Zeven en twintig stokpaarden

Zijnde een aantal verhandelingen, tierelantijnen, oneenigheden, gedichten, reportagies, verhalen, vertalingen en andere wissewasjes over wat de heer Johan Willem Frederik Werumeus Buning in dit leven min of meer oprecht heeft liefgehad en beschreven

[p. 52]

Over Jean la Fontaine

Jean la Fontaine is een groot dichter, dien men op de schoolbanken vaak verkeerd leert lezen. Mij althans is het zoo vergaan, en gelijk de muis tegen de kat zei toen zij haar halve staart verspeeld had, maar veilig achter het behang zat: ‘daar kan ik het nageslacht een nuttige les van leeren’. Waarop de kat meesmuilde.

Hoe dat zij: wij hadden in Nijmegen een leeraar die M. Corbeau heette - hij droeg overigens witte leeuwenmanen tot op zijn kraag, en een karbonkel op zijn neus - en als hij, om met het begin te beginnen, begon met ‘La Cigale et la Fourmi’, dan vertelde hij u geen woord van Esopus of de andere meesters van de fabelkunst vóór La Fontaine, of over wat dan ook, maar begon met barsche stem:

La cigale, ayant chanté

Waarna hij ons ten strengste ondervroeg over de onregelmatige verhouding van ayant tot zijn moeder het werkwoord, en zoo voorts tot het einde. En aangezien er aan het einde van deze fabel geen moraal voorkomt, kregen wij bovendien tot taak ze te paraphraseeren en van een moraal te voorzien.

Sedert dien is mij een ongeneeslijke afkeer tegen het paraphraseeren van gedichten bijgebleven, en zelfs, min of meer, tot het trekken van nutte leering.

Met La Fontaine is het later echter nog in orde gekomen, want in Arnhem hadden wij als leeraar M. Lacomblé en hij gebruikte La Fontaine niet als speldenkussen voor de grammaticale punten, maar om ons te leeren begrijpen wat poëzie was. Ik weet nog hoe hij een heel lesuur besteedde aan de eerste tien regels van ‘La Coche et la Mouche’.

Dans un chemin montant, sablonneux, malaisé,
Et de tous les cotés au soleil exposé,

Six forts chevaux, tiraient un coche.

[p. 53]

Hij leerde ons het vers hooren en zien: hoe zwaar die wagen ging als men het vers goed hardop zei met een nadruk op de m: dans un chemin... montant... malaisé, hoe de natuurlijke rustpoos tusschen de t van montant en de s van sablonneux dien indruk verhoogde: hoe sterk van werking hier ‘tiraient’ in den derden regel was: men hoorde de wielen piepen en kraken, en hoe langzaam van gang deze heele eerste passage was. De fabel gaat dan o.a. verder:

Une mouche survient, et des chevaux s'approche,
Prétend les animer par son bourdonnement,
Pique l'un, pique l'autre...

‘De opkomst van de mug’, - placht hij te zeggen; en men zag eensklaps hoe licht van woorden de tekst werd, hoe dat lichte survient er staat. Lees eens ‘Une mouche s'approche’ en het lijkt wel een mug met een houten been. En hoe meesterlijk die mug steekt! Pique l'un, pique l'autre, twee felle korte steken, die men voelt in zijn verbeelding. En: approche heeft een zoemtoon...

Dit nu is mij sedert dien bijgebleven als de ware manier om La Fontaine te genieten en te zien welk een groot dichter hij is, die zelden of nooit dichterlijke taal noodig heeft, maar zijn magie van het woord bereikt door de juiste vermenging der elementen: door de letters precies op hun plaats te zetten, en met rythme, zinsbouw, rustpoos, in verfijnden eenvoud een verskunst te scheppen die hem tot een der groote dichters van alle tijden maakt. Want dat is hij: oneindig veel meer dan een verteller van aardige fabels op rijm.

En toen er dan ook bijschriften moesten wezen bij deze twaalf fabelprenten heb ik gemeend dat het beste was, twaalf maal over den dichter te schrijven in dezen zin.

Zijn fabels in het kort na te vertellen in proza ware een ontheiliging; ze nogmaals te vertalen nu Jan Prins het onlangs voortreffelijk deed, een overbodig werk.

Laat ons liever eens nauwkeuriger toezien waarom men bij La Fontaine den krekel zoo goed hoort zingen, waarom de mier zoo bits

[p. 54]

van tong is, waarom de kaas zoo goed uit den bek van de raaf valt, en zoo voorts...

La cigale, ayant chanté

Tout l'été,

Se trouva fort dépourvue
Quand la bise fut venue:
Pas un seul petit morceau
De mouche ou de vermisseau.
Elle alla crier famine
Chez la fourmi sa voisine,
La priant de lui prêter
Quelque grain pour subsister
Jusqu'à la saison nouvelle.
‘Je vous paierai, lui dit-elle,
Avant l'août, foi d'animal,
Intérêt et principal.’
La fourmi n'est pas prêteuse:
C'est là son moindre défaut.
‘Que faisiez-vous au temps chaud?
Dit-elle à cette emprunteuse.

- Nuit et jour à tout venant
Je chantais, ne vous déplaise.
- Vous chantiez? j'en suis fort aise:
Eh bien! dansez maintenant.’

Als ik een krekel was, zou ik liever Mme Cigale of Mrs Cricket heeten dan Mevr. Krekel; ik zou mij, denk ik dan maar, wat aanstellerig Mevr. Cicade laten noemen en zeggen dat ik van Grieksche afkomst was. Want er zit in al die namen meer muziek dan in het Nederlandsche ‘krekel’. Trouwens, het lieve dier zingt in het zuiden een hooger lied dan bij ons. En zoodoende was La Fontaine wel

[p. 55]

gelukkig. Stel u eens voor dat hij had moeten schrijven: ‘la cégale ayant chanté’. De halve muziek was naar de maan geweest, en hij had zijn eerste i-klank gemist, die nu door het heele gedicht is volgehouden, en er toe bijdraagt het werkelijk een dialoog van kleine dieren te doen blijven.

En let nu eens op hoe luid en lang die krekel zingt: de open a van la en cigale, de doffe a van ayant en chanté met de afwisselende ay, de heldere open rijmen op é, dat geeft de regels den toon van een vroolijk en opgewekt lied, ze zingen als het ware zichzelf. En dat de dichter tout l'été schreef en niet un été maakt ook al weer een van die hemelsbreede verschillen die vier letters breed zijn: met de t's in tout smeedt hij een ragfijn gouden schakeltje tusschen de andere t's van chanté en été en de ou-klank geeft hem een voorslag voor zijn derden regel. De krekel is een zorgeloos en vroolijk dier, en personen, en dieren, van dien aard, plegen wel eens plotseling van stemming te veranderen en hopeloos en somber zwartgallig te worden. Aldus hier het vers: na de open klanken van het zomersch lied overvallen ons de sombere ou- en o-geluiden, en de guurheid en schriele wind in de u's en de scherpte van bise; zoo gaat het dan nog twee neerslachtige regels verder:

Pas un seul petit morceau
De mouche ou de vermisseau.

En dan eerst begint de krekel als van schrik te gillen:

Elle alla crier famine.

Elle alla: men ziet haar springen, sprong na sprong, van twee bijna gelijke woorden; crier famine: men hoort haar ontdaan cicadegeluid in al die i's en a's (al zijn het maar twee i's en een a).

Of dat alles niet spijkers op laag water zoeken is? zal een lezer vragen. ‘Het is mogelijk!’ geef ik ten antwoord, ‘maar dan zoek ik aan de hand van La Fontaine graag spijkers op laag water’.

En om dit eerste kapitteltje te besluiten, de laatste regels van het

[p. 56]

gesprek tusschen den vroolijken en spilzieken krekel en de vlijtige en gierige mier zijn nog een prachtig voorbeeld van karakterteekening zonder karakterbeschrijving. Eerst vraagt de mier wat de krekel dan 's zomers gedaan heeft, dan volgen dit antwoord en wederantwoord:

- Nuit et jour à tout venant
Je chantais, ne vous déplaise.
- Vous chantiez? j'en suis fort aise:
Eh bien! dansez maintenant.

Waarin de krekel weer spreekt als op een danswijsje; waarna het vinnige vous chantiez? de mier in haar ware gedaante vertoont, en het elders vaak zoo lichte en liefelijke dansez het zware accent krijgt van een vervloeking...

Rousseau veroordeelt deze fabel in zijn Emile omdat zij de kindertjes ‘une leçon d'inhumanité’ leert. Men ziet het: om pleizier aan La Fontaine te beleven, kan men bij zeker soort paedagogen en schoolmeesters niet terecht.

Uit: Fabels van La Fontaine, Amsterdam, 1945.