De strijd tusschen Boer en Brit. De herinnering van den Boeren-generaal

[p. 13]

Hoofdstuk II.
Nicholsons Nek.

Wij hielden de posities te Rietfontein tot den 29^sten October. Toen kwam com. Generaal Joubert met gedeelten van Transvaalsche commando's bij ons. Er werd toen overeengekomen dat de Transvalers te noorden van Ladysmith en ten oosten van Nicholsons Nek, en de Vrijstaters ten noordwesten en ten westen van dit dorp posities zouden gaan innemen.

De kop met platten kruim, anderhalf uur ten zuiden van Nicholsons Nek, door ons Zwartbooiskop, en, na den slag van den 30^sten November, Klein Majuba genoemd, moest door een gedeelte van de burgers van com. Nel, Kroonstad, bewaakt worden.

Op den 30^sten November, pas na de zon opgegaan was, hoorden wij in de richting van het verste punt, waar de Transvalers positie hadden, het gedreun van grof geschut, en het bevel dat men opzadelen moest werd dadelijk gegeven. Ik vroeg aan com. Steenekamp, die den vorigen dag van Bezuidenhoutpas aangekomen was, naar Gen. Cronjé's lager, dat ongeveer twee mijlen van het onze was, te gaan, om hem te verzoeken op te mogen rukken naar de plaats waar er geschoten werd. Dit werd toegestaan en com. Steenekamp ging derwaarts met driehonderd man, waaronder ik mij ook bevond. Wij moesten den kop ten zuiden van Nicholsons Nek voorbij, en wat zagen wij toen wij daar tegenover kwamen? De kop was van Engelschen bezet!

Dit was aan niets anders dan zeer laakbare nalatigheid aan den kant van com. Nel. toe te schrijven, die daar de wacht te houden had. Hij verontschuldigde zich, echter, door te beweren dat hij niet beter had geweten of een zijner veldcornetten met een aantal burgers zich op den berg bevond.

Wat nu gedaan?

Com. Steenekamp en ik besloten den berg met de driehonderd

[p. 14]

man, die wij bij ons hadden te bestormen. Wij deden dit en het gelukte ons het noorder punt in bezit te nemen.

Daar boven ontdekten wij dat de Britsche troepen meestal in posities waren, van het midden des bergs tot naar het zuider punt. Zij wachtten geen oogenblik, nadat wij den top bereikt hadden, maar openden een hevig kleingewerenvuur op ons hetwelk wij even heftig beantwoordden. Twintig van com. Nels manschappen kwamen bij ons, onder dit schieten en namen deel in het bestooken van den vijand. Na eenigen tijd zoo bezig te zijn geweest, zagen wij in dat er geen andere weg voor ons open was dan vechtende van positie tot positie al dichter tot de Engelschen te genaken.

Ik kon nu zien dat de berg een langwerpige was, die naar zijn lengte noord en zuid lag, en dat hij ongeveer duizend schreden lang was. Van ons einde was het kaal, maar wat verder voorwaarts leverde het terrein klippen op, die goede beschutting verleenden. Wij waren dus in onze bestorming van de Engelschen op plaatsen zeer blootgesteld. De Engelschen daarentegen hadden prachtige stellingen, want zij hadden posities genomen in oude kaffer-steenen kralen, waarvan er vele overblijfselen van de helft tot het zuideinde van den berg waren. Fel beschoten wij de Engelschen en het duurde niet lang voor zij van het midden bergs naar het zuider punt begonnen te wijken. Dit gaf ons een bepaald voordeel, want wij konden nu de prachtige klipkraal posities waaruit zij geretireerd hadden innemen.

In het bestormen van den vijand hier vond er iets amusants plaats. Waar de rotsblokken zeer schaars waren, kwam een Jood naar een Boer, die achter een steen lag. ‘Verkoop mij jou klip voor een halve kroon,’ zeide de Jood.

‘Loop!’ riep de Boer. ‘Ik lig hier zelf.’

‘Ik zal jou vijftien shilling geven,’ hield de Jood aan.

Hoewel de Boer misschien nooit iets bezat dat zoo schielijk in waarde steeg, had hij op dat oogenblik geen lust met den Jood een handel te drijven, en sloeg het aanbod finaal af.

In de posities waaruit wij de Engelschen gedreven hadden namen wij eenigen krijgsgevangen, en vonden anderen dood en gewond.

De Engelschen waren nu in hun sterkste stelling aan het zuider end van den berg. Daar hadden zij niet alleen vele kaffer kralen, maar ook groote rotsblokken, waarachter zij schuilen konden. Hun

[p. 15]

TRANSVAALSCH BOERENCOMMANDO BIJ LADYSMITH.

[p. 16]

vuur op ons was nu hevig en onafgebroken. Hunne kogels floten en sisten over ons heen, en spatten tegen de klippen. Niet minder fel werden zij door ons beschoten en het gevolg was dat na een korten tijd een paar witte vlaggen uit de kralen op hun linker vleugel in de lucht rezen, terwijl het schieten daar ook plotseling afbrak. Ik gaf dadelijk order het vuur te staken en ging voorwaarts naar den vijand toe.

Plotseling brak de vijand op ons weer los. Wij hervatten het schieten met verdubbelden ernst. Maar het duurde niet lang. Weldra werden uit al de kralen witte vlagjes geheschen en was de slag door ons geleverd.

Ik wil hier niet zeggen dat er een misbruik van de witte vlag was. Ik neem aan wat men mij na den slag zeide, dat men, namelijk, in den oostelijken vleugel niet gezien had, wat in den westelijken gedaan was, en daarom het schieten voortgezet had.

Die nu in dezen slag aan onzen kant deel namen waren slechts de driehonderd Heilbronschen, twintig Kroonstadschen, en veertig of vijftig Johannesburgsche policie, onder kapitein van Dam, die gedurende het gevecht op het tooneel kwamen en zich zeer dapper gedroegen. Maar van de drie honderd Heilbronschen, waren ook niet allen in het gevecht, want eenigen moesten wij bij de paarden aan den voet des bergs laten en anderen bleven, zooals toen nog gewoonlijk gebeurde, achter klippen bij de eerste veilige positie, die zij bereikten liggen. Ik heb, toen de slag voorbij was, er nauwkeurig op gelet en kan verklaren dat het niet meer dan twee honderd mannen waren, die werkelijk den slag leverden. Ons verlies was vier dood en vijf gewond.

Wat het verlies der Engelschen betreft, kan ik dit zeggen dat ik zelf twee honderd drie aan dood en gewond telde; hoewel ik er niet voor kan instaan dat er niet meer waren op plekken, waar ik hen niet bereiken kon. De gevangenen, die ik vier diep voor mij voorbij deed marcheeren, waren achthonderd zeventien in getal.

Wij kregen ook in bezit twee maxims en twee bergkanonnen. Zij waren echter onklaar, en de vijand had daarmede niet gevochten. De krijgsgevangenen zeiden ons, dat het grofgeschut op muilezels geladen was, en dat deze dieren in den nacht schrikten en uit de hand rukten, met het gevolg, dat niet al de gedeelten van de kanonnen op den berg kwamen. Wij vonden de muilen met de ontbre-

[p. 17]

DAM IN DE RIVIER BIJ LADYSMITH.

[p. 18]

kende deelen van de stukken dien namiddag en den volgenden dag.

Dat de Engelschen hunne kanonnen niet gebruiken konden was tot ons voordeel geweest. Zij stonden dus met ons wat dat betreft op gelijken voet, daarin dat zij met niets anders dan met geweren gewapend waren. Zij hadden echter het voordeel van in stellingen te zijn en vijfmaal zoo veel als wij te tellen.

Behalve de kanonnen namen wij meer dan duizend Lee Metford geweren, twintig kisten patronen en eenige pakmuilen en paarden.

Nog eenige bijzonderheden moet ik te boek stellen.

De slag had geduurd van 's morgens te 9 ure tot 's namiddags te 2 ure. Het was een zeer heete dag, en wij hadden zeer aan dorst geleden, want er was geen water nader dan een mijl van den berg. Het lijden der gewonden ging mij zeer ter hart. 't Was akelig hun geroep: ‘Water, water!’ te hooren. Ik beval mijn burgers te helpen de ongelukkigen uit de brandende stralen der zon te dragen in de schaduw van de kameel- en doornboomen, die daar groeiden, alwaar zij door hunne dokters verbonden konden worden. Ook gingen mijne manschappen water voor de arme lijders in de waterkannetjes der krijgsgevangenen halen.

Dadelijk na de gewonden bijeengebracht waren onder de boomen, zond ik een boodschap aan Sir George White om zijn ambulance te zenden om ze te halen en zijn dooden te begraven. Ik weet niet wat de reden was dat de Engelsche ambulance niet vóór den volgenden morgen opdaagde.

Nog tot na zonsondergang bleven wij op den berg. Toen daalden wij af naar het lager, na ik, namelijk, mijn broeder, Piet de Wet, ontboden had om met vijftig Bethlehemsche burgers den kop dien nacht te bewaken. Een paar wagens waren ook van het lager gekomen, welke het grof geschut, de geweren en de ammunitie wegvoerden.

Wij bereikten ons lager te acht ure; en, daar de manschappen dien dag niets genoten hadden, laat het zich denken wat het voor hen was de bont span in den spit te zien braden. Die met een stormjager of drie en een beker koffie herstelde hen in hun vorigen staat. Zij werden van brand- en gewonen nachtdienst dien nacht verschoond en genoten zeer, na de vermoeienis van den dag, de rust des slaaps.

Ik heb nog slechts dit te zeggen in verband met wat op dezen

[p. 19]

dag gebeurde, dat er ook door de Transvalers op verschillende plaatsen aan hunne oostelijke stellingen, ongeveer acht mijl van Nicholsonsnek gevochten werd; en dat door hen vier honderd Engelschen krijgsgevangen genomen werden.

Onze wachten werden dien nacht met groote zorg niet alleen ver buiten het lager als ‘brandwachten’ maar ook om het lager geplaatst. Dit werd met des te grooter bezorgdheid gedaan, omdat er een gerucht was dat de Engelschen de Zulu's van Natal gewapend hadden. Het was dus noodig, als dit waar was, dat wij voor de barbaren zeer op onze hoede zouden zijn. Sedert de vroegste tijden

ENGELSCHE BERGARTILLERIE.

van ons volksbestaan - reeds in 1836 - had ons geslacht kennis gemaakt met de zwarte rassen, en bittere ondervinding gehad van wat zij, voornamelijk de Zulu's, des nachts uitrichten konden. En als wij nu dachten om al hetgeen de baanbrekers der beschaving in Zuid-Afrika - onze Voortrekkers - te lijden hadden van de bloedige nachtaanvallen der Zulu's, dan kon een ieder begrijpen dat dezen terecht nachtwolven genoemd werden. Later hadden wij, Vrijstaters, ook veel te lijden van de Basuto's in den oorlog van 1865-1867. Onze geschiedenis had ons dus geleerd hoe wij in den nacht om onze lagers brandwachten moesten plaatsen, en verken-

[p. 20]

ningswerk doen, zoo bij dag als bij nacht. Misschien schrijf ik later in dit boek - wellicht in een ander werk - breedvoerig over het verkennen om aan de wereld te toonen waarom het verkennen der Britsche legers altoos, of in de meeste gevallen op mislukking uitliep. Ik kan echter de verleiding hier niet wederstaan om aan te merken dat het eerst in de laatste stadiën van den oorlog was - toen de Engelschen de zoogenaamde ‘Handsuppers’ (beter gezegd: Boeren-deserteurs) gebruikten - dat zij in de kunst van het verkennen slaagden.

Wat berokkenden die deserteurs ons onheil! Later zeg ik van hen meer. Later noem ik hen bij hun rechten naam: den naam, welken zij dragen moeten tot een eeuwigen afschuw niet alleen voor 't Afrikaansche volk; maar voor elk volk ter wereld, dat mogelijk vallen kan in de moeilijkheden, waarin de twee gewezene Republieken in Zuid-Afrika grootelijks door het toedoen van deze ontrouwe burgers gedompeld werden.