Nederduitsch taalkundig woordenboek. P-R. S

[Rijk]

RIJK, z.n., o., des rijks, of van het rijk; meerv. rijken. Verkleinw. rijkje. Heerschappij, regering: de Heere soude nu u rijcke over Israël bevestight hebben tot in eeuwigheijt; maar nu en sal u rijcke niet bestaen. Bijbelvert. En d' eer uws rijks, waar voor der vorsten beeven. L.D.S.P. Hij verkiest ballingschap voor 't rijk. Hooft. Maar deze weleer zeer gewone beteekenis van rijk is zoo verouderd, dat men thans alleen nog maar in de gemeenzame verkeering zegt: zijn rijk is uit, zijne heerschappij neemt een einde, of zijn gezag en invloed is weg. Voorts, al wat gezamenlijk aan eene bijzondere heerschappij onderworpen is: het rijk van Nijmegen, het grondgebied van die stad; maar bijzonderlijk al, wat aan eene gekroonde mogendheid toebehoort: het rijk van Holland, het Fransche rijk. En allerbijzonderst, al wat onder de opperheerschappij van den Keizer van Duitschland plagt te staan: de zevenstar des rijx, om 't rijxgeschil t' ontwarren. Vond. Dezen zin heeft het woord in eene reeks van zamenstellingen; zoo als: rijksadel, rijksbaron, rijksgraaf, rijksvorst, enz. Eindelijk is het rijk der natuur al, wat de natuur oplevert, inzonderheid al, wat men op onzen aardbol vindt, het welk wederom in drie kleinere rijken, het dierenrijk, het

[p. 205]

plantenrijk, en het rijk der delfstoffen, onderscheiden wordt. In navolging van deze uitdrukkingen bezigt men ook wel eens die van het rijk der schoone kunsten, het rijk der wetenschappen, enz., om al, wat onder derzelver invloed staat, aan te duiden. Zamenstell.: rijksadel, rijksadelaar, rijksambt, rijksappel, rijksbestuur, rijksbewind, rijksbodem, rijksburger, rijksburggraaf, rijksdaalder, rijksdag, rijksgebied, rijksgenoot, rijkskreits, rijkskroon, rijksleen, rijksleger, rijksoorlog, rijksopperhoofd, rijksopvolger, rijksopvolging, rijksraad, rijksschepter, rijksstaf, rijksstad, rijksstenden, rijksvergadering, rijkszorge, enz. Aardrijk, dierenrijk, geestenrijk, hemelrijk, keizerrijk, koningrijk, oostenrijk, plantenrijk, enz.

Rijk, of rijck, hoogd. reich, Isidor. riih, Kero rihh, Otfrid. rich, angels. rice, neders. riek, ijsl. riki, zweed. rike, deen. rign, fr. regne, eng. reign, ital. regno, stamt van het latijnsche regnum af.