De literator R.M. van Goens en zijn kring. Studiën over de 18e eeuw. Deel 1

[p. 174]

Hoofdstuk IV.
Van Wijn, Macquet en de Amsterdammers.

Uit ongeveer denzelfden tijd als de vriendschap met Frans van Lelyveld, dateert die met Henrik van Wijn; haar ontwikkeling schijnt enkele maanden jonger; zij hangt er in oorsprong wellicht mee samen. Lelyveld en Van Wijn zijn niet alleen vrienden in Minima en de Bijdragen, maar ook buiten en na dien; het blijkt uit de brieven, die zij wisselen, en uit de bezoeken, die zij elkander brengen. Van Wijn komt met zijn zusters te Leiden logeeren, en kermis vieren¹⁾, Lelyveld is met zijn vrouw te gast bij Van Wijn, als de prins met zijn jonge gemalin zijn intocht doet in Den Haag²⁾. Een vierde in de vriendschap is Tollius, oude studie- en clubgenoot van Lelyveld en Van Wijn, daarna als advocaat in Den Haag collega van den laatste, tot hij als professor in het Grieksch naar Harderwijk gaat. Naar Van Wijn's ‘letterkundige minuutbrieven’ te oordeelen ligt Tollius hem even na aan het hart als Van Goens; aan die twee zijn de meeste gericht, en met beiden is de toon even vertrouwelijk. Ook tusschen Tollius en Van Goens onderling bestaat een goede verstandhouding. Telkens verzoekt en ontvangt Tollius de complimenten in de briefwisseling tusschen Van Goens en Van Wijn; bij gelegenheid fungeert hij als postillon tusschen hen; zij toonen de grootste belangstelling voor zijn jonge professoraat, en zijn jonge gezin. Andere vrienden of kennissen van Van Goens in dat Haagsche kringetje zijn zijn neef J. Spex, de advocaat J. Visser, A.N. Mollerus, een De Back, een Boers³⁾.

1) Br. I 211 (L.a.V.G. 1-6-67).

2) L.a.V.G. 13-11-67.

3) Was het A.C. de Back, dien V.G. later te Utrecht als vroedschap opvolgde? Er is een brief van dezen a. V.G. 9-3-71, waarin sprake is van een ‘Mr. Boers, un de nos anciens amis’. Vermoedelijk is het Mr. W.C. Boers, die tegelijk met V.G. te Utrecht had gestudeerd, sinds als advocaat in Den Haag woonde, tot hij in 1773 naar De Kaap ging.

[p. 175]

Er is veel overeenkomstigs in de verhouding van Van Goens tot Lelyveld en tot Van Wijn. Ook zij bewijzen elkaar diensten bij boekenveilingen, boekhandelaars en boekenjoden; door leenen, opsporen en raadplegen van boeken; in het eerste is Van Wijn het werkzaamst, in het andere Van Goens. Ook in hùn brieven neemt de Maatschappij der Letterkunde een - zij 't veel kleinere - plaats in. Ook hier kritiek op schrijvers en geschriften. En vriendschap, confidentieel en met een tikje sentimentaliteit, maar ferm genoeg ook om elkaar geen kritiek te sparen, waar men meent, dat aanleg en karakter gevaar loopen. Een verschil is, dat Van Wijn als geleerd man Van Goens nader staat; maar de historicus in hem trekt Van Goens toch minder dan de letterkundige liefhebber in Lelyveld. Zij hebben minder terrein gemeen, maar ontmoeten elkaar daar meer als gelijken; Van Wijn erkent wel het meerdere talent van zijn vriend, maar stilzwijgend, althans zonder ophef; niet met de uitbundige bewondering van den lakenkooper. Een ander verschil is, dat Van Wijn luchtiger levensopvatting heeft, dan Lelyveld, en daarin Van Goens beter bevalt. Overigens rekent ook hier de oudere zich soms verplicht, den jongere levenslessen uit te deelen.

De eerste brief¹⁾, in het Latijn gesteld, - de correspondentie gaat overigens grootendeels in het Fransch - betuigt Van Wijn's dank ‘pro humanitate qua me, dum Ultrajecti degebam, comprehendisti’; door drukte heeft hij deze twee weken nog niet aan dien plicht kunnen voldoen: ‘gratias ago igitur hodie, ne beneficiorum me immemorem credas.’ Dat Van Goens zijn gasten royaal placht te onthalen, en voorkomend ten dienste te staan, blijkt ons telkens. Omgekeerd bezoekt Van Goens ook zijn vriend in Den Haag, en onuitputtelijk is hun stof: ‘une conversation depuis sept heures de soir jusqu' à deux heures du matin’²⁾. Voorschotten, elkaar gedaan, vereffenen zij het liefst ‘inter pocula’³⁾, als Van Goens weer eens in de hofstad komt. Hartelijk is de briefwisseling, die den persoonlijken omgang meestentijds moet vervangen. Reeds de eerste brief, dien wij kennen van Van Goens' kant, toont het: ‘Be-

1) Van 1765, vermoedelijk ± Sept.

2) V.G.a.V.W. 14-19 Febr. 1767.

3) V.G.a.V.W. ± einde Dec. 67; V.W.a.V.G. 23-1-68. - Ook Juli 68 V.G. bij V. Wijn (V.W.a.V.G. 1-8-68). In Febr. 67 maakt V.G. al plan tot een bezoek aan V.W. in den zomer (V.G.a.V.W. 14 tot 19-2-67); en V.W. in Juli 67 tot bezoek aan V.G. tijdens Utrechtsche kermis. (V.W.a.V.G. 10-7-67).

[p. 176]

danke U.W.E. voor het het bezorgen der commissie aan Gosse. Wat het brievenport betreft, ik betaal daar zooveel aan, en U.W.E.'s brieven zijn mij zoo aangenaam, dat ik verzoek, dat U.W.E. hierin niets menageeren, en mij in deze op zoo veel kosten jaagen wilt als U.W.E.'s tijd u zal toelaten’¹⁾. Maar bijzonder trouw wordt ze niet gehouden, van geen van beide kanten. Vandaar herhaaldelijk klachten, excuses, schulderkenning, beloften. Op zulk een verwijt van Van Wijn antwoordt Van Goens²⁾: ‘Que voulez-vous que je vous dise, mon cher avocat. Le moien d'excuser ma paresse, ou plutot de vous peindre combien je suis occupé. Il ne me reste que d'avouer ma faute. Si vous voulez que je vienne à la Haie tout expres pour vous demander pardon, à deux genoux, je donnerai vacance à mes étudians et je partirai Mercredi matin en chaise de poste!’ Zijn brief heeft hem in het minst niet mishaagd; integendeel. Hoe zoo? ‘Vous êtes justement ma copie. Il n'y a pas jusqu' à celui de mes amis dont je fais le moins de cas, comparativement parlé, que je ne m'inquiète pas de lui avoir déplu en quelque chose, d'abord qu'il ne m'écrit pas au tems que je m'étais attendu. Je m'y trompe toujours, et à chaque fois je me reproche ma foiblesse qui vient d'un excès de sensibilité et d'une force d'imagination. Voilà pourquoi je suis si charmé de vous trouver les mêmes dispositions. Dulce est socios habuisse. Je vous en aime d'avantage, et je m'engage, foi d'ami, à vous écrire régulièrement à l'avenir. Aimez-moi bien’.

Van Wijn belast zelfs Tydeman met zulke excuses en beloften aan Van Goens: hij zal hem deze week schrijven; hij heeft reden tot misnoegen, ‘maar hij kent mijn hert en daarmee troost ik mij’³⁾. Men vergelijke een brief aan Tollius⁴⁾: ‘D'oude Vriendschap, d'oude Vriendschap! waer is zij, mijn lieve Tollius? niet gebrooken, hoop ik, maer ik beken: zoo het waer was, zou ik er oorzaek toe gegeeven hebben... Ver van mij de Vriendenmin te krenken... de traenen komen mij in mijn oogen,’ enz.

Er is vertrouwelijkheid. Van Goens schrijft⁵⁾: ‘Wij zijn te goede vrienden, om hieromtrent langer te veinsen, en ik geloof, dat ik U.W.E. reeds mondeling te Utrecht gezegd heb, dat ik de Philosophe sans fard was; ten minste zal er nu weer iets in dit stukje

1) 3-4-66.

2) 26-2 tot 27-3-67.

3) 15-9-67.

4) 1771.

5) 3-4-66. Van de zes brieven van V.G.a.V.W. zijn er twee in 't Holl., vier in 't Fra. Van Van Wijn twaalf Fra., vijf Holl., een Lat. - Lelyveld schreef altijd in het Holl.

[p. t.o. 176]

(Zie blz. 573).

[p. 177]

der Bijdragen van die smaak komen: nog vrolijker en vrijer geschreven als het vorige. Als het uit is, hoop ik U.W.E. remarques daarover te zullen hooren; ten minsten geloof ik dat het dessein zelfs U.W.E. wel behagen zal.’ Ook vertelt hij aan Van Wijn¹⁾, ‘die apparent de Contes Moraux gelezen heeft’, dat hij bezig is, daarvan den Soliman II in ‘Duitsche’ verzen te brengen, in den smaak van La Fontaine's verhalen, zooals wij er nog weinig of geen hebben, behalve een paar in de Proeve van Dichtoeffening van Snakenburg en Elias. Lelyveld heeft de eerste 140 verzen - het stuk is nog niet half af - ter inzage; als Van Wijn nieuwsgierig is, zal hij ook hem een proefje zenden.

Een jaar later zwoegt Van Goens onder zijn professoraat - als een galeislaaf. Na een half jaar is hij overwerkt; en voor zijn aangeboren melancholie heeft hij niet het minste tegenwicht meer. Zoo klaagt hij, overdreven als altijd, aan Van Wijn²⁾. Deze, die tegenover Tydeman een zekere ongerustheid uitspreekt³⁾, pakt den melancholicus ferm aan. Hij zal zijn ziekte niet minachten, maar er is slechts één middel, en dat kent hij uit eigen ervaring: zich tevreden stellen met zijn lot, en met vroolijkheid zijn taak verrichten. Druk en eentonig dagelijksch werk! Daarin staat hij waarlijk niet alleen. Hij mag zich nog gelukkig prijzen, bij zijn vriend vergeleken. Van Wijn heeft ook last van duizelingen, hartkloppingen, enz. Hij wordt ook van 's ochtends vroeg tot middernacht in beslag genomen, zoodat er geen tijd voor studie, voor lezen zelfs overblijft. En door welke bezigheden dan nog: formulieren, die men wel zingen - of huilen - kan, waarin de slechte smaak onbetwiste heerschappij voert, een taaltje, dat de barbaarschheid zelve is. En de jonge advocaat moet zich nog heel dankbaar toonen, als ‘son confrère majeur’ in goeden luim hem aanmoedigt, en hem enkele onnutte, smaak en gezondheid bedervende karweitjes opdraagt! Van Wijn zou zich een Croesus voelen, als hij Professor in de Geschiedenis was; niets zou hij méér begeeren, al moest hij inderdaad werken als op de galeien. Wordt het hem soms te machtig, dan zegt hij: geen Academicus, goed, dan toch Peripateticus; hij gaat een eind wandelen, houdt zichzelven onderweg een sermoen, keert weer naar huis, en begint getroost opnieuw⁴⁾.

1) Z. br.

2) 14-19 Febr. 67.

3) Onged. (27-2-67). Vgl. zijn vrees, dat V.G. de hoofdpijnen van een vorig jaar weer krijgen zou, ± einde Dec. 67.

4) 27-2-67.

[p. 178]

De brief helpt Van Goens opmonteren. ‘J'avoue que vous etes bien le drole le plus amusant du monde. Ou diable avez vous apris tous ces beaux raisonemens? c'est ma foi comme si vous saviez votre Seneque par coeur; nouvelle preuve qu'on a beau argumenter en l'air, et se moquer d'un mal qu'on n'éprouve point... Mais j'avoue, tout desolant que vous etes avec vos belles consolations, que votre lettre n'a pas laissé de me divertir infiniment’¹⁾. Na een maand kan hij schrijven: ‘à present, ma gaieté revient peu a peu avec ma santé. Cependant je ne suis pas entièrement libre de toute melancolie’²⁾.

Leve de vreugd! ik wou, dat ik nooit verdriet had! juicht Van Wijn, na de prettige Paaschvacantie, in Dordt doorgebracht. Bij den Heer van Jaersveld heeft hij getafeld met den Eerwaarden Schouw, van Utrecht, die ‘a pris la peine de prier et de remercier pour la soupe environ une demi-heure.’ De man gaf zich uit voor een vriend van Van Goens. Kan dat bestaan? Van Goens moet zijn portret eens voor hem teekenen³⁾. Ds. Schouw kan het er naar gemaakt hebben. Maar wij vinden bij Van Wijn ook de neiging, naar Fransche mode, zijn ‘esprit’ te toonen door bijbelsche verhalen of begrippen te misbruiken tot scherts⁴⁾.

Wanneer Lelyveld zich verloofd heeft, informeert Van Goens nieuwsgierig bij Van Wijn: ‘schrijft mij eens, of UE. Rebecca de Raat kent; is zij jong, is zij schoon, heeft zij geld, etc.?’⁵⁾ Op zijn aanhouden om inlichtingen⁶⁾ aangaande de plotseling naam makende freule De Lannoy, bericht zijn vriend, dat zij is ‘sçavante et aimable fille, mais si piqué des petites véroles que des pensées poétiques’⁷⁾. Van Goens zal aanleiding hebben gegeven tot het nuchtere antwoord. Althans, toen Lelyveld hem ried, haar zelf te schrijven⁸⁾, maakte hij groote bezwaren, die Lelyveld niet begreep: ‘zou men niet aen een Juffer kunnen schrijven, zonder haer fleurettes te vertellen; ik zou Juffr. Lannoy in zulk een geval te kennen geven, dat ik niet aen haer schreef, maer alleen aen haer geest⁹⁾... wanneer gij het zoo begrijpt, hebt gij niet te vrezen, dat daer iets van komen kan’¹⁰⁾. Van Goens schreef niet¹¹⁾; er mocht

1) 26 Febr.-27 Mrt 67.

2) Z. br. 25 Mrt.

3) ± 30-4-67.

4) ± 5-8-66; begin Oct. 66.

5) 1-1-66.

6) 25 Mrt 67 en, naar 't schijnt, weer in Mei.

7) 10-7-67.

8) Br. I 203 (12-3-67).

9) Toespeling op haar bekende gedicht.

10) Br. I 205 (31-3-67).

11) L.a.V.G. ± 18-3-67. Hij weet echter weldra meer dan L. Zij was gelijk met dezen te Amsterdam [voor de vertooning van haar Leo de Groote? Br. I 208]. L. betreurt dat niet geweten, en haar niet ontmoet te hebben; nu vraagt hij V.G. naar haar omstandigheden. Br. I 210 (29-4-67). Dank voor antwoord z.w. 214 (8-5-67).

[p. 179]

toch eens iets van komen! Inbeelding of aanstellerij? Aan een van die beide willen wij ook liefst denken, om niet erger te moeten aannemen, bij een uiting als deze - het gaat over Tollius -: ‘Tydeman m'a assuré que sa femme est jolie. Il n'est pas connaisseur, lui, mais on en sait toujours assez pour en juger, sans qu'on ait le malheur de s'être apliqué beaucoup à la pratique’¹⁾. Waarheid of pose, er spreekt hier een geest, die licht sympathie kon weren of verbeuren. Inbeelding in anderen zin werkte daar ook toe mee. Als Wagenaar hem geluk wenscht met zijn inaugureele oratie, merkt de achttienjarige daarbij bovenal op zijn - bescheidenheid²⁾. Van Wijn moge hem beurtelings ‘jongetje’ en ‘mon professeur’ noemen³⁾, en daardoor een ‘je puis vous dire, autorité de Professeur’⁴⁾ uitlokken: de verklaring in een brief aan den vriend: ‘ce n'est pas ici une correspondance de professeur, c'est la lettre d'un homme occupé qui s'entretient avec son ami pour se distraire’⁵⁾, is ernstig gemeend. Dieven zien dieven, zal misschien zelfs Lelyveld even hebben gedacht, toen hij, op Van Goens' vraag, of Lublink niet pedant was, goedmoedig met een apologie voor de pedant gescholdenen antwoordde⁶⁾. Bemerkte Van Wijn, dat bij Tydeman de sympathie voor zijn collega er niet grooter op werd? Het is opmerkelijk, dat hij in zijn brieven aan dezen meer dan eens met nadruk verklaart, dat Van Goens een zijner beste vrienden is⁷⁾. Met Tydeman staat hij zelf op goeden voet, maar er is ook tusschen hen geen sprake van intimiteit. De briefwisseling is zakelijk: over geschiedenis, oudheden, taalkunde, de Bijdragen, de Maatschappij. Hij hoort van Tollius, dat Tydeman over de Idea van Verwer college zal houden (in Harderwijk nog) en ze wil herdrukken, eventueel met voorbeelden uit oude schrijvers⁸⁾. Dat juicht hij toe, en geeft raad. Maar het duurt bijna een jaar, eer er een antwoord komt⁹⁾. Hij vergeeft het

1) V.G.a.V.W. 14-19 Febr. 67.

2) Z. br.

3) 25-7-66; 30-9-66.

4) 1-10-66.

5) 25-3-67.

6) Br. I 206 vlg. (31-3-67).

7) 27-2-67; 15-9-67.

8) V.W.a. Tyd. 26-4-66.

9) Op 22-2-67, blijkens V.W. a. Tyd. 27-2-67 en V.W.a.V.G. 27-2-67. - De Idea, bij deze jongeren zoo geliefd, was in 1760 moeilijk meer te krijgen (Tyd. a. Kluit ± einde 1760). Een herdruk bleef zoo lang uit, doordat men een verbeterde en vermeerderde uitgave wilde, waar heel wat aan vast was; en door onderlingen naijver, waarin Kluit zijn rol speelde. In Bijdr. I 122 (Juni 1759) deelt Kreet, waarschijnlijk wat voorbarig, al mede, dat Kluit de Idea vertaald klaar heeft liggen, en ze, met bijbehoorende stukken, wil uitgeven. Mei 1760 informeert Tyd. bij Kl., wat er van worden zal. Maar er komen mededingers op in Leiden met plan tot vertaling. Wel wordt Kluit nog geraadpleegd, maar naar zijn meening te laat. Tydeman bemiddelt zonder succes; beleedigd weigert Kl. alle hulp, weigert ook, nu zelf een editie te geven (einde 1760), en dreigt zoo ‘allen Nederlanderen jaaren lang van zoo nut een werk te doen verstoken zijn’ (Tydeman). In 1761 bericht Tydeman hem: men gaat nu te Leiden drukken, met of zonder uw medewerking. (Kl. had gegist, dat Lelyveld de man was, of Kreet; Tyd. ontkende het; een ‘jong liefhebber’ was het). Er verscheen niets. In 1764 gaf Kluit in de N. Bijdr. I 281 vlgg. een Vertoog over de Spelling, dat hij veel later zou voortzetten in de Werken Mij. Lk. (1777). Dat moest dienen, verklaarde hij aan Tyd. (1-2-66), tot grondslag voor zijn aanmm. op Verwer. 't Plan leefde dus nog bij hem. Weer krijgt hij berichten, van L. en Toll., dat de Idea op de pers gaat (Kl. a. Tyd. 3-4-66). Nu zit Tyd. zelf erachter (Kl. a. Tyd. 8-7-66): was hij ook de man van 1760 geweest? Nederl., Lat., of Lat.-Ndl. uitgave - geen van alle kwam voor den dag. In 1774 warmt Tyd. het plan nog eens weer op: een Lat. uitgave. Wat denkt Kluit, dat er bij moet? Kan hij zelf er niet wat bijvoegen? (21-10-74). Het volgende jaar bericht hij hem, dat N. Hinlopen een Ndl. editie zal geven; hijzelf wacht daarop met zijn Latijnsche. Noch Hinl. (zie ook Hist. Overz. d. Bijbels 224), noch Tyd. vervullen hun belofte. Wel bezit de Bibl. Mij. Lk. ms. Adnotationes van T. op de Idea. Maar zij is eerst in 1783 heruitgeg. door E. van Driel. Leerzaam voorbeeld van de verhouding van willen en kunnen in dezen tijd in dezen kring, in dit vak vooral. Levendige behoefte aan het nieuwe, maar nog geen kracht om genoeg boven het oude uit te komen. Veel plannen ook over een nieuwe grammatica, b.v. bij Tollius en Tydeman. Zie boven 99. En Lelyveld a. Tyd. z.d. (± Oct.-Nov. 75); J.D.v.d. Capellen a. Tyd. 17-2-76. Aanh. 41, 43; Tyd. a. Kluit, 2-10-67.

[p. 180]

gaarne, want hij gevoelt zich vereerd met zijn correspondentie¹⁾.

Ook van Wijn heeft zijn bezwaren soms tegen het optreden van Van Goens; het blijkt in zijn oordeel over diens inmenging in den theologen-strijd Bonnet - Van der Kemp - Goodricke in 1767: ‘je pense, mon cher, que des telles lettres, malgré toutes les protestations et defenses de vos amis, vous attireront des ennemis’²⁾. Dat had Lelyveld al in de maandbijeenkomst der Maatschappij ervaren: ‘Al was het een Professor van 60 jaer, van het grootste crediet, die tegen een schooljongen schreef, kon het niet meesterachtiger, kon het niet meer uit de hoogte geschreven wezen... Het is niet te verwonderen, dat die man vele vijanden heeft, want hij maekt er het ook na: wat had hij zich daermee te bemoeien?’³⁾ Hij zelf had de Lettre à M. Bonnet origineel en geestig gevonden - maar de schrijver moest onbekend blijven; nu zes geleerde mannen ze eenstemmig afkeuren, gaat hij twijfelen aan zijn eigen oordeel⁴⁾. Van Wijn erkent: ‘votre esprit y brille, il est vrai’ - de Leidsche critici moesten dat zelfs toegeven⁵⁾ - ‘mais il y est placé comme un diamant du premier rang dans un bague de cuivre.’ Beiden betreuren het, dat hij als de schrijver bekend is; dat hij het zelfs voor hen loochenen wil, helpt hem niets. ‘Votre esprit est fait pour des choses bien plus grandes que des telles

1) V.W.a.V.G. 27-2-67.

2) 23-1-68.

3) Br. I 228 vlg. (5-9 Sept. 67).

4) Z.w. 230.

5) Z.w. 229.

[p. 181]

querelles,’ vermaant Van Wijn; en nu ‘brisons la-dessus, vous conviendrez avec moi qu'on fait beaucoup calidus juventa.’

Van Wijn moge dan veel van Van Goens verwachten, zijn litterair streven kan hij toch nog minder verstaan den Lelyveld. Macquet's ‘Vergelijkinge der beide berijmingen van den Telemachus (tweede proeve)’ vindt hij ‘een fijn denkend stukje’, al heeft hij aanmerkingen. Maar de stof van den Philosophe sans fard is hem te vreemd om er over te durven oordeelen; ‘wonderlijk echter behaegt mij de intrede van 't stukjen, daer hij onze tijden boven die onzer vooroudren stelt; dit is een gevoelen, dat ik daeglijks moet bestemmen en de luiden niet kan doen gelooven; daer midlerwijl niets zekerder is dan dat wij en meerder weten en zelvs niet minder deugdzaem zijn.’ Iemand, der historiën kundig, moest eens een boekdeeltje schrijven tegen het algemeen vooroordeel in dezen. Van Wijn maakt zich warm: ‘Eilieve, waerin waren onze voorouders beter dan wij?’ Uitdrukkelijk verzoekt hij Lelyveld, zijn ontboezeming aan de Maatschappij voor te lezen¹⁾. Zulk volgen van zijn eens gegeven raad²⁾: ‘cogli la rosa e lascia star le spine’ zal wel niet Van Goens' bedoeling geweest zijn; maar het teekent.

Van Wijn is door aanleg en keuze historicus en oudheidkundige; in verband daarmee ook, in mindere mate, taalkundige³⁾. Het litteraire komt achteraan. Hij stelt belang in het professoraat van Van Goens, niet om het Grieksch, maar om den vriend. Reeds maanden voor de benoeming schrijft hij⁴⁾: ‘Ik verlang U in 't kort te mogen feliciteeren met een post, die (zoo 't aen mij hadt gestaen) UEd. al lange ware opgedragen geweest, en nu, zoo ik hoop, maer wacht naer Zijner Hoogheids overkomst in de provincie van Utrecht.’ Dan zoekt hij vergeefs dagelijks in de courant, en informeert, hoe het er mee staat: ‘Doet mij het pleisier jongetje op dit punt iets te melden, ik ben meer dan verlangend’⁵⁾. En als de benoeming is afgekomen, betuigt hij ‘sans fard, dat mij nooit een verheffing aengenamer is geweest dan d'uwe, ik hebber na verlangt en ik zie ze.’ Het zal hem een zijner grootste vermaken zijn,

1) V.W.a.L.z.d. (± einde April 66).

2) Praefatio Porphyrius 31.

3) Van jongs af blijkt dat: in zijn Adversaria, van zijn 15de jaar (1755) af verzameld, hebben gesch. en oudh. verre de overhand; taalkunde is er veel minder; letterkunde bijna niet. De titel Puerilia et Iuvenilia, door hemzelf er aan gegeven - zie Cat. Hss. Mij. Lk. 31 - werkt misleidend; tot minstens 1775 hield hij de hand aan de verzameling. Het kwarto schrijfboek is een aardig staal van Adversaria; een Index herstelt de noodzakelijkerwijze telkens verbroken alphabetische orde.

4) 21-3-66.

5) 25-7-66.

[p. 182]

zoo zijn naam en geleerdheid zich gedurig uitbreiden, en de zucht tot de Grieksche taal door hem meer warmte en leven krijgen mag¹⁾. Hij is verlangend Van Goens' oratie in druk te zien. ‘Sans compliments je vous peut dire qu'on loue partout votre harangue, j'admire la matière, mon coeur en prend part’²⁾. Wat later weer: ‘zeer verlangende ben ik en alle wel geintentioneerde naer deszelvs oratie...’³⁾. Zoo deed het reeds in 1765 hem goed, dat zijn Porphyrius zeer behaagde en aftrek had; ook dat hij Tollius het boek zag lezen. Of hij het zelf las, schijnt zeer te betwijfelen. Zonderling doet het ons dan ook aan, deed het ook Van Goens aan, dat Van Wijn bij het plotselinge doodsbericht van Prof. G. Koen te Franeker, den lust in zich voelde opkomen, voor dien leerstoel in het Grieksch mee te dingen: als hij beter Grieksch kende, zou hij het begeeren, schrijft hij Van Goens⁴⁾. Maar deze voelt zich nu op zijn beurt verplicht, den vriend bij zijn aanleg en studie te bepalen, en Van Wijn neemt het hem in dank af: ‘vous m'avez obligé d'écrire de la sorte, j'en conviens avec vous qu'il vaut mieux m'appliquer aux histoires, et je regarde votre lettre comme le gage d'une amitié sincère’⁵⁾. Dat hij toen reeds systematisch de vaderlandsche geschiedenis beoefende, wist Van Goens⁶⁾.

Wordt in hun briefwisseling literatuur kritisch besproken, dan ligt ze in het grensgebied. Burman's Brederodius. Dit gedicht, gemaakt en voorgedragen ter herdenking, na 200 jaar, van het Smeekschrift, wekte groot opzien: iets waar Burman zich op verstond en op toelegde. Eenerzijds bewondering, anderzijds ergernis⁷⁾. Het was een partijschrift: Brederode werd opgehemeld als de grondlegger der Bataafsche vrijheid. ‘De Brederodius van Burman begin ik te lezen, en zij staet mij aen,’ schrijft Van Wijn⁸⁾. Maar kort daarop ontvangt hij een bezoek van Van Goens, die er heel anders over denkt. Ook schriftelijk geeft deze zijn vernietigende kritiek: ‘mon cher, ne me dites point que Brederodius vous plait. C'est une mauvaise pièce, que cette- là, et très mauvaise à tout égard. Faut-il qu'aiant un Wagenaar, nous aions un B.! Bon Dieu, un professeur en histoire, qu'on supose pour le moins im-

1) ± 5-8-66.

2) Begin Oct. 66.

3) 17-1-67. Zij was toen juist al verschenen.

4) ± 30-4-67.

5) 10-7-67.

6) Vrijdagnacht 16-1-67, V.W.a.V.G.: ‘'k moet mijn taak Vaderl. Gesch. nog bestudeeren.’

7) A. Hartsen vertaalt het 1767. Arntzenius (P.N. wsch.) schijnt het te willen vertalen. V.W.a.V.G. 27-2-67. J.P. van Overmeer schreef dadelijk Zedige Aanmerkingen, en dichtte een contra-zang op Willem I. Zie ook Hartog, Uit d.d.d. Patriotten 24; Bilderdijk, Vad. Gesch. VII 280.

8) V.W.a.V.G. 17-1-67.

[p. 183]

partial et fidele, ne rougit-il point de publier de telles choses’. Verontwaardigd stelt hij den onvergelijkelijken stichter, held en martelaar onzer vrijheid, Willem I, tegenover den opgevijzelden Brederode. ‘Et celui-ci l'emportera sur l'autre. Je défie un Espagnol, qui écrirait notre histoire de soutenir une opinion semblable. N'est-il pas ridicule qu'on se flatte que le public ne sentira pas de quel principe cela parte. Et ces principes, passe qu'on se croit en droit de les adopter, mais est-il pardonnable qu'on leur sacrifie la verité, la vraisemblance. Les étrangers, qui sont au fait de notre histoire, et qui ne savent pas combien l'esprit de parti influe sur ces sortes de matières, que penseraient-ils en lisant une pièce de cette trempe?’ Van Goens is reeds hier de vurige Orangist en anti-Loevesteiner. En de vijand van vrijheidsbombast. ‘La requete de Brederode qui fait le fond de l'ouvrage, est bien la pièce la plus mauvaise qu'on peut s'imaginer dans ce genre. C'est le langage d'un Poëte, dont la cervelle échauffée se permet tout, parce qu'il n'a rien a craindre’. Als Brederode zóó had gesproken, had men hem aan een galg gehangen, hooger dan die van Haman. En hij was ook niets geweest dan een groote dwaas. Zoo spreekt een onderdaan niet tot zijn vorst, al zou deze een tyran zijn¹⁾.

Ook den dichter kan Van Goens niet waardeeren in Burman. ‘Pour les divinités qui lui paraissent toujours, sa poesie le dement. Les dieux n'inspirent pas de tels galimatias’. Indien Margareta al iets begrepen heeft van den Tartarus, Pluto, Cerberus en heel dien troep, zal zij toch wel zoo wijs geweest zijn, er zich in 't minst niet door te laten bang maken²⁾. Na lezing van het geheel, geeft Van Wijn hem gelijk: ‘c'est une pièce mauvaise, et très mauvaise’. Wel schat hij Brederode hooger dan Van Goens doet, maar Willem is ‘le vrai fondateur de la republique... La requête c'est un monstre qui force la verité et choque le bon sens; si pourtant Mr. B. a voulu peindre son propre caractère, on ne peut nier qu'il a très bien tracé l'esprit d'impertinence et de peu de respect pour son prince’³⁾. Ook Van Wijn is geen Santhorstiaan; ook later nog, als patriotsch pensionaris van Gouda betracht hij zekere matiging⁴⁾.

Voor zoover de vrienden overigens correspondeeren over zaken van wetenschap, betreft het bijna uitsluitend de oud-germaansche

1) Merkwaardig, dat Hofman Peerlkamp, De Vita, etc.² 514 vlg. deze toespraak juist prachtig vindt.

2) V.G.a.V.W. 14-19 Febr. 67.

3) V.W.a.V.G. 27-2-67.

4) Zie Brugmans in Nw. Biogr. Wb.

[p. 184]

en middeleeuwsche geschiedenis¹⁾. Van Goens, zelf toch ook historicus, is vaak Van Wijn's toevlucht, als deze buitenlandsche of zeldzame boeken behoeft; reeds in 1765 doet hij zoo'n beroep op den vriend, die ‘rariorum librorum amantissimus’ is²⁾. Du Cange is hun beiden een onwaardeerbare bron; het woordenboek van La Curne de Sainte Palaye zien ze met verlangen tegemoet. Ook de Noordsche oudheid heeft hun belangstelling. Bij de auctie-Limborch azen beiden op de Edda van Resenius³⁾; Van Goens is de gelukkige, doordat de ander tengevolge van balvreugd te laat kwam. Maar hij leent ze later aan Van Wijn, met Ari inn fródi's Islendingabók, uitgegeven door A. Bussaeus; hij moet het oorspronkelijke vergelijken met de vertaling van P.H. Mallet⁴⁾. Ook doet Van Wijn herhaalde pogingen om enkele weken het Utrechtsche Edda-handschrift in leen te krijgen: Van Goens en Tydeman moeten trachten den bibliothecaris Rau te vermurwen; alles vergeefs, naar 't schijnt. Toch zendt hij resultaten van zijn Eddastudie naar Zweden⁵⁾.

Ook Van Wijn is een projecten-maker⁶⁾; maar hij blijft daarmee op zijn eigen welbegrensd terrein. In deze correspondentie vinden we twee zeer goede plannen. Het eerste strekt tot opstelling van een catalogus van handschriften over onze geschiedenis⁷⁾. Van einde 1765 tot einde 1768 hooren we daarover. Eerst tot Van Goens. In den Dom moeten verscheidene handschriften zijn; hem is gevraagd, of er voor geld een lijstje zou zijn te krijgen, of dat iemand uit Den Haag het zou mogen maken. Kon Van Goens dit bewerken, dan zou hij daarmee hem en anderen, ook luiden van

1) Daarvoor staat V.W. ook sinds 1767 in corresp. met Wagenaar - zie diens Leven - en zoekt hij in 1772 corresp. met een Italiaansch geleerde, op aansporen van den edelen, geleerden graaf Van Lynden. Uit de groete aan Guido Ferrarius blijkt, dat V.W. dezen reeds kende. - Die gr. v. L. is O.F. van Lynden van Nederhemert; zijn betrekking op Italië blijkt ook uit Br. V.G. I 506 vlg. (er staat daar onjuist C.F.); en Van Kampen a.w. III 170.

2) Zie ook Werken Mij. Lk. IV 45. Behalve 't daargenoemde verschaft V.G. hem de Observv. Halenses, Dreyer's Monumenta germanica, Abbema over jachtrecht e.a. Hij licht hem op zijn verzoek in over de Académie des Inscriptions, aangaande literatuur over antieke inscripties, enz.

3) Het ex. schonk V.G. later aan de Utr. Univ. Bibl.

4) Zie Cat. Mij. Lk. I 852; H. Paul's Gesch. d. germ. Philol. in zijn Grundriss. - Later meer over Mallet. Volgens J.C. de Jonge, H. van Wijn 23 staat V.W. met prof. M. te Kopenhagen in correspondentie.

5) V.W.a.V.G. 21-3-66; 1-8-68; 21-11-68. V.G.a.V.W. 3-4-66; V.W.a. Tyd. 20-11-68. Cat. V.G. II 490. - Volgens De Jonge a.w. is V.W. in briefw. met den Zw. geleerde Olof Celsius.

6) Zie Nw. Biogr. Wb. En 13-7-70 a. Tyd., 3-1-71 a. Lelyv. over in April 1771 met Meerman uit te geven Analecta Veteris Aevi I: slag bij Woeronc.

7) V.W.a. Tyd. over die Biblioth. Mss. hist. Belg. 26-4-66; 27-2-67. Vgl. De Jonge a.w. 15 vlg.

[p. 185]

naam [zijn vriend Meerman?] zeer verplichten. Ook bij zijn ‘kunstvrienden’ moet hij eens onderzoeken. Het is toch jammer, dat men zulke opgaven zoo slecht krijgen kan; eenige heeft hij er echter. Zijn bedoelen is, het beste uit te zoeken, en te laten drukken, want wat er van dien aard bestaat, beteekent weinig of is onvindbaar¹⁾. Van Goens' antwoord is weinig bemoedigend: ‘Tot schande voor mijn vaderstad moet ik zeggen, dat hier niets hoe gering in dezen te verkrijgen is: nog bij de staten nog bij de stad, nog bij de kapittels. Ik heb hier geen verstand van, maar Wachendorff heeft mij verzekerd, dat hij voor zich zelfs alle moeite heeft gedaan, die mogelijk was, om iets van hun te verkrijgen. Ik rade UE. darom en alle die grote luiden [Van Goens gelooft er zeker niet veel van] van dit uit uw hoofd te setten, want er is niets op te doen. In de Mariekerk zijn nog wat oude boeken en Mss. die publiek zijn, maar al leggen zij aan grote kettingen, zoo zijn ze echter loutere prullen: wat missalen en legenden, voilà tout. Al wat tot het kapittel hoort, is invisibel’²⁾. Ook aan Tydeman verzoekt Van Wijn herhaaldelijk hulp voor deze onderneming³⁾. En zelfs aan Lelyveld⁴⁾. Uit dit plan ontwikkelt zich het andere: ‘een Thesaurus epistolarum ad historiam patriae antiquitatesque respicientium, tam typis datarum quam hucusque in virorum doctorum bibliothecis latentium.’ Voor zijn Cat. Mss. excerpeert hij namelijk een massa brieven van geleerden, gedrukte en ongedrukte. Wat zou Van Goens ervan denken?⁵⁾

Door zijn historische studiën waarschijnlijk staat Van Wijn ook in betrekking tot groote heeren als Baron Thoe Schwartzenberg⁶⁾, en zelfs den grooten rijksbaron Gerard Meerman⁷⁾. Met dien laatste tracht Van Goens ook relaties aan te knoopen via Van Wijn. Schrijvend over de Tabula Peutingeriana⁸⁾, deelde deze hem ook Meerman's meening mede. Van Goens begreep ten onrechte,

1) Almeloveen en Sanderus, afgezien van Suffr. Petri. Alm. is onnutte compilatie, beslist V.G. Sanderus zal hij voor V.W. zoeken.

2) V.W.a.V.G. 25-12-65. V.G.a.V.W. 1-1-66.

3) 26-4-66; 27-2 en 15-9-67.

4) 21-3-66.

5) 21-11-68.

6) Zie boven 162.

7) Vgl. De Jonge a.w. 23-29. - Over de geweldige voornaamheid van M. zie zijn brief in Reiske's Briefe hgg. v. Förster (1897) 749 vlg. Zijn zoon moet te Leipzig met Saksische en Poolsche edelen omgaan, niet met theologen of medici. R. weet toch wel, dat hij uit een zeer oud en zeer aanzienlijk geslacht is! Hij verteert f 15.000 per jaar! Wat R. voor zijn zoon voorstelde, was voor diens knecht nog niet goed genoeg. (30-5-67). Zijn ijdelheid komt ook uit in anderen brief a.R. (Lebensbeschr. 627 vlgg.): hij heeft alles goeds van hem te wachten, als hij in een opdracht nieuwe glorie van Meerman wil uitbazuinen, wat hij zelf toch niet doen kan.

8) ± 1-12-67.

[p. 186]

dat hij eraan werkte. ‘Dites lui - schrijft hij daarom - que j'ai un manuscrit sur le Tableau Peutingeriana du celebre M. Alting en 3 voll. folio oblongo, contenant un Commentaire achevé et destiné à la presse sur la dite Table. En cas que M.M. souhaitait de voir cette pièce, il n'a qu'a m'ecrire. Je l'ai a ses ordres, et je la lui ferai parvenir’¹⁾. Meerman antwoordt aan Van Wijn, het niet noodig te hebben; hij wil het echter bij gelegenheid wel eens zien. Zoo ook Van Wijn, al heeft hij er geen hooge verwachting van; laat Van Goens 't maar eens aan een student medegeven, Van de Kasteele bijvoorbeeld. Overigens zou misschien de beroemde man der oude geographie, D'Anville te Parijs het kunnen gebruiken²⁾. Maar Van Goens heeft zijn lokaas al aan een anderen kant uitgezet, en haalt een Rijkstitel binnen, bijna zoo goed als die van Meerman³⁾.

Op een paar andere kennissen van Van Wijn heeft Van Goens het minder begrepen: een antipathie, die wederkeerig is. In een vermoedelijk historie beoefenend⁴⁾ ‘Vrijdagavond-gezelschap’, dat beurtelings bij de verschillende leden vergadert⁵⁾, zitten met hem o.a.J. Spex, Ds. Joannes van Spaan en Mr. Pieter van Spaan. De Spaans, senior en junior, kunnen den Philosophe sans fard en Van Goens niet uitstaan. Zij mogen ook niet weten, dat dezen identiek zijn. ‘Spaen ne saurois jamais de moi qui est le philosophe sans fard, et je tacherai d'insinuer à votre cousin Spex d'en faire autant.’ Daar schelt hij juist - gaat Van Wijn voort -, Spaan major; beklaag u niet meer over hem, hij bevrijdt u nu van mijn dwaas geschrijf⁶⁾. Enkele maanden later ontdekt hun een lid van het gezelschap, zonder erg, het geheim; Van Wijn houdt zich onwetend. Spaan junior - de jonge Momus, zegt Van Wijn -, verbaasd, en als de zegsman de stukken heel goed prijst, geërgerd, blaast zich op als de kikker van Phaedrus: wat heeft Van Goens zich in het Fransch philosophe sans fard te noemen? wat heeft hij over zulke dingen te schrijven? - 't Zal zijn als bij de Fransche koningen, onderstelt Van Wijn: ‘ainsi il nous plait.’ - En hoe zal hij dit doen, en zijn professoraat tegelijk behartigen? - Ik feliciteer hem bij mij zelf (hij is mijn vriend), - antwoordt Van

1) ± einde Dec. 67.

2) V.W.a.V.G. 23-1-68.

3) Daarover later.

4) Ik durf er althans geen voorlooper in zien van het gezelschap, waaruit Kunstliefde sp. g. V. ontstond. Zie beneden 187.

5) V.W.a.V.G. 27-2 en 10-7-67; in br. V.W.a. Lelyveld 16-11-66 ‘het ordinair gezelschap’ op Donderdag. Zie boven 163 n.

6) V.W.a.V.G. 27-2-67.

[p. 187]

Wijn - dat hij uw gedachten overtreft. ‘Il sentait l'équivoque et ne parlait mot’¹⁾. Er schijnt wel iets persoonlijks te zitten in de verhouding der Spaans en Van Goens; wat, dat ontgaat ons²⁾. Maar ook de litteraire tegenstelling was groot genoeg om bij oppervlakkige kennismaking reeds wederzijdschen afkeer te doen ontstaan. Wanneer Van Goens van Lelyveld hoort, dat de oude Spaan behalve met de bestrijding der deisten zich ook nog bezig houdt met een - ouderwetschen - Nederlandschen Gradus ad Parnassum, maakt hij een ‘Epigramme sur le G. ad P.’, dat Lelyveld ‘te mooy vindt om in 't duister te blijven: als Spaentje zijn G. ad P. uitgeeft, zal het bien à propos komen’³⁾. Iets later zal Ds. J. van Spaan als voorman optreden van een ‘vriendelijk gezelschap van dichtminnaaren’, waaruit in 1772 het befaamde Kunstliefde spaart geen Vlijt zal voortkomen. Daarin vervult hij dan lange jaren een eerste rol als dichter en dichterkweeker⁴⁾.

In 1768 gaat de briefwisseling tusschen Van Goens en Van Wijn vertragen; na dat jaar vinden we zelfs den naam Van Wijn nergens meer bij Van Goens vermeld. In 1770 wordt hij tot pensionaris van Den Briel benoemd; de afstand, de nieuwe werkkring vooral, doet de oude vriendenbanden verslappen of vergaan, óók met Tollius en Lelyveld. Met Tydeman schijnt de correspondentie ter zelfder tijd als met Van Goens vrijwel tot stilstand gekomen⁵⁾.

Met anderen uit den kring van Minima Crescunt kan men van geen vriendschap spreken. Twee leden komen nog in aanmerking: Paludanus en Macquet. Over den eerste spreekt Lelyveld af en toe in zijn brieven aan Van Goens, maar kort, en zoo, dat men begrijpt, dat het bij hem hoogstens een kalme vriendschap betreft, bij Van

1) V.W.a.V.G. 10-7-67.

2) De zoon P. v. Sp. gaf in 1765, 16 j. oud, onder en met hulp van Ruhnkenius een goede dissertatie De Antiphonte (L. Mueller, Gesch. klass. Philol. 86 neemt voor vast aan, dat ze geheel van R. is). V.W. informeert bij V.G., die Sp. als student in Leiden moet gekend hebben: ‘Is de jonge Spaen ver in 't Grieksch? ± 5-8-66. Was er ook jalouzie op den jongen prof. in het Grieksch bij Spaen Jr.? Hij promoveerde in de rechten, en bekleedde verschillende staatsambten.

3) Br. I 207 vlg. (6-4-67); vgl. 211, 213. Ik vond 't versje niet.

4) Zie Hoeksma, Bellamy 31 vlgg.; Nijland, Bellamy I passim; Te Winkel, Ontwikkelingsgang III 655.

5) De letterkundige briefw. van V.W. sterft omtrent dezen tijd in het geheel uit; in 1788, als hij gedwongen zijn politieke positie opgeeft, herleeft ze weer. Zoo lijkt het althans naar het minutenboek (Mij. Lk.). Vgl. V.W.a. Lelyveld 3-1-71, met excuus over niet-mededeelen zijner benoeming, en uitnoodiging: ‘Koom mij eens zien als je durft.’ Zoo aan Tollius z.d. (1771), boven 176. Aan Tydeman nog eens 13-7-70.

[p. 188]

Goens slechts eenvoudige kennis. Paludanus' moeder is er slecht aan, P. begint weer te herleven, hij heeft een beroep, hij zal weldra in het groote gild komen, dat zijn zoo de berichten¹⁾. In Minima is hij een trouw en dankbaar lid: zijn talent zou hem naar voren gedrongen hebben, als zijn aard hem niet de achterhoede had doen houden. Lang na het verloop van het genootschap herinnert hij Van Wijn nog met weemoed aan de gezellige, aangename en nuttige avonden²⁾. De twee ‘betoogen’, die onze aandacht trekken, zijn beide van hem, al is het eene ook door Lelyveld geversificeerd³⁾. Zijn gedichten nemen in de vergaderingen, in het Dichtboek, in de Bijdragen, en in de schatting der vrienden de eerste plaats in⁴⁾. Lelyveld recommandeert aan Van Goens in den bundel hem vereerde bruiloftdichten alleen en bijzonder het stukje van Paludanus. Hij wenschte, dat men hem aanmoedigen kon, want ‘origineel is hij zeker’. Elders betuigt hij: ‘ik ken niemand, die tot het naive beter in staat zou wezen dan Paludanus’⁵⁾’. Feith roemt nog het ‘bekende schoone minnelied’ uit de ‘Oude Bijdragen’, zonder zijn naam te noemen⁶⁾; daarna zijn zijn werk en hij gelijkelijk vergeten⁷⁾. Zoo is het wel zijn wil geweest; in de lofspraak, na zijn vroegen dood⁸⁾, door den secretaris der Maatschappij plichtmatig neergeschreven⁹⁾, zit stellig wel waarheid: ‘wiens ongemaekte Zedigheid zijne uitstekende Verdiensten voor zijne gemeenzaemste Vrienden alleen kenbaer maekte; in wien deze Maetschappij een arbeidzaem en oordeelkundig Lid verliest... en de Christenkerk een doorkundig en voorbeeldig zachtmoedig Leeraer.’

Met Macquet komt Van Goens in het geheel niet in rechtstreeksche aanraking, zelfs niet schriftelijk. Toch moeten we hem bespreken, omdat hij zich herhaaldelijk met den man en zijn werk bezighield, en deze eenigszins zijn invloed onderging. Lelyveld was de tusschenpersoon. Met dezen is de bijna tien jaar oudere Macquet¹⁰⁾, dokter en magistraat te Zierikzee, reeds omstreeks 1760 in kennis. Wellicht is dat aan de Bijdragen te danken. In 1759 ont-

1) Br. I 167, 169, 290; en L.a.V.G. ± 7-10-66.

2) P.a.V.W. 24-11-65 bij Blok a. art. 71.

3) Zie boven 103 vlg.

4) Zie boven 110.

5) Br. I 161, 167; en L.a.V.G. 24-8-67.

6) Feith, Brieven V-VI (ed. 1824) 27 en 289.

7) Witsen Geysbeek en suppl. d.V.d. Aa zwijgen. En de tegenwoordige biogr. Wbb. zetten het weinige wat zij van hem kennen op naam van een ander, den Alkmaarschen burgemeester R.P.

8) Als pred. te Wassenaar, 24 Jan. '74.

9) Voorber. Werken II. - Tydeman herdenkt hem, Proeve I 210, als zijn ‘lieven vriend’.

10) M. 1731-1798. L. 1740-1785.

[p. 189]

ving het jonge tijdschrift een manuscript Aenleiding tot de Nederduitsche Dichtkunst of Waerneminge omtrent het maken van Nederduitsche Vaerzen, van een onbekende. Gaarne ‘deelen zij de nuttige verhandeling den Dichtminnaren mede.’ Maar dan komt de Philanthrope met hetzelfde stuk, hen beschuldigend van misbruik van vertrouwen. Het werk in de Bijdragen verklaart de auteur zelf vervalscht, en dat in den Philanthrope voor het echte. Hij had voor langen tijd zijn opstel aan een liefhebber medegedeeld, ‘onder belofte van het nergens uit te geeven.’ Deze schond nu die voorwaarde, en maakte op den koop toe er nog kritische aanmerkingen bij! De verdediging der Bijdragers is zwak, en lijkt niet vrij van draaierij. Het stuk is hun ‘toegezonden van den autheur, of misschien van een hunner, die bij dien Heer Collegie over die liefhebberijen gehouden (hebben),’ maar niet van die thans als auteur wordt genoemd. Den zender kennen zij niet; zij behoeven ook niet na te vorschen, hoe die er aan kwam. Daarbij een aantal hatelijkheden. Maar, zij staken toch de verdere uitgave. Eerst na ruim een jaar gaven zij het slot, toen hun drukker met den Philanthrope ‘in der minne was overeengekomen over een stuk van zoo gering een belang’¹⁾. Van Wijn licht ons nader in door een aanteekening in zijn exemplaar²⁾: ‘voor dezen aan zommige jonge luiden, collegie's wijze, gedicteerd, door F. de Haes³⁾ à Rotterdam, en uit een afschrivt van J. Macquet thans med. dr. te Zierikzee in Zeeland, door de derde hand ons toegekomen.’

Nog voor het slot van De Haes' stuk, waren Macquet's eerste ‘Dichtkundige Aenmerkingen’ geplaatst⁴⁾. Mag men het onderschrift der redactie gelooven, dan was hij haar nog geheel onbekend. Lang heeft die anonymiteit dan toch niet meer geduurd. Zijn dichtwerk ‘De Vier Jaargetijden’ (1761) gaat vergezeld van een lofdicht van F.v.L., dat is Lelyveld; die in een recensie hem een geboren en door oefening en arbeid ver gevorderden dichter prijst⁵⁾. Op het einde van 1761 wordt hij op instantelijk verzoek buitenlid. Sinds is hij een ijverig, soms hinderlijk ijverig inzender van gedichten en dichtkundige aanmerkingen of verhandelingen voor Minima, Bijdragen, Nieuwe Bijdragen, en Maatschappij.

1) Zie Bijdr. I 137, 161, 202-204, 482, 484. En Phil. III 257, 265, 289.

2) Bibl. Mij. Lk.

3) Hij is een der voornaamste medewerkers aan den Phil. volgens Hartog, Spect. Geschr.² 15. Hij stierf kort na deze stribbeling, in 1761.

4) Bijdr. I 393-404 (Juli 60).

5) Bijdr. I 217 (Sept. 61). Heeft misschien L. de uitgave, bij Le Mair, den drukker der Bijdragen, bezorgd? - De Cat. Mij. Lk. I 375 vermeldt een uitg. van 1767; een titeluitgave?

[p. 190]

't Is den bentgenooten, Lelyveld, die hem anders onder zijn goede vrienden rekent¹⁾, incluis, soms te machtig. Zijn Joodsche Heldinnebrieven onder de vlag van Minima zee in te sturen, mislukte hem al terstond²⁾. Maar ondanks het onheilspellende getreuzel met die poëtische eerstelingen³⁾, slechts geëindigd door de terugneming, bleef hij doorzenden⁴⁾; af en toe weigert men iets⁵⁾, maar honderden bladzijden beslaat hij toch in de oude en nieuwe Bijdragen, onder de zinspreuk Timide nec Temere, de schuilletters A.v.Z., zijn voorletters of zijn vollen naam. Daarnaast gaf hij nog drie deelen Dichtlievende Uitspanningen te Zierikzee uit, en drie deelen Dichtkundige Letteroefeningen te Utrecht⁶⁾. De Maatschappij was niet scheutig: een verhandeling ‘Over het Schoon in de Poezye’ nam zij in 1777 in haar Werken op; wat hij verder had gezonden, vond hoogstens een plaats in haar bibliotheek als manuscript.

De strafste kritiek op Macquet kwam van Van Goens. Nog maar kort is hij met Lelyveld vertrouwd, of hij gaat diens Zierikzeeschen vriend zijn ‘uitspanning en liefhebberij’⁷⁾ vergallen. Op hem zou hij de litterair-kritische praktijk leeren; Lelyveld keurt het niet alleen goed, hij drijft er hem zelfs toe met list en geweld. Macquet, van de anonyme aanmerkingen tot de openlijke verhandelingen voortgeschreden, had ‘over de voortreffelijkheid der oude en hedendaagsche Poëten’ gehandeld⁸⁾. Natuurlijk besprak Lelyveld met zijn nieuwen vriend de zaak en het stuk lang en breed; en weer troffen hem de deskundige kritiek en zelfstandige inzichten van Van Goens, dien hij van het begin af aan de Vaderlandsche letteren tracht te verbinden. Hij dringt er op aan, dat hij zijn ideeën op schrift stellen en in de Bijdragen publiceeren zal⁹⁾. Van Goens wil wel, en wil niet. Hij stelt een stuk op, maar aarzelt, om het af te staan. Laat Lelyveld zelf zijn Bijdragen vullen; waarom drukt hij zijn berijming van Gessner's Mirtil en Thyrsis, reeds jaren in portefeuille¹⁰⁾, niet? Dat brengt dezen op een idee. Zij zullen ruilen¹¹⁾, en over elkaars pennevrucht vrij beschikken. Beide stukken

1) Br. I 219 (26-6-67); L.a.V.G. 24-10-67. Vgl. boven 135 n. 13.

2) Zie boven 110. Nott. M. Cr. Mrt en Dec. 1762. Is de uitgave in de Dichtl. Uitspp. in 1772 de eerste?

3) Zie Van Vloten, Bloeml. Dichters 18de Eeuw 465.

4) Nott. M. Cr. 11-6, 29-10, en Dec. 62.

5) B.v. een Eerkrans voor Heemskerk - Nott. 11-6-62 - door Lelyveld 22-12-62 a. Tyd. gezonden.

6) Zier. 1772-1779; Utr. 1780-1786. Van Goens, Cat. I 580 schrijft hem nog toe De Liefde van Psiche en Kupido, Leyden 1765.

7) Dichtl. Uitspp., Voorreden.

8) N. Bijdr. II 77-150.

9) Vgl. z.w. 231.

10) Vgl. boven 109 n. 6. Vgl. Br. I 251: V.G. ‘volmaekt de eenigste, die dat stukje geprezen heeft’.

11) 22-7-65; 18-3-67.

[p. 191]

komen nu in de N. Bijdragen¹⁾. In proef zendt Lelyveld de Vrijmoedige Bedenkingen over de vergelijking der Oude Dichteren met de Hedendaegschen, door den Philosophe sans fard, met de Bylage over het gebruik der Oude Fabel-historie in de Dichtstukken der hedendaegschen aan Macquet. Die antwoordt met een verontwaardigden brief²⁾. ‘De inliggende heb ik gelezen, al proestende,’ zoo schrijft Lelyveld naar Utrecht. ‘Dat ik ze u zend is volgens de toezegging, bedaard! bedaard! zonder vooroordeel! bij gelegenheid terug!’³⁾ Van Goens, die nog tijdens het afdrukken op de ‘ruiling’ en haar gevolgen had willen terugkomen⁴⁾, is onthutst, dat zijn ‘vrijmoedige’ slag zoo aangekomen is. Hij is bedroefd erover, en voelt zich gedrongen, na te pleiten⁵⁾. Maar Lely neemt het lichter op: hij zal Macquet wel eens schrijven. 't Moge waar zijn, dat Van Goens van Macquet een wat verkeerde idee heeft gemaakt, op de zaken komt het maar aan: ‘'t is hoe 't is, ik ben blij, hoe langer hoe meer bevestigd te worden door anderer lieden oordeel, dat gij u nooit beklagen zult, dat stuk geschreven te hebben - trouwens het is uw stuk niet meer, gij hebt het verkwanseld. Maak maar, dat gij alle jaar zoo een stuk hebt, ik zal maken, dat ik alle jaar zoo een idee heb. De negotie is mijn taak’...⁶⁾.

Macquet zendt een vervolg op zijn ‘Vergelijkinge der beide berijmingen van den Telemachus door S. Feitema’⁷⁾, Van Goens krijgt van Lelyveld het manuscript ter beoordeeling, en zendt het met zijn aanmerkingen terug⁸⁾. Intusschen is Macquet's boosheid geweken⁹⁾, en bij het verschijnen van Van Goens' nieuwe opstel over den Staet der Letteren in Nederland mag hij nog bezwaren hebben, hij toont daarnaast oprechte waardeering. De grond van zijn ergernis, erkent hij, was eigenliefde. Lelyveld zendt den brief door: ‘het heeft u gespeten tegen iemand als Macquet geschreven te hebben, en mogelijk wat heet, nu zult gij zien, dat hij u bemint.’ Daarbij voegt hij de ‘Verhandeling over den Herderszang,’ pas weer ingekomen. Hij gelieve er zijn aanmerkingen bij te voegen ‘op een afzonderlijk papier - voor mij’¹⁰⁾. Het gaat blijkbaar buiten den auteur om. De kritiek is niet gunstig. ‘Uw gedachten

1) II 228-308; 330-336.

2) Br. I 144, 140, 178.

3) Z.w. 144 (22-7-65).

4) 22-7-65; als ik het goed versta.

5) Br. I 139 vlg. vergeleken met 178.

6) Br. I 140 (7-9-65).

7) Zie N. Bijdr. I 153-208; II 399-452.

8) Br. I 149, 150 (11-10-65 en 7-1-66).

9) 11-10-65 vraagt hij via Lelyveld Lotichius te leen. Br. I 147.

10) Br. I 178 (10-5-66).

[p. 192]

en aenmerkingen...... komen voor het grootste deel met de mijne overeen - met dit onderscheid dat de uwe wat heel sterk spreken - trouwens dat is votre stile favorit’¹⁾. Weldra kan Lelyveld berichten: ‘Van Macquet heb ik antwoord, dat hij zijne Verhandeling... supprimeeren zal’²⁾. Hij krijgt weer een goed oog op hem. ‘Macquet zal noch wel goed worden. Ik zie hem al zoo ver, dat hij zelfs schrijft te weten, vooroordeelen tegen de Franschen te hebben’³⁾. Zoo is hij ‘op de weg om ze kwijt te raken. Macquet heeft een redelijk goed oordeel, veel lust, ja veel inschiklijkheid[!] en zal de Letterkunde van veel dienst wezen’⁴⁾. Bij gelegenheid van de aanbieding van een nieuw proefje ‘dichtlievende uitspanningen’ aan de Maatschappij, ten vervolge van die in de Bijdragen, herhaalt Lelyveld zijn optimistische verwachtingen. Hij heeft tijd en lust. Den Philosophe sans fard begint hij te waardeeren; hij erkent nu ook, dat er nationale vooroordeelen te bestrijden zijn: men praat wel veel van Vondel en Hoogvliet, maar niemand toonde nog aan, ‘in hoeverre zij voldoen, aen hetgeen men generael van hun denkt’⁵⁾. Toch moeten het vooral Lelyveld's en Van Goens' uitvoerige kritieken op het stuk zijn geweest, die maakten, dat Macquet's vlieger bij de Maatschappij niet opging⁶⁾. Hij laat zich niet ontmoedigen. Weldra krijgt Van Goens van Lelyveld een derde portie Telemachus-vergelijking ter beoordeeling⁷⁾. Zijn kritiek leest Lelyveld ‘met groot plaisier’, en met nieuwe bewondering. En Macquet's papieren dalen: er kan nog wel wat goeds van hem worden, maar hij schrijft te veel of te vroeg. Hij moest meer denken en lezen. Hij is te oppervlakkig en te woordenrijk⁸⁾. Inderdaad, de molen maalde rusteloos. Er is zóó weer een stuk: ‘Proeven over de Treurspelen,’ maar nu niet, althans nog niet, voor de Maatschappij. Macquet verzoekt het met Lelyveld's ‘gedachten’ terug. Deze zendt het weer door. ‘Macquet estimeert gij, en dat is mij zeer lief, en daerom zend ik u ook nu en dan wat van hem [kreeg hij zelf dus nog veel meer?], opdat gij zoudt zien, hoeveel hij

1) Z.w. 173 (16-5-66).

2) Z.w. 186 (25-6-66).

3) Vgl. z.w. 173 (16-5-66).

4) Z.w. 186 (25-6-66).

5) ± 7-12-67; Br. I 236 (4-12-67).

6) Behalve van hen beiden, zijn er van een derde, ongenoemde, enkele blz. kritiek bij het ms. in Bibl. Mij. Lk. V(alk) en V. M(uiden) maken zich er met de bekende loopjes af: veel goeds; dat eene punt moest sterker geaccentueerd worden; ééns met den vorigen recensent: die niet mag nalaten, zelf ons met een werk over deze materie te verrijken.

7) Br. I 259 (11-3-68). Vgl. L.a.V.G. 14-4-68.

8) L.a.V.G.z.d. (± 20-3-68).

[p. 193]

vordert, en er uw aenmerkingen over zoudt maken’. Zijn eigen oordeel vertrouwt Lelyveld niet veel meer, en op tooneelgebied is hij al bijzonder een leek. ‘Daerom maek ik gebruik van uw oordeel... opdat M. zou kunnen zien, dat zijn werk zoo volmaekt niet is als hij zich verbeeldt’¹⁾.

Van Goens heeft voorloopig geen tijd meer voor Macquet's opstellen; deze laatste zending gaat, naar het schijnt, ongeopend terug²⁾. Macquet moge iets meer waardeering voor de Franschen, iets meer kritiek op de landgenooten van hem geleerd hebben, den grooten ommezwaai naar den Duitschen kant kan hij nog veel minder volgen dan zijn Leidsche vriend. De vertaling van Mendelssohn - hij leende Lelyveld's exemplaar - heeft geen vat op hem. Hij houdt zich steeds geheel vrij van Duitsche smetten: in zijn verhandeling ‘Over het Schoon in de Poëzye’ (1777), waarin hij Latijnen, Franschen, Engelschen en Italianen veel aanhaalt, is geen spoor van de Duitschers te bekennen. De Duitsche poëzie en theorie bestaan nauwelijks voor hem.

Behalve naar Leiden en Den Haag maakte Van Goens omstreeks dezen tijd ook wel een uitstapje naar Delft of Amsterdam. Het eerste kunnen wij overslaan: het is louter familiebezoek. Dat kan evenzoo voor Amsterdam de aanleiding zijn geweest, maar hier knoopt hij ook litteraire betrekkingen aan; zij het van weinig duurzamen of ernstigen aard.

Tusschen de Utrechtsche studenten-liefhebbers, en de Leidsche studenten-Bijdragers had zich slechts eens een kleine strubbeling voorgedaan³⁾, uit naijver der eersten, naar het schijnt. De ‘Vrijmoedige Bedenkingen over het eerste deel der Bijdragen’ (1761) schreven de Leidenaars aan hen toe in hun gecommentarieerde ‘Tweede uitgave’. En ofschoon de daarna verschenen Bijdragiana alle aandeel van ‘zeker Utrechts gezelschap’ ontkenden, gelooven wij toch, dat de aanval uit dien hoek kwam⁴⁾.

Met de Amsterdammers, meest ouderen, komt het nooit tot openlijken strijd, maar lang schijnt er een bedekte antagonie tusschen hen en de Bijdragers te bestaan. Zij hebben een eigen

1) 14-4-68. Br. I 261 vlg. (21-4-68).

2) Br. I 293 (± 3-5-68); L.a.V.G. 12-5-68.

3) Men denkt even aan Braga; maar zoo geestig die kritiek kon zijn, zoo laf en zouteloos is deze. Vooral aardigheden op en met de namen; bv. Vrijm. Bedd. ‘2e uitg.’ 16; Bijdragiana 6, 10, 13-15. Boosaardig tegen Kreet. Vgl. boven 91 n. 5.

4) De bijzondere bekendheid met beide clubs is anders onverklaarbaar.

[p. 194]

centrum in den persoon en den boekwinkel van Pieter Meijer. En sinds omstreeks 1757 een eigen tijdschrift in de Algemeene Oefenschoole van Konsten en Weetenschappen, bij Meijer uitgegeven, door dezen, J. Lublink, H.J. Roullaud en anderen - gevuld. In nauwer of ruimer verband behooren in dezen kring ook B. de Bosch, L. Pater, P. Huizinga Bakker, A. Hartsen, H. Asschenberg, J. Lutkeman, H.G. Oosterdijk, N.S. van Winter, La. Wa. van Merken. Dat zij ook genootschappelijk werken, spreekt van zelf. Meest zijn ze lid van een of meer der genootschappen Concordia et Libertate (gesticht 1748)¹⁾, Oefening beschaaft de Kunsten (sinds 1765 of eer)²⁾, Diligentiae Omnia (in 1771 reeds eenige jaren bestaand)³⁾. En acht hunner vormden het expresselijk tot hernieuwing der Psalmberijming gestichte Kunstgenootschap Laus Deo Salus Populo, dat in 1760 bij Meijer zijn bewerking uitgaf⁴⁾. Dulces zond hun na het verschijnen een uitvoerigen brief⁵⁾. Lelyveld had toen reeds in de Bijdragen hun werk achter gesteld bij de berijming, die Voet bezig was te maken, onder controle van ‘meer dan vijvtig der kundigste luiden in Tael- en Dichtkunde, doch ook vooral in de Godgeleerdheid, zoo burgerlijke als kerkelijken’. Zijn voornaamste bezwaar was, dat ‘zij onderling in religie-zaken verschillen’⁶⁾; uit kunst-oogpunt verdienden zij echter veel lof⁷⁾. Ook in de Nieuwe Bijdragen behandelt hij ze met respect; over zijn rijm-idylle naar Gessner wacht hij in de eerste plaats het oordeel in van ‘de Amsterdamsche liefhebbers’⁸⁾. Ook voor Lelyveld is Meijer's winkel een Muzentempel. Als hij te Ouderkerk bij C. de Schepper logeert, bezoekt hij gaarne De Bosch op zijn buitenplaats, maar verzuimt hij ook niet licht den tocht naar Amsterdam. ‘Te Amsterdam ben ik geweest en niet geweest. Een quart-uer bij Meijer en niets meer voor de liefhebberij!’⁹⁾; dat was ongewoon. Op andere tijden voerde hij er belangrijke litteraire gesprekken met Meijer en Lublink, om van vluchtiger ontmoeting met anderen, als Nomsz, te zwijgen¹⁰⁾. Mededingers en min of meer geestverwanten van zich

1) Oratie op 25-j. bestaan d. H.G. Oosterdijk in 1773.

2) Zie o.a. V. Vloten, Bloeml. Proza 18e E. 339. Hilman, Alphab. Overz. 79; 't beoogde bijzonder tooneelwerk.

3) Zie Alb. Thym, Portretten van Vondel 222. - Hierin in 1771 ook C. en J. Ploos van Amstel, J. Helvetius, L. van Santen.

4) Niet Lublink, Huiz. Bakker, Lutkeman, Oosterdijk. Bennink Janssonius, Gesch. Kerkgezang 168; Te Winkel, Ontwikkelingsgang III 623; Voorber. van hun Psalmen.

5) Tyd. a. Kluit z.d. (Mei 1760); ‘onzen brief... groot 15 pagg. in quarto’.

6) Bijdr. I 263 vlg.

7) Ook weer z.w. II 357, 364.

8) N. Bijdr. II 336.

9) Br. I 233 (29-9-67).

10) Z.w. 206 (31-3-67), 242 (22-12-67).

[p. 195]

en Van Goens erkent hij hier, en ruimer litterair leven en medeleven dan elders, in Rotterdam of Den Haag. Hij wijst Van Goens herhaaldelijk op Meijer, Lublink, de Oefenschool, nu eens met oprecht genoegen, dan weer met zekeren spijt.

Voor Gellert en Gessner toonde Meijer vroeg bijzondere belangstelling. Reeds in 1761 had Lelyveld geklaagd over den slechten vertaler, dien Gessner bij ons had getroffen voor zijn ‘Tod Abels’¹⁾, zooveel minder dan Huber voor het Fransch; in 1765 wenscht hij, dat ‘een bestige overzetting... de lage gevoelens en de kleinachting voor Gessner uit de kreupele vertaling van den Abel, en der Idyllen opgevat, eens konde wegnemen’²⁾. Een half jaar daarna bericht hij Van Goens, dat Meijer mogelijk een geheele nieuwe vertaling geven zal³⁾. Zijns ondanks moet hij in 1766 erkennen: ‘wat komt er tegenwoordig veel uitmuntends zelfs in de Oeffenschool, daer de bazen, de blazende Amsterdammers, zelf de hand in hebben’; - zelf: te voren sprak hij over de ‘niet heel extra’ dichterlijke bijdragen van Ds. J. van den Bosch voor het tijdschrift⁴⁾. Hij vindt er ook fraaie stukjes van Gellert, straks een verhaal van Marmontel⁵⁾. Van Goens wordt op den duur nieuwsgierig. Hij gaat kennis nemen van de Oefenschoole⁶⁾; ook van de vertaling van Young's Nachtgedachten door Lublink⁷⁾. Met dezen zou hij wel eens kennis willen maken. Hij informeert naar hem bij Lelyveld, die hem inlicht: ‘Hij is een jong heer, van zulk een fatsoen als ik, maer die geen comptoir heeft waer te nemen; hij leeft op zijn plaizier, bij zijn vader in huis ongetrouwt zijnde; hij is een liefhebber van fraeie kunsten en wetenschappen: hij teekent of schildert zeer fraei; hij kent al de moderne talen, en heeft zeer veel eer in gelegd met de vertaling van Young... toen ik hem laetst in de winkel van Meyer zag, spraken wij van de vertaling van de Resignation⁸⁾, en hij scheen er niet vreemd van te wezen. Wij spraken ook noch over Milton; zijn concept en mijn concept was om de schoonste brokken daer uit te nemen en die te vertalen, en al dat wanstaltige, dat ieder wie geen Engelschman is, rebuteert, weg te laten; maer

1) N. Bijdr. I 89 citeert Paludanus uit die vertaling.

2) N. Bijdr. II 336. Daardoor krijgt de opgave van K. Menne, Einfluss d. deutschen Litt. auf die Niederl. I 23, plomp verloren tusschen veel latere vertt.: ‘Idyllen, Haag 1762’, bevestiging.

3) Br. I 147 (11-10-65). Zij is niet verschenen. V.G. spreekt in een Prospectus der Nouvelles Idylles (Utrecht, ce 15 May 1772) alleen van de oude, uiterst slechte Holl. vertalingen van Abel en Idyllen. Vgl. Br. I 397.

4) Z.w. 170 (11-4-66).

5) L.a.V.G. 25-6-66.

6) Zie bv. N. Bijdr. II 500.

7) L.a.V.G. 18-5-67.

8) Ook van Young.

[p. 196]

Meyer was er voor om Milton in zijn geheel te geven. Hij [nl. Lublink] sprak ook van de Italiaensche Poëten als hem zeer familiair; den 10 of 11 April denk ik voor een dag of vier na Amsterdam te gaen; indien UwEd. iets te belasten had of een brief mee te geven, ik ben tot UwEds dienst; maer ik vergeet noch een groot punt, of hij pedant is?’¹⁾. Van Goens draagt Lelyveld nu ‘een commissie’ bij Lublink op²⁾. Ofschoon ze niet uitgevoerd wordt, ontmoet Van Goens in den zomer toch hem en Meijer. En de kennismaking valt wederzijds niet tegen. ‘Uwe ontmoetingen te Amsterdam met de kunstbazen heb ik met veel genoegen gezien; Lubling is geen kwaed ventje - en Meyer heeft veel genie³⁾; het is mij bijzonder lief, dat UwEd. bij de Amsterdamsche liefhebbers in een goed blaedje staet, en dat gij eenige ontdekkingen gedaen hebt met betrekking tot hunne smaek en verkiezingen - wierd er niet gesproken van de Leydsche Maetschappij? anders moet gij mij die conversatie mededeelen’⁴⁾. Men ziet, hoeveel waarde Lelyveld aan hun oordeel hecht. Ook hun verzen vindt hij zoo min niet: ze zouden Van Goens ook mee kunnen vallen, mits hij ze met hetzelfde oog las, als die der Franschen⁵⁾. Hij blijft hem op de hoogte houden: Meijer en zijn vrienden zijn doende om Gellert's Fabeln und Erzählungen in Nederduitsche verzen te bewerken⁶⁾; M. schijnt bezig met de vertaling van Gessner's Daphnis⁷⁾; die vertaling ligt bij hem klaar⁸⁾; Th. Abbt's Vom Verdienste schijnt M. nog even min als hij zelf te durven vertalen, uit vrees het te kort te doen: L. zou 't echter hem liever toevertrouwen⁹⁾. Een lofspraak behelst het ook, wanneer hij veronderstelt, dat Gessner - óók boekhandelaar - een tweede Meijer zou kunnen zijn¹⁰⁾. In de Oefenschoole, suggereert hij Van Goens, zou deze, na het ophouden der N. Bijdragen, de opstellen van den Philosophe sans fard kunnen vervolgen; Meijer zou er stellig mee in zijn schik zijn¹¹⁾. Of deze zou met hen beiden

1) Br. I 206 (31-3-67). Vgl. boven 179. Dien naam heeft L. dertig jaar later nog. Zie Kalff a.w. VI, 565.

2) Br. I 208 (6-4 en 21-4-67).

3) Zie boven 153.

4) Br. I 230 vlg. (9-9-67).

5) Z. w. 232 (29-9-67).

6) Z.w. 259 vlg. (1-4-68). Verschenen 1772-1774, bewerkt d. De Bosch, Lutkeman, J.P. Broekhoff, Meijer, Roullaud, Pater. Menne, a.w. 17.

7) Z.w. 260 (1-4-68).

8) Z. w. 293 (± 3-5-68). In ms. wsch.; ze schijnt niet uitgegeven. Menne e.a. noemen eerst een ed. v. 1777 te Utrecht.

9) 6-2-68.

10) L.a.V.G. 6-4-68.

11) Br. I 265 (5-7-68). - L.'s waardeering van M.'s tijdschrift blijkt ook hieruit, dat hij een paar zijner gedichtjes tracht te plaatsen in de Dichtlievende Uitgaven van het Leidsche genootschap, van onbekende jongelui, ‘Door Arbeid en IJver’, omdat zij voor den Denker niet passen, en voor de Oefenschoole niet goed genoeg zijn. L.a.V.G. ± 18-3-67; 30-3-68; Br. I 203.

[p. 197]

een nieuw periodiek kunnen uitgeven: ‘Utrechtsche Bijdragen ter bevordering van schoone kunsten en wetenschappen - of iets dergelijks’; half ‘vertalingen van excellente stukken,’ half oorspronkelijke verhandelingen, èn recensies, ‘in welke men onbewimpeld zijn gedachten moest zeggen daer het op staet, zooals de Duitschers doen’... Zeer noodig is dat voor ons land, waar het middelmatige de norm stelt, en ieder, die daar niet te ver beneden blijft, zich een ‘heelen baes’ rekent. ‘Ik weet, dat onze Amsterdamsche Pieter zeer voor zulke recensies zou zijn; - maer onbekend is de groote zaek!’ Want ‘wie zou zich den haet van een ieder op den hals willen halen?’ Daar zat een zwakke plek. Ondanks een streven van Lelyveld en zijn oude vrienden in de Bijdragen, en van Van Goens, op andere wijze, in de N. Bijdragen, naar strenge, onpartijdige beoordeeling, zakelijk, zonder aanzien des persoons, was men in het algemeen gebleven op het standpunt, dat ongunstige kritiek een persoonlijke aanval was, en een persoonlijke veete schiep¹⁾. Lelyveld noemt als voorbeeld van een stuk, dat terdege onder handen moest worden genomen, W. van der Pot's Endeldijk. Maar men vergelijke eens met dit oordeel de dwaze ophemeling van hetzelfde werk in de jaarvergadering van de Maatschappij, van 1768²⁾. Uittreksels geven, met een passende dosis lof, was veiliger; de Bijdragen bieden ook daarvan menig voorbeeld. Oprechte kritiek zou Lelyveld ook nu, na jaren, nog slechts aandurven, zoo af en toe eens, en onder bescherming van volstrekte onbekendheid; wat juist de verkeerde opvatting moest versterken. Schoon hij van de instemming van den kunstvriend Meijer zeker is, ook om diens respect voor Van Goens - ‘hij zal veel met u ondernemen, hij acht u’ -, vreest hij toch bij den uitgever Meijer nog een terugschrikken voor ‘de hatelijkheid van zulk een werk.’ Hij ‘heeft veel oordeel en smaek, en in 't stuk van de verbetering van den smaek onzer Natie zou (Lelyveld) veel van hem wachten’; maar als Van Goens hem over dit plan schrijft, moet hij voorloopig van die recensies nog maar zwijgen.

Er komt nog een ander motief bij: ‘als het er op aenkomt, moeten de Amsterdammers zelf niet gespaerd’³⁾. Daar staan weer Leiden en zijn Bijdragers tegenover Amsterdam met zijn Oefenschool. Zoo geeft hij ook af op ‘den smaek der Amster-

1) Dat blijkt ook uit de strijdschriften tegen de Bijdr.

2) Kalff, Gesch. V 574.

3) Dit alles Br. I 272 vlg. (10-10-68), 277 (7-11-68).

[p. 198]

dammers’ in het algemeen, zooals die zich uit in de bewondering van ‘De vermakelijke Tweegevechten’¹⁾, van een prul als Amosis²⁾, in den schouwburg³⁾. Ook het ontzag voor Lublink en zijn Young-vertaling krijgt een deuk: ‘Lublink heeft Ebert schoon gesproken: zijn gantsche vertaling is schier uit het Hoogduitsch, en alle zijne nooten zijn uit Ebert. Dat laatste vind ik gantsch onredelijk, of hij moest Ebert de eer geven, die hem toekomt’⁴⁾. Inderdaad! Lublink trok met die geleende veeren de bewondering van tijdgenooten en nageslacht⁵⁾.

Buiten die eene ontmoeting en de informaties bij Lelyveld bemerken we weinig meer van een betrekking van Van Goens op de Amsterdamsche letterkundigen, ofschoon hij nog lang andere relaties met Amsterdammers onderhoudt⁶⁾. Eens, in 1769, spreekt hij nog van ‘mijn vriend Meyer’⁷⁾. Met Lelyveld en zijn Maatschappij komen zij echter langzamerhand op goeden voet. Terwijl in 1766 uit Amsterdam alleen waardig bevonden werden een paar leden van Dulces en de boven naijver verhevene Huydecoper en Wagenaar⁸⁾, doet in 1768 de kring van Meijer zijn intrede: De Bosch, Huizinga Bakker, Meijer zelf, in 1769 gevolgd door Oosterdijk, in 1772 door Roullaud, eindelijk, in 1775, door Lublink.

De vriendschappelijke en litteraire betrekkingen met Leiden, Den Haag en Amsterdam voerden ons reeds telkens over de grenzen van Van Goens' studententijd. Thans moeten wij terug tot zijn eigenlijke studie: de klassieke philologie. De moderne-literatuur-beoefening was hem toch nog slechts uitspanning. ‘Gij bedenkt, gij schrijft zulke dingen voor uwe liefhebberij! voor uwe uitspanning! wat is men gelukkig, indien zijne amusementen zoo veel nut

1) Z.w. 208 (21-4-67). Kluchtsp. d.H.v. Elvervelt (1767).

2) Z.w. 254, 250 (6 en 15-2-68). Van Nomz. (1767). - Over N., naar wien V.G. informeert, ook 242 vlg., 333.

3) 't Is in Den Haag met den tooneel-smaak niets beter, voegt L. billijkheidshalve er aan toe.

4) Br. I 251 (6-2-68). Vgl. 231.

5) B.v.J.D.v.d. Capellen. Brieven, Aanh. 35. En oude en nieuwe werken over lit.-gesch. Ook Menne ontging deze Duitsche invloed, a.w. 17.

6) Zie o.a. Br. II 3 (1773).

7) Voorr. vert. Mendelssohn 20.

8) Met nog den oud-leeraar der Doopsgezinden P. Fontein, wiens grootheid thans wel wat in het duister schuilt, als toen reeds voor V. Wijn (V.W.a.V.G. 17-1-67). De ‘;Aristarchus’ voor D. Smits, later voor Van Merken, in hoogen ouderdom nog een eerste autoriteit voor den jongen Bilderdijk. Vol belangstelling voor het werk van Huizinga Bakker en van Huydecoper. Hemsterhuis zijn geliefde leermeester. Jo. de Bosch en Wyttenbach zijn goede vrienden. Deelnemend in het Latijnsche genootschap van Burman. In relatie met Ruhnkenius, Valckenaer, Schrader, en Bentley. Zie o.a. Kollewijn, Bilderdijk I 91 vlg. Van Vloten, Bloeml. Proza 18e E. 261 (Burman a.L.v. Santen).

[p. 199]

kunnen doen aen eene Natie, waeronder men geboren is’¹⁾.

Van rechts-studie bemerken we weinig of niets²⁾, ondanks Ten Hove's waarschuwing ‘ne deliciis hisce humanioribus assuetus, juris studium aridum nimis et jejunum tibi fingas’³⁾. Om een promotie daarin, aders niet ongebruikelijk na een vrijwel uitsluitende studie der letteren, maakt hij zich niet moeilijk, al opent die beter uitzichten dan de Muzen- en schooldienst⁴⁾. Trouwens, toen Van Goens toch later nog plotseling in de regeering en politiek geraakte, kostte het maar een vriendenwoord, om hem het doctoraat in de beide rechten honoris causa te verwerven van den senaat⁵⁾.

Wel bestudeerde Van Goens naast de klassieke oudheid ook de geschiedenis; men verwacht niet anders van een geliefd leerling van P. Wesseling.

1) Br. I 265 (5-7-68, maar 't gaat over opstellen van 1765-66). Vgl. 265, 217. En N. Bijdr. II 553.

2) Toch zal hij er niet geheel vreemd aan zijn gebleven. Vgl. boven 162 n. 6. Hs. no. 1562 Univ. Bibl. Utrecht bevat afschrift d. V.G. van Scaliger's collatie van een ouden juridischen tekst. In de lijst van hss. van V.G. in Kon. Bibl. komt voor: Excerpta ex dictis P. Wesselingii ad Heineccii Elementa J. Natur. et Gentium. Ook elders in zijn schriftelijke nalatenschap vindt men aantt. uit het Rom. recht. Dat hij zich na 1776 als magistraat van inheemsch recht flink op de hoogte trachtte te stellen, blijkt overvloedig uit genoemde hss.-lijst, uit zijn brieven, en zijn werken.

3) Br. I 136 (18-4-64).

4) Vgl. boven 77. - Een dergelijk geval in de brieven van P. Burman Sec. aan L.v. Santen en diens vader. B. zelf had er zich indertijd toe gedwongen. V. Vloten a.v. 255 vlg.

5) ‘Lubenti animo ac paribus suffragiis.’ Aan Tydeman de officieele ‘creatio’ opgedragen; 21-2-1777. Onder papieren V.G. een briefje, en n.h. sch. extract uit Senaats-notulen dienaangaande.