Logo DBNL
Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 1 (1837)

Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 1

(1837)–J.F. Willems, [tijdschrift] Belgisch Museum–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende


illustratie
Bl. 381.


Elnonensia.

Onder dezen titel is onlangs door den heer Hoffmann von Fallersleben, professor by de universiteit van Breslau, en door my, een boekjen in het licht gegeven, waerin verslag wordt gedaen van drie gedichten uit de negende eeuw, gevonden in een handschrift der abtdy van Elno (St-Amands), thans berustende in de bibliotheek van Valencyn. Deze gedichten zyn I. Een latynsch vers ter eere van de H. Eulalia, van zevenentwintig regels, den titel daeronder begrepen; II. Een berymd opstel van 29 versen in de romaenfransche tael, op de marteldood derzelve heilige, en III. Het beroemde oudduitsche zegelied wegens de overwinning ten jare 881 op de noordmannen behaeld door koning Lodewyk den derde, zoon van Lodewyk den Stamelaer, in 118 versen, welk laetste gedicht men verloren achtte, sedert Mabillon daervan een afschrift maekte, hetwelk Schilter in het jaer 1696, met de menigvuldige schryffeilen daerin voorkomende, voor de eerste mael heeft laten drukken.

Daer deze gedichten, naer alle waerschynlykheid, in het Henegouwsche zyn opgesteld, en dus tot de letterkundige geschiedenis van Belgie behooren, zoo acht ik het niet ongepast dezelve alhier met myne vertalingen en eenige aenmerkingen in te lasschen, benevens het facsimile van het schrift.

I.

 
+Cantica uirginis eulalie.
 
Concine suauissona cithara.
 
Est opere quam precium.
 
Clangere carmine martyrium.
 
Tuam ego uoce sequar melodiam.
 
Atque laudem imitabor ambrosiam.
 
Fidibus cane melos eximium.
 
Uocibus ministrabo suffragium.
 
Sic pietate sic humanum ingenium.
 
Fudisse fletum conpellamus ingenitum.
 
Hanc puellam nam iuuente sub tempore.
 
Nondum thoris maritalibus habilem.
 
Hostis equi flammis ignis inplicuit.
 
Mox columbe euolatu obstipuit.
 
Spiritus hic erat eulaliae.
 
Lacteolus celer innocuus.
 
Nullis actis regi regum displicuit.
 
Ac idcirco stellis caeli se miscuit.
 
Famulos flagitemus ut protegat.
 
Qui sibi laeti pangunt armoniam.
 
Deuoto corde modos demus innocuos.
 
Ut nobis pia deum nostrum conciliet.
 
Eius nobis ac adquirat auxilium.
 
Cuius sol et luna tremunt imperium.
 
Nos quoque mundet a criminibus.
 
Inserat et bona sideribus.
 
Stemate luminis aureoli deo famulantibus.

II.

1
+Buona pulcella fut eulalia.
2
Bel auret corps bellezour anima.
3
Uoldrent laueintre li deo inimi.
4
Uoldrent lafaire diaule seruir.
5
Elle non eskoltet les mals conselliers.
6
Quelle deo raneiet chi maent sus enciel.
7
Ne por or ned argent ne paramenz.
8
Por manatce regiel ne preiement.
9
Ni ule cose non lapouret omqipleier.
10
La polle sempre non amast lo deo menestier.
11
E poro fut presentede maximiien.
12
Chi rex eret acels dis soure pagiens.
13
Illi en ortet dont lei nonqi chielt.
14
Qued elle fuiet lo nom christiien.
15
Ellent adunet lo suon element.
16
Melz sostendreiet les empedementz.
17
Quelle perdesse sa uirginitet.
18
Poros furet morte a grand honestet.
19
Enz enlfou lo getterent com arde tost.
20
Elle colpes non auret poro nos coist.
21
Aezo nos uoldret concreidre li rex pagiens.
22
Ad une spede li roueret tolir lo chieef.
23
La domnizelle celle kose non contredist.
24
Uolt lo seule lazsier si ruouet krist.
25
In figure de colomb uolat aciel.
26
Tuit oram que pornos degnet preier.
27
Qued auuisset denos christus mercit.
28
Post la mort et alui nos laist uenir.
29
Par souue clementia.

III. Rithmus teutonicus de piae memoriae hluduico rege filio hluduici aeq; regis.

1
Einan kuning uueiz ih. Heizsit her hluduig.aant.
2
Ther gerno gode thionot. Ih uueiz her imos lonot.
3
Kind uuarth her faterlos. Thes uuarth imo saraant. buoz.aant.
4
Holodaaant. inanaant. truhtin.aant. Magaczogoaant. uuarth her sin.
5
Gab her imo dugidi.aant. Froniscaant. githigini.aant.
6
Stualaant. hier in urankon. So bruche her es lango.
7
Thaz gideilder thanne. Sar mit karlemanne.
8
+Bruoder sinemo. Thia czalaaant. uuunniono.aant.
9
So thaz uuarth al gendiot. Koron uuolda sin god.
10
Ob her arbeidi. So iung tholonaant. mahti.
11
Lietz her heidine man. Obar seo lidan.aant.
12
Thiotaant. urancono. Manon sundiono.
13
Sume sar uerlorane.aant. Uuurdun sumerkorane.
14
Haranskaraaant. tholota. Ther er misselebeta.aant..
15
Ther ther thanne thiob uuas. Inder thanana ginas.aant.
16
Nam sina uaston. Sidhaant. uuarth her guot man.
17
Sum uuas luginari. Sum skachari.
18
Sum fol loses. Inderaant. gibuozta sih thes.
19
Kuning uuas eruirrit.aant. Thaz richi al girrit.aant.
20
Uuas erbolgan krist. Leidhoraant. thes ingald iz.
21
Thoh erbarmedes got. Uuuisseraant. alla thia not.
22
Hiez her hluduigan. Tharotaant. sar ritan.
23
Hluduig kuning min. Hilph minan liutin.
24
Heigunaant. sa northman. Harto biduuungan.
25
Thanne sprah hluduig. Herro so duon ih.
26
Dot ni retteaant. mir iz. Al thaz thu gibiudist.aant.
27
Tho nam her godes urlub. Huob her gundfanon uf.
28
Reit her thara in urankon. Ingaganaant. northmannon.
29
Gode thancodun. The sin beidodun.
30
Quadhunaant. al fromin.aant. So lango beidon uuir thin.
31
Thanne sprah luto. Hluduig ther guoto.
32
+Trostet hiu gisellion. Mine notstallon.aant.
33
Hera santa mih god. Iohaant. mir selbo gibod.
34
Ob hiu rat thuhti. Thaz ih hier geuuhti.
35
Mih selbon ni sparoti. Uncihaant. hiu gineriti.aant.
36
Nu uuillih thaz mir uolgon. Alle godes holdon.aant.
37
Giskeritaant. ist thiu hier uuist.aant. So lango so uuili krist.
38
Uuili her unsa hina uarth. Thero habet her giuualt.
39
So uueraant. so hier in ellian.aant. Giduot godes uuillion.
40
Quimit he gisund uz. Ih gilonon imoz.
41
Bilibit her thar inne. Sinemo kunnie.aant.
42
Tho nam her skild indi sper. Ellianlicho reit her.
43
Uuolderaant. uuar errahchon.aant. Sina uuidarsahchon.
44
Tho ni uuas iz buro lang.aant. Fand her thia northman.
45
Gode lob sageda. Her sihit thes her gereda.
46
Ther kuning reit kuono. Sang lioth frano.aant.
47
Ioh alle saman sungun. Kyrrie leison.
48
Sang uuas gisungan. Uuigaant. uuas bigunnan.
49
Bluot skein in uuangon. Spilod unther urankon.
50
Thar uaht thegenoaant. gelih. Nichein soso hluduig.
51
Snel indi kuoni. Thaz uuas imo gekunni.aant.
52
Suman thuruhaant. skluog her. Suman thuruh stah her.
53
Her skancta cehanton.aant. Sinan fianton.
54
Bitteres lides.aant. So uue hin hioaant. thes libes.aant.
55
Gilobot si thiu godes kraft. Hluduig uuarth sigihaft.
56
+Iahaant. allen heiligon thanc. Sin uuarth ther sigikamf.
57
- uolar abur hluduig. kuning uu ... salig.
58
- garo so ser hio uuas. So uuar so ses thurft uuas.
59
Gihaldeaant. inan truhtin. Bi sinan ergrehtin.aant.

Woordelyke vertaling van het stuk no II.

1
Bona puella fuit Eulalia;
2
Pulchrum habebat corpus, pulchriorem animam.
3
Voluerunt illam habere illi Deo inimici;
4
Voluerunt illam facere Diabolo servire.
5
Illa non auscultabat illos malos consiliarios,
6
Quod illa Deo renunciaret, qui manet super in coelo,
7
Nec pro auro, nec argento, nec paramento,
8
Pro mina, regali, nec precamento;
9
Nec ulla causa non illam poterat umquam plicare:
10
Illa puella semper non amavit Deo imprecari.
11
Et pro eo [propterea] fuit praesentata Maximiano,
12
Qui rex erat, istis diebus, super paganos.
13
Ille eam exhortabatur ne a lege caderet,
14
[Et] quod illa fugeret nomen christianum.
15
Illa inde adunat illa sua elementa.
16
Melius sustentaret illa impedimenta
17
Quin illa perderet suam virginitatem.
18
Propterea fuerat mortua, cum grandi honestate.
19
Intra in focum illam jecerunt, qui ardet citò.
20
Illa culpas non habebat: porro nobis cum sit!
21
Bene nos vellet concredere ille rex paganus!
22
Cum una spatha rogabat tollere illud caput.
23
Illa domicella isti causae non contradixit:
24
Voluit illud solum linquere, si rogaret christus.
25
In figura columbae volat ad coelum.
26
Toti [cuncti] oremus quod pro nobis dignetur precari,
27
Quod haberet de nobis christus misericordiam
28
Post illam mortem, et ad eum nos linquat [sinat] venire,
29
Per suam clementiam.

In het tegenwoordige fransch:

1
Eulalie fut une vierge accomplie:
2
Elle avait un beau corps, et une ame encore plus belle:
3
Les ennemis de Dieu voulaient l'attirer à eux:
4
Ils voulaient la vouer au service du diable;
5
Mais elle n'écoutait point ces mauvais conseillers
6
Qui l'engageaient à rénier Dieu, qui est au ciel,
7
Ni pour or, ni pour argent, ni pour parure,
8
Ni pour menace, ni pour décrets, ni pour prière.
9
Nulle chose ne pût la faire fléchir:
10
La jeune fille ne voulut point renier Dieu.
11
A cause de cela elle fut présentée à Maximien,
12
Qui pour lors était roi des païens:
13
Il l'exhortait à ne jamais abandonner la loi [païenne]
14
Et à fuir le nom chrétien.
15
Elle résista de toute son énergie,
16
Aimant mieux soutenir et braver les tourments,
17
Que de perdre son innocence virginale,
18
Pour laquelle elle est morte avec honneur.
19
Bientôt ils jetèrent dans des feux ardents
20
Celle qu'aucun pêché n'a souillée (donc, elle nous soit en aide!).
21
Le roi païen voulut envain nous convertir à sa loi:
22
Il commande de lui couper la tête par le glaive,
23
Et la victime ne lui oppose aucune résistance.
24
Elle se résigne, si christ le demande.
25
Comme une colombe elle vole au ciel.
26
Prions tous pour qu'elle daigne prier pour nous,
27
Afin que de nous Jésus-Christ ait miséricorde
28
Après la mort, et nous laisse venir à lui,
29
Par sa clémence.

Woordelyke vertaling van het zegelied no III.

1
Eenen koning weet ik,
 
Heet heer Lodewyk,
2
Die geerne gode dient:
 
Ik weet dat hy hem des loont.
3
Kind [zynde] werd hy vaderloos;
 
[Maer] dit werd hem aldra vergoed:
4
De heer trok zich zyner aen:
 
Hy [zelf] werd zyn' opleider.
5
Hy gaf hem begaefdheden,
 
Een heerlyk gevolg,
6
[Een] rykszetel hier in Frankenland.
 
Zoo gebruike hy dit lange!
7
Dat deelde hy dan
 
Weldra met Karloman,
8
Zynen broeder
 
([Voor beiden] een aental vreugden!)
9
Zoodra dit geeindigd [gedaen] was,
 
Wou God hem bekoren [beproeven],
10
Of hy de bezwaren
 
Zoo jong dulden konde.
11
Hy liet de heidenen
 
Over zee komen,
12
[En] het Frankenvolk
 
Wegens zonden manen.
13
Som gingen spoedig verloren;
 
Som werden verkoren;
14
Smaed moest dulden
 
Wie vroeger misselyk leefde.
15
Hy, die daer toen dief was,
 
En zich van [die zonde] losmaekte,
16
Nam zyn vasten [waer],
 
[En] sinds werd hy een goed mensch.
17
Som was [een] logenaer,
 
Som schaker [roover],
18
Som vol loosheid,
 
En hy boette dat.
19
De koning was ontzet [van angst],
 
Het ryk al verward;
20
Verbolgen was Christus:
 
Leider! dit ontgold het [ryk]!
21
Doch 't erbarmde God:
 
Hy wist [hy kende] al dien nood;
22
Hy hiet [gebood] Lodewyk
 
Daerheen terstond te ryden:
23
‘Lodewyk [sprak hy], myn koning,
 
Help mynen lieden;
24
De noordmannen hebben ze
 
Hard bedwongen.’
25
Toen sprak Lodewyk:
 
‘Heer, zoo doe ik
26
(Belet my de dood dit niet)
 
Al dat gy gebiedt.’
27
Toen nam hy Gods verlof,
 
Hief hy de ryksbannier op,
28
Reed hy daer, te Frankenlande,
 
Tegen de noordmannen.
29
Gode dankten
 
Die zyner verbeidden:
30
[Zy] spraken alle: ‘myn heer!
 
Zoo lang [reeds] beiden wy u!’
31
Toen sprak luide
 
Lodewyk de goede:
32
‘Troost u, gezellen,
 
Myne noodhelpers!
33
Her-waerts zond my God
 
En geboodt my zelf,
34
Of gy raedzaem docht
 
Dat ik hier vochte
35
[En] my zelven niet spaerde,
 
Tot ik u redde.
36
Nu wil ik dat my volgen
 
Alle Gods getrouwen!
37
Beschoren is ons 't hierzyn
 
Zoo lang het Christus wil:
38
Wil hy onze heen-vaert [onze dood]?
 
Daer over heeft hy geweld [macht].
39
Zoo wie hier met iever
 
Gods wille doet,
40
Komt hy gezond er uit
 
Ik beloon het hem;
41
Blyft hy daer in
 
[Ik beloon 't] zyn geslacht.
42
Toen nam hy schild en speer;
 
Moedig reed hy,
43
[En] wou waerlyk zich wreken
 
Op zyne wederzakers [tegenstanders].
44
Daer was 't niet lange
 
[Of] hy vond de noordmannen.
45
God lof zeide hy;
 
Hy ziet wat hy begeerde.
46
De koning reed koen,
 
Zong een heilig lied,
47
En alle samen zongen
 
‘Kyrie eleison!’
48
De zang was gezongen,
 
De stryd was begonnen;
49
Het bloed scheen op de wangen
 
[En] speelde [sprong] onder de Franken.
50
Daer vocht iegelyk held
 
[Doch] niet één zoo als Lodewyk,
51
Snel en koen:
 
Dat was hem aengeboren.
52
Sommigen doorsloeg hy,
 
Sommigen doorstak hy;
53
Hy schonk thans
 
Zynen vyanden
54
[Een'] bitteren drank.
 
Wee hun immer des levens!
55
Geloofd zy de godeskracht,
 
Lodewyk werd zeeghaftig.
56
Zeg allen heiligen dank;
 
Zyn werd de zegekamp.
59
Behouw hem, heer,
 
By zyne heerlykheid!

Aenmerkingen.

Reg. 1 Her, heer; schoon men het ook voor het hoogd. er (hy) nemen kan. Ik verkieze het eerste, om dat heet, zonder byvoeging van hy, een oudere vorm oplevert. Men schreef voor heer hêrro, hêrre en herre (hier by contractie her): zie Grimm's Deutsche Grammatik, III, bl. 320.

Reg. 3 Sar, terstond, kort daerop. Vergelyk Grimm's Grammatik, III, bl. 213 en Hoffmann's Fundgruben, I, bl. 388.

Reg. 3 Buoz, geboet, gebeterd; van Boeten, reparare. In het Glossarium van Scherzius-Oberlin heeft men deze voorbeelden: Buos wird mir, compensatur mihi; mir werd kummers buos, dolor mihi levatur. Men zegt nu baten, voor het oude boeten, in den zin van goed-doen.

Reg. 4 Holoda, holde, houdde, suscepit. Iemand holt of houd zyn, was iemand liefhebben. Zie Vander Schuren's Teuthonista, op het woord Holt, en mynen Reinaert, op Vs 2257.

Reg. 4 Inan, het hoogd. ihnen, hem.

Reg. 4 Truhtin, de heer. Kiliaen stelt Trutin, Deus. In het Yslandsch drottinn, deensch drot (heerscher), en dronning (koningin).

Reg. 4 Magaczogo (Maga-czogo), kindleider; van mag, Gothisch magus, zoon, kind; en van togen, trekken. Maegd, als contractie van maget, komt van dit mag.

Reg. 5 Dugidi, deugden; doch niet in den zin gelyk wy nu dit woord verstaen; maer als afgeleid van deugen (valere) en dus hier eigenschappen waerdoor men deugt.

Reg. 5 Fronisc, vroonsche, dienstgetrouwe. Wegens vroon, vroondienst, en wat dies meer zy, kan men raedplegen by Bilderdyk, Verhandeling der geslachten, nieuwe uitgave, bladz. 203.

Reg. 5 Githigini. Als of men zeggen zoude getyg, getrek, gevolg; van het verbum tigen, nu tygen.

Reg. 6 Stual, stoel, koningszetel.

Reg. 8 Czala, tal, hoogd. zahl. Al heb ik vertaeld een aental zoo is 't echter letterlyk die of dit tal.

Reg. 8 Uuunniono, genitief van wunne, nederduitsch wonne of wonst, by Kiliaen gaudium; waertoe ook wonnemaend, de meimaend.

Reg. 10 Tholon, dulden, lyden; eveneens als in de Niederdeutsche Psalmen aus der Karolinger Zeit, uitgegeven door Vonder Hagen, Ps. LVIII, Vs 7 Hungger tholon also hunda.

Reg. 11 Lidan, lyden, trekken. Naer de eeuwigheid overgaen wordt dus nog overlyden geheeten. Zie boven bl. 109, Vs 1, bl. 110, Vs 5 en bl. 277, Vs 23.

Reg. 12 Thiot, diet, volk; weshalve dietsche of duitsche tael gelyk staet met volkstael.

Reg. 13 Sum sar uerlorane. By dit vers wordt het woord uuurdun (worden) van het volgende vers, onderverstaen.

Reg. 14 Haranskara, anders Haramskara, smadelyke bejegening, geeseling, en geenzins hair-scheering, als velen hebben geloofd. Zie over dit oude woord Grimm's Deutsche Rechtsalterthümer, bl. 681.

Reg. 14 Ther er misselebeta, die eer mis-leefde; die voorheen zondigde.

Reg. 15 Thanana ginas, danen genas, daervan verlostte (vry werd). Men zei eertyds: die vrouw genas van eenen zoon, voor zy baerde eenen zoon. Wegens Thanan (indè), leze men Grimm's Deutsche Grammatik, III, bl. 173.

Reg. 16 Sidh, ons oud sident, sedert; in Vlaenderen sichtent.

Reg. 18 Inder, (ind-er) ende hy, Gebuozta sih thes, geboette (beterde) zich des.

Reg. 19 Eruirret, oudnederd. ververret, vervoerd (van zinnen). By Kero: Si eruirrit, auferatur.

Reg. 19 Girrit (ge-irrit), verdoold; van irren, erren, by Kiliaen errare. Uit een Geldersch plakkaertboek haelt Van Hasselt aen: allen onverstanden, irrungen ende gebreken. Andere voorbeelden van girrit staen by Graff, Althochdeutscher Sprachschatz, I, bl. 454, 455.

Reg. 20 Leidhor, leider! - Eene oude uitroeping, waervoor wy nu O wee! zeggen.

Reg. 21 Uuisser (Wiss-er) weet hy.

Reg. 22 Tharot, daer, illuc; waer tegenover staet huarot. Zie Grimm, Gramm. III, bl. 174.

Reg. 24 Heigun, hebben. In Vlaenderen hoort men nog: hy heit en zy heijen, voor hy heeft en zy hebben.

Reg. 26 Rette, belette. Redden zou eigenlyk weren, fr. défendre, zyn.

Reg. 26 Al thaz thu gibiudist, in 't oudnederduitsch: Al dattu gebiedest.

Reg. 28 Ingagan, tegen, jegen; hoogd. entgegen.

Reg. 30 Quadhun, spraken; van quedhan of quethan, gelyk het woord voorkomt in de Niederd. Psalmen aus der Kar. Zeit, Ps. LX, Vs, 9: So sal ic louan-quithan, zoo zal ik lofzeggen. Later schreef men quedden, vanwaer het freq. kwetteren. Zie Reinaert, Vs 1108, 2390.

Reg. 30 Fromin (Fro min), myn heer. Fro, gotisch fráuja, oudsaksisch frôho, angels. fréa, oudduitsch fro, is dominus, en het daervan afgeleide vrouw thans nog domina. Meer voorbeelden van fro min zyn aengewezen by Grimm, Gramm. III, bl. 320.

Reg. 32. Notstallon. Elders leest men notgestallen (Fragmentum de bello Caroli M. contra Saracenos, by Schilter, Vs 2659), de zulken die in nood zich by iemand stellen; volgens Scherzius-Oberlin, Auxiliatores in necessitatibus. By Kiliaen vindt men slechts Noodstal, statumen.

Reg. 33 Ioh, de conjunctie en, gothisch jah; ysl. ok, deensch og, zweedsch och; met onze nederlandsche woorden ook en nog (n-och) verwand. Vergelyk Grimm's Grammat. III, bl. 272-274, waer men vindt dat het fr. aussi uit ook-zoo (contr. ogso, osso) geworteld is.

Reg. 34 Uncih (unc-ih) tot ik. Later unz, oudsaksisch unti, angels. odh, deensch indtil, engelsch until. Het woord is onzer tael niet vreemd: Huydecoper (op Stoke, I, bladz. 179), las in het Utrechtsch plakkaertboek: Ont der tijt toe dat, voor tot der tyd toe dat. Men heeft almede het oude onthier.

Reg. 34 Gineriti, redde; van generen of neren, solvere, salvare, fovere, recreare; ysl. naeri, anglos. nerian, deensch noere. Zie Kiliaen op neeren en Scherzius op neren.

Reg. 36 Godes holden, godsgetrouwen; zynde holt of houd genegen, gunstig, lief; waeruit volgt dat ons hulde eigenlyk genegenheid is. Zie boven de aenmerking op regel 4.

Reg. 37 Giskeret, gescheret, beschoren; van bescheren, by Kiliaen proefinire, praestituere, destinare.

Reg. 37 Hier uuist, hier-wezen, hierzyn; ons bestaen hier op aerde.

Reg. 39 Uuer, het hoogduitsch wer, wie.

Reg. 39 In ellian, in iever; van Ellinon, aemulari, waertoe ook elle behoort, dat is, sterkte, dapperheid. Zoo leest men in Gottfried von Strassburg's Tristan, Vs 7010:

 
Da wühs im mut und ellen.

Vergelyk Graff, Sprachschatz, I, bl. 203.

Reg. 41 Kunnie, geslacht, familie; by ons alleen nog gebruikelyk voor sexus.

Reg. 43 Uuolder (wold-er) wou hy.

Reg. 43 Errahchon, wreken (ver-reken, ver-raken), hoogduitsch rachen.

Reg. 44 Buro lang, niet lang. Later schreef men porlange, eveneens als men ook porvile had, voor niet veel, poregrôz voor niet groot, en porguet voor niet goed. Vergelyk Hoffmann's Fundgruben, I, bl. 361 en Grimm's Gram. II, bl. 550, 551. Door Ypey (Beknopte Gesch. der Nederl. tale, I, bl. 271) en Van Bolhuis (De Noormannen in Nederland, tweede stuk, bl. 52) wordt dit buro verkeerdelyk van gebeuren afgeleid.

Reg. 46 Lioth frano, heilig lied, in 't oudnederduitsch vroonlied. De Teuthonista verklaert hijllich door vroen. Zie ook Van Hasselt op Kiliaen, II, bl. 772.

Reg. 48 Uuig, wijch, oorlog; gelyk wijgant krygsman was. Zie Van Heelu, op Vs 5925.

Reg. 50 Thegeno, degen, held (nu zwaerd). Vergelyk Kiliaen verbo deghen, en Bilderdyk's Verklarende geslachtlijst, I, bl. 142.

Reg. 51 Gekunni, aengeboren. Zie de aenmerking op regel 41.

Reg. 52 Thuruh, door, hoogduitsch durch.

Reg. 53 Ce hanton, te hant, thans. Zie boven bl. 280, Vs 100.

Reg. 54 Lides, dranks. Het substantivum lide, gothisch leith, is in zyne samentrekking ly nog overgebleven in ly-koop, de drank welke men by openbare verkoopingen ten beste geeft (in Vlaenderen heet het wyngeld). Over dit woord kan men nazien Von Schmid, Schwäbisches Wörterbuch, bladz. 557.

Reg. 54 Hio, ons oud ie, ye of je, immer, ooit; waerover Huydecoper op Melis Stoke, II, bl. 215.

Reg. 54 Thes libes, des lyfs. Dat lijf leven beduidt, heb ik aengetoond by Van Heelu Vs 136, Reinaert, Vs 236, enz.

Reg. 56 Iah, zeg, beken; van Iehan, fateri, dicere, nieuwhoogduitsch jehen; weshalve ons ja-zeggen of be-jaën eigenlyk bekennen, affirmare, moet wezen. Vergelyk Graff, Sprachschatz, I, bl. 581-587.

Reg. 59 Gihalte, houdt, hoogduitsch erhalte.

Reg. 59 Ergrehtin, eergerechten, eerrechten. Het woord komt by Otfried zeer dikwyls voor, en by Graff, l.c. I, bl. 444 heeft men eragrehti.

 

De gapingen van het handschrift, in de regels 57 en 58, zouden, naer het gevoelen van den heer Hoffmann von Fallersleben, op de volgende wyze kunnen aengevuld worden:

 
[So u]uolar abur Hluduig, kuning uu[igo]salig.
 
[Si] garo so ser hio uuas. so uuar so ses thurft uuas.

Uuolar zou dus voor uuola-r (wola er) te nemen zyn; abur is het hoogduitsch abermahls, andermael; garo, bereid (gaer), en thurft ons oud woord durft; van durven, derven (opus habere, indigere). Ten aenzien

van wigosalig (krygszalig) zal ik doen opmerken dat zalig eigenlyk zooveel als ryk, of in eene ruime mate bezittende, te kennen geeft. Zie Weiland op het woord. De gemelde twee regels kunnen derhalve vertaeld worden:

 
Zoo wille nogmaels Lodewyk (ons bystaen),
 
De krygshaftige koning:
 
 
 
Hy zy [hy toone zich stryd]vaerdig, gelyk hy immer was,
 
Daer waer het nood was.

Men gelieve myne vertaling van dit zegelied te vergelyken met die van Schilter, van Van Wyn of van Bolhuis, om te zien hoezeer zy van de hunne verschilt, en om te bezeffen hoe gewichtig de ontdekking van den heer Hoffmann is voor de duitsche letterkunde in het algemeen.

 

J.F. WILLEMS.


Vorige Volgende