Het paleis van Hendrik III, graaf van Nassau te Breda

[p. 422]

Bijlage II - Reisverslagen

Bijlage IIa
juli 1537 Journaal Cornelius Ettenius, secretaris van Vorstius.

Bezoek pauselijk nuntius Petrus Vorstius, bisschop van Acqui in Noord Italië en tevens pastoor van Breda.
Die lunae xvja, R.D. nuntius mane equitavit versus Bredam, quae aberat octo milliaribus; meridie quievit in quodam pago qui erat in medio itinere. Ad Bredam praemiserat suum magistrum domus, et quia eo die D. comes de Nassau versus Steenberghen ascenderat, adventu R.D. nuntii intellecto, rediit domum, et praemisit obviam scultetum oppidi Wigardum. Venerunt etiam obviam omnes canonici pedites. Valde reverentur R.D. nuntius ductus fuit ad castrum, et ibidem hospitatus, in quo, quia multum aedificabatur, nos alii hospitari non potuimus, tametsi sit maximum.	Maandag 16 juli (1537) reed de Eerw. Heer Nuntius vroeg in den morgen (van Antwerpen) naar Breda, een afstand van 8 mijlen; om twaalf uur nam hij rust in een dorp, halfweg. Hij had zijn hofmeester naar Breda vooruitgezonden. De Graaf van Nassau was dien dag naar Steenbergen vertrokken, maar keerde, op het bericht van de komst van den Eerw. Heer Nuntius, huiswaarts en zond dezen den stadsschout Wigard tegemoet. Ook alle kanunniken gingen te voet den weg op. In statigen optocht werd de Eerw. Heer Nuntius naar den burcht geleid en daar gehuisvest, waar wij overigen echter niet konden onder dak gebracht worden omdat men druk aan het bouwen was.
Eodem die paulo post R.D. meus ivit salutatum dominum et dominam, qui erant ex alio latere castri, ubi aliquali colloquio habito, dominus rediit cum episcopo ad coenam.
	Dienzelfden dag ging mijn Eerw. Heer, kort na zijn aankomst, den burchtheer en de burchtvrouw, die in een anderen vleugel van het kasteel huisden, begroeten; na een onderhoud over onverschillige zaken keerde de graaf met den bisschop terug om te middagmalen.
Die martis xvija, R.D. nuntius mane accedens dominum marchionem ivit cum eo ad secretariam, admissis ibidem nobis quinque aut sex, fecit officium intimationis praesentando breve SS. domini nostri una cum exemplaribus tam indictionis quam prorogationis bullarum, colloquens diutissime cum eodem, sed secreto; quid responderit non bene scio, nisi quod cum sollicitaremus recognitionem, respondit, quod, quia esset subditus et vassallus Caesareae Majestatis, et non esset dominus in solidum, sicut illi duces Germaniae, non posset dare aliud responsum, nisi quod faceret sicut Caesarea Majestas, et quod juvaret hoc concilii negotium quantum posset, et non dedit recognitionem. Perfecto officio cum domino, qui ibat, innitebatur baculo, sed ut plurimum faciebat se portari, quia multum laborat ex crure. Is, qui habet filiam suam notham uxorem, deduxit R.D. nuntium circum moenia castri ad videndum singula, et in primis moenia ex terra; aggeres sunt valde fortes, et potissima fortitudo totius castri videtur in eo consistere, quod habet aquam maris Oceani quotidie adfluentem et discedentem, servatis ex illa profundis fossis. In quator angulis castri sunt quatuor fortalitia seu turres valde fortes et commodae ad defensionem, in medio est domus ampla armorum egregie instructa magnis tormentis, sub ea domo est mola quae adfluente et discedente aqua molit, quae tempore necessitatis valde commoda esset. In medio incepit aedificare domum praecipuam seu palatium quadratum valde magnificum, ad quod priusquam perveniatur transeundi sunt tres pontes, tot diversae sunt fossae; super portam primam introïtus castri est valde elegans ambulacrum, et ex latere turris magnifica. In summa est fortissimum et simul amoenissimum castrum quod adhuc viderimus in tota Germania; bene vidimus amoeniora et quaedam fortiora praesertim in rupibus, sed amoeniora et fortiora simul non vidimus. Circum castrum facit valde aedificare, videlicet stabulum equorum et domum balneatoriam, et sicut dominus est inclinatus ad aedificandum, ita omnes cives faciunt pulcherrimas domos novas, nam veteres fuerunt combustae ex proprio igne ante tres annos usque ad mille. In prandio R.D. nuntius splendide fuit tractatus cum domino et domina, erantque ibi aurea pocula tam magna et pretiosa quam adhuc non videram. Domina ipsa mulier adhuc est integra, erat valde procera et obesa ac magnifica, habens plurimos nobiles pro sua curia, diciturque valde affecta studiis, et propterea secum habet D. Ludovicum Vives, doctissimum oratorem. Nos etiam fuimus splendide tractati; post meridiem vidimus hortos valde elegantes. Vespere rursum comedit una cum domino.
	Dinsdag 17 Juli ging de Eerw. Heer Nuntius in de vroegte naar den Markies (lees: Graaf) en begaf zich met dezen naar de kanselarij, waar hij, in tegenwoordigheid van vijf of zes onzer, zich van zijne opdracht kweet door overhandiging van een brief van Zijne Heiligheid, onzen heer, benevens van een exemplaar van de bullen van oproeping en verdaging. Het onderhoud tusschen beiden duurde zeer lang, maar was geheim. Wat hij (de graaf) dan ook geantwoord heeft, weet ik niet nauwkeurig, behalve dat toen wij een verklaring vroegen, hij tot bescheid gaf, dat aangezien hij onderdaan en vazal was van Zijne Keizerlijke Majesteit en geen rijksvorst, zooals de Duitsche hertogen, hij geen ander antwoord kon geven dan dat hij zou doen zooals Zijne Keizerlijke Majesteit en dat hij de belangen van het Concilie zooveel mogelijk zou bevorderen. Een verdere verklaring gaf hij niet.
	Na afloop van het onderhoud met mijnen Heer, die te voet ging, leunde hij (de graaf) op een stok, schoon hij het liefst in een draagstoel zat, daar hij veel leed aan het been.
	De man, met wien zijn bastaarddochter gehuwd was, leidde den Eerw. Heer Nuntius de vestingmuren rond om hem alle bijzonderheden te laten zien, vooral echter de aarden wallen. Die wallen zijn bijzonder sterk en de hoofdkracht van de geheele versterking schijnt daarin te bestaan dat er dagelijks eb en vloed van zeewater is, waardoor de grachten op diepte worden gehouden.
	Op de vier hoeken zijn vier sterke bastions of torens, die gemakkelijk te verdedigen zijn. In het midden is het ruime tuighuis, uitstekend voorzien van zwaar geschut. Onder het tuighuis is een molen, die bij opkomst en verloop van het getij maalt, wat in tijd van nood van groot nut kan zijn.
	Hij laat nu in het midden een vierkant prachtig hoofdgebouw zetten, het zoogenaamde paleis. Om dit te naderen moet men over drie bruggen gaan, zooveel verschillende grachten zijn er. Boven de eerste poort aan den ingang van den burcht is een zeer sierlijke wandelplaats, terzijde van een prachtigen toren. Kortom, het is de sterkste en tevens de fraaiste burcht, die wij tot nog toe in geheel Duitschland zagen; wel zagen wij er, die fraaier waren, en die sterker waren, vooral die op rotsen waren aangelegd, maar fraaier en tegelijk sterker zagen wij geen enkele. Om den burcht heen laat hij geducht bouwen, namelijk een paardenstal en een badhuis, en doordat de graaf zulk een liefhebber is van bouwen, zetten ook alle burgers mooie nieuwe huizen, want voor drie jaar brandden tot duizend oude woningen bij één brand af.
Die mercurii xviija, R.D. nuntius ivit ad missam ad collegiatam, venientibus obviam canonicis, ad quam tanto libentius ivit quia est plebanus ecclesiae, et fuit per multos annos. [...]
	Aan het ontbijt werd de Eerw. Heer Nuntius in het bijzijn van den graaf en de gravin kostelijk onthaald; er waren gouden bekers zoo groot en zoo kostbaar als ik nog nooit had gezien. De gravin zelf is een vrouw nog in haar volle kracht, rijzig, gevuld en statig; zij heeft een stoet van edellieden tot haar dienst en heeft den naam van ijverig beoefenaarster der wetenschap; daarvoor heeft zij Ludovicus Vives in haar gevolg, een zeer geleerd letterkundige. Ook wij werden kostelijk onthaald en in den namiddag brachten wij een bezoek aan de bij uitstek sierlijke tuinen. 's Avonds at hij (de nuntius) weder in gezelschap van den graaf.
Uit: Nouv. Mémoires de l'Académie roy. des sciences et belles-lettres de Bruxelles, dl. 12 (De UB te Leuven bezit een afschrift van dit reisverhaal); vertaling uit: Roest van Limburg (1904), 55-57.
	Woensdag 18 juli ging de Eerw. Heer Nuntius naar de mis in het collegiaal, door de kanunniken afgehaald; hij ging daarheen te liever omdat hij plebaan der kerk is en vele jaren geweest is. 's Middags onthaalden de deken en het kapittel hem met groote eere. [...]

[p. 423]

Bijlage IIb
Calvete de Estrella, 21 september 1549.

Le vingt-et-un Septembre le Prince partit de Berg-op-Zoom et alla coucher ce jour à Breda, où il arriva assez tard et fut magnifiquement reçu par Guillaume de Nassau, prince d'Orange et comte de Nassau, seigneur de cette ville de Bréda. Sur le Marché qu'il traversa pour se rendre au palais on voyait, entre autres ébattements, un chameau sur le dos duquel étaient juchés six petits pages armés de toutes pièces sauf le casque, remplacé par une toque d'écarlate, l'épée au poing, s'escrimant à tours de bras contre un géant et une géante formidables qui dansaient au bruit cadencé des épées. On n'avait fait ni arcs de triomphe ni inscriptions, mais il y avait beaucoup de feux de joie dans les rues et sur la place. Bréda est une fort belle ville traversée par la rivière de la Mercke. Le prince d'Orange y fait sa principale résidence, dans un palais fortifié où l'on traverse cinq fossés pleins d'eau avant d'arriver à la cour d'honneur, et qui fut reconstruit et agrandi par le comte Henri de Nassau; l'arsenal entouré d'une eau profonde est un des meilleurs du pays, garni d'une bonne et nombreuse artillerie aux armes de Dona Mencia de Mendoce, marquise de Zenette (Cânette). Le soir de son arrivé le prince fut somptueusement traité [...].	De eenentwintigste september vertrok de prins [Filips II] van Bergen Op Zoom om die avond te overnachten in Breda, waar hij redelijk laat aankwam en groots werd onthaald door Willem van Nassau, prins van Oranje en hertog van Nassau, heer van deze stad Breda. Op de markt die men oversteekt om bij het paleis te komen zag men, temidden van andere gebouwen, een kameel op wiens rug zes kleine pages zaten die geheel bewapend waren (alleen de helm was door een scharlaken baret vervangen), met een degen in de vuist, die uit alle macht naar een geweldige reus en reuzin schreeuwden die dansten op het ritmisch geluid van degens. Men had geen triomfbogen noch inscripties gemaakt, maar er was wel veel vreugdevuur in de straten en op het plein. Breda is een zeer mooie stad die door de rivier de Mark wordt doorkruist. De prins van Oranje heeft er zijn hoofdresidentie, in een versterkt paleis waar men eerst vijf grachten vol water oversteekt voordat men bij het voorplein komt en dat herbouwd en vergroot was door graaf Hendrik van Nassau; het arsenaal omgeven door een diep water is een van de mooiste van het land, voorzien van een goede en omvangrijke artillerie met de wapens van Dona Mencía de Mendoza, markiezin van Cenete. De avond van zijn aankomst werd de prins overvloedig onthaald [...].
Juan Christoval Calvete de Estrella, El Felicissimo Viaje d'el Muy Alto y Muy Poderoso Principe Don Phelippe, Hijo d'el Emperador Don Carlos Quinto Maximo, desde España a sus tierras dela baxa Alemaña: con la descripcion de todos los Estados de Brabante y Flandes, Antwerpen, 1552 (hier uit: ‘Le très-heureux voyage fait par Don Philippe &ca’, Publ. de la Société des Bibliophiles de Belgique, 1873-1884, nr. 7; Roest van Limburg (1904), 67-68).

Bijlage IIc
Adam Samuel Hartmann (1657-1659)

Nachmittag aber gingen wier mitt ihme spazieren, sonderlich umb die stadt auff dem schönen, lustigen wall, kahmen auch in das casteel, welches ein herliches schloss ist, fest, weil es tiffe graben hatt etc., aber auch magnificent gebaut, hatt einen platz, aber sonderlich schöne leuben u[nd] darnach ein kirchel u[nd] davon einen geflieseten platz mitt vielen seulen u[nd] gewelbet etc.

Uit: R. Brümers, ‘Tagebuch Adam Samuel Hartmanns über seine kollektenreise im Jahre 1657-1659’, Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen (14 (1899), 241-308, 15/1 (1900), 95-160, 15/2 (1900), 203-246) 15/1 (1900), 108.

Bijlage IId
M. de Monconys, 1665.

Le 29. nous partismes à 9. heures, & fusmes iusques à deux heures, & demy à faire les 4. lieües restantes iusques à Breda, où il fallut demeurer à la porte iusques apres les 3. heures qu'on eust monté la garde apres le presche, pendant lequel elle demeure fermée. La Ville est située en plaine campagne, où deux petits ruisseaux qui se ioignent tout contre les murailles, passent au milieu, & font moudre un moulin du Prince, & un à battre les draps, & les peaux quí sont ioignant les rempars, lesquels sont beaux, & bien plantez. Il n'y a que trois portes qui sont toutes dans le flanc des bastions, & ont au devant des doubles demy-lunes, ou plustot une demy-lune couppée en deux pieces, avec des pontleuis pour passer à châcune, & un autre pour entrer dans la Ville, laquelle est assez petite d'enceinte, & n'a pas gueres plus de la moitie de basty, le reste estant en iardins. Il y a 13. bastions: devant toutes les courtines, il y a de doubles demi-lunes; en quelques endroits des ouvrages à corne, & tout au tour en forme de palissade une haye vive double, qui fait une fausse braye. Enfin il n'est pas de Places mieux fortifiées n'y plus regulierement, ny qui ayẽt de si beaux dehors.

Uit: Journal des voyages de M. de Monconys, Lyon, 1665, tweede deel, Voyage d'Angleterre, Pais-Bas, Allemagne, & Italie, 125-126.

Bijlage IIe

Een in 1668 ondernomen plezierreis door Balthasar II Moretus (‘van het beroemde Plantijnsche Huis’) met zijn zonen Balthasar III en Jan Jacob naar ondermeer Noord-Brabant.

[...] gongen naer den ombijt besichtighen het hof casteel ende hovinghen van Nassauwen. Het casteel is ghehelyck in het water, boven de poorte van het selve staet de wapen van keyser Caerel met het devies van plus outre. Op de vestigen staen twee stercke bolwercken me tien canons. Daer naer gongen in het hof welck dat noch onvolmaeckt wesende verciert is met vele galerijen van Pilaeren dry stagien hoogh ende op de pletse staet eenen trap in forme van Arcus Triumphalis. Daernaer sagen de seer groote sale in welcke dat den vrede tusschen Enghelant ende Hollant ghesloten is. Daer neven passeerden door de eet salet ende slaepcamer van den Prins in welcke dat op een turcksche tapijte stont een schoon root Flewele leddecant, de balcken waren seer constich geschildert ende vergut [verguld], neven dit staet een fraey gloriettien [blijkbaar de noordoostelijke hoektoren] vol gelasen ende vele ander camers ende galerijen.

Uit: M. Sabbe, ‘Reis de Moretussen door Hollandsch-Brabant in 1668’, Taxandria. Tijdschrift voor Noordbrabantsche Geschiedenis en Volkskunde, (1924), 33-40, 78-84 (81-82).

Bijlage IIf
Southwell, 1696

The King has here [in Breda] a very fine House. He has built a very good apartment equal to that at Windsor, tho' not soe large. There are 4 or 5 Rooms one within another very handsom, and the hangings have the Prince & Princesses of the Kings Family wove in them all on Horseback. His Maty. & the late Queen's Pictures were making at Brussels; to continue it.

There is one of the largest Halls I have seen which stands upon Pillars, and the Stair Case going up to it, is a very good Piece of Architecture. The Gardens are very well, The Ramparts serve as a Tarrass walk, and there is a pretty Grove, where 'tis pleasant walking in hott weather. All this Ground of the King has a great Ditch round it, and it serves as a Castle to the Towne.

Uit: Fremantle (1970).

[p. 424]

Bijlage IIg
Pieter Verbruggen (1735-1786): Journaal van een Reijs uit den Haag na Breda en 's Bosch, tot het verpagten der Tienden etc, 1767.

Princen Hof. Na den Eeten ging het Geselschap na het Princenhof, / dat, ofschoon ouderwets, een zeer fraai Gebouw is, en gemaakt / door Graaf Hendrik van Nassau, omtrent het Jaar 1550: // 6.

Zie Tirion, Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlanden, / 3de Deel, Pag. 209.

Men gaat over een brug, door een Poort van de Ordo com- / posita, waar boven het wapen van Oostenrijk met de spreuk / Plus Ultra, dat is, nog verder; onder het zelve ziet men / het wapen van Nassau Orange, 't welk door een Engel vast- / gehouden word; boven op het Frontispice staan 3 beelden, die / juist geen opmerking waar dig zijn; door gem. poort komt / men op het Bassecour, 't welk fraai met Linde boomen be- / plant is: door een alleen van dezelve, heeft men een zeer / schoon gezigt op de Stads wallen, die ook overheerlijk / beplant zijn: aan de linkerhand heeft men, bij het opkomen / het kasteel, waar van de Poort of Ingang van de Dorische / Order is, staande de Naam van Henricus tusschen de Triglifen / anders is het Gebouw na geene der 5 Orders gestigt, en selve / eenigsints van een Gottische smaak met smalle hooge vensters. / binnen in het kasteel vind men een grote vierkante plaats, / rondtom met gallerijen; tusschen de pilaaren zijn in gemetselt / fraaije Medailles, in steen gehakt en gebrontst; linksom door / de poort komende, vind men Theseus, Licurgus, Solon, Themisto-/ cles, in de hoek een Ornament, Alcibiades, Pelopedas, Aristides, / Pirrhus, Lisander, Alexander Magnus, Phocion, Demetrius Mac., / Dion Sirac., Hannibal, Simon Athen., Aratus, Demosthenes, / Plutarchus, tegen over de poort volgt hier op, de trap, die / van een seltsaame, hoewel konstige constructie is; aan de / andere zijde van deze opgang vind men de Medailles van / Seneca, Octav. Augustus, Galba, Antonius VIII, Cicero, Otto, / Julius Caesar, Pompejus, Sertorius, Sulla Cons., Tit. Quintus, / Flaminius, M. Cato Porcius, Marcellus, Pulus / Aemilius, in de hoek Constantinus Pater & Filius, Q. Fabius Max, M. / Furius Camillus, Publicola & Romulus. / Deze Anticques met vermaak besigtigt hebbende, gingen wij / langs bovengem. trap na de groote Saal, die de breedte van / 't gantsche gebouw beslaat, zijnde na gissing 36 vt breed, / en 156 vt lang, waar in 16 lantaarns en 3 kroonen hangen: / tegen over den ingang is een kleine Capel, die niet veel bijson- / ders in sigh bevat. / Opkomende op gemelde Saal, gaat men links af door een / suite van 5 Apartementen, waar van het coup d'oeil, na de / voorzijde van 't Kasteel, admirabel is: in deze vertrekken / vind men de Familie van de Graven van Nassau in ouder- / wetsche Tapijten, die ofschoon sterk verschoten van couleur, nogtans // niet 7. onaardig zijn; in het eerste apartement vind men: 1, Adolphus / Comes de Nassau, Romanor. Imper. Obiit Ao. 1298, Uxor Imagin de Limburg, / 2. Otho Comes de Nassau, Obt. 1292, Uxor Agneta de Hokenlo, / 3. Henricus Comes &c Obt. 1323 Uxor Aleidis de Asten Solms, Alten Solms / Arnspurck. 4. Otho, Obt 1369. Uxor Aleidis de Viande. / In 't twede Apartement, 5. Ioannes Obt. 1400, Uxor ...... de Marck / 6. Engelbertus Obt. 1442, Uxor Ioanna de Polanen. 7. Ioannes Obt. 1425 / Uxor Maria de Loon. 8. Ioannes Obt. 1516. Uxor Elisabeth de Hessen. / In 't derde Apartement. 9. Henricus, Obt. 1536, Uxor Claudia de Chalon. / 10. Renatus de Chalon. Comes de Nassau, Princeps Auriacus, Obt. 1544. / Uxor Anna de Lotharingen. 11. Giulielmus I, Comes de Nassau, / Princeps Aur. Obt. 1584. Uxor Lodovica de Colignij. 12. Philip. Giulielmus / Com. de Nass., Pr. Aur. Obt. 1618, Uxor Leonora de Bourbon. / In 't vierde Apartement, alwaar men een Troon geplaatst vind, / geborduurt met de wapens van Oranje Nassau & Engeland, ziet / men de Portraiten van Philips Willem van Nassau, Prince van / Orange en zijn Gemalinne Leon. van Bourbon; Maurits; & Fredrik / Hendrik met Amalia van Solms; de schoorsteenmantel is zeer / fraai gebeeldhoudt; op dezelve staan twee, bij uitnementheid, schone / beelden, de Vrijheid & de Godsdienst, exellent geteekendt, en / van een zeer goede smaak. In 't vijfde Apartement / staat een Lit d'Ange van Rood flueel met goud; de schoor- / steen is extra fraai gebeeldhoudt, door Joan Claudius de Cock / Ao. 1694, die waarschijnlijk het andere snijwerk ook gemaakt / heeft; voor gem. schoorsteen ziet men de vijf Sinnen, door / kindertjes vertoont; het Toorentje in de hoek bevat niets bij- / zonders. In een volgend Cabinet vind men twee zeer wel / geschilderde dessus de portes, verbeeldende Jagten van honden, / vogelen &c. hieraan komt een kleinder Cabinet, genaait / door Koningin Maria Stuart, op wit satijn met couleuren / zijnde ornamenten & in dezelve beeltjes, geëntoureerd van bloemen / aardig en kunstig gedaan; voor de schoorsteen is geplaatst / een spiegel, met een seer seltsaame gebeelthoudte Lijst, / zijnde een Circul, die rond draait in een, daar om geslingert, / Lint, alles van eijkenhout; hier op volgt een klein vertrek, / met wit satijn behangen, met couleuren gedrukt of ge- / schildert in Indiën; vervolgens een schoone grote Slaapkamer, / waar van het Ledikant & behangsel, alles door Koningin Maria / Stuart geborduurt is, waarlijk een grote blijk van de kundigheid / & naarstigheid van die brave Vorstin; hier door komt men / in een andere Slaapkamer, waar van het Tapijt, ofschoon / wat van couleur verandert, overheerlijk is, zijnde de // Historie 8. van Meleager en Athalante, na de schilderijen van de / grote Le Brun; voor de schoorsteen staat een Inscriptie, Hen- / ricus Comes de Nassau, zijnde de naam der Bouwheer of Stigter / van dit Hof. Het Cabinet naast deze slaapkamer is al- / leen een soort van doorgang om, aan de eene zij, in het Toorentje / aan de andere, in een zeer brillante Slaapkamer te komen, / waar van de Tapijten fraai zijn en een Romeinsche Offerhande / verbeelden, zijnde zeer goed van teekening, veel van 't anticq; / bezijden dit vertrek, is een seer soet Cabinetje, zeer gentil, / genaait door Koningin Maria, bloemetjes op wit satijn; uit / deze slaapkamer komt men in een 2e & 3e vertrek, dat grote / schone parade Apartementen zijn, met fraaije solderingen, ver- / ciert, die met ruiten & rosen een soort van Mosaïcq vertonen; / in deze eerste parade kamer zijnde heerlijke Tapijten, aparent / na teekeningen of schilderijen van Maas, dat uit de paarden / klaar te zien is; het eerste stuk verbeeldt Prins Willem / de twede & Gemalinne, in 't verschiet de Bataille tegen de Spaan- / sche tusschen Brugge & Antwerpen in 't jaar 1643. In 't twede / stuk Willem de 3e & Gemalinne, in 't verschiet de passage over / de rivier de Boïne in Ierland & de overwinning aldaar in 1690. / Het 3e Koning Willem de 3e & Gemaline, met de Bataille / tegen Koning Jacobus de twede in 1688. / In de 2e Parade Kamer zijn overschoone Tapijten, zijnde de / Verwoesting van Jerusalem door de Romeinen; de stukken / boven de deuren, verbeeldende de Historien van Coriolanus & / Scipio zijn niet veel bijzonders. Deze 3 parade Kamers / aan deze zijde van 't Kasteel, zijn iets meer in de moderne / smaak, als die van de andere, en door Koning Willem ge- / bouwt; zij maaken eene fraaije suite uit, wanneer men bij / de schoorsteen der grote zaal staat, daar men de tour / rond gedaan hebbende, weder in komt; men kan behalven, / in ieder apartement komen, door middel van een zeer wel- / gebouwde Gallerij, die op de plaats zijn uitzigt heeft; / zijnde de kelders alle gewulft, die onbedenkelijk fraai, / en met de uiterste netheid zijn gemetstelt. / Het Kasteel is met een dubbele Gragt omringt, de Wallen / rondtom leveren fraaije Gezigten uit; van agteren schijnt / het gebouw niet voltooit door de uitsteekende steenen; men / ziet agter het zelve een oude Tooren, men verhaalde ons, dat / zo lang de zelve staat, de stad Dordregt verpligt is aan de / wagt op 't kasteel turf te leeveren; aan de agter zijde zijn / 12 grote & uitstekende steenen geplaatst, ter nagedagtenis van 't // turfschip, 9. waar mede Prins Maurits de stad innam in 't jaar 1590; / deze steenen, die na gissing de lengte van 60 voet uitmaken, deno- / teeren de lengte van 't gem. schip, 't welk in 't jaar 1625, wanneer / de Spanjaards onder Spinola de stad bij verdrag wederom innamen, / verbrandt is, dog het roer is in een Magazijn, bezijden het Ka- / steel nog te vinden, wordende aldaar tot gedagtenis bewaart. / Men heeft hier op 't Kasteel ook een ronde Toorn, waar in / men in tijd van nood, koorn kan malen, door middel van 't water. / De Façade van 't Kasteel heeft haar uitsigt op een schoone / tuin, 't Valkenberg genaamt, dezelve bestaat in een wel aan- / gelegt bloemperk met standbeelden verciert, die egter niet / van de fraaiste zijn; en een schoon sterrebosch van extra / hoge bomen; aan de barrière vind men boven op de Wal een / Ipen boom, die men met zijn drien nauwlijks kan bevatten, & / dus wel 15 a 16 voet in desselvs circumferentie is; behalven / onder andere, ook nog een Essen Boom, die na gedagte wel 100 vt / hoog en zeer regt is.

Uit: G.C. Postma, ‘Met een Statencommissie op reis naar Brabant in 1767’, Handelingen van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant, 1943, 73-74.