De strijd tusschen Boer en Brit. De herinnering van den Boeren-generaal

[p. 78]

Hoofdstuk VIII.
Aan de Burgers wordt verlof gegeven een wijle naar huis te gaan.

Bloemfontein viel dan in de handen der Engelschen.

Wat de stad zelve betreft, zij werd met wat zij kostbaars bezat gespaard; maar ik dacht niet dat zij beter was dan andere steden, en dat, als zij in de verdediging plat moest geschoten worden, dat ons niet tot schande zou gestrekt hebben.

Maar ik gevoelde dat het wel een schande was dat wij de stad zonder een schot te schieten opgaven. Wat toch ging door mijn hart toen ik Bloemfontein in de handen des vijands zag vallen! Het was genoeg om den moed van een ieder te breken.

En niet alleen was het dat de Engelschen onze Hoofdstad ingenomen hadden, maar wat men verwachten kon was ook met de burgers gebeurd. Zij waren volslagen moedeloos geworden, en het scheen alsof zij nu geen den minsten tegenstand meer bieden wilden. De commando's waren totaal gedemoraliseerd. De burgers van Fauresmith en Jacobsdal waren reeds van Poplar Grove, zonder verlof naar hunne huizen gegaan en nu haastten zich in de grootste wanorde al de anderen, elk een naar zijn eigen district.

Ik wist dat Lord Roberts nu in de Hoofdstad met zijn troepen een tijd lang zou blijven en wat rusten. En, daar, niettegenstaande alles wat er voorgevallen was, er in mij voor geen enkel oogenblik de gedachte aan overgave opgekomen was, vroeg ik mij af wat er voor mij te doen stond, terwijl de Engelschen stil zouden blijven liggen?... Het werd mij duidelijk dat ik aan den Boer, die toch nu reeds zes maanden van zijn familie weg was, een gelegenheid moest geven om tot verhaal te komen. Daartoe gaf ik al de commando's verlof om naar huis te gaan tot den 25^sten Maart, op welken dag

[p. 79]

ENGELSCHE TROEPEN DE TUGELA OVERTREKKENDE.

[p. 80]

zij weder bijeen moesten komen bij den spoorwegbrug over de Zandrivier.¹⁾

Alles zoo beschikt hebbende, ging ik naar Brandfort, om daarvandaan naar Kroonstad te gaan, waar ik President Steijn ontmoeten zou, die op den avond, vóór de inname der Hoofdstad, die verlaten had.

Op mijn weg daarheen ontmoette ik Com. Gen. P.J. Joubert, die naar den Vrijstaat gekomen was om te zien wat gedaan kon worden om Lord Roberts in zijn voortgaan te stuiten. Hij was er zeer ontevreden over, dat ik mijn commando's tot den 25^sten Maart verlof gegeven had naar huis te gaan.

‘Wat?’ zeide hij, ‘moeten de Engelschen vrij doen wat zij willen?’

‘U kan niet, Generaal,’ gaf ik ten antwoord, ‘een haas met onwillige honden vangen.’

Maar de oude krijgsman kon maar niet te vreden gesteld worden.

Ten laatste zeide ik:

‘Generaal, kent U dan een Afrikaander niet? U, noch ik kan het verhelpen dat er zoo weinig discipline is. De burgers moeten nu maar naar huis en degenen, die dan terugkomen, zullen met nieuwen moed vechten.’

Ik kon wel denken dat allen niet weder komen zouden; maar ik wilde liever onder mij hebben tien, die vechten wilden, dan honderd onwilligen.

Intusschen had President Steijn Kroonstad als zetel der Regee-

1) De commando's, die ik nog bij mij had bestonden uit gedeelten van Bloemfontein, Ladybrand, Wepener, Ficksburg, Bethlehem en Winburg, respectievelijk onder de commandd. Piet Fourie, Crowther, Fouché, de Villiers, Michal Prinsloo en Vilonel, die weder onder de vechtgenn. J.B. Wesels, A.P. Cronjé, C.C. Froneman, W. Kolbe en Philip Botha stonden.
Aan de commando's, die te Colesberg en Stormberg waren, en die, ten gevolge van Cronjé's overgave, ook met een paniek bevangen waren, werd rapport gezonden verder noordwaarts te komen, en zij deden dit in de richting van Thaba'Nchu en Ladybrand.
De burgers onder Hoofdcommandd. Prinsloo (Kroonstad, Heilbron, Harrismith en Vrede), die moesten blijven waar zij waren, als wachten op de Drakensbergen.
Gen. De la Rey gaf ook aan zijne manschappen verlof, voor een tijd naar huis te gaan.

[p. 81]

BOEREN-BATTERIJ.

[p. 82]

ring geproclameerd, en van haar als middelpunt werden de zaken bestierd.

Op den 20^sten Maart 1900 werd er een krijgsraadvergadering daar gehouden, die door tusschen de veertig en vijftig officieren bijgewoond werd. President Steijn was voorzitter en tegenwoordig was ook die eerwaardige Staatsman, die in den dienst van zijn land grijs was geworden, President Kruger. De hoofdofficieren, die de vergadering bijwoonden, waren Com. Gen. Joubert, Genn. De la Rey, Philip Botha, Froneman, A.P. Cronjé, J.B. Wessels en ik. Ook verschenen ter vergadering een aantal leden der beide Regeeringen.

Het doel dezer bijeenkomst was niet overeentekomen over een vredesvoorstel, dat aan Engeland zou gedaan worden. Neen, daarvan kon geen sprake zijn, aangezien de weg door Lord Salisbury, in zijn brief aan de beide presidenten, eischende van de Republieken onvoorwaardelijke overgave, afgesneden was. Het doel was de beste plannen te beramen tot het voortzetten van den krijg. Deze krijg kon door ons - dit hadden wij van het begin kunnen weten - naar gewone menschelijke berekeningen, niet worden voortgezet. Wij konden dit onmogelijk doen, met het oog op onze nietigheid en des vijands overmacht. Desniettemin beheerschte ons van het begin het gevoel dat een man geen man is, als hij zijn goed recht niet verdedigt. Wij waren ook overtuigd dat het Afrikaansche volk, hoewel het bijna bandeloos is ten aanzien van het gebrek aan discipline in oorlogstijd, toch een volk was in hetwelk het onafhankelijkheidsidée zich diep geworteld had. Het was derhalve waardig, overeenkomstig republikeinsche beginselen te bestaan, niettegenstaande dat de Britsche regeering zich steeds beijverd had dat vrije bestaan te belemmeren.

Ik zal nu niet treden in wat op die vergadering besproken en besloten werd. Slechts dit teeken ik aan, dat behalve dat er besloten werd den strijd krachtdadig voort te zetten, men ook met éénparige stemmen overeenkwam dat de groote wagenlagers afgeschaft zouden worden, en dat de oorlog voortaan door paarden-commando's alleen zou gevoerd worden. De aanleiding hiervan was de treurige ondervinding, die wij, na zes maanden oorlogvoeren met de beslommering van wagens opgedaan hadden, en ook de gedachte aan de ramp waartoe het groote wagenlager van Gen. Cronjé geleid had. Het kwaad dat door dokterscertificaten gedaan werd, werd ook

[p. 83]

PRESIDENT PAUL KRUGER, OP DE WARANDA VAN ZIJN HUIS TE PRETORIA.

[p. 84]

besproken en de officieren werden er op gewezen dat zij voorzichtig moesten zijn in het aannemen daarvan.¹⁾

Ik ging van de vergadering weg vast besloten, dat kome wat wil, ik geen wagenlager meer gedogen zou. Maar, zooals de lezer later zien zal, zou het nog vele maanden duren, vóór de wagens afgeschaft werden. Al het kwaad, dat zij aan het Afrikaansche volk doen zouden was nog niet gedaan.

Er was een bijzonder goede geest onder de officieren en burgers, na den afloop van de samenkomst van officieren. Uit aller mond hoorde men slechts één woord dat tot leuze voor de toekomst gelden moest: Voorwaarts!

Ik ging van Kroonstad naar de Spoorwegbrug te Zandrivier en wachtte daar tot den 25^sten Maart.

Op dien dag verzamelde de commando's weer. Wat ik gehoopt had gebeurde. De burgers waren tot verhaal gekomen, en keerden nu met nieuwen moed tot den strijd terug. Zij stroomden toe op dien dag, en gedurende de volgende dagen, totdat zij in zulke groote getallen daar bijeen waren, dat mijne verwachting overtroffen werd. Wel is waar, er bleven zekeren achter, zooals, behalve de reeds genoemde manschappen van Fauresmith en Jacobsdal, bijna

1) Bijna al de officieren zeiden, dat er misbruik gemaakt werd van de wetsbepaling, dat een dienstplichtige burger ontslagen kon worden, bij het overleggen van een certificaat van een geneesheer, waarin de dokter verklaarde, dat zoodanig burger onbekwaam was voor krijgsdienst. Vele gevallen, die zeer verdacht schenen, deden zich voor en het was merkwaardig hoevele burgers schielijk ziek werden. ‘Lijdende aan hartkwaal’ kwam dikwijls in de certificaten voor. Zoo gebeurde het, dat mij op den morgen van den 7den Maart, toen de commando's van Poplar Grove vluchtten, in een ommezientje acht certificaten na elkander getoond werden, die allen denzelfden morgen uitgereikt waren, en allen verklaarden, dat de burgers ‘aan hartkwaal lijdende waren’. Toen het achtste mij voorgelegd werd, en ik zag, dat allen van dezelfde kwaal in de lijders getuigden, had ik - het laat zich goed denken - weinig geduld meer over, en ik deed aan den dokter weten, dat hij geen certificaten meer op dien dag uitreiken zou. Toen de kwestie van certificaten in den krijgsraad besproken werd, zeide ik in scherts, dat geen certificaat voor onbevoegdheid voor commandodienst erkend moest worden, dan die, hetwelk door drie oude vrouwen onderteekend werd - 'twelk dan ook zeker vertrouwbaarder zou zijn. Het was inderdaad zoo ver gegaan, dat certificaten, met kwistige hand, in zulken overvloed rechts en links verleend waren geweest, dat men bijna tot de gedachte kon gekomen zijn, dat er Engelsche krijgslist in het spel was.

[p. 85]

BOERENKRIJGSRAAD.

[p. 86]

allen van Philippolis, Smithfield, Wepener en Bloemfontein. Met deze burgers had ik weinig kans te handelen, van wege de proclamaties van Lord Roberts. Die proclamaties maakten het mij toen onmogelijk de burgers tot commandodienst te dwingen, en ik besloot te wachten totdat ik eerst met degenen, die ik bij mij had wat goeds uitgericht had, en dan met vaste hand te werk te gaan om hen in de commando's weer te krijgen.

Wij trokken op den 25^sten Maart naar Brandfort. Het dorpje had zeker nooit te voren zoo groot een bevolking als toen; want aan de burgers werd toegestaan vrij in en uit het dorp te gaan. Tot mijne teleurstelling gingen sommige burgers zich daar met drank te buiten, en ik was verplicht de kantien (kroeg) te sluiten. Ik teeken dit slechts aan, maar ik wil niet, dat men hierdoor onder den indruk kome, dat de Afrikaners dronkaards zijn. Tot hun lof moge gezegd worden dat zij in vergelijking met vele andere naties een sober volk zijn. Het wordt onder hen een groote schande gerekend, als iemand beschonken is.

[p. 87]

KOPJES WAAROP DE YOEMANRY ZICH AAN PIET DE WET OVERGAF.