Bijlage III - Beschrijvingen
Bijlage IIIa
Handschrift kolonel A. van Broekhuysen, De beschrijving der stad en lande van Breda (1734-1738).
Uit hoofdstuk 13:
Graav Hendrik van Nassau in het jaar 1527. als Generaal des kysers onder Hertog Carel van Bourgondien Roomen stormenderhand ingenomen had, en die stad door het leger geheel uytgeplonderd was (:als in de Hyervaarden geschreven sal worden:) nu wederom tot rust gekomen, nam voor om sig een prachtig Hof te bouwen, besorgende daar toe de beste italiaanse konstenaaren in die tijd. De aanteekening ter Griffie toond aan, dat den Bouwmeester is geweest signor Bologne italiaan.
in het jaar 1530. Heeft Graav Hendrik den bouw van syn Hof begonnen, liet daar toe de helft aan de noord sy, met de twee hoek=torens, van heer jan van Polanen afwerpen, en heeft uyt den grond de noord sy met de voorpoort volbouwd waar boven in de kroonlijst gesneden staat HENRICVS. en de Groote Saal agter is door hem geheel volmaakt, en den konstigen Trap om van het Binnenhof daar opte koomen, en de Capel agter tegen de Saal ten deelen. buyten het hof is door hem gemaakt den Grooten watermoolen, waarvan een lang en smal gebouw quam zuydwaars voor het hof met Graft en poort en wagthuijs om het hof te decken, was na de binnesyde een Gallerij, en voorsorgd [voorborgd?] met wooningen voor besetting en dienaaren, was onderkelderd, waarvan den ingang nog te sien is niet verre van de Poort des Magasyns. ... aangevangen desen bouw sloot het Hof tot tegen de Gallery na de stad by hem met de poorten, het steene Bolwerk en syn wooning ook gebouwd als ook de sluys met de twee Torens tegen de Haaven. buyten het kasteel is by... gebouwd de Kaatsbaan met de stal daar aan het Hoveniers huys en het huys in het Valkenberg verbeeterd. en om dat desen Graav Hendrik in 't jaar 1537 is overleden so is desen nog onderhanden synden bouw door syn soon Prins Rene de Chalon volbouwd, te weeten de Capel met den Trap aande Saal, het Wapenhuys of Magasyn, Hoveniershuysen in 't Valkenberg, met de verbetering desselvs.
volgens aanteekeningen. men geevd voor dat Graaf Hendrik syn voorneemen was om dit Hof agter de Groote Saal te vervolgen gelyk het voorste nu is, so dat die Saal met de Capel in het midden soude gestaan hebben ook tegen een Binnen hof gelyk voor is, en een geloovaardig man heeft my versekerd een afteekening daar van gesien te hebben als syn Hoogheid, en kort daarna Koninglyke Majesteid van Groot Brittangnien een overleg maakten om desen tegenwoordigen bouw aan te vangen.
doch Prins Rene heeft desen verderen bouw gestaakt, om dat hy syn leeven in onvermoeyde helden daaden, en meest buytelandse oorlogen doorgebragt heeft, tot dat in 't jaar 1544 kwam te sneuvelen. Prins Willem den eersten, Prins Maurits, en Prins F. Hendrik sijn door de Nederlandse beroerten belet. Prins Willem den tweeden is vroeg gestorven,
in het jaar 1686. heeft Prins Willem den derden, (: twee jaar daarna koning van Groot Brittanien:) de Zuyd sy van Heer jan van Polanen afgebrooken en het gebouw vervolgd op die selvde gedaante als dat van Graav Hendrik het geen door het afslypen der steenen en ingevoegde kalk als nieuw gemaakt wierd, eenige vensteren verset so veel so veel den Bouw toe liet, de schouwpijpen even matig en als het nieuwe veranderd, behalven een die ten noorden de poort staat en van geslagen rood koper is in gedaante als een vaas welke om syn vreemd, en voor konstig maaksel is gebleven,
de saalen van dien bouw syn alom door timmerd maar haar solderingen met haar oude konst gebleven, als ook deselvs gallerij die van verglaasde steenen, en in yder een oog geschilderd is. de groote saal wierd ook in syn bekleedsel veel vernieuwd en met lantarens verciert, de buijte steenen van den nieuwen bouw syn alle op eysere plaatsen geslepen gelijk sulks gesien hebben, de wooningen en wagthuys die hetselve vande watermolen tot de gallery na de stad, dekten sijn afgebroken ende graft gevuld, en die plaats is voor het kasteel in een groot Buytenhof veranderd, de Lindeboomen die daar stonden synde beste uytgegraven, de kruynen afgesaagd en tot een halfrond voor het Hof geset, de wal tegen het Valkenberg is wynig verlaagd om een ruym gesigt te hebben, de Brug tegen de stad is wegens ouderdom afgebroken en vernieuwd. syn gedaante was groots ... [?] steene zuylen en een eysere balie, in het midden een verdekte eerboog voor en agter met een poort, en op de syden van gelyke diepten een wagthuijs over het water, dat ten oosten was wat grooter en voor het gemeen komende van het dak der Boog na beneden als twee neerdaalende vleugels van een gevel, boven op de twee hoeken des daks stonden Romynse wapen zegen praalen, en alles was na de oude bouwkunde seer cierlyk gemaakt en met lysten en beeldwerk gesneden. aan het begin, tegen de stad was aan alke syde een groote vierhoekige zuijl met een leevens groote sittende grynsende Leeuw, dit alles was van eykenhoud wit gevervd, den leeuwen in haar bek rood en de poorten met den boog van binnen en vensters der wagthuysen rood. welke verandering en volbouwing wy in onse teederste jeucht gesien en ten deelen noch de geheugnis hebben.
korte beschrijving van den tegenwoordigen stant des koninglyk Hof en kasteel. dit Hof is een vierhoekig gebouw uyt het water op gebouwd, heeft voor een swaare Brug met steene geslingerde Pylasters en Leuningen, de Poort of ingang is als een spitsen gevel met pijlasters en croonlysten opgebouwd van Blaauwen steen gevuld en boven hoog op geciert van witte B ... [?] steenen. op elken voorhoek heeft dit hof (van voor [doorgestreept]) een klynen Toren die [stond: dat op] de hoekkamers cabinetten geeven. ... [?] onder en boven:
doorgestreept) alle de vensteren is een lyst van witte steen de cousynen van vensters en dakvensters syn van diesteen cierlyk opgemaakt en het geheele gebouw is daar van uyt het water tot de eerste vensteren opgebouwd. en de buytenkant des Grafts is daar van met een lyst op syn muur gedekt en met een eyser hecken beset.
als men de Poort van dit hof ingaat komst men op het binnenhof dat een groot vierhoekig Plyn is seer fraay met klinkard steenen op sijn kant, gevloerd, recht over vertoond sig den heerlyken en door konst vermaarden Trap met syn hoogen voorgevel Cierlyk van witte steen gebeeldwerkt met blaauwe steene lysten, leuningen en trappen onderschraagd met bl zuylen vande selve steen waar langs men op veele plaatsen, so van voor, ter syden en agter na boven kan komen op de Groote Zaal. voorts so steunt dit hof rondom dese plaats op blaauwe steene zuylen, waar agter een breede gallery boven verwulft, en met blaauwe steene gevloerd van waar men in de beneden kamers kan gaan en aan weder syden onder de Zaal eynde [?], boven is ook soo een gallery maar tuschen de Zuylen [stond: Pylaaren] met roode gebakken steenen gevuld en vensteren daarin, en tussen welke gallery aan beyde syden opde groote Zaal komt.
de Zuijlen verheven met beeldwerk van witten steen spits na boven uijt gewerkt [...: doorgestreept].
De Groote Zaal die so [groot: doorgestreept] lang is dat sy het agter deel van dit hof sluijt, heeft al elke syde na buyten op een wyse gemaakt een cierlyken hoogen spits op gaande gevel met witte lijsten en beeldwerk ondersteund den selven met syn gewulfsel op blaaw steene zuijlen waar onder de zuylen der benedenste Gallerye, boven gemeld, aan elke syde vervolgen en den muur der zaalen, waar agter ten noorden den Castellein syn verblyv heeft en ten noorden is altyd voor den [...: doorgestreept] en keuken gehouden. [...: doorgestreept] onder dese Gallery heeft tot in het begin deser eeuw den wagen gestaan daar syn Hoogheid Prins Willem den tweeden in syn jonkheid met [?] uyt Duytsland gekomen is. was seer verwormd en vervallen en daarom in de stallen geset en ik verneem niet waar die oudheid gebleven is had hem anders wel alhier willen afgebeeld vertoonen. in onse kindse jaaren hebben wy daar veelmaal ingeseten gelyk kinderen doen, so dat ik nog eenig geheugen heb. den selven geleek seer veel na een verdekte Postwagen met een langen dissel, de raaden laager en wyder spoor. rood geschilderd vol verheeven loofwerk verguld, het overkleed vergulddoek, gespannen over vergulde Beugels van hout. de voetbank voor den
Auteursrechtelijk beschermd
