Wij gelooven in den film

Een belijdenis van onze generatie

[p. 29]

Marcel l'Herbier en zijn weg naar de filmkunst

Het is veel bevredigender, slechte films te maken dan goede. Want slechte films zijn doorgaans zeer slecht, terwijl goede films altijd nog maar relatief goed zijn.

Zoo is het ook veel bevredigender, ouderwetsche films te maken dan moderne. Want ouderwetsche films blijven hun leven lang ouderwetsch, terwijl moderne films hoogstens een jaar modern blijven.

De filmkunst doorleeft nu eenmaal een eeuwigheid per jaar, evenals de radio, de beurs en de mode.

Zij heeft trouwens met alle drie een eigenschap gemeen: met de radio de ontwikkelingskoorts van haar techniek; met de mode het meedeinen met de wisselvalligheid der massa; met de beurs haar afhankelijkheid van de groote financieele politiek.

Mèt de filmkunst veranderen de filmkunstenaars, en in hetzelfde duizelingwekkende tempo. Zooals we bij de schilderkunst kunnen spreken van de perioden vóór en na de gebroeders Van Eyck, zoo kunnen we bij de filmkunst de perioden vóór en na duizend technische verbeteringen onderscheiden. ‘Es wächst der Mensch in seinen grossen... Entdeckungen.’ De cinematografie is wel zéér een kunst, die uit de stof geboren is.

Interessant is, in een menschelijke figuur deze groei eener kunst zich te zien concentreeren. Marcel l'Herbier, thans de voornaamste Fransche filmregisseur, was vóór den oorlog niets anders dan meester in de rechten en modern mensch. Gepassionneerd voor de filmkunst, waarvan Frankrijk toen de leiding had, schreef hij in een loopgraaf een scenario. Het werd aangenomen en uitgevoerd. Al gauw werd l'Herbiers contact met de filmindustrie inniger. Hij mocht zelfs een film regisseeren. En als enthousiasteling lanceerde hij de beroemdee frase: ‘Le cinématographe est la machine idéale à imprimer la vie’. En in dien tijd stond l'Herbier met al zijn enthousiasme heel wat verder van het cinéastisch ideaal, dan nu hij als cynicus het bestaan van alle filmkunst loochent.

Van zijn ideaal van de volkomenst naturalistische levensproductie kwam l'Herbier al spoedig terug, om zich aan te sluiten bij de moderne Fransche psychologen. Hier ontaardt zijn oeuvre

[p. 30]

in een reeks dwaaltochten rondom het ideaal van verscheidene der beste moderne regisseurs; het ideaal dat Jean Epstein omschreef als: ‘la mise en valeur du potentiel de l'image pour elle-même’. Maar geen van hen trof ooit nog zoo zeker het hart van de roos, dat men dit ideaal aan de werkelijkheid heeft kunnen toetsen.

l'Herbier begreep het en sloeg met een dubbele saltomortale over naar het andere uiterste: het modernisme van Léger, Mallet-Stevens en Picabia. ‘L'Inhumaine’ ontstond en moest de resultante worden van de twee stroomingen, die de regisseur doorleefd had. Behalve het beeld-als-beeld wilde hij hier de beweging-in-beweging filmen en zoo een der fundamenteele principes van de filmkunst als hoofdmotief van het scenario veruiterlijken. Het resultaat was zeker merkwaardig. Deze beweging-in-de-tweede-macht bleek een geweldige suggestieve kracht te bezitten; het werd een wonderlijk felle openbaring van de poëzie der techniek. Maar de les van deze film was, dat men niet ongestraft één der principes van een kunst het overwicht geeft; de rest van de film toonde zich nu des te meer als een wee-romantisch aanhangsel en het werk kon zich niet handhaven.

l'Herbier's ideaal van 1926 (want het zal wel niet veel langer leven dan de vorigen) is: de film als internationaal uitdrukkingsmiddel, het productief maken van haar macht om grenzen en taalverschillen te trotseeren. Fritz Lang heeft dit ideaal, dat al jaren geleden ontkiemde, nadrukkelijk gelanceerd en tegelijk met hem zei Marcel l'Herbier: ‘Plus nous irons logiquement dans le sens de l'évolution, plus le cinéma aura logiquement le besoin et le devoir d'exister. Le cinéma est un langage universel. La parole connaissait des frontières; la paix des nations a soif de silence...’ Helaas, zoover als l'Herbier hier wil zien, zijn we nog lang niet. Voorloopig heeft de filmkunst-zelf nog te veel ‘soif de silence’, want in haar eerste vijf en twintig levensjaren heeft zij inplaats van haar internationale taal zeer nadrukkelijk een hoogst chauvinistisch brabbeltaaltje gesproken. Het feit, dat heel de oude wereld zich gewillig door de Amerikaansche film-productie laat overstroomen, leidt veeleer tot een ‘Europa annexiert sichselbst’ dan tot een internationale geestelijke familieband, en zelfs de transacties waarbij Hollywood af en toe een paar Europeesche sterren en regisseurs ‘aankoopt’ of Neubabels-

[p. 31]

berg een paar Amerikaansche dito's ‘huurt’, zullen ons geen stap nader brengen tot de ontwikkeling van een filmkunst als internationale taal. Zoolang de groote financieele politiek niet alleen de filmmarkt maar ook de film-ateliers beheerscht, zal hier nooit sprake van kunnen zijn. Wat zou men er wel van zeggen, als de internationale kunsthandel in 't vervolg schilders inplaats van schilderijen ging koopen? Maar bij de schilderkunst gebruikt men minder groote woorden; haar ‘soif de silence’ wordt geeerbiedigd!

Intusschen blijkt l'Herbier ook in het modernisme weinig bevrediging te hebben gevonden, getuige de uit zijn tegenwoordig internationalisme voortkomende uitspraak: ‘Les films exceptionnels ont, certes, un intérêt, mais sortent du domaine purement cinématographique, tout en restant quand même du cinématographe! - cela de la même manière que la bicyclette en nickel de l'équilibriste de l'Olympia, tout en restant une bicyclette, n'est tout de même plus une bicyclette.’ Als men hierbij bedenkt dat l'Herbier zelf nooit anders dan ‘nikkelen fietsen’ heeft gemaakt, films die wel zeer uitzonderlijk waren en nooit het groote publiek konden veroveren (‘Le carnaval des vérités’, ‘Le marchand de plaisir’, ‘L'Inhumaine’), is de reden van zijn tegenwoordig ontkennen van alle filmkunst misschien wel gevonden. In elk geval schijnt deze uitspraak een nieuw stadium in l'Herbiers oeuvre in te luiden, want zijn nieuwste film (‘Feu Mathias Pascal’, naar den roman van Pirandello) toont een duidelijk streven naar vereenvoudiging en zuivering van alle overtollig modernisme, zonder toch de kern van de verschillende doorgemaakte stroomingen te verwerpen. Deze film is een bezonken, evenwichtig werk, waarin alle goede bedoelingen van l'Herbiers vorige films verwezenlijkt en tot een zuivere eenheid verbonden zijn. Dit vaststellende, mogen wij zijn geruchtmakende oproep ‘J'évoque le cinématographe contre l'Art!’, dien hij op niets baseert dan op het sophisme: ‘De kunst verkracht den Tijd, maar de film verkracht de Ruimte!’ gerust als half-gemeende pose beschouwen.

Ik heb met opzet Marcel l'Herbier tot onderwerp van deze kleine beschouwing gekozen, omdat in zijn werk - scherper dan bij welken anderen filmregisseur dan ook - de groei van de geheele filmkunst zoo duidelijk zichtbaar wordt. Onbewust van het eene

[p. 32]

vage ideaal naar het andere glijdend, daarbij voortgestuwd door steeds nieuwe technische vindingen, veel weer verwerpend en van alles iets behoudend, gaat de filmkunst haar onzekeren weg, zich nu aan het eene, dan aan het andere principe vastklampend. De film van heden richt zich naar een heel ander doel dan die van gisteren; maar de film van morgen zal ook dàt doel hebben vergeten en haar alleen-zaligmakend ideaal in weer een ander uiterste zoeken. Maar zij zal als kind van goede ouders hun levensbeginselen als instincten hebben meegekregen en zoo langzaam-aan het Groote Evenwicht bereiken, waarin alle kunst subliem en roerloos wordt.

Met iedere goede film, of liever: met iedere film waarin het goede, het schoone, het hoogste van de filmkunst door hare geniaalste discipelen wordt betracht, sterft een filmkunst en wordt een andere geboren. Niemand die het ernstig meent met zijn liefde voor de cinematografie, zal daar wanhopig onder worden; zonder die tallooze metamorfosen zou een waarachtige cinematofische kunst nooit te bereiken zijn. Want met alle respect voor wat er aan filmschoonheid tot nog toe veroverd werd, de weg naar dat ideaal is vooralsnog onafzienbaar.

Laat ons daarom den middenweg kiezen tusschen cynisme en Schwärmerei, en telkens opnieuw met overtuiging constateeren: ‘Le ciné est mort; vive le ciné!’

simon koster