Wij gelooven in den film

Een belijdenis van onze generatie

[p. 61]

Asta Nielsen

Als kwam het van heel ver, in het mistend-witte licht dat zich in een bundel door het donker werpt, begint op het dadelijk-vergeten doek dat geheimzinnige zwart-witte beeld te leven... geen materie, geen werkelijkheid, slechts projectie van een deel der eeuwigheid, een lang of kort geleden oogenblik, waarin een mensch zóó keek, zóó lachte, zóó bewoog.

Dat is hetgeen ons altijd weer fascineert in het cinematografisch beeld: het menschengezicht.

Een gelaat kunnen wij, zelf ongezien, van zóó nabij, zóó in alle uitdrukkingen van menschelijke aandoening gadeslaan. Wij bespieden dat gezicht waarop al het licht in de zaal zich concentreert, wij bespieden het met een ademlooze spanning als waren wij een geheim op het spoor. Er zal ons iets worden geopenbaard... misschien... Wij zijn er vlak bij, bij het geheim dat ons hanteert, het geheim van den mensch, het geheim van te leven, van op aarde te zijn, het geheim van te sterven.

De filmkunst ligt voornamelijk op het gebied van het emotioneele en vindt haar theater in het menschengezicht. Een wereld, waarin de wisseling van glimlach en schaduw, droom en felheid, het leven van de ziel weerkaatst.

De projectie van een projectie is het beeld op het doek; in het trillen van een zenuw, in het trekken van een mondhoek convergeert een breede stroom gevoelens. De mate van talent van een filmacteur zou misschien gemeten kunnen worden door middel van het verhoudingsgetal tusschen de breedte van diens inwendigen gevoelsstroom en de projectie ervan in het gebaar. Schaal: een op honderd millioen.

De kleine gebaren van Asta Nielsen zijn zwaar van inhoud. Haar groote leelijke handen zijn het gevoeligste apparaat waarover het gebaar ooit beschikte.

Haar houtskool-zwart geteekend masker met het gladzwarte haarkapje doet aan als meer dan levensgroot.

Maar boven alles onvergetelijk is de blik van haar oogen die schijnt beladen, zwaar beladen, te zijn met den neerslag van de hoogstlaaiende hartstochten. Verholen grotten, kokers van donkerheid die zich openen op de wereld.

[p. 62]

Een man sterft, die haar mishandelde; zij drukt hem de oogen toe. Voor het eerst na onbepaalden tijd van zwijgen, richt zij den vollen inhoud van haar blik op den gestorvene, een blik die alles inhoudt wat het leven heeft genomen en achtergelaten, een donkere pooverheid, een laatste zware oneindig-droeve ernst, te zwaar voor eenig andere uiting dan deze blik.

De verhevenheid van het zwijgen adelt deze kunst. De dood kan in het leven niet benaderd worden, maar het mysterie kan worden gesuggereerd.

Er is in het gelaat van Asta Nielsen, - in het leelijke hoekige gelaat met de als apart levende oogen - een schijnsel, een doorlichtend als van een gordijn waarachter een lamp brandt. Er is in den dadelijk weggevleugden glimlach, in het even wiegen van het hoofd, in het snelle rondzien, een bewogenheid van de ziel die verwant is aan Hamlet's bovenaardsche onrust. Zooals de schim van Hamlet's vader hem vervolgt, zoo wordt ook deze figuur door den schim van onzen levensoorsprong verontrust en naar den eindelijken dood gedreven.

De beteekenis van haar verschijning gaat ver uit boven de figuur die zij toevallig in de, meestal abjecte, scenario's speelt.

Eens heeft zij een visschersknaap verleid; zij was plotseling de warme bloeiende verleidelijkheid zelve. Zij wacht op hem en zorgen van haar vroeger leven kwellen haar pas veroverd bloedwarm geluk. Heen en weer loopt zij op een donkere galerij voor haar huis. In den waaienden avond ziet zij door de pilaren heen naar buiten, naar de stormachtige zee. En onrustig loopt zij heen en weer, heen en weer, de handen om haar ellebogen, het sterke masker geheven naar den hemel.

Hoe groot is het talent, dat alleen door dit loopen, door dit turen dezelfde sfeer oproept als Hamlet in zijn woordenrijkste passages.

Deze kunstenares heeft geen leeftijd. Tien, vijftien jaar geleden speelde zij met hetzelfde eeuwig-menschelijke masker. De groote, wat scheeve mond kan de vrouwelijkste teederheid in haar schuwen glimlach geven en de meest norsche weerzin in het even vertrekken der onderlip. Het gezicht in rust lijkt uit steen gebeiteld, een felle sombere kop die boven het ‘man of vrouw zijn’ uit is.

In Wedekind's Erdgeist speelt zij Loulou, de gepersonifieerde

[p. 63]

erotiek. In het Pierrot-costuum van het eerste bedrijf is zij zestien jaar, een bloeiende, volmaakt mooie vrouw. Het harde masker blijkt soepel en oneindig wisselend.

Het leelijke is het mooie. Een grof, beenig lichaam, een vierkant, mannelijk gezicht, het wordt alles omgetooverd in den zachten bloesem van haar kunst. Eens heb ik haar handen een ziek katje zien omvatten. Het waren moeder-handen. Maar even suggestief zijn deze handen in Erdgeist als zij het pistool grijpen en schieten. Achttien jaar geleden speelde zij haar eerste rol in een eenacter: Om een paar schoenen. Terstond viel het buitengewone van haar verschijning op, dat zij nog relief wist te geven door haar gave van zich te kleeden.

De filmkunst ontwikkelt zich en heeft steeds nieuwe vondsten. De middelen waarover een groot acteur als Mosjoukine beschikt in stukken als ‘Kean’, ‘Le Brasier Ardent’, ‘Feu Matthias Pascal’, heeft Asta Nielsen niet tot haar beschikking. De rollen welke haar de laatste jaren werden toebedeeld, leken wel uitgezocht om haar roem te vernietigen. De snelle hartstochtelijke gebaren van Mosjoukine en het donkere mysterieuze wat ook hij in zijn sfeer brengt, zouden voor Asta prachtig tegenspel zijn. Maar zeldzamer steeds zien wij haar en reeds begint de vervoering, die zij wekte, tot legende te vervagen.

De Amerikaansche filmsterren, étalage-poppen, reclames voor Pepsodent en blijvende haargolf, verdringen het groote talent. Dit is de normale loop van zaken en wij zullen Asta Nielsen, de grootste filmactrice van onzen tijd, niet meer op het doek zien.

emmy van lokhorst