Alaaf Kirchroa

Ing nui zamloeng i Kirchröatsjer sjproach

J. Reinard
Ing Krisboombesjeeróng óp de Holletsje Koel in de 80er joare

Wat woar dat vrui-jer in de auw tsiet ee vräue óp et Krisfes. En da bezóngesj van die jroeësse sjtröp, die nog tse jónk woare vuur tse wirke, evvel vuur alles im sjtand woare, wat va Jod woar verboane.

Krisbeum, die kank me doe bauw nit i Kirchroa; waal hauw jidder hoes zie kripje en hij en doa woare ooch liebhaber, die maachete ing krip wie 't hòf tsimmer.

Der Esser óp der Maat, der maachet er al va vunf jrosje en sjöafjere mit wol óp. Bij der Alberts koeët me al papiere ha va inne jrosje; die mónt me zelver oes-sjnieë en innee plekke.

[p. 40]

Weë doa nit aa kónt kómme, deë sjnieët ziech oes inne kalender ing Jeboert Christi, plekket ze óp inne kartóng en koam óp de aarieët tse sjtoa, in de middele jet kling hillieje en posjelaie ingelsjere der bij jezats.

Weë jing keëtseluuëtere hauw, die passend woare, maachet er ziech va leem. Ing krip oane keëtse, dat woar jing krip.

Vier mónte ooch mar zieë, wie ver draa koame en zörjete al um Allerhillieje dervuur; dat heesjt: van de jraaver jemopst; die wuuëre joa doch voet kómme. Et woar ‘lendliech’, zietliech.

Et Kirchröatsjer krislidsje ‘Hailiechste Nacht’, dat woeët ziech al ummer in vuuroes jelieërt, bezóngesj van die jónge, woa der vadder van óp de Hollentsje Koel wirreket, wail dat aan der krisboom jezónge mónt weëde en weë et helste böake kónt, kreeg jet ekstraats.

Aan de Holletsje Koel zaat me ooch ins de ‘tsentsekoel’, aan der Prick der ‘kruummel’.

Um Krissemes doeret de jónge de vesper ummer vul tse lang, wail jidderinne jeër et ieësjte wól zieë aan de poats, vuur ziech ing jouw plaatsj kónne tse zukke aan der krisboom.

Die besjeeróng woar mar jet vuur ‘jehatsde’. Jouw klijer en ing kap kónt me nit broeche. Den de klijer mónte bauw va iezer zieë en de kap wuuër me kwiet woeëde in die rultserij.

Aan de poats, woa de vaarsjtoeëf loog, woeët ziech verzammelt. Weë vuur 't ieësjte mit jóng - noa der krisboom - koam ooch vuur et ieësjte moal als sjwatse köalder noa heem.

De heëre koame inne noa der angere óp de vaarsjtoeëf aa en went ziech al mar inne blikke lós, woeët et krislidsjc aajesjtimmt: ‘Hailiechstee Nacht! Hailiechstee Nacht!’ Wie döks dat dat aajesjtimt woeët, wees ózze Herrejot; et woar aan et letste noch mar ee brulle en böake van de kauw. Et zoog ziech oes alsof de heëre extra sjpas hauwe, wail ze al ins bies aan de poats koame en ze doch nit ópdinge. Endliech, wen ze ópjóng, sjtuurmet alles mit ‘hoeraa!’ in inne knäuel noa de vaarsjtoeëf i.

De heëre en de vräule van der Els, die in de vaarsjtoeëf woare, laachete dat ze ziech sjódde, wie de band peësjents en dui-jets de duur eri koam en ziech aan der krisboom sjtellet, deë in inne hoek óp inne dusj sjtóng.

Deë boom woeët bewóngert mit òfe mónk. Weë et ieësjte moal mit koam en nog jinne krisboom jezin hauw, wós nit watte zoog: die vul keëtse, dat jood en zilver, eppel en neus draa en dan die wekkemander zoeë jroeës! De ooje luuëtete va vräud. In ing andach vauwwete ziech de heng en in ing anger sjtiemmóng klónk et:

‘Hailiechste Nacht! Hailiechste Nacht!’

[p. 41]

Zoeë vertsòt miech inne nónk zienne ieësjte mitjank noa der Krisboom.

Iech woeët van mieng tswai auwer breur mitjenoame en woar al vuurhin insjtroeweet woeëde, wie iech miech mónt verhauwe vaweëge et aafneëme en sjnappe.

Noa et lidsje hool inne heër mit inne julde bril ing aasjproach; watte zaat, dat versjóng iech nit; iech zoog nuus angesj wie der krisboom en de wekkemander mit hön eëde piefe in der kop. Opins vlooge neus inne ek - alles dróp aa en druvver; doe vloogen er inne angere ek - iech kroog ing haffel óp der kop en jing intsieje in heng. Tsentse kliengelete óppen eëd. Et woar inne ónger en uvveree, e jesjprings en jevals, döks tsing óp inne knäuel.

Iech zoeët ooch mit noa neus en tsentse en kónt jing vinge, wail de vaarsjtoeëf mit tsij-jelsjting woar belaat en injesjmieërt, zoeëdat alles in de ritse vool. Mit tswai vingere mónt me ze zieë eroes tse krieje en went dan inne eroes sjpróng, sjnappete angere dernoa. Zoeë hauw iech er dan mit alle muite e paar krèje en wól ze tselle, doe sjloog inne angere jóng miech ónger de hank - voet woare ze werm. Iech kreesj - angere kreesje al lang; iech wós nit woavuur, mar noen wós iech et.

Inne van de heëre koam bij miech en zaat: ‘Deh mentje, hasteter jet. Dóch ze jauw in de bóksetèsj, da kan ze diech jinne aafneëme; dóch mit wie de angere en sjpring’.

Iech loos miech dat jing tswaimoal zaaje. Mar kóm woare ze in tèsj, sjpróng iech ooch: evvel nit va vräud - die woare jlui-je hees!

Iech sjnappet mit wat iech krieje kónt, mar noen loeëzer: alles jóng trek noan bóksetèsj in. Opins vloog inne wekkeman jraad vuur miech. Inne sjnap hauw iech em mit de biend; iech dui-jet em jauw weer miech aa. Mie broor zaat: ‘Bring em aan duuër, noa der Joeëhan!’ Dat woar ózze äudste. ‘Deë verwaart alles.’ Ieër iech aan duuër woar, woar iech der wekkeman hòf kwiet; ónge en oave hauwe de jónge em der kop en de bee aafjerèsse.

Wie iech wirrem eri koam, vloog jraad net ing jroeësse print weer miech aa; die hauw iech jants jehauwe.

In de vaarsjtoeëf woar aan et letste inne mul, dat me der krisboom bauw nit mieë zoog. Et tsentse sjnappe jóng nit mieë zoeë flot; et woeëteter ópjeraaft, mar die vlooje ooch wirrem en zoog me de jónge óp de vingere bloaze; - de tsentse woare zoeë jlui, wie de sjutsesjief van de sjutse des kirmetsmondes, went ze van de sjtang aaf vool.

Jidderinne woar zoeë sjwats wie inne koelköalder en die

[p. 42]

jekrèsje hauwe, zoog me inne bril va drek in et Jezich. Mennieje bókseboam hóng mar a inne knoof; zelfs de vaan hóng hij en doa eroes. De heëre laachete, dat ze ziech sjódde.

Wie de toemmelij noen lang jenóg jedoert, hoeët et tsentse werpe óp en woeët alles rui-iejer. Et doeret ing tsiet, bis ziech der sjtup vertrókke en der auwe heër jet berui-iejóng in de band kreeg.

Alles dui-jet mar óp der krisboom en de mangele mit de wekkemander aa. Ieër inne inne wekkeman kreeg, mónt nog ins et ieësjte et krislidsje aajesjtimt weëde, evvel kreftieg; doe brooch et lòs: ‘Hailiechstee Nacht! Hailiechstee-ee Nacht!’....

Doanoa woeëte de wekkemander en printe oes-jedeeld; alles drenget ziech wie de jóng verreke aan der tròg. Ee paarmoal bauw bij de vutsjte vuuraa, reese de jroeësse löbbeze miech wirrem tseruk; et nótset nuus, al houwet iech ooch al um miech erum, iech woeët der hingesjte.

Der Soere (dat woar et oalismentsje, deë sjót de köaldere de lamp vol oalieg, ieër ze aafvoore) knieppet miech e ouw en zaat miech sjtil aan e oeër: ‘Waat mar jungsj-je, ziech mar rui-ieg et zind er nog jenóg doa; de letste krient de jruuëtste, doa han iech vuur jezörgd’.

Sjliesliech woar iech dan als der letste draa. ‘Er is niets meer’, zaat der heër, deë ze hauw oes-jedeeld. Wie et miech doe woeët, wós iech nit; iech wól nit kriesje; evvel de troane loofete inne noe de bakke aaf. De anger jónge laachete miech oes en weeze mit inne vinger langs de naas: ‘Kiesj! Langs de naas! Beuh....’

Wie iech bauw bis aan duur jetsoekkelt woar, noom der Soere miech mit inne mouw en zaat al laachents: ‘Heë hat nog jet vónge, jank um jóng.’ Inne noe drieënet iech miech um en der auwe heër winket al jrieëmelets, ich zouw bij höm kómme.

Heë ding miech ing sjplingter nui kap um en ing jroeësse roeë jesjtrikde sjal in der hòs, rikket miech inne wekkeman bauw zoeë jroeës wie ich zelver woar. ‘De laatste, de beste’, laachet der heër en joof miech ooch nog ee willempsje in voes.

Iech wós nit, wie et miech woar; dat woar tse vul. De troane loofete wirrem de bakke aaf; et woareter waal angere wie vuurhin.

Et flietset miech durch der kop: ‘Dem krieste doch jeklaut van de anger jónge’ en kneufet der wekkeman ónger der rok. Alles laachet - der wekkeman hóng bauw óppen eëd en doch dui-jete miech ónger de kin, zoeëdat iech der kop in der nak mónt leëje. Aan duur woar alles sjpraachloos en paasete miech

[p. 43]

óp; mieng breur maachete ee sjpaleer en deelete puuf en sjtuuës oes, weë miech tsenoa wól kómme.

Dat woar vuur de lang naaze, die ze miech jemaat hauwe. Al zaate ze ooch de ieësjte tsiet aa miech: ‘de sjallekap.’

Iech hauw de kap nog döks aafjedoa vuur de koelheëre en huuj dink iech nog mit vräud aan die Krissemes tseruk.