De strijd tusschen Boer en Brit. De herinnering van den Boeren-generaal

[p. 383]

Hoofdstuk XXXVII.
Het besluit van de Volksvertegenwoordigers. Einde van den Oorlog.

Op den morgen van den 15^den Mei kwam ik met eenige Vrijstaatsche afgevaardigden te Vereeniging aan. De anderen waren er reeds. Ook de dertig Transvaalsche vertegenwoordigers met Com. Gen Louis Botha en Gen. De la Rey.

Behalve dezen, waren er reeds Waarn. Staatspresident Burger en Staatspresident Steyn met de leden der Regeeringen, en Gen. J.C. Smuts uit de Kaapkolonie.

Wat mij diep ter harte ging was dat President Steyn zeer ernstig krank was. Hij was toen reeds zes weken onder behandeling van geneesheeren, en, bij name, sedert wij te Pretoria waren, onder die van Dr. Van der Merwe, van Krugersdorp. Dr. Van der Merwe zeide dat indien de President de vergaderingen bijwoonde, dit zeer nadeelige gevolgen met zich meesleepen kon, en ried ten slotte, dat de kranke met hem naar zijn huis te Krugersdorp zou gaan, om daar verpleegd te worden. Het was voor ons een bitteren dag, dien 15^den Mei, om dit van den geneesheer te hooren. Wat zouden wij zonder President Steyn op de vergadering doen? Hij scheen ons ten eenenmale onmisbaar te zijn. Want het stond bij ons vast dat President Steyn een staatsman was, en daarom was hij door ieder hooggeacht, terwijl hij tevens door allen innig bemind werd. Als het ooit van iemand kan gezegd worden dat hij zijn plicht tegenover zijn land en volk heeft gedaan, dan kan dat van President Marthinus Theunis Steyn gezegd worden. Niets was ooit voor hem te veel. Hij diende zijn volk getrouw. Hij torste elken last. Hij verduurde regen, koude

[p. 384]

en hitte, nacht en dag. In allen druk was hij stil en tevreden. Hij leed voor zijn natie. Hij streed voor haar. Totdat hij niet meer kon - totdat krankheid hem neervelde, en hij zwak als een kind neerzakte, geheel uitgeput en zwak als een kind - ja, maar dit alleen wat zijn lichaam betrof. Zijn groote geest was nog zoo helder, zoo sterk, zoo moedig als ooit te voren.

Slechts tweemaal kon hij de vergadering bijwonen, en op den 29^sten Mei, nog vóór de volksvertegenwoordigers tot een besluit gekomen waren, ging hij met Dr. Van der Merwe naar Krugersdorp.

Terwijl ik deze regelen schrijf zijn zes maanden verloopen, dat hij zwak te bed ligt, en niets geeft mij grooter vreugde, dan dat ik hier in Nederland gehoord heb, dat de geneesheeren niet zonder hoop zijn dat hij nog herstellen zal.

De volksvertegenwoordigers begonnen hunne gewichtvolle werkzaamheden op den 15^den Mei 1902 in den voormiddag. Na zij den toestand van zaken, drie dagen besproken hadden, vaardigden zij eene commissie bestaande uit Com. Gen. L. Botha, Hoofdcom. C.R. de Wet, Asst. Com. Gen. J.H. De la Rey, Asst. Hoofdoom. Rechter J.B.M. Hertzog, Staatsprocureur Gen. J.C. Smuts af om te onderhandelen te Pretoria met Lord Kitchener, en Lord Milner; en, na deze commissie van den 18^den tot den 29^sten Mei met de vertegenwoordigers van de Engelsche Regeering onderhandeld hadden, ontvingen de Volksvertegenwoordigers een rapport van haar, inhoudende wat de termen waren, waarop Engeland gewillig was Vrede te maken. Op den 31^sten Mei besloot men het voorstel van de Britsche Regeering aan te nemen, en was er een einde aan het onafhankelijk bestaan van de Zuid-Afrikaansche Republiek en den Oranje Vrijstaat.

Een volledig verslag van alles dat er gebeurde, en dat ik hier nauwelijks aangestipt heb, vindt de Lezer in de Notulen aan het einde van dit boek.

Wat was het voor deze Vergadering een foltering om er toe te besluiten het voorstel van de Britsche Regeering aan te nemen. Welk een doodstrijd daar gestreden werd kon op de trekken van ieder aangezicht gelezen worden.

Daar waren de zestig afgevaardigden, die, bij het aflezen van hunne namen op de vraag, of zij het voorstel van de Britsche Regeering aannamen, ja of neen antwoorden moesten.

[p. 385]

Het was een Ultimatum - dat Voorstel van Engeland. Het was verpletterend. Geen beter voorstel kon verkregen worden. Men eischte ja of neen. Lord Kitchener en Lord Milner hadden alle andere wegen voor ons gesloten.

Wat kon men doen?

De weg om den strijd voorttezetten leidde in een stikdonkeren nacht. Met den kamp aantehouden, daaraan viel niet te denken: omdat onze vrouwen en kinderen dan uitgeroeid zouden worden. Want hongersnood stond voor de deur. Er waren wel deeltjes van ons land, zooals Boshof en Hoopstad het ressort van Gen. Badenhorst

KRUPP-KANON DER BOEREN.

waar men nog met den oorlog kon aanhouden; en ook in dat van de generaals Brand en Nieuwouwdt, waar men schapen en ossen van de Engelschen gebuit had, en nog voor een heelen tijd voedsel voor de commando's had. Maar in de districten van deze twee generaals waren geen vrouwen en kinderen meer, en zij konden zich overal heen begeven - naar Boshof en Hoopstad en zelfs in de Kaapkolonie om zich te voorzien.

Maar het was anders in het overige van den Staat. In de noord-

[p. 386]

oostelijke en noordelijke gedeelten, zooals Ladybrand, Winburg, Ficksburg, Kroonstad, Heilbron, Bethlehem, Harrismith en Vrede waren er nog vele huisgezinnen. Deze families konden niet naar Boshof en Hoopstad, of naar de Kaapkolonie gezonden worden. En als dan de commando's uit deze door den honger bedreigde districten zouden moeten gaan, dan zouden zij de vrouwen en kinderen moeten achterlaten om van honger om te komen.

Zoo was het in den Transvaal ook gesteld.

Wij in den Vrijstaat dachten wel, zooals ik trouwens in deze vergadering ook zeide, dat wij, vóór wij onze onafhankelijkheid prijsgaven, de mannen op wier plaatsen de vrouwen en kinderen waren, aanzeggen konden zich met die vrouwen en kinderen overtegeven, om aldus de families van den hongerdood te redden. Maar wij zagen in dat dit toch maar niet kon, want daardoor zouden wij een aanzienlijk deel van onze manschappen verliezen.

En dan: was het ook waar, dat wij onze vrouwen aldus redden konden, dan zouden wij, die achterbleven, toch nog aan het gevaar van hongersnood blootgesteld zijn, want zeer velen konden niet meer van de uitgeputte districten weg naar de Kaapkolonie of ergens elders, wegens het gebrek aan paarden dat er bestond. In de groote oostelijke deelen van den Transvaal waren er velen zonder paarden, en diegenen die ze nog bezaten, waren in het bezit van zulke zwakke dieren, dat als zij ook in de Kaapkolonie met hen kwamen, zij toch daar gevangen zouden worden, vanwege de zwakheid der paarden.

Daarbenevens waren onze strijdmachten verminderd tot 10,000 in de Transvaal, 6,000 in den Vrijstaat, dewelke met omtrent 4,000 in de Kaapkolonie, slechts 20,000 uitmaakten. Wij zouden in allen geval den strijd niet opgegeven hebben, indien de berichten die wij uit de Kolonie kregen, niet zoo ongunstig waren. Nu hadden wij geen vooruitzicht daar.

Zoo zagen wij dat alles van aangezicht tot aangezicht. Men kan verstaan wat door ons hart daar te Vereeniging ging. Wij hoorden van elkeen hoe het in zijn district ging, en de één hing een donkerder tafereel dan de andere op. Wat konden wij doen? Wij moesten ons, hoe onoverkomelijk het ook scheen, aan ons lot onderwerpen, het Britsche Voorstel aannemen, en onze wapens neerleggen.

Het bitterste aan dit alles verbonden was de gedachte dat wij

[p. 387]

onze Broeders in de Kaapkolonie, en in Natal, die hun lot met ons ingeworpen hadden in den steek zouden moeten laten. Dit heeft mij slapelooze nachten gekost. Wij konden, echter, niet anders dan wij deden. En nu dat het eenmaal uitgeloopen is zooals het is, kan het niet verwacht worden, dat de Kaapsche en Natalsche regeeringen, aangemoedigd door de Britsche Regeering, het weldra zullen inzien, dat het verreweg het beste is, te vergeven en de amnestie uit te breiden? Het is toch niet onredelijk dit van die Regeeringen te verwachten, als men er aan denkt dat, wat de kolonisten ook misdreven hebben, dat daaraan toegeschreven moet worden dat zij er toe gebracht werden door de banden des bloeds, waardoor zij aan ons verbonden zijn. Men kan het verstaan dat niets een mensch verder drijven kan dan bloed. Het hangt er van af, of de regeeringen der beide kolonies, dit inziende, een algemeene amnestie schenken, of er gewenschte vooruitgang in Zuid-Afrika zijn zal.

Op den avond van den 31^sten Mei 1902 kwamen de leden der beide Regeeringen te Pretoria aan. Zij begaven zich dadelijk naar het huis van Lord Kitchener.

Daar vonden zij met Lord Kitchener ook Lord Milner.

Het vredesverdrag - het Britsche Voorstel, dat de Volksvertegenwoordigers aangenomen hadden - werd onderteekend.

Het was een onvergetelijke avond. Welk eene omwenteling vond daar, in den tijd van eenige minuten plaats! Aan wat daar gedaan werd zou geen verandering kunnen komen. Een besluit in een vergadering genomen zou nog in herziening kunnen genomen worden, maar een document door twee partijen, zóó geteekend, als het in dezen nacht gedaan werd, daarvan zou noch de één, noch de ander ontbonden kunnen worden.

Elk een van ons, die het document onderteekende gevoelde, dat hij verplicht was zoo te handelen. Het was bitter dat te moeten doen... maar niet zoo bitter was het, als toen de Volksvertegenwoordigers, vroeger op denzelfden dag, het besluit namen, dat het document geteekend zou worden. Daar was het waar het meest geleden werd!

Op den 2^den Juni 1902 vertrokken de volksvertegenwoordigers van Vereeniging, elkeen om naar zijn eigen commando te gaan, om de droevige tijding van het verlies van de dierbare onafhanke-

[p. 388]

lijkheid aan de dappere en standvastige burgers mede te deelen - om hen ook voortebereiden, op de door ons bestelde datums en plaatsen de wapens te gaan afleggen.

Ik vertrok van Pretoria op den 3^den Juni, met Gen. Elliot die met mij zou gaan om op verschillende middenpunten de wapens van de burgers te ontvangen.

Den 5^den Juni legde het eerste commando de wapens neder, nabij Vredefort. Wat was dit een onbeschrijfelijk oogenblik voor mij en elken burger, onze onschatbare onafhankelijkheid zoo te moeten prijsgeven.

Lezer, ik heb menigmaal bij het sterfbed en bij de ter aarde bestelling gestaan van die mij het naast aan het hart lagen: vader, moeder, broeder, vriend, vriendin - maar wat ik toen ondervond komt niet in vergelijking met wat ik nu ondervond, waar ik de begrafenis van mijn volk aanschouwde.

Op den 7^den Juni kwam ik te Reitz, waar de commando's van Vrede, Harrismith, Heilbron en Bethlehem de wapens nederlegden. Zou ik nu moeten voortgaan en van commando tot commando de foltering moeten verduren van het aanschouwen van de nederlegging der wapens? Neen! dat zou voor mij te veel geweest zijn. Ik besloot in het vervolg naar de andere commando's te gaan, de burgers met de toedrag van alles bekend te stellen, duidelijk te maken waarom men, hoe ongewenscht ook het vredesvoorstel was, het toch moest aannemen, en dan mij te verwijderen, vóór de mannen de wapens aan Gen. Elliot gaven. Overal vond ik ontevredenheid, en onbeschrijfelijke neerslachtigheid, tot dat, op den 16^den Juni, de burgers van de Generaals Nieuwouwdt en Brand de laatste wapens aflegden.

Het volk berustte in zijn lot! Wij hoopten dat de macht die overwonnen had, waaronder wij nu met dwang gebracht werden, en die wij door de nederlegging van onze wapens, als onze Regeering aangenomen hadden, ons tot zich, door hare omzichtige behandeling trekken zou.

Een laatste woord tot mijn volk:

Laat ons onze nieuwe Regeering getrouw zijn. Laat ons dit zijn tot ons eigen behoud. Laat ons dit zijn, zooals het een volk betaamt, dat gedaan heeft wat wij gedaan hebben.