Nederduitsch taalkundig woordenboek. A. B, C, D

[Baar]

BAAR, een, in de zamenstelling, gebruiklijk woord, dat bij verscheidene naam- en werkwoorden gevoegd wordt, en daarvan bijvoeglijke naamwoorden maakt.

Achter zelfst. naamwoorden, eene ontbering van dat gene aanduidende, waarbij het gevoegd is, even als loos. Hiertoe behoort het nog in sommige oorden van ons Va-

[p. 274]

derland gebruiklijke mondbaar, (anders mombaar, momber, momboor) iemand, die geenen mond, d.i. voogd, heeft. Van hier mondbaarkamer, (momberkamer) d.i. weeskamer. In dezen, bijna reeds geheel verouderden, zin, staat het in betrekking tot baar, in de beteekenis van naakt, van kleederen ontbloot. Eindelijk is de benaming van mondbaar (momber) tot diegenen overgegaan, welken de verzorging van voogden behoevende kinderen, en de beheering van derzelver bezittingen is aanbevolen. Huydecoper, de Schrijvers der taalk. Bijdragen en anderen geven van dit woord eene geheel andere afleiding op; doch zie bij mondbaar.

Achter zelfst. naamwoorden, in de beteekenis van dragen, voordbrengen, b.v. vruchtbaar, wonderbaar, dankbaar, schijnbaar, eerbaar, dienstbaar, blijkbaar, zigtbaar, nutbaar (dat nut aanbrengt) ruchtbaar (dat gerucht en geroep verwekt) kostbaar (dat kosten veroorzaakt) enz. Ook het bezit eener zaak aanduidende, als: eene gangbare munt, die gang (koers) heeft - een gangbare weg, die een bekwaam gaanpad heeft.

Achter werkwoorden, en wel achter derzelver onbepaalde wijs, met wegwerping van den uitgang en, dan een vermogen om te doen, dan een vermogen om te lijden, of iets dat gedaan kan worden, aanduidende. Een vermogen om te doen, of in eenen bedrijvende zin: feilbaar en onfeilbaar, dat feilen kan, of niet feilen kan, - brandbaar, dat branden kan, - strijdbaar, dat strijden kan. Huydecoper brengt het woord manbaar, voor huuwbaar, als van man en baar, tot de boven genoemde zelfst. naamwoorden, die door de achteraanvoeging van baar, tot bijvoeglijke naamwoorden gemaakt zijn; manbaar is, volgends hem, dan, zooveel als, die den man draagt, of bekwaam is, om dien te dragen; doch natuurlijker is de afleiding van het verouderde mannen, d.i. eenen man nemen; en dus behoort manbaar, eigenlijk, tot die bijvoegl. woorden, welken van werkwoorden, door achteraanvoeging van baar, gevormd zijn. Een manbaar meisje is, derhalve, een meisje, dat eenen man nemen, of in het huuwlijk treden kan. Zie manbaar. - In eenen lijdenden zin: troostbaar, eetbaar, drinkbaar, smeltbaar, leesbaar, kenbaar, betaalbaar, heelbaar, hoorbaar, voelbaar, leverbaar enz., dat getroost, gegeten, gedronken enz. kan worden, met derzelver tegenstellingen, on-

[p. 275]

troostbaar, oneetbaar enz. Ook duidt dit baar, achter werkwoorden geplaatst, mede in eenen lijdenden zin, iets aan, dat verdient gedaan te worden: een achtbaar man, die te achten is - eene strafbare daad, die gestraft moet worden.

Dit baar stamt van het oude baren, beren, d.i. dragen, brengen, af.

Achter zelfst. naamwoorden en werkwoorden geplaatst, is het een zeer vruchtbaar hulpmiddel, om verscheidene beteekenissen aan een woord te geven. Doch deszelfs gebruik is niet minder dan willekeurig, naardien het niet geoorloofd is, door bijvoeging van dezen uitgang, allerlei nieuwe woorden te vormen, gelijk dit dikwerf plaats heeft omtrent zulke woorden, die den uitgang lijk, en niet baar vorderen. Zoo gebruikt Vondel, b.v., waarschijnbaar, voor waarschijnlijk, ontzachbaar, voor ontzaglijk - Jonktyds afschouwbaar, voor afschouwlijk - Hoogvliet verkwikbaar, voor verkwiklijk, of verkwikkend enz. Voor voedzaam, leest men, bij Spieghel, voebaar, voor verslindend, bij Hoogvliet, verslindbaar, verslindbre tijd, voor alverkwikkend, bij P. le Clercq, alverkwikbaar enz. Veilig, echter, kan men den uitgang baar met werkwoorden, in eenen lijdenden zin, verbinden. Zoo kunnen, b.v. leesbaar, speelbaar, zingbaar, voor hetgene dat zich laat lezen, spelen, zingen, en honderd anderen meer, wanneer het noodig is, immer gebruikt worden, schoon men daarin ook geene voorgangers mogt gehad hebben.

De, op deze wijs, met baar zamengestelde bijv. naamwoorden hebben, even als anderen, hunne trappen van vergrooting, als: vruchtbarer, vruchtbaarst, kostbarer, kostbaarst, strijdbarer, strijdbaarst, hoorbarer, hoorbaarst enz.

Reeds in de oudste talen vindt men eene eindlettergreep, welke met ons baar, zoo wel in klank, als in beteekenis, overeenkomt; b.v., in het hebr. בָר alwaar נַזַבָר een schatmeester is. Bij de Perzen is ber iemand, die iets draagt, of brengt; en eenen Profeet noemen zij Beigamber, dat is zooveel als een nieuwsaanbrenger; eene bijzonderheid, welke den hoogen ouderdom van het werkw. baren, beren, d.i. dragen, brengen, alleen zoude bewijzen, wanneer dezelve anders niet reeds blijkbaar ware.