Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 2

[p. 31]

'S Graven raedkamer van Vlaenderen,
Onder een geschiedkundig oogpunt beschouwd, by haer eerste tydperk, 1385-1409.

Na dat Philips de stoute, hertog van Bourgondie en graef van Vlaenderen, met hulp zyner fransche bondgenooten, een einde had gesteld aen den verderfelyken oorlog, dien de Vlamingen, en voornamelyk de Gentenaren, gedurende zeven jaren, tegen hunnen vorst hadden gevoerd; na dat hy met een gunstig tractaet, gesloten te Doornyk, den 18 december des jaers 1385, zyn land van Vlaenderen had bevredigd, nam hy voor, op dat zyne hoogheid en gezag des te beter in 't vervolg mogten bewaerd blyven, eenige staets- en krygsverordeningen in te richten, waervan de noodzakelykheid, door de tydsomstandigheden, genoegzaem schenen geregtvaerdigd.

Onder deze verordeningen was voornamelyk de instelling van eene zittende Reken- en Raedkamer voor Vlaenderen en Artois, te Ryssele, eene vorstelyke stad, gelegen tusschen de beide graefschappen, en dus geschikt om, zoo veel mogelyk, aen de belanghebbende persoonen geen nadeel toe te brengen. Men weet, dat onze vorsten tot alsdan gewoon waren geweest hunnen raed van Vlaenderen¹ by zich te hebben, dien zy voorzaten, of in wel-

1 De benoeming van raed van vlaenderen is zeer oud. De stadsrekeninge van Gent van 1314-15 geeft het volgende: ‘Item scepene Janne van Dessele (met zes andere schepenen, twee persoonen over de koopmans, en elf over het gemeente, alle by namen), die voeren swonsdags nar der eleghen crucedagh in spelmaent tOudenarde, ten parlemente, daer de raed van Vlaenderen was’ (en ook de graef): van drie daghen dat sy ute waren enz.

[p. 32]

ken zy door den kanselier, als graeflyken zegelbewaerder, werden vervangen. Zy hadden veelal geene vaste woon: dan eens te Gent, dan te Brugge, te Ryssele, te Atrecht en elders; dan ook uitlandig, veranderden zy hun verblyf, na gelang der zaken van den lande, of om eene grillige verlustiging. Deze gedurige verplaetsing was, in die tyden, zeer bezwarend voor de communen, daer het in 's graven raed was dat vele beslissingen en uitspraken werden gedaen over zaken en geschillen, deszelfs hoogheid en heerlykheid betreffende, welke aldaer byzonderlyk door de bevoorregte steden en kastelenyen waren overgebragt. Men raedplege de nog bestaende jaerlyksche rekeningen van onze oude steden, en men zal ontwaren hoe lastig, hoe grievend het was dezen raed, waer hy zich bevond, op te volgen, en, door dit varen ten parlemente, deze voyaigen en rydinghen, de stedelyke geldmiddelen te verkwisten, ten nadeele van den landzaet.

Uit deze onregelmatige wyze van regtdoen, een overblyfsel der kindschheid onzer beschaving, was, ons bedunkens, ontstaen dat vele gedingen, die de poortery en derzelver privilegien, vrydommen, enz. aengingen, of zeer werden verwaerloosd of met groote traegheid voortgezet; schoon Lodewyk van Male had gepoogd eenige verbetering hierin te brengen, door het inrigten van een klein reizend geregtshof of audientie, ten jare 1369¹.

Dien ten gevolge werden dan, sints lang, sommige ge-

1 Zie, aengaende deze audientie, de chambre légale en de chambre des Reninghen, Oudegherst, tom. 2, ch. CLXX, édit. de Lesbroussart.

[p. 33]

schillen van dien aerd, het zy by graeflyk gedoogen, het zy by langzame aenmatiging, voor schepenenbanken der drie groote steden, Gent, Brugge en Ypere, gebragt, en door dezelve in regte gevonnist; behoudens beroep, in eenige zaken, tot s' graven edelen rade, of later tot het parlement van Parys, alwaer vele onzer poorteryen procureurs in pensioen hadden¹.

De schependommen van deze drie steden waren immers, krachtens artikelen van oude privilegien, in bezit van een zeker regterlyk ressort, dat zich meer of min uitstrekte, en door welk zy een gezag uitoefenden op de schependommen der mindere of smalle steden, die binnen dit ressort of kwartier waren gelegen. Deze gingen by hen ten hoofde, eischten een wettelyk hoofdvonnis, vraegden raed en advys in civile en criminele zaken, waerin eenige duisterheid lag, of die van belang voor derzelver gevolgen waren. Het hoofdvonnis was dikwyls eene bevestiging of eene wyziging van het vonnis, dat deze mindere wetten voornemens waren voor partyen uit te spreken, wier geding in hunne kamer of vierschare was ingesteld. Ook in sommige gevallen van stedelyk bewind, van byzondere geldbeden, of leeningen voor den prins, enz. gingen zy de hoofd-schepenen raedplegen; naer welkers gevoelen zy dan zich meermalen schikten.

Door dit alles hadden deze magistraten, als de drie leden van Vlaenderen uitmakende, hunnen invloed en gezag, elk in zyn kwartier, allengs grootelyks vermeerderd, en

1 In 1446 had de stad Audenaerde in appel, voor het parlement te Parys, eene zaek tegen de volders, eene tegen de stad Geeraerdsberge, en eene over het bezit van een wekelyksch markt-schip, varende tusschen Audenaerde en Doornyk (Stads reken. van Aud.) - Deze appellatien, te Parys, hebben een einde genomen in Vlaenderen by het sluiten van het vrede-traktaet van Peronne in 1468 (Mém. de Ph. de Comines, tom. IV, preuv. p. 235, édit. de 1723).

[p. 34]

meer dan eenmael den graef getrotseerd en het hoofd geboden. Dit mag namelyk worden toegepast op het schependom van der keure in Gent, hetwelk verre boven dat van Brugge en van Ypere, in voorrang en magt was opgestegen, en, in het Gentsche kwartier, of, zoo men dit ook noemde, in de kastelenye van Gent, eene wezenlyke souvereiniteit uitoefende.¹

De hertog, om eenige dezer onregelmatigheden en aenmatigingen uit den weg te ruimen, en ook bevonden hebbende dat de oude reizende gerechts-kamers niet genoeg aen de behoefte der zaken konden voldoen; daeren boven voornemens zynde, uit hoofde zyner vreemde belangen en heerschappyen, vaek uit deze landen afwezig te zyn, plaetste dan eene reken- en raed-kamer te Ryssele, alwaer hy ook zyne vaste hofhouding had gesteld.

Men verbeelde zich niet dat deze zittende raedkamer van haren aenvang af zoo volledig, zoo vermogend was

1 Dit rechterlyk ressort werd, tydens Jacob van Artevelde (niet onwaerschynlyk ook met dezelfde grensbepaling) een financieel en krygs ressort, hetwelk men dan byzonderlyk kwartier begon te noemen. Jo^r Guy van Caudenbrouc was als ruwaerd gesteld over het kwartier van Brugge; Jo^r Jan van Holtkercke, over dat van Ypere, en Jo^r Jacob van Artevelde behielt de ruwaerdy van het kwartier van Gent, met het opperbewind over geheel Vlaenderen, waerom hy ruwaerd van Vlaenderen werd genoemd. (Meyer Annal. anno 1343.)
De heerlykheid van het Gentsche kwartier die, ondanks de graven, langst bestaen heeft werd, in vermogen en gezag, by den vrede van Gavere, in 1453, ten grooten deele vernietigd verklaerd. Doch dit werd niet uitgevoerd. Het was aen de magt van keizer Karel, by deszelfs ordonnance Caroline van 30 april 1540, voorbehouden, deze aengematigde heerlykheid gansch te verbryzelen, en het schependom van der keure te bepalen binnen den kring van het oude Gentsche Vrye, of banlieue. (Zie Costumen van Gend in 8^o, pag. 504).

[p. 35]

als zy later is geworden. Derzelver instructie, gegeven by ordonnantie van 15 february 1385, vergeleken met die van 1409, levert hiervan een' genoegzamen blyk op, om er niet breeder op uit te weiden, hetgeen overigens tot ons bestek ook niet behoort¹. De hertog bleef niet min zyne gewoone raedslieden by zich houden, van welke die der raed-kamer slechts eerst als eene verblyvende delegatie schenen uit te maken, mogende des noods eenige dezer heeren die, binnen 't land, in andere bediening waren, tot hunne hulp inroepen.

Intusschen was deze nieuwe inrichting aen de hoogere vlaemsche wethouders, die hunne oude onafhankelykheid altoos op het oog hadden, en voor derzelver toekomst beangst waren, ten minste niet welgevallig. Zy onttrokken zich aen dezelve, en bragten door hunnen invloed op de mindere of smalle wetten, zoo veel te weeg, dat menige zaken en geschillen, die anderzins tot dit hof behoorden, aldaer niet wierden verzonden. En men bleef veelal ten hoofde en ten appelle gaen by de wettelyke hoofdschepenen van het kwartier. De vlaemschsprekende bewoners van Vlaenderen, zegt Meyer, wilden in geenerlei wyze zich aen dit gerechtshof onderwerpen, schoon de hertog vele poogingen had aengewend om hen, met toegevenheid, hierin te bewegen.² Dit was echter zoo uitsluitend niet als onze verdienstelyke jaerboekschryver vermeende: men behoeft slechts de oude stedelyke gedenkschriften te raedplegen, om dergelyke meening, niet dan zonder eenige matiging aen te nemen. Niet alleen de schepenlyke banken, maer ook de vlaemsche

1 Eerste plakkaertboek van Vlaenderen, bladz. 234-238, en volg.

2 Flandri teutonici, ut illi (praetorio) subjicerentur, adduci, nulli ratione, potuerant, quamvis toto ingenio suo, ut id perficeret Philippus uteretur. (Meyer Annal. ad 1385 sub fin.)

[p. 36]

pleiters, die alsdan verbazend menigvuldig waren, hieven een bezwaer op tegen deze raedkamer. De fransche tael, als de tael van den vorst, was alleen by dezelve in gebruik, het welk gansch ongewoon was, en op den duer zelfs niet kon geduld worden. Veeltyds immers werden de processen, eerst voor de mindere wetten, als by eersten aenleg, ingesteld, en altyd in de vlaemsche tale geschreven. Daer het nu geviel dat de zaek, by haren gang, in de bevoegheid van 's graven kamer keerde, was men genoodzaekt alle de schrifturen in het fransch, door een' vertaler, te laten overstellen, ten grooten koste der partyen, en ter meerdere vertraging der reeds traegzame pleitgedingen. Geen wonder dan, dat men zich, zoo veel mogelyk, tot de bank der hoofd-schepenen bleef wenden, die, als oude voorstaenders van hunne onderzaten, zelden zich onbevoegd verklaerden; schoon er hoe langer hoe meer conflicten hierdoor waren opgerezen.

Dit bleef aldus, onder herhaelde ontwykingen en tegenkantingen in 's graven raedkamer, voortduren, tot het overlyden van hertog Philips; welke vorst den geest en landaerd der Vlamingen weinig had leeren kennen, en zich meer met de zaken van Frankryk, dan met die van zyn bevredigd doch uitgeputte graefschap, had opgehouden.

1404 - De teugelen des graeflyken bewinds in de handen gekomen zynde van hertog Jan van Bourgondie, als opvolger van zynen vader, hebben de vier leden 's lands (want het Brugsche Vrye was nu nieuwelings als vierde lid opgetreden), deze gelegenheid waergenomen, om den prins, by deszelfs inhulding als graef van Vlaenderen, met de drukkende grieven van zynen landzaet bekend te maken, en op dezelve eene regtmatige verbetering te verzoeken. Men begrypt ligtelyk, dat de raedkamer van

[p. 37]

Ryssele hierby niet kan zyn vergeten geweest; en dus was het ook.

De hertog kwam in het begin van april 1404¹ van zyn graefschap bezit nemen, en werd te Meenen, aen de grenspalen van vlaemsch Vlaenderen, door de afgeveerdigden der vier leden heerlyk onthaeld. Van daer zette hy zyne reis voort naer Kortryk, alwaer hy met de gewone plegtigheid, als souverein heer, werd ingehuldigd².

Op den 14^en april deed hy zyne intrede binnen de stad Audenaerde, vergezeld van zynen broeder den grave van Nevers, den kanselier, en verscheidene hovelingen; en nog in den avond van dien dag werd aldaer ‘ter hallen by het toortslicht’ de graeflyke inhuldiging gedaen.

'S daegs daer na, wezende de woensdag voor Paesschen, vertrok de vorst, met zyn gevolg, naer Gent, alwaer hy zyn verblyf ging nemen in het hof ter wallen, (nadien prinsen-hof genaemd), en zeer waerschynlyk zich voorbereiden tot het naderende Paeschfeest.

1 Het aenstaende Paeschfeest viel alsdan op 19^en april; dus eindigde het jaer 1404 met den 18^en derzelfde maend. Men weet dat onze voorouders tot in 1576 het begin van het jaer rekenden van den Paeschdag.

2 Men herinnere zich dat de graef altyd heer, Dominus, is geweest van alle de vrye poortelyke steden van Vlaenderen. Het was in die hoedanigheid dat hy, by den aenvang zyner regering, binnen elke dezer steden, derzelver privilegien, vryheden, wetten, enz. bezwoer, en den eed van hulde en trouw van de schepenen en andere stedelyke beambten ontving. Deze plegtigheid is in gebruik gebleven tot de aenkomst van Karel van Oostenryk, namaels keizer Karel V. - In allen de opvolgende inauguratien zond elke stad hare afgeveerdigden naer Gent, om dezelve by te wonen, en namens de geheele burgery, den eed afteleggen, die men voorheen gewoon was te doen by de plaetselyke inhuldiging.

[p. 38]

Het was den 21^en april 1405 dat de plegtige inhuldiging van hertog Jan van Bourgondie, bygenaemd zonder vrees, als grave en souvereinen heer van Vlaenderen, onder groote vreugdefeesten, te Gent, plaets had¹.

Vooraleer deze plegtigheid een' aenvang nam, hadden de afgeveerdigden der vier leden, die het geheele land vertegenwoordigden, den nieuwen graef een vrymoedig verzoekschrift aengeboden, behelzende vyf van de voornaemste grieven, die Vlaenderen drukten, en voor welke eene spoedige verbetering werd verlangd.

Dit merkwaerdige verzoekschrift, waervan onze oude geschiedschryvers een byzondere gewag maken, is ons eerst volledig en met de antwoorden des hertogs, uit een oorspronkelyk cartularium, berustende ter stads archiven van Gent, medegedeeld door den heer Ph. Blommaert, een vlytig beminnaer onzer vlaemsche letterkunde en geschiedenis².

By het tweede punt drukken zy zich uit in dezervoege: ‘Dat u harde gheduchte heere ende prinche ghelieven wille u land van Vlaendren te houdene ende te doen houdene in rechten, wetten, previlegyen, costumen ende usagien, ghelijc het van ouden ende langhen tijden ende speciaellic binnen levene van goeder ghedynckenesse

1 Zoo zegt ook Meyer, dien wy hier volgen (l.c. pag. 222). Olivier van Dixmude schryft, dat hy ‘zwoer te Ghent grave van Vlaendre int jaer 1404, in de vastene.’ (Merkw. gebeurten. pag. 23 Ypere, Lambin, 1835.) Oudegherst maekt ons bekend dat de vraeg tot het herstel der bezwaren aen den hertog door de vier leden werd gedaen in november 1405 (Annales II, page 621.)

2 Belgisch Museum, I^e deel, 1^e aflevering, pag. 83, en volgende. - Eene drukfeil is in het jaertal van dit stuk, onopgemerkt overgebleven. Er staet (pag. 97).... ‘ghegheven... binnen der stede van Ghend den 21^en van aprille, int jaer duusentich c.c.c.c. en vire’ lees ‘ende vive’ (vyf).

[p. 39]

's graven Lodewycs, uwes grootheeren ghehouden was, - Ende dat het gheregheert zy by scepenen ende by mannen, elc daer hy behoren sal, sonder voorder betrocken te sijne; behouden dien, dat 't gheent dat uwer souverainiteit toebehoort te scheedene, dat te doen handelen in vlaemsche, by den heeren van uwen rade, in de audiencie, also ghecostumeert was by den levene van den vorseiden grave Lodewyc. - Ende daer u ghelieft camere te houdene omme 't ressort van vonnessen van mannen (leenmannen), ofte omme 't bewaren van uwe heerlicheden, dat u ghelieven wille die te houdene in Vlaendren, binnen der Leyen, in vlaemscher tonghen, ende in sulker vormen ende manieren als de grave Lodewyc vorseit sine camere te houdene plach.’

Men ziet klaerlyk uit dit drieledige vraegpunt, dat de afgeveerdigden, en voornamelyk die van Gent, wier pensionaris, de schrandere Jacop Sneevoet, het woord voerde, niet anders op het oog hadden dan de afschaffing der raedkamer, zoo als zy, met het haer toevertrouwde regtsgebied, door hertog Philips was ingericht. Zy verzochten derhalve, dat alles, wat tot het regt behoorde, zoude hersteld zyn geworden, gelyk het, op eene zoo gebrekkige wyze, bestaen had ‘binnen levene van goeder ghedynckenesse 's graven Lodewycs,’ dat is, in andere woorden: gelyk het was ten tyde dat het Gentsche schependom van der keure een evenwigtig, zoo niet een overtreffend oppergezag, nevens dat van den wellustigen graef Lodewyk had uitgeoefend.

Hertog Jan poogde zyne graeflyke souvereiniteit, zoo veel mogelyk, met de vragen der vier leden 's lands overeen te brengen, en eene ongeveinsde welwillendheid te betoonen, inzonderheid op het gevraegde gebruik der landtael, welke zyn vader, in alle geschriften, die tot hem of tot zynen raed werden toegestuerd, door de

[p. 40]

fransche tael had doen vervangen. De antwoorden op elk gevraegde point werden, den 21^en april 1405, in het hof Ter Walle, aen de afgeveerdigden gegeven, door den raedsheer Hendrik van Spiere, in bywezen van den hertog en zyn gevolg; en onmiddelyk nadien werd de plegtigheid der inhuldiging onder algemeene vreugde der stad voortgezet.

Weinige maenden liepen voorby of de vorst gaf een bevel om de graeflyke raedkamer van die der Rekeningen af te scheiden, en, met haer onverminderd regtsgebied, binnen de stad Audenaerde te plaetsen, alwaer zy, op het einde van augustus, reeds was ingesteld, en hare werkingen had aengevangen. En de hertog vestigde te gelyk zyne hofhouding te Audenaerde: constituitque dux domicilium apud Aldenardam, zegt Meyer (l.c).

Wat had toch den hertog bewogen, in deze gewigtige omstandigheid, aen de kleine stad Audenaerde den voorrang te geven, boven andere vlaemsche steden ‘binnen der Leyen’ die allezins beter hiertoe zouden geschikt zyn geweest?

Dit heeft ons aenleiding tot eenig onderzoek gegeven.

Zoo als men uit het bovenstaende zal hebben begrepen, was dit Bourgondisch geregtshof geenzins behagelyk aen de vier leden 's lands, welke zoo aendringend de oude rechterlyke instellingen van 's graven Lodewyks tyden hadden te rug gevraegd. Daer echter de hertog wel eenige matiging wegens de tael, maer niet de afschaffing zyner bestaende kamer, had besloten; daer hy tevens ook wist dat de stad Gent door hare ligging, rykdom, enz., de bekwaemste plaets van Vlaenderen was om zyne beloofde residentie te vestigen, nevens welke gevoeglykst zyn' hoogen raed zich moest bevinden, wilde hy nochtans de half bevredigde gemoederen der Gentenaren eerst laten bedaren, vooraleer hy dit uit-

[p. 41]

voerde. Deshalve koos hy voorloopig de naestgelegene stad Audenaerde, op welkers poortery hy mogt steun maken, aIs die in hooge plegtigheden op hare pronkschilden de gedenkspreuk stelde: fidelis usque ad mortem, ‘ghetrouw totter doot,’ waervan schitterende bewyzen voorhanden waren.

Deze stad, welke destyds werd gehouden voor het voornaemste bolwerk van het magtige Gent, was weleer door Philips den stouten zeer versterkt geworden. Mher Arnoud van Schoorisse, een Audenaersche ridder, had dezelve in mei 1384 op de Gentschen¹, die er meer dan acht maenden, vyandig tegen graef Lodewyk, in bezit van waren, met wapenlist te rug genomen, en in de handen van den vorst gesteld. Om dergelyke aenvallen voortaen met geduchter wederstand te konnen verydelen, werden alsdan op de beide zoomen der schelde aen de stads muren, Gent waerts, twee groote torens gebouwd, waermede men het zwakke deel der vesting versterkte, en, des noods, alle gemeenschapsmiddelen te water kon afsluiten. Men weet dat in die tyden, by gemis

1 Door het woord Gentschen verstaen wy de bewoners der stad, gezamelyk met een zeker getal onderzaten van het Gentsche kwartier, die zy, in hunne krygsverrigtingen, met zich hadden, en door welke hunne magt zeer vergroot werd. Het woord Gentenaren laten wy betrekkelyk zyn op de eigenlyke bewoners der stad en voorsteden. Dit onderscheid is niet gansch overbodig. Hoe menigmael hebben onze geschiedschryvers zich niet vergist, wanneer zy, van de groote krygsmagt der Gentenaren sprekende, vermeenden dat het alle stedelingen waren. - Zelfs de kleine neeringen of ambachten van Gend hadden velen hunner leden, welke op de dorpen van het Oudenburgsche woonden, en des noods, onder hunne banniere, ter heirvaert opkwamen. Dit bestond ook in de andere vrye steden van Vlaenderen, wier magistraten, te weten: ‘heere ende wet’ het recht hadden dergelyke corporatien aen te stellen.

[p. 42]

aen goede wegen, het meeste deel der koopwaren te schepe werd vervoerd; en van daer de begeerlykheidder Gentenaren, wier koophandel groot was, en wier vrye schippery het monopolium op Schelde en Leye had, om zich van deze stad altoos meester te houden.

Na het vredeverdrag van Doornyk in 1385, had hertog Philips, om de stoute ondernemingen der Gentschen allezins nog meer te beteugelen, geboden eene sterkte te maken, op de Leye, nevens Kortryk, en eene dergelyke op de Schelde nevens Audenaerde, welke beiden met een dapper garnizoen moesten zyn voorzien¹. Aen een dezer zware vierhoekige torens, namelyk aen dien, staende op den rechten oever der rivier, werd dan eene kleine sterkte gebouwd, met muren, wallen en mindere torens omringd, binnen welke men ook een graeflyk huis, ter beschikking voor den vorst, had gesticht.

Deze sterkte of kasteel, waervan nog heden ten dage statige overblyfzelen bestaen, en welke langen tyd door de gouverneurs der vesting van Audenaerde bewoond is geweest, heeft meermalen gediend tot huisvesting onzer Bourgondische prinsen, ja zelfs van keizer Karel, in 1521, wanneer de stad Doornyk, door den grave van Nassau, bevelhebber van het keizerlyk leger, was ingesloten.

1 Eene der vrydommen van onze oude poortelyken steden was: dat zy nimmer verpligt waren een bezoldigd graeflyk garnizoen binnen hare muren te houden; uitgezonderd ten tyde van belegering, wanneer ook elk poorter, pligtshalve, de vesting tegen den vyand moest helpen verweeren. Een aental gezworene voetboogschutters uit de gulde van S^t-Jooris, van welke een der schepenen of raden de hoofdman was, maekte in vredes tyd, de gewone stads milicie uit. Zy wierden geharnascht en jaerlyks gekleed, ten koste der stedelyke geldkist. By de gulde van S^t-Jooris te Audenaerde, bestaende uit de deftigste persoonen der poortery, waren zestien dergelyke schutters, die voor schepenen, een' byzonderen eed moesten afleggen.

[p. 43]

Het was aldaer dat hertog Jan den zetel van zynen raed van Vlaenderen plaetste, en voorloopig zyne graeflyke residentie nam; aldus eenigermate voldoende aen het wettige verzoek door de vier leden 's lands hem plegtiglyk gedaen by de inhuldiging.

In de zelfde maend augustus 1405, kwam de hertog met een groot gevolg van edellieden te Audenaerde, alwaer de afgeveerdigden der groote steden op eene landvergadering waren ontboden; en in welke nogmaels over de gemeene grieven werd gehandeld.

Echter schynt het byzonder oogmerk van den hertog, in deze vergadering, niet alleen geweest te zyn om eenig recht te doen, op de aenhoudende klaglen der Vlamingen, zoo als Olivier van Dixmude (pag. 28) voorgeeft, maer ook tevens om geldmiddelen te bekomen, ten einde eene wapenrusting tegen den hertog van Orleans, met krachtdadigen onderstand, aen te vangen. De afgeveerdigden waren ditmael niet toegevend. Jacob Sneevoet, eerste pensionaris van der keure te Gent, voerde het woord tot den hertog, en vertoonde hem ongeveinsd tot welke armoede en onheilen het land was gekomen; op nieuw eisschende de verbetering der nog bestaende grieven ‘ende specialike up tfait van den coepmanscepe, twelke hy (de hertog) belooft hadde.... ende seide daer harde scerpelike dat zy van Ghent, ende oec dander ne meenden niet langher, noch ne mochten aldus gheregiert zyn, zy en zouden scerper ende breeder raet der up hebben....¹.’ In dergelyke gemoedsgesteldheid der Vlamingen scheen het gewisselyk niet heel gunstig van dezelve eene vrywillige subventie, of eene preste van ghelde, te bekomen; daerom liet de hertog, na den gedeputeerden vele ernstige beloften te hebben gedaen, de ver-

1 Olivier van Dixmude, l.c. pag. 20.

[p. 44]

gadering uit een scheiden, ‘ende (zegt gemelde Olivier) so trocken de vier leden elc int zine.’

Korten tyd nadien, vertrok hertog Jan naer Parys, alwaer andere gewigtige zaken hem verwagtten, terwyl hy die van zyne eigene erflanden grootlyks liet in de war brengen.

Ondertusschen had de raedkamer van Vlaenderen, te Audenaerde, by voortduring, hevige tegenkantingen te ontmoeten, deels spruitende uit eene te weinig bepaelde regtsregeling, deels uit de willekeurigheid der hoogere wetten of schependommen. En indien men den zoo even genoemden kronykschryver een onvoorwaerdelyk geloof mag geven, ‘wierden tlant ende de steden so lang so armer, want de coopmanscepe die was al ghefaelgiert, ende de dorpen staken alomme yeghen de steden; ende de heeren van den rade waren altoos den dorpen mede, yeghen de steden; up welke de wetten aleens worden, omme dit te wederstane. Ende trocken dickent tOudenaerde an mijns heeren raet, omme clachte te doene van dat men den steden wilde ontcorpelgieren (ontnemen) hare wetten, hare vryheden.... maer wat zy claechden, cleene berecht quammer of. Up twelke die van Ghent sloten dat men nemmer comen soude ter camere tOudenaerde, omme eenich berecht; ende baden den anderen leden dat zy hem dies bliven wilden, want het was ghesloten by den grooten rade te Ghent, ende het moeste also zijn, al wilden zy (de andere leden) van hemlieden sceeden, zy warens ooc ghetroost.... Ende zo bleven zy eendrachtelike by die van Ghent¹.’

1 Ibid. bladz. 27. - Zie ook bl. 30 en 31. - Olivier van Dixmude, zoo als de heer Lambin, in zyne voorrede, bewyst, was één der scepenen van Ypre in 1423 en later; vervolgens niet heel vry van vooringenomenheid tegen 's Graven Raedkamer, welke, in dien tyd nog, met een wangunstig oog, door de hoogere wetten, werd beschouwd. - Jammer is het dat deze eventydige aenteekenaer niet nauwkeuriger is geweest in de tydrekenkundige aeneenschakeling van velen der door hem verhaelde daedzaken. Doch des niet te min, is dit werk ten hoogste belangryk, en verdient door onze beminnaren der vaderlandsche geschiedenis te worden geraedpleegd.

[p. 45]

In dier voege was de toestand van Vlaenderen akelig geworden, gedurende de lange afwezigheid van den vorst. De hoogere classen, zoo in de magistratuer als in den koophandel, waren ten hevigste misnoegd over de langwylige, ja schier nietige verbetering der grieven, weleer zoo plegtiglyk den vier leden beloofd. Het gerucht van eene aenstaende vernieuwing der munt bragt onder de lagere volksklassen een angstig gemor voort, dat oproer bedreigde; de Engelschen hielden het oog op Vlaenderen, met wien zy geerne ook hunne oude handelsbetrekkingen hadden hervat; en by dit alles was de raedkamer, die 's lands graeflyk bewind, in dezens afwezigheid, moest handhaven, zonder invloed, zonder gezag, en schier moedeloos geworden.

Dit bewoog eindeling den hertog eene kortstondige opoffering aen de zaken van Frankryk te doen, en in zyn graefschap terug te keeren. Echter nam hy de voorzorg zyne gemalin uit Atrecht met zich te brengen, om binnen Vlaenderen een aenhoudend verblyf te houden, en wier aenwezigheid nieuwe muiteryen zou kunnen voorkomen; doch heimelyk vooral om, door hare medewerking, aen gereed geld te worden geholpen, waeraen het den vorst grootelyks mangelde, en voor welkers opbrengst alsdan de Vlamingen weinig geschikt waren.

.... ‘Ende mijn heere quam te Vlaendren waert, hardelix in sporcle (february 1406), ende quam te Ghent. Hy zach dat Vlaendren aldus stoet alomme in ghescille, ende

[p. 46]

dat hy niet tser begherte conste commen, het ne hadde gheweest by die van Ghent; dede so an eenighe te Ghent, dat zy an hem vielen; ende zy scieden meestdeel van den anderen leden, die in werringhen stoeden. Ende, also men seide, so bedreef dit meest een, hiet Jacob Snevoet, ende die brochte vele dinx toe; ende, met dat, die ghemeente van Ghent hadde van mijnen heere al haren wille; ende dat men hun toeseide dat mijn heere ende mijne vrauwe altoos hare residencie houden zullen in de stede van Ghent, ende hare kinderen, ende de camer van mijnen heere daer ghehouden zoude zijn; ende dat mijn heere by hemlieden altoos gherne berechten zoude, ende elker stede houden haerlieder vryheden. By desen ende by noch meer pointen so waren die van der wet ghehuldich zeere mijnen heere; ende worden al verandert van dat zy te voren waren. Ende met dustaenre subtijlheit so leide men tlant....¹.’

Den tweeden april 1407², kwam de hertogin Margareta van Beyeren met haer gevolg, over Kortryk, binnen Audenaerde, alwaer, zoo als wy daer even hebben gezeid, de graeflyke residentie van Vlaendren was. Het onthael, dat haer door de stad, door de aenwezige prelaten en ridders, werd gedaen, was luistervol. De schepenen, namens het geheele gemeente, presenteerden haer ‘eene keeuwe roets wiins.... eene cupe met vier groeten snoucken.... ende twee zelvernie vergoudine potten, gheamelgiert met de wapine van Oudenaerde, weghende xiij vlaemsche maerc, te xvi ss. iij den. groete, elc maerc....³.’

De aenkomst dezer vorstin, binnen Audenaerde, was het voorteeken der verplaetsing van de residentie en

1 Olivier van Dixmude, l.c. bladz. 35.

2 De paesschen van 1407 viel op den 27 maerte.

3 Stadsrekening van Audenaerde, 1406-7.

[p. 47]

tevens van de raedkamer, die als de rechte arm derzelve mogt worden beschouwd.

Mevrouw van Bourgondie vertoefde niet lang in hare verblyfplaets, welke men van dan af altyd het Bourgondisch kasteel heeft genoemd. Zy haestte zich het hof ter walle, te Gent, dat voor haer toebereid was, te gaen betrekken, alwaer zy, onder vele vreugdefeesten, zeer plegtig werd onthaeld en kostbare geschenken aengeboden.

Omtrent het begin van de maend mei, gaf de president van den raed kennis aen alle de steden en kastelenyen van Vlaenderen, die pleitgedingen hadden hangende in 's graven kamer, dat alle de dagvaerden (ajournements) waren uitgesteld tot een' zekeren dag dat de audientie zou geopend zyn te Gent, in s' Graven steen, waer voortaen de raed van Vlaenderen zou zyn gevestigd. En op het einde der zelfde maend, hadden de openbare pleitgedingen daer reeds een' aenvang genomen.

Schoon de Gentsche magistraten zichzeer genegen hadden getoond om de hofhouding des hertogs aenhoudend binnen hunne hoofdstad te bezitten, was het hun toch niet zeer aengenaem de rechterlyke instelling van dien vorst in de nabyheid van hunne schepenlyke banken te zien geplaetst, en in magt en regtsgezag te zien opryzen. Trouwens, dit gebeurde tot vermindering van een deel hunner uitgebreide jurisdictie op het gentsche kwartier; en welke regter beschouwt dit met een onverschillig oog? Hier van daen de herhaelde geschillen, welke tusschen deze beide gerechtshoven dikwerf zyn ontstaen.

(Om vervolgd te worden, met mededeeling van echte bewysstukken.)

Audenaerde, november 1837.

D.J. VAN DER MEERSCH.