De Rotterdamsche Hermes

[p. 41]

No. 11
Rotterdamsche Hermes.
Vrydag den 18 October 1720.

Ignorantia vero ingenii vitium est, quum quis ignorat quid facere debeat, aut dicere.
Quint. l.7.c.2.

SOkrates, d'Atheensche Filozoof, was gewoon te zeggen, dat hy dit zeker wist, dat hy niets wist: Se hoc unum scire, se nihil scire: waaruit blykt dat Stilzwygenheit de sauvegarde is van Onwetenheit. Een Italiaan zegt zeer aardig: Die iets weet weet genoeg, maar die weet te zwygen weet meer.

Assa sa chi sà, ma piu sà chi tacer sà.

Dit brengt Hermes in gedachten de fameuze Redenvoering van den Heer Pieter Burman tegens de Studia humanitatis, door den nalooper van St. Rochus, Dirk Smout (wat heerlyker naam is Smout!) overgezet, De Beschavende Geleertheit, en zulks met approbatie van den Auteur. Hermes is niet van voornemen t'onderzoeken of het een' getabberden Geleerden betaamt zoodanige stichtelyke Satyrâsin de werelt te voeren, of aan de Latynsche of Duitsche drukpers over te leveren, om als draaiborden alle markten en kermissen af te loopen; maar wilde dit alleen den bewusten Heer Redenvoerder met groote submissie wel gevraagt hebben, of die overzetting, van Beschavende Geleertheit, nader aan de kracht of energie van die twee Latynsche

[p. 42]

woorden is verknocht dan de vertaling van den heer Hooft en andere, die zoo beschaaft en met zoo vele moderatie veroordeelt worden. Het woort Humanus is (volgens een Schryver van crediet) quod habeat circa homines amorem & miserationis affectum. Unde humanitas dicta, qua nos invicem tuemur. Hier wort wel gezegt, dat 'er liefde en medelydzaamheit vereischt wort om malkander te beschermen, en zoo voorts, maar niet een woort dat naar Beschaaftheit riekt. Het vaersje van Ovidius, 't geen als een Campioen of Voorvechter van zyn Ed: wort geallegeert om de Beschaaftheit te mainteneren, kent geene beschaaftheit, maar wel humaniteit:

-----Ingenuas didicisse fideliter artes
Emollit mores, nec finit esse feros.

De wetenschap van goede konsten maakt menschen gedwée en tam, en onderscheit hen van 't wilt gedierte; maar beschaaft ze niet; want als mak en gedwee te zyn iemant beschaaft, kon de Heer Professor een' Beer, die, om zyne gaven te vertoonen, door zyne Heeren en Meesters omgevoert wort, of een' Lybischen Woutkoning, benevens een Tieran van Hirkanien, desgelyks beschaaft noemen, of den Floridaschen Prins Illa Cadego, die zich in den Doele gansch fatzoenlyk met lepel en vork wist te behelpen.

Zyne Professorale Eerwaerdigheit considerere eens of 'er tusschen Geleertheit en Beschaaftheit geen groot onderscheit is, dewyl zeker Vorst een' Geletterden of Getabberden, die op ver na de beschaaftste niet was, met dit zeggen reprocheerde, dat een man, welke toeneemt in geleertheit, en afneemt in levensmanieren, meer verliest dan wint.

Qui proficit in studiis, & deficit in moribus, plus deficit quam proficit.

De Grieken verschillen niets van de Latynen omtrent het woort Humanitas: zy schryven φιλανθρωπια (liefde voor den mensch) samengestelt uit φιλος (liefde) en ἄνθρωπς (een mensch). De Italiaan schryft, humano, benigno; de Spanjaart zet een a voor een o, Cosa humana y benigna; de Franschman humain, waar van les humanités, doux, en zoo voorts; de Engelschman gracious, enz. Zou een Nederlander niet lagchen als hy aan een Engelsman, die Nederduits verstont, vroeg: Wat beduiden die woorden, OUR GRACIOUS SOUVEREIGN?

[p. 43]

en de ander repliceerde: Onzen beschaafden Konink? Het woort beschaaft, dat de Franschen poli of politesse noemen, is slechts applicabel op Hovelingen, of persoonen die door een grondige werelt- en menschkunde zich zoo geschikt in den omgang met beider Sexen weten te gedragen, dat zy niets ter hant nemen 't geen iemant aan eer of fatzoen kan beledigen of kwetzen, en by gevolg altoos aangenaam zyn en blyven. Hoe verschillig nu de praktyk van de Theorie van Beschavende Geleertheit in den Auteur van die Redenvoering is, zal Hermes overlaten aan de serieuse reflectien van de onpartydige Lezers, welke de Voorreden en Redenvoering van den heer Burman hebben doorbladert. Dit alleen zal hy 'er byvoegen, dat het ten hoogsten onbeschaaft aan een vermaart Professoor is, een' geveinsden Janus Bifrons (dag en nacht) of de kruik met twee ooren uit te hangen, om, na hem uit het vergulde Farizeeusche honigpotje vol achting wat om den mont gesmeert te hebben, het blaadje om te wenden, en dien grooten Hooft, dien Nederduitschen Tacitus, als een andere Saul, in zyne dootbus te willen storen, onkunde der tale aanwryven, en zyne weergalooze Overzetting met ongewyde handen verscheuren; en zulks juist in eene Redenvoering, welke zelve zoo lam en gebrekkig is, dat men zich in duizent bochten dient te wringen om de echte kracht van twee Latynsche woorden te vinden, op wier fundament nochtans het gansche literale Gebou van zyne Waerdigheit gesticht is. Doch nu een praatje van de Schoonheit.

Deze is, volgens het gevoelen van Hermes, de allergevaarlykste snaar, om, zonder den strykstok van ongemeene loftuitingen, te worden aangeroert. Waarachtig de Dames hebben het recht aan hare zyde of waar je wilt, want de gebaarde Tirannen, de Mans, veranderen alle in gebore Engelschen, dat is, door het recht van eerstgeboorte zitten zy schrylings over de zwakheden van die fulpe Lammeren heen. De Vrouwen is immers het minste bewint niet gegeven in eenige Regeering; geen waerdigheden in het Kerkelyke; geen administratie in Ampten; geen deelgenootschap in geheime handelingen, noch geene applicatie tot de wetenschappen. De Filozofen verbieden haar de Wysbegeerte; d'Advokaten de Rechtbank, en de Mahometanen sluiten haar uit het Paradys. Die van Athenen (dewelke mê weinig wezen van de naakte Waarheit hadden) verboden haar den inkoop van eenige koopmanschap boven de waerde van een

[p. 44]

maatje Haver, (van wat natuur die geweest is, zou men by den Kramer met de hondert brillen konnen vernemen, dewelke eertyts lustig op de Beurs van d'algemeene Haverkist heeft genegotieert) en de zachtzinnigste van het Genus Masculinum kakelen, dat de ondeugt des mans beter is dan eene vrouwelyke weldaat:

Van Adams eeu en Sampsons kracht,

En Davids zilte tranen,

Van Salomon (schoon 't gout van Ophir Saba bragt)

En Job, die 't booze spook zyn 's wyfs niet uit kon manen;

Een Peter, die zyn' Heer ('t is jammer dat men 't zeit)

Zoo laf verzaakte om eene meit;

Van Helenaas, Pandoors, van Mirraas, Dianiren,
Vergaart de man het groen om 't loffestoen te sieren

Der Juffers. Bartolus schreeuwt leelyk, wyl hy kraakt

Dees regtsgeleerde noten:

Voor goede Vrouwen is 'er nooit geen Wet gemaakt;

Want d'uitgebrande deugt is lang daar afgesnoten.

En Codrus voegt 'er by, schoon hem die zaak niet let,

Dat geen gewelf met zoo veel starren is bezet,

Geen zee met vissen, of met ongediert de bergen,
Als d'aard met Juffers, die en aarde en hemel tergen.

Dat 't vroulyk kalfsvlees ruim zoo taai is als de doot,

Waaraan een gulzig man by wylen ook kan stikken;
En dat..... maar zien zy maar twee bruine of blaauwe blikken,

Dan is 't: o hongersnoot;

Peccavi Mater! 'k heb gezondigt: 'k zal met tranen
De hennen paaien, spyt al d'ouwerwetsche hanen.

Ik zal, o Filida!.... 'k zal voortaan door berou

Geen' wierook branden, dan op 't outaar van de Vrou.

Het is Hermes leet dat 'er plaats ontbreekt om eenige woorden te wisselen met zyn' boezemvrient Argus, die als een eerlyk Aktionist goet gelt voor slecht schrift neemt; want het klein Slangemannetje verzoekt den grooten Brilleman te gelooven, dat, al was het Hollantsdiep geplaveit met Argussen, hy 'er geen waerder zou willen opvissen dan zyn persoon: derhalven blyft hy met zoo veel achting voor zyn Ed. als de geweze Pere Q**** voor de Bulle Unigenitus tot het uiterste heeft betuigt,

Hermes.

De Hermes wort uitgegeven, te Rotterdam by Joan Hofhout en Arnold Willis; Amsterdam Oosterwyk, Ratelbant en Rank; Haarlem van Lee; Leiden Knotter; Haag vander Burg; Delf Boitet; Dort Outman; Utrecht Charlois; Middelburg van Hoekke; Vlissingen Willegaarts; Goes Bakker; en Bergen op Zoom Overstraten.