren storm onderstaen, doch bereikten zy gelukkiglyk, in den aenvang van augustus, de deensche

haven van Elseneur, van waer Walkendorff wederom een brief aen den koning schreef, hem vermanende van toch geen kosten te sparen, en hem, om verschillende redenen aenradende zynen baerd te laten afscheeren: ‘Myn genadige vrouw (zegt hy vervolgens) heeft by zich eenen wagen, in hunnen smaek, een draegzetel om op 't paerd te plaetsen, en 6 of 8 jongvrouwenzadels. Haer Genades paerden loopen heen en weder voor zes gesloten vrouwenwagens van zessen, ten dienste van het heerenvolk, ieder wagen met twee paerden, en twee gesloten wagens voor de jongvrouwen, ieder met vier paerden, en een of twee loopers by iederen wagen..... Hare Genade is edel, wys, en wordt voor mooi en vriendelyk gehouden door al het volk van Uwe Genade, 't welk haer gezien heeft; maer Haer Genades kamerjongvrouwen gedragen zich niet wel en bevallen my niet.... Haer Genade is geheel ziek, zoo wel als hare jongvrouwen, van de zee, zoo dat sommige derzelve geheel van tronie veranderd zyn.’

Men gelooft dat de jonge vorstin reeds te Elseneur vernam hoe de koning met Duiveke Willems leefde. Dit vermeerderde niet weinig hare ongesteldheid. Hierop zinspeelt de aenvang van Wachtendorffs derde brief: ‘Na myne ootmoedigste groet, doe ik Uwe Genade weten dat de vorstin zoo onpasselyk is, dat zy gisteren nauwelyks gaen konde van de haven naer haer herberge, tusschen twee persoonen die haer geleidden. Voor een gedeelte is deze ziekte ontstaen uit verlangen en uit droefheid wegens zekere zaken, die ik niet wil schryven. Zy is geheel veranderd, en brandt zoo heet als een gloed.’

Isabella herstelde echter spoedig. Op den 9den augustus liet Cristiern zyne bruid afhalen, en den volgenden dag deed zy haer intrede te Kopenhagen, met de uiterste

pracht. De hemel betrok, en een aenhoudende stortregen vernielde al de luisterlyke toebereidselen der feest. Dit voorteeken van de naderende ongelukken der prinses wist de bisschop van Kopenhagen zich evenwel ten nutte te maken: ‘de regen (zeide hy in zyne latynsche aenspraek) die heden valt, voorspelt ons by uw aenkomst overvloed van alles op de aerde; en de milde en ryke uitgieting der zeven gaven van den heiligen Geest!’ Twee dagen daerna vierde men de krooning en werd het huwelyk voltrokken.

Nu begreep Wachtendorff dat het tyd was den koning van Duiveke af te trekken. Hy waerschuwde hem tegen de onbetamelykheid eener verdere verkeering met haer, en liet daerby ook hooren dat de aertshertog Karel evenzeer verlangde dien minnenhandel te zien ophouden. De vermaning werd hem zoo kwalyk afgenomen, dat hy onmiddelyk het hof moest verlaten, en, eenigen tyd daerna, buiten het land de vervolgingen van Siegbritta moest ontvluchten. Aen de eerste hofdame der koningin, die zich verwytingen van den zelfden aert veroorloofd had, werd niet alleen het ryk ontzeid, maer zy verloor ook daerenboven nog een gedeelte van hare goederen. In wêerwil van 's vorsten liefde voor zyne oude minnares zoo was nu toch zyn hart eenigzins verdeeld: hy was gedwongen hulde te doen aen het innemend karakter en de deugden van zyne jonge niet min bevallige gade. Isabella was (zeggen de Deensche geschiedschryvers) ‘eene niet genoeg te pryzen koningin, die men met recht als een voorbeeld van christelyke deugden vereeren moet1.’ Niet alleen ontstond er geen onmin tusschen Isabella en de dagelyks aen het hof verschynende Siegbritte en Duiveke, maer het kwam er

zelfs toe, dat de jeugdige vorstin eenig genoegen vond in het verkeer met beiden. Zy kon haer vaderland niet vergeten, en het was haer een troost de moedertael soms te kunnen spreken.

Deze gehechtheid der jonge koningin aen de gewoonten van haer land was oorzaek dat zy uit hetzelve eenige familien van landbouwers liet naer Denemarken komen, waer hun het eiland Amack, of Amager, by Kopenhagen, tot het vestigen van eene volksplanting, is aengewezen. Een groote oppervlakte gronds werd hun geschonken, op voorwaerde van aen het hof de groentens, de boter en het zuivel te leveren, door de koningin benoodigd, naer vaderlandsche wyze. Hunne privilegien brachten mede dat zy, gelyk in hun land, hun eigen schout en schepenen mochten kiezen, en hun eigen rechten gebruiken. In 1547 bepaelde nogthans Christiern III, dat zy voor de bewooning van hun dorp 300 mark deensch aen de kroon moesten opbrengen, en 's konings keuken op het kasteel der hoofdstad voorzien van zoo veel wortelen en ajuin als men er behoefde. Meerman bezocht deze colonie in het jaer 1797, en vond dat de inwoonders, zoo door hunne tael, als door hunne kleeding, gewoonten, en rechterlyke instellingen, nog tamelyk onverbasterd Nederlandsch waren: hy las er onder andere het volgende grafschrift op eenen zerk: Anno 1729 den 23 may is hier under begraven de ehrlicke achtbahre ende wel verstandige man Pieter Pietersen. Syn ouder alhier in dese weerlt is gewees 48 jahr, 7 maenden, en 4 dagen1. Het schynt dat Isabella, in gezelschap van moeder Siegbritte, zich meermaels te midden van

deze landlieden begaf, en er vertrouwelyk mede omging in vaderlandsche tael.1.

De koning, al meer en meer gehoor gevende aen den invloed van de al te Nederlandsch denkende Siegbritte, liet van tyd tot tyd nieuwe wetten en verordeningen uitgaen, welke door den adel en de geestelykheid, die hy in alle belastingen wilde doen deelen, luttel gesmaekt werden, niettegenstaende zyne inzichten, by het uitvaerdigen daervan, heilzaem en onberispelyk waren2.

Groot werd daer door het getal der vyanden van deze slimme vrouw, tegen welke men alles aenspande om haer hatelyk te maken. Duiveke stierf plotseling in den zomer van 1517, na eenige vergiftigde kersen, uit den tuin van het paleis haer toegediend, gegeten te hebben. Wie pleegde deze moord? was het doel der aenleggers moeder Willems door het aen den kant helpen van hare dochter, ten val te brengen? men heeft het niet kunnen ontdekken. De kapitein van het paleis, Torbe, liet, in een vertrouwelyk gesprek met den koning, zich op een bal van den volgenden winter ontvallen, dat hy Duiveke bemind had, hoewel zonder eenige wedermin van haer te kunnen verwerven, en dit was genoeg voor den jaloerschen monarch (wien nog de spyt over haer verlies het hart doorknaegde) om dien kapitein te doen aen het leven straffen. Vergeefs viel Isabella, aen het hoofd eener lange rei der eerste vrouwen van het land, op hare knieën voor haren gemael, en bad om vergiffenis: de ongelukkige kapitein,

niettegenstaende alles voor zyne verschooning pleitte, moest den dood sterven.

Siegbritte verloor geenzins het vertrouwen van den koning, na het gemis van hare dochter: integendeel, het groeide meer aen. By de bevalling der koningin van eenen zoon stond zy niet alleen Isabella in het kraembed by, maer de erfprins werd zelfs, in zyne eerste jeugd, aen hare opvoeding overgelaten. En toen Christiern, in het jaer 1521 incognito eene reize naer Brussel ondernam, om in persoon by zyn zwager Karel tot betaling van Isabellas bruidschat aen te dringen, werd zy alleen, om zoo te zeggen, met het ryksbestuer belast.

De deensche monarch vertoefde slechts veertien dagen te Brussel, van waer Karel hem was te gemoet gegaen, en had hem zeer minzaem ontvangen in de beemden by Brussel, omtrent de spuyen1. Den 14 july leiden zy beide den eersten steen van Ons-Lieve-Vrouwen koor te Antwerpen, 't welk gebeurde met een schoon processie2, en twee dagen daerna trok hy naer Denemarken terug, in de verzekering van eene spoedige betaling der dote. Meerman handelt breedvoerig over de moeielykheden, welke er zich opdeden, tot het verkrygen van dit geld; doch wy laten dit daer, en onthouden ons insgelyks van al wat er, omtrent de staetkundige betrekkingen der beide landen, opvolgelyk voorviel. Wy willen Christiern (misschien ten onrechte als den tyran van zyn volk afgeschilderd) noch voor noch tegenspreken, en beschouwen enkelyk zyn gedrag ten aenzien van Isabella. Dit gedrag nu is niet van hardheid vry te pleiten.

Reeds voor hy hier te lande, in zyne gesprekken met Erasmus, zyne neiging tot de nieuwe leer van Luther had aen den dag gelegd, had hy begonnen in zyn ryk de

zaden van godsdienstige verdeeldheid te strooien, door het invoeren van nieuwigheden, den geest der hervorming ademende. Naeuwelyks van zyne reize terug gekeerd, verneemt hy dat Mansueri, de biechtvader der koningin, deze maetregelen afkeurt, en te dier oorzake haer teder geweten in onrust brengt. Oogenblikkelyk wordt hy afgezet en hem het hof verboden. De koningin, aen den Roomschen godsdienst getrouw, ging dit verlies zeer ter harte, en zy zendt Maximiliaen, haer kamerjonker, dien zy uit de Nederlanden had medebracht, heimelyk naer haren broeder den keizer, met een' brief, om dezen en hare tante te verzoeken de herstelling des biechtvaders te bemiddelen. Hierop ontvangt haer echtgenoot eenen brief van Karel, door Meerman medegedeeld, in welken de keizer hem beleefdelyk deed gevoelen, dat zyne zuster in dingen, die hare zaligheid betroffen, volkomen moest worden vry gelaten. Dit schryven brengt den monarch in woede, en na dat hy van zyne vrouw de bekentenis had afgelokt van het middel, waervan zy zich bediend had, om de zaek ter kennis van haren broeder te brengen, schryft hy quasi een antwoord aen dezen, en zendt denzelfden kamerjonker daermede naer Belgie; doch de ongelukkige Maximiliaen wordt onder weg vermoord!

Niet minder oploopendheid, en oneerbiedigheid voor Isabella, toonde hy kort nadien, by het ontvangen van eenen tweeden brief uit Brussel, waerin hem verzocht werd van zich wat zachtzinniger omtrent de Lubeckers, wier goederen hy geroofd had, te gedragen. In tegenwoordigheid der van angst bevende koningin, van den keurvorst van Brandenburg en van den hertog van Mecklenburg, vliegt hy in hevige woede op, barst los in allerlei verwytingen tegen zynen zwager, rukt het orde van het Gulden Vlies van zynen hals, werpt het op den vloer, en vertrapt het onder zyn voeten.

De harde maetregelen welke hy, middelerwyl, tot het invoeren zyner nieuwe wetten, in het werk had gesteld, de gepleegde wreedheden binnen Stockholm, waer Slagheck, de neef en gunsteling van Siegbritte, een verschrikkelyk bloedbad had aengericht, het gedwongen terechtstellen van den zelven Slagheck, en zoovele andere redenen van ontevredenheid, brachten eindelyk den ingezetenen tot oproer. Langs alle kanten viel men den koning af. De opstandelingen lieten een manifest tegen hem uitgaen, en verklaerden hem vervallen van de kroon. Te vergeefs liet hy door Isabella een brief aen de gouvernante der Nederlanden schryven, om hulp of tusschenkomst, weldra bleven er geene middelen meer over om zyn gezag staende te houden. Eene Lubecksche vloot genaekte de hoofdstad, en uit Jutland kwam het heir der muitelingen aenrukken. Moedeloos neemt hy het laffe besluit van geen tegenstand te bieden, maer buiten slands ondersteuning te gaen zoeken. Op den 14en van april 1523, eene vloot van twintig vaertuigen hebbende laten uitrusten, scheept hy zich in met de gewichtigste staetspapieren1 en al de schatten, die hy met zich voeren kon. De koningin, haer zoon de erfprins Jan, met hare twee dochters Dorothea en Christina, de aertsbisschop van Lund, de burgemeester van Malmoë, en een twintigtal ander voorname persoonen volgden hem2. Siegbritte Willems, niet zonder levensgevaer openlyk kunnende voor den dag komen, werd heimelyk in een vat

gekuipt, en aldus scheep gebracht. De koning beloofde binnen drie maenden zyne hoofdstad te komen ontzetten, weinig vermoedende dat hy acht jaren lang in ballingschap zou moeten omzwerven. Verre het grootste gedeelte der burgery zag hem en zyne goede gemalin met droefheid en medelyden afzeilen.

Een zware storm viel in zee op de vloot, by welken Isabella vruchteloos smeekte om met hare kinderen aen land gezet te worden. Siegbritta toonde meer moed: men verhaelt dat zy den koning in zyn ongeluk troostte door hem te zeggen, dat hy nog het vooruitzicht behield om burgemeester van Amsterdam te worden. Het gezegde wordt betwyfeld, doch is geheel in haer karakter, zoo dwepend met al wat Nederlandsch kon genoemd worden.

Den eersten mei kwam de vloot in Zeeland aen. Adolf van Bourgondie, heer van Beveren, ontving en huisvestte den koning met zyn gevolg gedurende acht dagen, en vertrok vervolgens met hem naer Mechelen, waer de gouvernante alsdan vertoefde. De keizer was in Spanje, en kon in lang zich met de zaek van zynen zwager niet krachtdadig bezig houden. Men wees den uitwykelingen eene residentie aen binnen de stad Lier, waer het huis, door den koning en Isabella bewoond, nu nog het Hof van Denemarken wordt genoemd. De wethouders van die plaets hadden het gebouw doen in staet stellen1, en zeker maendgeld werd tot het onderhoud der koninglyke gasten bestemd, benevens een eerewacht van omtrent vyftig helbaerdiers2.

Daer men wist dat Christiern de nieuwe hervormingsleer maer al te zeer was toegedaen, zoo ging de gouvernante, Margaretha van Oostenryk, 's konings kinderen te

Lier afhalen, vergezelschapt van den graef van Buren en den heer van Bergen, en voerde ze met zich naer Mechelen, waer ze in 't hof van Bourgondie vervolgens zyn opgevoed1. Deze voorzorg kwam niet ongepast; want de koning verklaerde zich openlyk Luthersgezind, hetgeen veel kwaed deed aen zyne zaek by den keizer. Volgens Svaning's Vita Christierni moet Karel van hem gezeid hebben: Quia vero Christiernus affinis noster Religionem contra consilium nostrum mutavit, et nos vicissim animum nostrum in eum mutabimus (daer onze zwager Christiern, tegen onzen raed aen, van godsdienst verandert, zoo willen wy ook van genegendheid jegens hem veranderen). Eene deensche overzetting van het H. Schrift, in navolging van Luther's Bybel, werd, op last van Christiern, te Antwerpen vervaerdigd, en Willem van Zwol, zyn fourrier, was derwyze voor de zaek der hervorming werkzaem, dat hy, ten jare 1529, binnen Mechelen tot de straf van den brandstapel werd verwezen. Men heeft daervan een boekjen, door doctor Bugenhagen uitgegeven, en getiteld: Artikel der doctoren von Löwen, zu welchen Wilhelm van Schwollen, Königs Christiern Forirer, christlich hat geantwortet, und danehen eine Christliche Bekanntniss gethan, darauf er zu Mecheln in Niederlande verbrand ist Anno 1529 des 20 tages Octobris. Wittenberg, Joseph Klug, 1530, in-4o. Na de gewoonte van dien tyd vindt men daerin Ein lied von demselbigem Wilhelm, gemacht vor seinem Tode, auf die weise: Nu frewt euch lieben Christen gemein.

Wy konnen ons niet inlaten met al de ondernemingen, door Christiern in het werk gelegd, om weder op den troon van Denemarken te geraken. Dit zou ons te verre

afbrengen. Genoeg zal het zyn te zeggen dat hy daertoe verscheiden reizen deed, vooral naer den keurvorst van Saksen en zyne andere duitsche vrienden. Te Wittenberg hoorde hy eene preek van Luther, en nu kon hy niet meer rusten, zegt Meerman, voor hy Isabella en zyn verder hofgezin tot zyne gevoelens had overgehaeld. Men mag gelooven dat dit niet zonder eenigen dwang gebeurde. Wat er van zy, het vorig en later gedrag der koningin doet ons hooglyk vermoeden, dat zy in het hart den godsdienst harer vaderen nooit verloochend heeft. Indien men al kan aennemen dat zy, donderdags voor Paesschen van het jaer 1524, te Neurenberg uit Osianders handen hebbe gecommunieerd onder de twee gedaentens van brood en wyn, zoo mag men echter twyfelen of het waer zy, dat de vorstin, kort daerna vernemende hoe Ferdinand haer niet meer voor zyne zuster wilde erkennen, zou hebben uitgeroepen: Wil hy my verloochenen, ik houw my toch aen Gods woord (volgens Luther)! Protestantsche schryvers verhalen 't; doch wy zullen aenstonds zien dat men ten dezen op hen geen staet kan maken.

Veel liever zouden wy vermeenen het daer voor te kunnen houden dat de dwang, waervan wy zoo even spraken, gevoegd by al de andere rampen van haer leven, aen hare gezondheid den laetsten slag heeft toegebracht; immers, de jonge, tot dus verre zoo bevallige gemalin van Christiern, genoot van dan af geen gezond uer meer. Zy treurde en verkwynde: de geneesmiddelen, welke men haer toedienden, de Akensche waters, waertoe men toevlucht nam, deden geen de minste vrucht. Naeuwlyks was zy in haer vaderland terug gekeerd, en had zy zich te Zwynaerde by Gent, op het kasteel van den abt van Sint Pieters, begeven, of zy stierf aldaer den 19 january 1526, in den ouderdom van nog geen vyfentwintig jaren.

Men begroef haer in Sint Pieters te Gent; de keizer vierde haer uitvaert te Sevilien den 12 april, en zelfs in Denemarken, by de vyanden van haren man, die haer deugdzaem en lieftallig karakter hadden leeren waerdeeren, werd hare dood algemeen betreurd, zoo dat op bevel van den aldaer heerschenden Frederik in alle kerken openbarelyk dienst werd gedaen en de klokken geluid.

De omstandigheden van haer overlyden worden verschillend opgegeven. ‘Op haer doodbed (zegt Meerman, naer een bericht van Wagner, hetwelk volgens hem al de kenteekenen der waerheid schynt te drayen), op haer doodbed spaerde men geen moeite, om haer door een aental lieden te overreden, van weêr in den schoot der kerke terug te keeren. Zy gaf geen antwoord; maer aen Christiern en deszelfs prediker beloofde zy, tot aen haer dood getrouw te zullen blyven aen de goddelyke waerheid, die zy eens met volle overtuiging had aengenomen: waerop zy van dezen prediker het nachtmael ontving. Dan, zoodra zy buiten kennis lag, kwam de priester van Swynaerde haer de laetste kerkrechten toedienen, en nu beweerde men openlyk, dat zy Roomsch gestorven zy.’ Luther zegt ook in een van zyn brieven1: Elisabetha, Christierni regis uxor, magna fide obiit, legitimo ritu Christi accepta coena Domini, quamvis fortiter tentata per proceres, ut in fidem papae rediret. ‘En dit zou Christiern zelf aen Luther geschreven hebben2. Doch deze valsche berichten verdwynen als rook by het lezen der authentieke getuigenis van Thomas Blanckaert, priester en notaris apostolicus, welke in de tombe van Isabella is gevonden, en waervan ik hier een afschrift

mededeel, volgens een handschrift van E. Malingie, religieux de l'abbaye de Saint Pierre, lez-Gand, my door den eerw. heer kanonik J.J. de Smet ter leen verstrekt, bladz. 581:

‘Ick Thomas Blanckaert, priester licentiaet in de rechten, notaris apostolique ende van den keyser, maeke condt aen alle de gonne dese mijne brieven van getuygenisse sullen lesen ofte hooren lesen, dat het in waerheyt bestaet dat de doorluchtigste prince Christernus koninck, ende Isabelle koninginne van Denemarken, Suavien ende Noorweghen syne vrouwe, in het casteel van den eerweerdighen heer ende vader in Gode, mynheer Geeraert, abt van St-Pieters nevens Gendt, binnen de prochie van Swynaerde gecommen zyn, met hunne doorluchtige familie, bestaende in dry kinderen, te weten: Joannes, Dorothea, ende Christina, op den sesden van de maendt decembre ten jaere 1525; de welcke den heer Geeraert met alle eerbiedinge ende vreught-teekenen ontfangen heeft, ende an de welcke hy op het prachtigste heeft doen opdissen van den geseyden sesden decembre tot den eersten van den jaere 1526: middeltyts is gebeurt het gone hier volght: Te weten, op den achtsten van decembre, wesende den feestdag van onse lieve Vrouwe Ontfangenisse, hebben de voornoemde koninck ende koninginne, met hunne voorseyde kinderen, seer godtvruchtelick misse gehoort in de cappelle van het selve casteel, ende van dien dagh af heeft dese koninginne begonst te quellen, ende de siekte heeft soodanig aengenomen, dat sy haer camer heeft moeten behouden. Den 25e decembre, dagh van de geboorte van Jesus Christus, heeft den koning Christiernus

met syne dry kinderen ende syne huysgenotten sig te peirde begeven tot de prochie-kerke van Swynaerde, alwaer hy seer godtvruchtelyk de misse heeft gehoort, die ick Thomas Blanckaert, pastor van de selve prochie, alsdan hebbe gedaen. Onder de offerhande heeft den prince Joannes syne twee susters van hunne sitplaetse gehaelt, ende heeft de selve, gaende tusschen hun twee, geleet naer d'offerande, ende de patene omhelst hebbende, die ick in myn handt was hauwende, met gebogen knien, heeft hun wederom geleyt naer hunne sitplaetsen, ende sigh begeven naer den hoogen cant van den choor, by den heer koninck synen vader; ende van desen 25 decembre tot den 8 january, syn door my en door den cappellaen van myne prochie, alsmede door den cappellaen van den voornoemden eerweerdighen heer abt, gedaen diversche missen in de capelle van het geseyt casteel, ende ook somtyts in de camer van dese koninginne. Op den 8en january heeft de koninginne ons Heere ontfangen, die ick, ter bede van den koninck, 's avonds te vooren naer de geseyde capelle gebracht hadde, om aen haer, dies nood wesende, te geven, in de teghenwoordigheyt van haren man, ende ter presentie van sekeren Joannes Denys, camerheere, ende Ursula Houweele ende Rolandina Wille, camerieren, mitsgaders Magareta Diericx, ondercameriere, s'morgens vroegh. Naer den middag van den selven dagh heeft de voornoemde koninginne, in myne presentie als notaris public, ende in de tegenwoordigheyt van den voorseyden heer Geeraert abt, ende meester Joannes Michiel ende Joannes Denys, getuygen expres geropen, haer testament gemaekt ende haeren uytersten wille uytgesproken, in der manieren als in het public instrument, door my notarielyk voltrocken, bekent staet. Dan heeft den koning haeren man, siende dat haere siekte meer en meer aennamp, ende dat sy in doodtsge-

vaer was, my met instantie aensocht van te willen, als eenen waeren herder, volherden in haer by te staen, ende van dan af heeft den heer abt ende ick pastor, mitsgaders meester Joannes Michiel, alle hulpe aen de stervende koninginne toegebracht: wy hebben haer op het krachtigste voorengehouden het bitter lyden van onsen Saligmaeker, ende hebben haer aengewackert tot verduldigheyt, ende alles gedaen het gonne behoorde in soo een geval gedaen te wesen. De koninginne heeft, somtyds met woorden, somtyds met teecken, ons doen verstaen dat sy over haere sonden een waer leetwesen hadde, dat sy wilde volherden in het christelyk geloof, ende leven ende sterven in den schoot van onse Moeder de heylige Kerke. Den 17 january, wesende eenen woensdagh, hebbe ick ten thien hueren in haer bywesen de misse gelesen, die men leest voor de siecken in hun uytterste liggende, present wesende den heer koninck, den abt Geeraert, meester Joannes Michiel ende Philippus de Sonatre, meester van den huyse van de doorluchtigste vrouwe Margareta, artshertoginne van Oostenryck, met syne vrouwe, ende Joannes Denys, mitsgaders differente andere persoonen. Den selven 17 january s'avonds hebbe ick haer het heyligh olie gegeven, ter presentie van den koninck, ende als ick in haer rechte handt de geweyte keirsse hielt, heeft sy de selve aengevat, ende blyven vast houden, tot dat ick de oratien ofte gebeden geeyndigt hadde, ende daer naer heeft sy den gecruysten Godt uyt myne handen genomen, met beyde haere handen, ende by beyde haer oogen geduriglyk aensien; ende den selven met een vast gesicht blyvende aensien, hebbe ick haer tot syne bittere passie aengewackert, ende haer voorengehouden dat sy soude gelieven alle haere pynen, smerten, ende ongenuchten aen den lydenden Jesus op te offeren, ende alsdan heeft wederom den eerweerden abt Geeraert haer

gevraegt, ofte sy wilde leven ende sterven als eene waere dochter van onse Moeder de heylige Kercke, waer op sy met eene clare stemme geantwoordt heeft, in presentie van Adriaen van Dycke priester, Philippe de Sonatre met syne huysvrouwe, meester Jan de Hornes, docteur in de medecine, Lodewyck van Dycke, bailliu van Axel, Jan Denys, ende differente andere mans ende vrouws persoonen, aen den heer abt voornoemt, van ja. Den volgenden nacht heeft andermael den eerweerden heer abt, benevens my ende Jan Michiel, mitsgaders Adriaen van Dycke, de verduldige koninginne met vele troostende ende aenmoedigende woorden aengesproken, ende aen haer op het kragtigste vertoont wat onsen Saligmaeker voor haer ende voor ons alle geleden heeft. Donderdags den 18e january hebbe ick pastor voornoemt, in hare tegenwoordigheyt, eene solemnele misse gecelebreert, present den koninck, den abt, Philippe de Sonatre met syne huysvrouwe, ende andere persoonen, die de selve met veele devotie hebben aenhoort. Den 19e january, wesende eenen vrydag, hebbe ick tusschen thien en elf huren, in de tegenwoordigheyt van de agonizerende koninginne wederom eene misse gelesen voor de stervende ende agonizerende, van de kercke ons voorengehouden, present den koninck, den abt, ende diversche andere persoonen soo mans als vrouwen, die met devotie ende aendagtigheyt de selve gehoort hebben. Dese misse geeyndigt synde, ende den abt benevens my siende dat sy haeren geest in de handen des Heeren gink begeven, hebben wy, naer dat ick eerst het Evangelie van St-Jan over haer gelesen hadde, met de uytmuntende heeren ende meesters Cornelius Sceppers, vice-cancelier, ende Melchior, secretaris van den voorseyden koning Christiernus, al knienende voor het bedde van de agonizerende koninginne, gelesen de psalmen van boetveerdigheyd met de

litanien, waer naer ick gelesen hebbe de gebeden met de benedictien naer gewoonte, ende ten eynde van dire heeft dese serenissime koninginne, met groote traenen belaeden, seer lieffelyk, jae met een soet snicxken, haeren geest gegeven, en strakx hebbe ick gelesen, tot laeffenisse van haere ziele, de profundis met de collecten onder het geven van wy-water, waer naer den voornoemden koning, ter presentie van de voorseyde heeren Cornelis Sceppers ende Melchior, als getuygen expres geropen, van my versocht een schriftelyk bericht van alle het gone voorengevallen is sedert syne komste binnen Swynaerde, met syne vrouw koninginne ende hunnen kinderen, tot den dag ende hure van haer overlyden. Dit versoek dede hy in de tegenwoordigheyd van Geeraert, abt, Jan Michiel, Philippe de Sonatre met syne huysvrouwe, Anthone Verhennes, meester van het huys van den graeve van Gavere, Jan de Hornes, Adriaen van der Guchten, Jan Denys, ende meer andere. Daegs daer naer, te weten, den 20 january, syn gecelebreert ses missen in de camer van de koninginne, haer lichaem present, ende ten selven daege is dit lichaem, naer gewoonte gebalsemt, in eene loode kiste geleyd, ende in de cappelle gedraegen. Ten volgende daege syn geschiet ses missen in de cappelle, present haer lichaem, ende dese kiste overdekt met zwarte panne ende een rood panne cruys in het midden, de vyf eerste sonder zang ende de sesde met zang, ende naer den middag syn gesongen geweest de vigilien van d'overledenen met dry lessen, ende alsoo voorts van dag tot dag, emmers tot dat haer lichaem gevoert is geworden in de abdye van St-Pieters. Sondags, den vierden van february, korts naer den noen, is haer lichaem, met sekeren waegen, overdekt met swarte panne, vervoert, den koninck t'selve te peird vergeselschappende met differente edele van syne suite, tot seker huys, niet verre van

de poorte van de stad, door de welke t'selve in de abdye moeste beweegt worden, alwaer den koninck met syne suite verbleven heeft tot dat alle de preparatien ten uytvoer gebrocht waeren. Dan het lichaem ofte de kiste bekleet synde met een gauw laeken ende eene gauwe pelle, syn voor het selve immediaet gegaen den geseyden heer Geeraert, abt van St-Pieters, ende de abten van St-Baefs, van Dronghene, van Baudeloo ende van Ten Duynen, in gauwe cappen met meyter ende staf, ende naer hun den Herault van den koninck Christiernus, met de waepenen van vooren ende van achter op syn kleedt, draegende de gauwe kroone, daer naer den herault van haere keyzerlyke majesteyt, ook gekleet met syn waepenkleet van de majesteyt, ende noch vier anderen heraulten. Naer dese volgde den heer van Sassengyes, draegende de waepenen van de overledene koninginne, ende hy wierd gevolgt door de famillie van haere ende van den koninck, die in den grootsten rauwe was. Dan volghden, processie geweyse, de heeren religieusen van St-Pieters, ende van St-Baefs, de clergie van de prochien van Gendt, alle in cappen, ende de vier biddende orders, ende den koninck volgde immediaet het lyck, met Joannes synen sone, ende de doorluchtigste heeren van Ravestein ende Fiennes, te peirde met rauw kleederen; item honderd mannen in diergelyke kleederen; doch niet soo lang slepende, gaende van twee canten, met brandende torsen in de handt; ende alsoo is het selve licham met vele ceremonie ende pompe ende soo een edele cortege, in d'abdye gebracht, ende gestelt in het midden van den choor, heel verheven ende omringelt met menigvuldige brandende wasse keerssen ende met swarten baey; ende van dan af syn de vigilien gecelebreert door den abt Geeraert, met de uytterste ceremonie ofte solemniteyt, ten bywesen van de voornoemde abten, de heraulten ende meer andere. Den

volgenden dag heeft den selven heer Geeraert, abt van St-Pieters, jegens den thien hueren, in het pontificael, met eenen gauwen casubel, de misse gecelebreert voor de siele van dese koninginne, met de heeren prelaten van Dronghene, doende de functie van diacre, ende van Bauweloo, doende de gone van subdiacre. Immediaet naer den offer van den koninck ende van synen sone Joannes, is uytgegalemt geworden eene oratie funebre, behelsende het deugdelyk leven ende den lof van dese gestorvene koninginne. Naer de commendatien is het selve lichaem met alle eerteekenen in een graf geleyt, voor den hoogen autaer, wiens ziele den Alderhoogsten wilt ontfermen ende bermhertig wesen.’

 

Siegbritte Willems, in dit stuk niet vermeld, schynt toen niet meer by de koningin geweest te zyn. Men weet niet wat er van haer geworden is.

 

In een Boek van Sepulturen, toebehoorende aen den baron de Saint-Genois, leest men, fol. 26: ‘A Swynarde, maison de plaisance du prélat de St-Pierre, hors la porte dicte Huwelpoorte lez-Gand, en une chambre vauchée (voûtée?) sur la porte est:

Le XIX de janvier 1525 [N. St. 1526] rendit son ame à Dieu en ce lieu dame Isabeau d'Austrice, royne de Denemarck, le roy son mary présent, et le XXVIII du dit mois nouvelles vindrent de la paix entre l'empereur et le roy de France, et furent apportées en ce lieu. Dieu donne qu'elles puissent longuement durer.’

Sommige Deensche schryvers beweeren, dat Isabella haer eigen grafschrift zou hebben opgesteld in de volgende bewoordingen:

 
Her under Marmor-Steene
 
Huiler mine kolde Beene,
 
Indsvobt i Jorde-kloeder,
 
Hvor over hver Mand groeder.
 
Jeg er Karl kaysers syster,
 
Mit Nafn hvo vide lyster,
 
Elisabeth jeg heder,
 
Fra stoer Magt kommende neder, enz.

Dat is: Hier onder dezen steen rust myn koud gebeente, met rouwkleederen omhuld, van een ieder betreurd. Ik ben keizer Karels zuster; myn naem is wyd vermaerd; Elisabeth word ik geheeten, afkomstig van een groot en machtig huis. Nog kort geleden heerschte ik over drie koningryken. Wilt gy myn gestalte kennen? Myn echtgenoot, wien ik vyf kinderen baerde, vond er zyn behagen in. Wilt gy myn leven kennen? Met treuren en weeklagen heb ik het doorgebracht; en wanneer gy myn lotgevallen weet, zult gy moeten bekennen dat ik reden had van klagen. Naeuwlyks vyftien jaer oud zynde, moest ik myn vaderland verlaten, om, als een vreemde, in het Deensche ryk met den grootmachtigen koning Christiern den tweeden te leven. Ik heb dezen mynen heer in alle bezwaren, vervolgingen en ellenden gevolgd en bygestaen. Menigen droeven nacht heb ik doorgewaekt, en wanneer ik het meest overstelpt van weemoed was, dacht ik dat ik dit billykerwyze moest verduren, om de liefde en huwelykstrouw, welke ik den zoo hartelyk beminden man toedroeg, enz., enz.1. Blykbaer is dit stuk niets meer dan eene vertaling van het latynsche grafschrift in versen, door Cornelis Schepper van Nieuport in Vlaenderen, ondercanselier des konings, op Isabella's grafstede geplaetst, en te vinden by Sanderus.

Deze Cornelis Schepper, de vriend van Erasmus, had, reeds van in het leven der vorstin, twee fraeigestelde

verdedigingsschriften voor Christiern laten drukken1, welke men naer alle mogendheden zond. Ook na de dood der prinses, en zelfs na dat de erfprins Jan overleden was, hield hy niet op voor de zaek van zynen heer en diens kinderen te pleiten2.

Het gelukte Christiern, in 1532, eene vloot van 30 vaertuigen, met acht à tien duizend krygslieden bemand, uit te reeden, en daer mede, tot het herwinnen van zyn ryk, naer het noorden over te steken. Verschillende gevechten vielen er voor, en reeds had hy eenige voordeelen verkregen, toen hy zich liet overhalen om met zyn oom Frederik, die hem van den troon had verdreven, een mondgesprek te houden. Op het gegeven woord van vry geleide voer hy naer Kopenhagen af, werd op eene slinksche wyze gevat, en voor de meerrest van zyn leven of opgesloten of in bewaring gehouden. ‘Dit ontfermingswaerdige slachtoffer van den haet des deenschen adels en der geestelykheid (zegt Meerman) werd dan in het akeligste gewelf eens torens van het Sonderburgsche slot geworpen, en een dwerg, dien hy beminde en uit Noorwegen had met zich gevoerd, hem alleen tot bediening vergund. Achter hem werd de deur onmiddelyk toegemetseld, en alleen eene kleine opening tot het inlaten des geringen voedsels dat men hem liet, gespaerd, terwyl een venster van niet grooteren omvang in dit sombere verblyf den toegang tot een weynig licht vergunde, en hy zelf met zyn medegezel verplicht was zich van de onreinheden langs dien zelfden weg te zuiveren. Hier hoorde hy geen menschelyk geluid, dan dat van dezen lotgenoot, en van de



illustratie
Bl. 232.




illustratie
Bl. 233.


schildwacht welke den toren bewaekte.’ Veel jaren naderhand eerst werd zyn lot wat dragelyker gemaekt. En zoo bracht hy 27 jaren als een gevangene door, tot aen zyne dood, die voorviel op den 24 january 1559.

De hiernevensstaende platen van Isabella's graftombe en grafschrift hebben wy laten vervaerdigen, deels naer eene teekening, voorkomende in het Konstboek van meester Arend van Wynendale, stadsschilder van Gent, handschrift behoorende aen den heer Van Huerne, te Brugge, en opgemaekt in de XVIe eeuw, op een' tyd dat de beeldstormers de kerk, in welke dit graf geplaetst was, nog niet hadden verwoest, deels naer de houten plaet, te vinden in Marcus van Vaernewycks Warachtighe Ghesciedenisse van allen gheloofweerdighe saken van den keyser Carolus V. Ghendt, 1564, in-4o, bladz. O, j, verso.

Hoewel het latynsche grafschrift van Schepperus het datum van anno MDXXVI draegt, zoo schynt echter het beeldwerk niet voor het jaer 1528 voltooid te zyn geweest; immers, in het archief van Oostvlaenderen berust daerover eenen brief van koning Christiern, dien de baron de Saint-Genois ons wel heeft willen mededeelen, en van den volgenden inhoud is:

 

Cristiern, van Godts genaden der rijcken van Denmarcken, Zweden, Noortwegen, der Gotten unde Wenden Coninck, etc., hertoghe tot Sleeswijck unde Holstain, etc.

 

Onse vruntlijcke groet to voren, unde alles goet. Eerweerdeghe in Godt, unde lieve vrindt. Ghy sult weten dat wy u tanderen tijden gescreven hebben wes ghy souden vervorden onse saicke mitten meestere, die de cepulture van ons aengenomen heeft te maken, waer op ghy ons hebt laten weten, dat die meester gereyst is in Zeelant, also dattet werck nyet gevordert en wordt:

Soe es ons vruntlick begeren, indien dat die meester uyt Zeelant gecomen es, dat gy hem het zelve, gelijck wy u tanderen tijden geschreven hebben, wilt vervorderen.

Ende indien hy noch nyet gecomen es, dat ghy hem wilt toescriven, dat hy nyet en late hy sy, dese toecomende weecke, tot Ghendt, unde bringen mit hem Jennijn de Mabuse1, scilder; want wy selve in persone tot Ghent comen sullen, om aldaer mit hemluyden te spreken. Lieve, bysondre goede vrindt, hier inne wilt uwe neersticheyt doen, als wy u toe betrouwen, dat het werck gevordert mach worden; ghy sult ons sonderlinge vrintscap doen, unde wy willen tselve in meerderen saicken verlijcken. Hier mede zijt Gode bevolen. Te Liere, den xxen augustj, ao XVc ende XXVIII.

 

CRISTIERN.

 

Opschrift:

 

Den eerweerdigen heere, heer N. abt tot sinte Pieters binnen Ghendt, onsen bysondren vrint, etc.

Toen de keizerinne Maria-Theresia, in het midden der laetstvoorleden eeuw, het graf deed openen, vond men daerin een looden kistjen, bevattende de bovenstaende verklaring van Thomas Blanckaert, benevens de twee volgende op parkement geschrevene attestatien:

Anno ab incarnatione dominica millesimo sexcentesimo, Rdus in Christo pater et dominus Columbanus Vrancx, abbas hujus loci, una cum Dne Victore Jours, priore, et toto conventu, processionaliter, post missam defunctorum, transtulit ex ruinis templi ab haereticis diruti, in hanc tumbam ad hoc proeparatam, haec ossa



illustratie
Bl. 234.


piae memoriae illustrissimae reginae Isabellae, uxoris Christierni regis, et sororis Caroli Quinti, et etiam ossa filii ejus Joannis, die decimo nono mensis january.

Anno ab eadem incarnatione dominica millesimo sexcentesimo quinquagesimo secundo, die decima sexta aprilis, admodum reverendus in Christo pater ac dominus Antonius Engrand, abbas hujus monasterii sancti Petri, una cum domino Amando Hovelincx, priore, et toto conventu, processionaliter, ante missam defunctorum, transtulit ex praedicta tumba eadem ossa piae memoriae illustrissimae reginae Isabellae, uxoris Cristierni regis et sororis Caroli Quinti, ossa etiam filii ejus Joannis, in novum templum, edificatum in eo ipso loco quo vetus, ubi proedicta ossa quieverunt1.

Wat er verder van die grafstede geworden is kan men uit de volgende verklaring van wylen den eerw. heer Malingie vernemen:

‘Sur le cercueil reposant dans la tombe d'Isabelle, j'ai mis l'écrit suivant:

Dans ce cerceuil reposent les ossements de la sérénissime princesse Isabelle, duchesse d'Autriche, soeur de l'empereur Charles V, née à Bruxelles le 18 juillet 1501, fille de Ferdinand, roi des Arragons, et épouse de Christiern, roi de Danemarck, décédée le 19 janvier 1526, au château de l'abbaye de St-Pierre, situé à Zwynaerde, ainsi que les ossemens de son fils Jean. Cette tombe a été forcée par des ouvriers, pour y voler le plomb, du temps que les français, en 1810, avoient fait servir cette église de St-Pierre à un magasin à fourrage. Ils ont volé la boëte de plomb, qui contenait le procès-verbal de la mort et de l'enterrement de la dite princesse. Les français ont enlevé la plaque de cuivre, attachée à la muraille, au-

dessus de la tombe, sur laquelle étoient gravées trois différentes épitaphes et les armoiries de la même Isabelle. L'église paroissiale de N.D. ayant été vendue par les français et démolie, j'ai obtenu du préfet cette église de St-Pierre, pour église paroissiale (les religieux de l'abbaye en étant chassés par les français en 1798), j'ai fait nettoyer cette tombe, qui était remplie de décombres, et ayant recuelli les ossemens, je les ai mis dans ce cercueil, que j'ai fait mettre sur deux barres de fer, pour le préserver de l'humidité. En foi de quoi j'ai écrit et signé ce document le 24 mai 1814. (signé) Émilien Malingie, religieux de l'abbaye de St-Pierre, et curé de N.D.’

Eer aen de nagedachtenis van Emilien Malingie, die de overblyfsels eener zoo verdienstelyke prinses, tusschen het voeder van de paerden der franschen heeft opgezocht en verzameld, om ze, tegen alle verdere ontheiliging, in veiligheid te brengen!

 

J.F. WILLEMS.


Vorige Volgende