Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 2

[p. 48]

Overeenkomst van het Zeeuwsch en het Vlaemsch.

Van al de Noordnederlandsche dialecten is er geen dat met het Vlaemsch zoo zeer overeenkomt als het Zeeuwsch: ik spreek van het Vlaemsch der twee provincien van Oost- en Westvlaenderen, en niet van het zoogenaemde vlaemsch der provincie Antwerpen, welk laetste ook al zeer veel gelykheid heeft met de spraek van Breda en de omstreken van Eyndhoven, zoo als genoeg te zien is uit de Proeve van Bredaasch taal-eigen, door den heer M^r J.H. Hoeufft, ten jare 1836 uitgegeven. Geen wonder derhalve, dat men in Belgie altyd een byzonderen smaek toonde voor de gedichten van vader Cats, zoo zelfs dat thans nog de geringste burgers onzer steden zyne werken in achting houden, en volkomen verstaen, wat voorzeker niet het geval is met Vondel of Hooft, die slechts by opzettelyke letteroefenaers worden aengetroffen. Hier van daen, al mede, dat de aertsbisschop van Mechelen, toen Vondel hem zyne Altaergeheimenissen opdroeg, dien dichter grootelyks meende te vereeren, door hem te zeggen dat hy, zoo voortgaende, weldra Cats zou evenaren! Men weet dat deze laetste verklaerd heeft de eerste lessen in de dichtkunst van eenen Brabander te hebben ontvangen:

De school van Zierickzee scheen my een droevig leven.
Ons meester Didrick Kemp en was niet van de kunst,
En niet een zang-godin en bood hem haere gunst.
Een eerbaer jongeling, uit Brabant daer gekomen,
Had in een ander school de dichtkunst aengenomen:

[p. 49]

 

Die heeft den grond geleyt van waer ick vorder quam,

 

En op Parnassus berg allengskens hooger klam¹.

Minder byval genoten de andere zeeuwsche dichters; doch niet minder eenstemmig was hunne tael met die der zuidelyke nederlanders. Dit zal eerlang ook blyken door den druk der onuitgegevene gedichten van Philibert van Borsselen (in den aenvang der zeventiende eeuw burgemeester van Tholen), welke te Antwerpen in het licht staet te komen.

De heer Sifflé, advocaet te Middelburg en, zoo ik meen, een geboren zeeuw, heeft in het eerste deel van De Jager's Taalkundig magazijn een artikel geschreven over het Zeeuwsche taeleigen Zyne karakteristiek bewyst, schier in alle deelen, dat het zeeuwsch en het vlaemsch (ik bedoel voornamelyk het Brugsch en westvlaemsch) eenerlei uitspraek hebben. Zie hier hoe hy het eerste kenmerkt: ik zal zyne eigene woorden aenhalen en tusschen twee haekjens er myne aenmerkingen by voegen:

‘Het zeeuwsch (zegt hy) voor zoo veel het nog gesproken wordt, kenmerkt zich voor eerst door eenige onder regels te brengene eigenaardigheden in de uitspraak; ten tweede, door eenige in Zeeland te huis behoorende woorden en spreekwyzen.

Wat het eerste punt betreft:

1.	De sch is aan het einde en in het midden der woorden altyd als s of ss (gelyk ook behoort), B.V. vissen voor visschen, mensen voor menschen [by vele Vlamingen hoort men echter mensgen; mensen is Brabandsch].
2.	De h wordt weggelaten, B.V. men anden, voor myne handen.
3.	De lange a klinkt in de meeste steden minder hel-

1 Cats, Twee en tachtig-jaerig leven, in het begin.

[p. 50]

	der dan in het Hollandsch, echter niet zoo naar de o zwemende als bij de Vlamingen. Doch te Zierikzee en in eenige andere plaatsen, vooral bij de landlieden in alle eilanden, als ae of ê, dat is, gelyk de a of e ook veelal bij de Hollanders in waereld of wereld; en ook in de Zeeuwsche steden geeft men dien blaetenden tusschenklank aan de lange a, waar zij oudtijds als ee geschreven werd, als in paerd, zwaerd, staert, voor paard of peerd, zwaard of zweerd, staart of steert.
4.	De tweeklank ui klinkt als uu [eveneens als bij de Bruggelingen], B.V. uut uus voor uit huis. Ik zonder uit het woord duit, dat nimmer als duut wordt uitgesproken, B.V. 'k eb ik geen enkele duit er an gewonnen.
5.	De ij klinkt als i, B.V. een glas wiin [zoo ook by de Westvlamingen], wel te onderscheiden van wien, waarin de Zeeuwen den tweeklank laten hooren. Ik zonder uit van dezen regel puup of pupe voor pijp; wuuf voor wijf; bluven voor blijven, waar men altyd de uu en nooit de ii in hoort.
6.	De zacht- en scherplange e en o worden hoorbaar onderscheiden [doch oo byna als oi, op zyn Brabandsch].
7.	De korte o wordt u, in durrepel voor dorpel; wurrem, sturrem voor worm, storm, en dergelyke.

Wat het tweede punt aangaat, namelijk de eigenaardige woorden en spreekwijzen, daer van zijn de voornaamste:

1.	De herhaling van het voornaamwoord ik, in geval van bijzonderen nadruk, B.V. ik eb ik et nie gezien.
2.	Het achtervoegen der zachte e, en het tusschenvoegen daarvan, tot meerder gemak, B.V. en koeije, voor een koe; werreken voor werken; wolleken voor wolken.
3.	Het uitlaten der t en d in sommige woorden, B.V.

[p. 51]

men musse voor mijn muts; de kouwe voor de koude; echter altijd verkouteid en nooit verkouweid, voor verkoudheid.

4.

Men bezigt in Zeeland vele woorden, die elders onverstaanbaar zijn, B.V. tote voor aangezigt [in Braband zegt men in dien zin zyn teut, doch enkelyk by versmading; in Vlaenderen wordt een kus een tote genoemd]; puut, meervoud pujen, voor kikvorsch; dulleve voor sloot. Voorts zegt men op het land en in de steden een veugel voor een vogel; urregel voor orgel; een solfer voor een zwavelstok [in Oostvlaenderen een solferprieml]; ogchend en s'ogchens voor ochtend en des ochtends [by de Vlamingen s'nechtings]; te Goes doorgaans, maar zelden te Middelburg ievers en nievers, voor ergens en nergens. Verder jenevers voor aalbessen [in Vlaenderen jenuivers]; frenzen, by de boeren freezen, voor aardbeziën; beijers, doch te Zierikzee appeldorens, voor kruisbessen [in Oostvlaenderen brom-beiërs]; geeste voor gerst, bij de landlieden. Een bel en bellen, altijd voor eene schel, en schellen, B.V. an de deure te bellen. An altijd voor aan. 'T is zonde! als uitroep voor 't is jammer. Oofd (d.i. hoofd) klinkt bij de landlieden als oôt of eût [in Vlaenderen zegt men doorgaens ueft; doch ook in Braband oot of oit]; willie of wilder voor wy; B.V. wilder ebben et nie gedaen. Dus ook jullie en julder voor gijlieden en ulieden [in Oostvlaenderen gulder]; zullie en zulder, voor zijlieden, waarvoor ook ulder en ullie (d.i. hunlieden); miin en me voor mij; ulder en ullie voor hen en hun; zi en ze voor het vrouwelyke enkelvoud zy; ze buitendien overal, waar men dat woord ook in het Hollandsch bezigt; men en miin, voor mijn; zen en ziin voor zijn; as voor als, B.V. asje blieft, enz.

Ten slotte zij nog aangemerkt, dat hier alleen van het Zeeuwsch op de eilanden gehandeld wordt: want in

[p. 52]

Zeeuwsch Vlaanderen spreekt men een eenigzins naar den Zeeuwschen tongval overhellend Vlaamsch.’

De volgende overstelling der parabel van den verloren zoon, in het Zeeuwsch, my door eenen vriend medegedeeld, zal hier voegelyk eene plaets vinden. Duidelykheidshalve is er de h in geschreven, schoon de Zeeuwen die niet uitspreken; zoo ook de klank oe, waer de Franschen ou voor zouden stellen.

Een zeker man ha twee zeuns. In de joenkste van hulder zei: vader, gee me men deel, da me toekomt. In hi deelden het goed. In kors daerop, as de joenkste zeune alles bi mekaer gepakt ha, is hi naer en ver land gereisd, in hi brogt daer al zen goed deur in overdaed. In as hi alles deur gebrogt ha, kwam er en hoengersnoid in da land, in hi begon gebrek te krigen. In hi gienk heen bi en burger van da land; in die stierden hem na zen land, om de verkens te wachten. In hi ha geêrn zen buuk vul geten metten draf, die di verkens aten; maer niemand gaf z'hem. In bi zen zelven nadeinkende, zei hi: hoe veel huerliengen van men vader hên broid in overvloed, in ik vergaen van den hoenger. Ik zal op staen en na men vader gaen, in zeggen; vader, ken gezondigd tegen den hemel en vor joe, in ik bin nie mee weêrd je zeune genoemd t'oiren; maek men as een van jen huerlienge. In opstaende gienk hi na zen vader. In as hi nog verre van hem was, zag zen vader hem, in hi ha compassie mêe hem, en naer hem toeloipende viel hi hem om zen hals en kusten hem. In de zeune zei hem: vader, ik hen gezondigd, tegen den hemel en voor joe, in ik bin nie mee weêrd je zeune genoemd t'oiren. Ma de vader zei aen zen knechts: brenkt hier het beste kleed, in doet het hem an, in geeft hem en rienk aen zen vienger, en schoene an zen voeten, en brienkt het vette kalf, en slacht het, in laet ons eten, in vrooyelik zien, wan

[p. 53]

men zeune was doid, in hi is weer levendig goiren; in hi is gevonden. In ze begonnen vrooyelik te zien. - In zen ouste zeune was in 't land, en zoi as hi an kwam, in 't hues naderden, hoirden hi ziengen en schreeuwen. In as hi een van de knechts geroepen ha, vroeg hi wat dat er toch te doen was. In die knecht zei: ‘Je broêr is gekommen, in je vader heit het vette kalf geslacht, om dat hi hem weêr gezond wederom heit.’ Maer hi wier bois, in wou nie in hues gaen. Zoo kwam dan ze vader na buten, en sprak hem schoine. Maer hi zei tegen zen vader: Kiek! ik dienen je noe zoo lange, in ik hen nooit je gebod overtrejen, in j'hei me nooit en bokje gegeen, om meê men vrienden vroyelik te zien. Maer as die zeune gekommen is, die je goed mee d'hoeren deurgebrogt heit, hei je 't vette kalf voor hem geslacht. In hi antwoordden hem: kind, je bint altijd bi mien, in al 't miene is 't joewe. Ik mogt dan vrooyelik en bli-je zien, wan je broer was doid, in hi is wee levendig goiren; in hi was verloren, in hi is gevonden.