De strijd tusschen Boer en Brit. De herinnering van den Boeren-generaal

[p. 258]

Hoofdstuk XXIV.
Waarin men iets over den oorlog tegen de vrouwen vindt.

Hier werd besloten op den 26^sten Dec. het groote commando in tweeën te verdeelen. Het eene deel zou staan onder Asst. Hoofdcom. Ph. Botha, en het andere onder Asst. Hoofdcom. Piet Fourie.

President Steyn vertrouwde ik aan een lijfwacht toe onder Com. Davel die zich met de Regeering in de richting van Reitz begaf.

Wat mijzelven betreft, ik ging naar Asst. Hoofdcom. C.C. Froneman, die met den Heilbronschen commandant, L. Steenekamp, in de nabijheid van Heilbron zich bevond. Het was mijn doel om vandaar een sterk escorte met mij te nemen en de ammunitie te Roodewal op den 7^den Juni genomen te gaan opgraven; want zoowel onze Mauser- als Lee-Metford ammunitie was bijna uitgeput; hoewel wij nog een tamelijk groote voorraad van Martini-Henri- en Giddypatronen hadden.

Ik ging dan van Tafelkop op den 27^sten Dec. en kwam bij Gen. Froneman's commando twee dagen daarna dicht bij Heilbron aan. Ik moest daar vertoeven tot den avond van den 31^sten Dec. totdat de noodige wagens en ossen bijeen gebracht werden om de ammunitie mede te vervoeren. Wagens waren nu niet meer gemakkelijk te bekomen, omdat de Engelschen ze niet alleen van de plaatsen genomen, maar ook vele van hen verbrand hadden. Waar vroeger op elke plaats minstens één wagen en span ossen waren, en op sommige van twee, drie en zelfs meer, daar was nu dikwijls niet één. Ook waar er wagens waren, daar moesten de vrouwen ze altoos gereed houden om mede te vluchten voor de Colonnes van den vijand, die nu reeds begonnen waren de vrouwen wegtevoeren van hare plaatsen naar de concentratiekampen binnen hunne lijnen, in bijna alle dorpen, waar de Engelschen sterke garnizoenen hadden gevestigd. Proclamaties waren door Lord Roberts uitgevaardigd geweest, bepalende dat elk gebouw binnen tien mijlen van den

[p. 259]

spoorweg waar de Boeren dien in de lucht hadden doen vliegen of die gebroken hadden, zouden verbrand worden. Dit werd ook uitgevoerd, maar niet alleen binnen den bepaalden afstand, maar ook overal door den Staat. Voor den voet werden huizen verbrand, of met dynamiet verwoest. En, wat nog erger was, de meubels zelf en het graan werden ten prooi der vlammen gegeven, en de schapen, beesten en paarden weggevoerd. Het duurde nu ook niet lang of de paarden werden op hoopen doodgeschoten, en de schapen in duizendtallen doodgeslagen door de kaffers en de National Scouts, of doodgestoken door de troepen met hunne bajonetten. De verwoesting nam van dag tot dag erger en wreeder toe... En de boerenvrouw? - gaf zij met dat alles voor oogen den moed op? Geenszins, want toen de vangst der vrouwen of liever den oorlog tegen haar en tegen de bezittingen van den boer begon, begaven zij zich op de bittere vlucht, om toch buiten de handen van den vijand te blijven. Met het doel om iets nog te behouden voor zichzelven en hare kinderen, laadden zij de wagens met graan en met de noodigste meubelen. Als dan een colonne een plaats naderde, zelfs des nachts, in allen wind en weer, moest menig jonge dochter het touw van de span ossen nemen, en de moeder de zweep, of omgekeerd. Menig knappe, welopgevoede dochter reed te paard en dreef het vee aan, om zoodoende uit de hand der vervolgers, zoolang het toch maar mogelijk was, te blijven, en niet weggevoerd te worden naar de concentratie kampen, welke de Engelsche Refugee (toevluchts) kampen noemde. Hoe valsch toch! Kon iemand ooit, vóór den oorlog gedacht hebben, dat de twintigste eeuw zulke barbaarschheden kon opleveren? Neen! ik en een ieder wist dat in een oorlog wreedheden, gruwelijker dan moorden plaatsvinden konden, maar dat zulke directe en indirecte moord tegen weerlooze vrouwen en kinderen zou gepleegd worden zou ik mijn hoofd gegeven hebben, dat die niet zouden kunnen geschieden in een oorlog door de beschaafde Engelsche natie gevoerd. En 't gebeurde toch. Op lagers, waar er niemand in waren dan vrouwen en kinderen en afgeleefde mannen werden met kanonnen en ook klein geweren geschoten om ze tot stilstand te dwingen. Ik zou hier honderde verklaringen kunnen laten volgen als mijne getuigen. Ik doe het niet: want mijn doel is het niet over deze zaak te schrijven. Ik stip slechts in het voorbijgaan iets aan. In Zuid-Afrika en in Engeland zijn er

[p. 260]

rechtvaardige pennen genoeg om deze daden aan de kaak te stellen, en wereldkundig te maken om bewaard te blijven voor de toekomst Want wat volk leeft er, of heeft geleefd, dat niet een geschiedrol heeft, 't zij tot zijn voor- 't zij tot zijn nadeel? Ik kan het niet naar eisch doen. En te veel over deze schandelijke geschiedenis kan niet gezegd worden.

Ik moest mijn hart uitstorten. Laat mij ńu voortgaan.

Op den avond van den 1^sten Januari 1901 had ik de noodige wagens gekregen en trok ik in de nabijheid van Roodewal-station over het spoor, zonder dat de wachten mij gewaar werden. 't Was laat in den nacht en wellicht waren zij aan slaap. Dien nacht gingen wij nog tot ongeveer 9 mijlen verder, en den volgenden nacht tot dicht bij de plek waar de ammunitie begraven was. Zij lag er nog veilig slechts een paar mijlen van den spoorweg, en dicht bij het Engelsche kamp bij Rhenosterrivierbrug. Op elke patroon moest nu gelet worden daar alles aantoonde dat de oorlog lang zou duren. Er kon, trouwens, geen sprake er van zijn dat wij den strijd zouden opgeven, en de Engelsche trots zou Engeland evenmin daartoe toelaten.

De ammunitie werd op de wagens geladen, en Gen. Froneman nam dezelve over het spoor. Ik ging vijftien mijlen daarvandaan naar het Vredefortsche commando, waar ik zekere zaken te regelen had. Op den avond van den 4^den ging ik met tien van mijn staf over den spoorweg dicht bij Vredefortweg-station ongemerkt. Twee dagen daarna was ik weer in het commando van Gen. Froneman, en vond dat de ammunitie veilig aangekomen was. Ik vernam hier dat Gen. Knox zijn macht in drie verdeeld had. Een gedeelte vocht met Gen. Fourie en Com. Prinsloo nabij Bethlehem, alwaar onze burgers den vijand goed toetakelden, met het verlies echter van twee burgers, waarvan één de kloeke Veldcor. Ignatius du Preez was. Deze officier was de goedheid zelve - geen burger had hij onder zich, die hem niet teer beminde. Een ander gedeelte was getrokken in de richting van Heilbron. Het derde zette Gen. Philip Botha achterna aan Liebenbergs vlei. Deze afdeeling wilde met Gen. Botha grapjes verkoopen, en dewijl hij dit niet kon gedoogen, had hij op verschillende plaatsen op den 3^den Januari te kennen gegeven, dat hij op deze familiariteit niet gesteld was. Op eene plaats stormde hij honderdvijftig van de Bodyguard met zestig burgers en nam honderd zeventien gevangen, terwijl de rest gedood of gewond werd.

[p. 261]

TABAKSBERG. - DE BRITSCHE POSITIE VAN WAAR DE ARTILLERIE ONS BESTOOKTE. (Zie pag. 72.)

[p. 262]

Een vlucht-geest ontstond nu in het leger van Gen. Knox. Het gedeelte, dat in de richting van Lindley naar Heilbron trok, rukte schielijk om naar Kroonstad, maar stieten zich aan Gen. Botha op verschillende plaatsen, en kwamen er bezeerd van af. Het deel, dat het met Gen. Fourie en Com. Prinsloo te doen had, trok met alle macht Senekal in. Toen ik nu op 8 Jan. in het lager van Gen. Botha kwam zes mijlen oost van Lindley was ook Gen. Knox Kroonstad binnen. En - wij hadden voor een korten tijd rust.

Op den 8^sten Januari kreeg ik rapporten van Com. Kritzinger en Kapt. Scheepers uit de Kaapkolonie. Zij deden verslag dat zij door de Oranjerivier met een voetpad veilig doorgegaan waren. Er was een ander voetpad wat meer ten zuiden, waar zich een Engelsche wacht van acht soldaten bevond. Deze soldaten waren in een huis, en wisten van het doortrekken niets, totdat zij de deur zagen opengaan, en zich met ‘Hands up!’ hoorden toeroepen. Verder verzekerden Com. Kritzinger en Kapitein Scheepers mij, dat de sympathie van onze koloniale burgers sterk met ons was. Ik en elke weldenkende mensch kon dit verwachten, want het bloed kruipt waar het niet gaan kan. De kolonisten, hoewel zij goed wisten welk een gevaarlijken stap het was om te nemen, als zij besloten met ons mede te gaan, en hoe zij later als rebellen konden terecht gesteld worden, wierpen toch hun lot in met ons. Ook van Rechter Hertzog ontving ik berichten in denzelfden geest uit de noordwestelijke deelen van de Kaapkolonie.

Zoodra ik dit rapport ontving, besloot ik gedeelten van de burgers uit alle deelen in hunne eigene districten achter te laten en anderen met mij op een tweeden tocht naar de Kaapkolonie te nemen. Daartoe gaf ik bevel aan Generaals Piet Fourie, Philip Botha en Froneman en aan Commandd. Prinsloo, Bethlehem, Steyn, Ficksburg, Hasebroek, Winburg, De Vos Kroonstad, Van der Merwe, Parijs, Ross, Frankfort, Wessel Wessels, die ik in plaats van Com. Truter, die bedankt had, aangesteld had, Harrismith, Kolbe, Bloemfontein, en Jan Theron, met de beroemde Therons Verkenningscorps, om allen op den 25^sten Januari 1901 te Doornberg, district Winburg bij elkander te komen.

Van den 8^sten tot den 25^sten Januari hadden wij rust in de noordelijke en noordwestelijke districten van den Vrijstaat.

[p. 263]

TABAKSBERG. - LINKERZIJDE VAN DE POSITIE DER BOEREN, UITZICHT ZUIDWAARTS.