Logo DBNL
Nederlandse dialectkunde (1958)

Nederlandse dialectkunde

(1958)–A.A. Weijnen–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Hoofdstuk VII
Dialectteksten

§ 174. Utrecht

Botteroalie of lampoalie?

Un zŏchie vis? Dammottekie toch us waffertelle vammijn vissies, onderloas. Ik wāst veur de minse, zo-je wit, en nou mos ik verschêne week en wassie wegbringe, opte-n-ouwe-grāch, heel bij de Zāāndbruch; un Keulse reis, zejje zegge, ajje in de Tuchhuissteech woant; maor je doet waffoorde-kos. Nou, ik hep me wassie weggebroch in ik lŏp opte-n-ouwe-grāch zo lāngus āl die winkels, in ik komp in de Kōre-straat; doar hoor-ek dien bel zo goan, in ik dink zo bij me eige, dātis foor de-n-ofslāch. Ik dink bij men eige, loak'us kijke; an kijke bijje nie-bedorreve; meschien of ister waffamme-goajing. Ik lop ut Hoangeschrei deur, in, jaowel doar staone de minse der omhêne-n-in den ofslāch issan de gāng. ‘Elluf, tiejën, nege āch, zeuve zes, vijf vier!’ - ‘Mijn!’ - ‘Wie istat?’ - Vrou de Voes! - Krefeld! - 't Groafie! - offen-ander, āl noa datter een un koop krech toegeweze. Ik drink-son bietsie noa vore-n-in ik zeg teuge zon vrochie datter stoat, vrochie, zeg ik, wattister ān den ofslāch? ‘Pānherinkies,’ zeitse, ikseg, pānherinkies! zeg ik, doar hout men mān zo van; dan neemp-ik un zŏchie mee. Moar, dawwitsjie-wel, je mot opten ofslāch je beurt ofwāchte; de lui die-j-ut ‘eerste woord’ gepāch hebbe, die goane āltijd vóór, ŏk āl bijje der mitsje ‘mijn’ gauw genocht bij. Maor goed, de lui vān de visbānke die binne so gaondeweg voldaon, en de burregers so as ik en un ander krijge-n-ŏk der beurt, en zodoende krech-ik-ŏk men zŏchie. Ik gaon nao ut ketoortje-n-om ut of te hoale em me geld te betaole, en toe zeit zon mān, zon knecht van den ofslāch, die zeit so teugeme, vrŏchie, zeiti, hejje gin māntsjie bij je-n-ommet in te doene? Ik seg, nee meheer, zeg-ik, ik hatter nie op gedoch ommit vis tuis te komme; ik het niks-niet bij me. Maor, zeg-ik, ik weet goet raot, seg-ik; kekkes hier, doet ut hier moar in, imme zaddoek, tis wel gin brāndschoane, maor, wannie-en-weet, wannie-en-deert; dapproef me mān der toch nie-j-an; wat uwe? Nou, ik op wech nao huis, moar 't was noch vroech, moar ik gink toch moar rech-toe-rechan op huis

op-an; niet over de Lānge-nūstraot, ofso; dan kreggie, omstreeks twoalef ure, moar lās mitte jongus van de schoale, de Endepikke-n-en de Vossekoppe zo ze ze noeme, -n-in die vechpartije mitte sjumers, misstokke somtije, doar blef-ik moar liever buite. Nou, ik kek noch us hier en doar, langus de grāch, in in de Twijëstraot, doar zien ik dien groaten winkel van Hāckfoort, - je kent-um wel, zen êne jonge-n-is noch bij de tillegroafie gegoan, - in doar stoat ut êne roamt vol mit allemoal flesse michcheel-choet-er-in, immit ‘botteroalie’ derbuitenop. Ik dink bij men eige, wāttistat nou weer; ze verzinne toch alle doage wannuus, in ik dink, ik salluttus froage, doar bin-ik nie an bedorreve-n-immifroage kommie te Rome. Ik lop so noa binne-n-in ik seg, meheer, zeg-ik, je heptoar botteroalie stoane, vertel mijn-is, seg-ik, wattoftat is. ‘Botteroalie, zeit-i, wel vrochie, zeit-i, dattis botteroalie.’ Ik zeg, dat hoevie mijn-nie te fertelle, dassien-ik ok wel, moar, zeg ik, istat voor de botteram of woarvoor istat? ‘Voor de botteram, zeiti, vrŏchie, bijje gek?’ Ik seg, offek gek bint? Voel moar us imme montsjie, offek gek bint, moar dat tot doaran toe, vertel me liever moar us, waorvoor dattatis. ‘Dattis ommee te broaje, zeiti, emmee te bākke.’ Ik seg, kejje der ŏk vis mee bākke? ‘Dassouk gelove’, zeiti; nou, zeg ik, gif mijn dammoar-us soon flessie mee, moar niesson groate; zon kleintsie. Hij pāk' ut noch voormenin, in ik betoal me geld, en ik, moar nou voorgoet, op huis op-an. Ik komptuis; je wit, ik woant-in de Tuch-huissteech; in 't lop onderwijle mooitjes an noa twoaleve, in ketier oaver twoaleve komp me mān tuis vān zen werrek. Gauw de pān kloargemok; den-oalie, in de pānherinkies, derin, in den boel oppetfuur. Moar, net dattik an 't bākke bint, doar begint me dakintfamme te schrêwe, innik bin zo goetniet offek mottet hellepe. Nou, dawwas gauw ofgelope, moar.... toe w-ik weer bij me pānherinkies komp, den heleboel verbrānt, mins, verbrānt wattekie zeg! Ik seg bij men eige, ik seg, dasfoor êns, seg ik, moar das foor-ut-loas-ok, seggik; ik bākse geen meer mibbotteroalie, ik bākse mitte lāmpoalie!

 

(Overgenomen uit J. van Ham - S. Hofker, Bekn. Ned. Sprkk.2 11-112).

 

Exclusief voor de noordelijk-centrale dialecten zijn hierin vormen van de 1e pers. o.t.t. op t: ik wāst, ik woant, enz. en pronominaal ie i.p.v. je: wattekie zeg, dat hoevie, enz. Voorts zijn Utrechts (en niet noordwestelijk) de diftongering in bijv. mijn en tuis, de klinkerverkorting in bijv. ik lop, ik kek, de vorm botter- in botteroalie en de ao's in bijv. staone. Voorts lette men o.a. op de gerekte vocalen in gesloten

lettergreep als in: ik bākse, me mān, āl en de -t-apocope in grāch, weggebroch, enz.

§ 175. Gouda

Van Kneeles en Piet, dieje na de Gooverwelsedijk gonge om te komfooje en oo ovve ze van 'n kouwe kerremes tuis kwamme.

Kneeles à te smòòr in az 'n ouwe dief. IJ stong vòòrover mi s'n kop teuge den eekelschuur an op t oekie van de Speldemakersteeg en van nijdecheit stong die zòò art as tie kon mi s'n blooke teuge de schuur an te schoppe. Ouwe Mie, die in de schuur stong t'eekele mì Bet van Dam, wier dà chebonk sat en ze schrèèuwde na buitene: ‘Ee lèèleke snotaap, wi je wel is opouwe mi tie errie, anders zè k ie is mi je kop oover den eekel ale.’

Nou, dà mò je ned denke, azzie zòò bòòs ben as Kneeles, dà j der dan zòò maar uïscheit à se t je zegge.

‘Je ken de pip krijge’, roop tie zòò art as tie kon na binnene en toe gong die noch feul arder staan te schoppe en mi sen knuiste gong die ook nog op te planke staan te bonke.

‘Nou, mò je dat nou maar zòò gemoederèèrd oover je kant late gaan?’ zee ouwe Mie teuge Bet.

‘Ach mins laat tie maar in zen sop gaar kooke, dan schei tie der t' eerste uit. Rechtewoordeg luistere de jonges toch nie na verbieje. Ovvie ze wat iet of tà j ze wà ferbiet, ze lanen 't toch niet’. Dà see Bet.

Maar Mie was nie sòò gemoedereert en ze roop na buitene: ‘Azzie nou nied op en out, zel 'k ie mid 'n ende out op ie zielement komme’ en tegelijk nam ze n'n stok op en vloog na buitene. Maar daar wachtende Kneeles nied op. IJ gaf nog 'n aarde trap teuge de schuur an, dadde zen teeje der zèèr van deeje en toe smèèrde die 'm zòò art as tie kon.

Oo kwam 't nou eigelek, dat Kneeles sòò bòòs was? Toe die tuis kwam ui school ('t was Saterdag), toe zee zen moeder teugen 'm: ‘Kneeles’, zee ze, ‘m ebbe b'ang g'ad van den uisbaas en je vader è femiddag frij, omdà tie van de week oover è motte werreke, nou mos jij maar is effe stijsel gaan ale op 't Lommerse watertie, dan kenne me vemiddag b'ange.’ Toe die berom kwam, mos tie ellepe om de rommel an de kant te zette in 't vòòrkamertie, want taar wouwe ze 't eerste beginne. De stoele mozze d'r uit en de kleeje mozze voor de glaze vandaan.

‘Ja, de sievejaar is te zwaar’, zee zen moeder, ‘daar mò je vader

maar an ellepe’. Toe mos tie nog na zen tante Mijntjie toe, die Achter Tuchthuis woonde om 'n borstel te lèèn, die à ter nè sòòn goeje vòòr om mee te b'ange.

Toewe ze zatte te eete, toe zee zen vader in eerste teugen 'm: ‘Zeg Kneeles’, zee die, ‘jij mos femiddag maar na je Tante Kee gaan, die in de Zak woont, want ik ken gèèn kleine jonges gebruike, az 'k an 't b'ange ben.’

Nou oo is tat nou mì kleine jonges; azze ze in de smieze ebbe, dà je ze weg wil ebbe, dan wille ze neturelek juistement niet.

‘Nee’, zee Kneeles, ‘'k wil nie naa tante Kee, 'k blijf femiddag in de poort speule. Dan gane me schiet speule.’ Mì te Poort bedoelden ie de Broederpoort, maar de mèèrste tyd zeeje ze de ‘Bloedenpoort’.

Ja, mi schiet en mi werda en verlos speule wazze al die pòòrechies wel fijn, die je toe nog ad in de Vogelezang.

Maar zen vader mos taar niks fan ebbe, dà tie zòò dicht in de buurt bleef en ie zee dan ook: ‘Nee oor, 'k mò jou nie sòò dicht in men konterije ebbe. Zeeker om dan geregeld deur den uis èèn te lòòpe bèère. Jij ga na je tante Kee en daarmee uit.’

‘Nou en ik gaat toch nie na men tante Kee’, zee Kneeles, ‘'k wil toch niet.’

‘Jij è chèèn wil’, zee zen vader, ‘jou wil staad achter de deur mid 'n beezemstok op ie ziel. En eet nou maar as te mieter deur, dà je gauw vort ken, 'k bè je liever kwijt as rijk.’

Maar in plaas van deur te eete, gong Kneeles zitte te dreine. IJ gong vooroover op de tafel legge, en ij zee, dà tie toch chèèn-onger en ad.

‘Zeg lèèleken aap, vreet je nou’, zee zen moeder, anders zel 'k ie is mì men muil op ie ieremegunter komme’.

‘En az 'k 't nou nied en lust’, dreinde Kneeles deur. ‘Jullie ebbe m'eerst den eele tijd fan 't kassie na de muur gestuurt, mid al jullie booschappe en nou wille jullie me ned az en ont te deur uitjage’.

‘Oo, is 't meneer nou al te veul om iz 'n boodschap te doen’, zee zen vader.

‘Nou maar, jullie gebruike me nè fòòr gòòsiemekul, ze lane me maar vòòr niks lòòpe,’ zee Kneeles En toe begon die te schrèèwe.

‘Ja, nou mò nog gaan zitte krijte ook’, zee zen vader. ‘Je zel der anders nie fan bedurreve, dà j'iz en entjie lòòpt, je gang is chèèn doktersgang’.

‘En bè je nou noch fan plan om te gaan eete, ja ofte nee’, vroog zen vader nog is, ‘nou vraag 'k ie 't voor 't lest oor’.

‘Nou en 'k lus 't toch niet’, zee die nog is.

‘Azzie 't dan nied en lust, dat zet je 't maar zeuve voet fà je’, zee zen vader, ‘dan ga je maar zonder eete de deur uit. Zurreg maar gauw dat j'uit men òòge komt, anders zel 'k ie iz bij je lurreve neeme, en der ui chooje’.

Nou mi ta bijltie à Kneeles al is meer geakt. As sen vader begon op te reeje, dan1 kò je maar beter make, dà j'uit te voete kwam en daarom smeerden ie 'm maar gauw. In 't ganchie trok tie zen blooken an en toe gong die na buitene.

Nou kè je zeeker wel begrijpe, waarom of tie nied in zen schik en was?

 

(Overgenomen uit: Oudheidkundige kring ‘Die Goude’, vierde verzameling bijdragen 1943, 84-86).

 

Exclusief noordwestelijke elementen in dit dialect zijn ur < er in bedurreve en legge voor liggen. Met de noordelijk-centrale dialecten heeft het Gouds gemeen: de eerste persoon enkv. o.t.t. op -t in bijv. ik gaat (let echter op de sandhi) en 'k lust, en pronominaal ie < je: azzie ‘als je’. Voorts kent het ook de diftongering van î en û: krijge en buitene. Een goed, hoewel niet exclusief, sjibbolet voor een deel van het Zuid-hollands is ook de aa: staan, gaar, make, enz.

§ 176. Hippolytushoef

O ja, nou is ie miskien een jaar is ie weg. So as Kees Kees Tyse, maar der was geen mens die 'm kon, wel Kees van Maartje en so as die jonges nou weer fan hem die kenne geen mens want as je bijvoorbeeld spreek an Den Oever over Jan Tyse of Dirk Tyse of so die kenne ze niet maar as je bijvoorbeeld seg Dirk van Kees van Maartje en Jan van Kees van Maartje en Trijntje of so den kenne se se allemaal. Dus ik wil maar segge, als ik nou bijvoorbeeld dergelijke mense op noem, dat geeft toch ook niet.....

Nou dan zal ik U beginne te vertellen hoe 'n mooi verhaal ik vanòchtend weer had met mien eigen vrouw. Nou had ik met de kar had ik fòrtweest en nou kwam ik weer weerom en toen zeg ik teugen m'n vrouw: Nou had ik nog weer een paar mooie hölleste kocht. Toe zet(!) ze: Hölleste, hoe kon je nou hölleste kope met zòkke rare dunne koese an je bīēne? Want nou had ik hier zo'n paar beste eigengebroaide koese, die had je antrekke moeten as je om nieuwe hölleste gaan had.

Ik seg: Nou, m'n erreme mens, deer heaw ik niks an docht. Ze zegt: Dat is altijd makkelijk met jullie, jullie denke nooit van s'n lefe nörreges om. Ik seg: nou, ik seg: so erreg is dat toch niet, want ik seg: met die eigengebroaide koese ken ik die hölleste toch òk makkelek drege, wat hindert dat? Toe segt ze: ja dat weet ik al, want se set: as je deer van-zellef effen òp lopen heawe dan kniepe die hölleste weer en deer stane ze weer. Ik zeg: mens dat het niks gien last, ik seg: wel ninnet, die hölleste die binne wel goed. Dat is best, ik kon ze nag kriege dus ik denk ik neem ze. Ze zeit: nou deer hejje 't lieve leven weer, wel weer goed hoor, jij je sin weer. Ik zeg: nou ik was er voor in de gelegenheid, ik denk ik neem ze.

Effe later toe had ik 't weer, 't sellefde leven. Dan denk je vanzellef ik ken d'r nag weer goed an doen, loop ik nag weer teugen 'n fleske ojeklonje òp. Ik denk dat pik ik in de kuif, dat is mooi voor m'n vrouw, ik sal 't meeneme, want as se aanst jarig is dan heaw ik tenminste wat om te geven. Maar ja, ik ben dan altijd zo'n bizondere man want as ik den wat heaw den moet se dat metien altijd wete, want se ken an me gezicht sien of ik wat heaw. Ze zeit: Wat hejje nou weer uuthaald? Ik zeg: Nou ik heaw helemaal niks uuthaald. Maar as je nou weer so verlegen nieuwsgierig ben, dan sal ik 'tje effe fertelle. 'k Heaw een fleske ojeklonje voor je kocht, maar dat meen ik te houwen voor je verjaardag.

 

(Naar Daan 218).

 

Het noordwestelijk karakter openbaart zich misschien in nörreges met ör < er. Ingvaeoons is den < dan, westelijk is koese ‘kousen’ (zie Taalatlas 5, 8). Speciaal Noordhollands is nag. Noordelijk-centrale verschijnselen, die het gemeenschappelijk met de zuidelijk-centrale heeft, zijn gediftongeerde vormen als altijd, kuif en de samenval van ā en æ: in niet palatale klank: jarig, stane, later, uuthaald, verhaal.

§ 177. Katwijk-aan-Zee

Jae, 'k sel maer zegge, we waere altijt maer skuitjies. Nou, as-we in de wint hadde, deeje we d'r 'n drie weke-n-over om thuis te komme. 'k Heb eres 'n skuite haering hellepe hebbe op te week, in toe waere we toch noch drie weke wech.

Ik heb nòòit verkaerd-eweest. Gerrit fan Knelizze die hâad-eris

ferdwaeld eweest. Zòò zégge ze-n-altijt hòòr, 'k ben d'r iet bij eweest. Die lach chunter om de Noort an geune kant Aemelant bij Skimmele-kòòg. Jae, dan ginge we maer lòòpe-n-an bij Burrekom. In as-'t 's náss was, ín de starre skene fel, dan keke we nae de Noor(t)star, hoe of die Noor(t)star sting. Het jaegertje (we nomde-n-'t altijd 'n jaegertje) dat swurref overal heen. Onder de stierstoel, in 't achtergat, in overal.

Wel asse-we dan zòò'n week of drie in Aemelant laege, dan ginge we elleke dach sòò'n beetje marte om an de kost te komme. 'k Heb al van Aemelant binnedeur nae 't Nieuwediep hellepe komme. As 't waeter viel, dan zette-n we'm maer dròòg. Skimmelekòòg daer heb 'k òòk mennegmael eweest. Astaer dan die Skevelingers in die Kattekers waere, dan lag je mekâar an boort, dan was 't gulle körremis. Den ien wis-tút in den âar wis-tat.

Bij Piet Haezenote, kijk toe was 'k sellef skipper, toe voere we-n-of mit 'n kepotte stag, de fok sting al op. Toe hebbe we-n-'n bougtaauw enome, in d'r 'n stag van emaekt. Toe waere we-n-'n pòòsje-n-óff, in toe vloog 'r 'n zwaerd off. Maer 'n zwaert, jae 'n zwaert, dat konne we-n-iet maeke, maer we hebbe-n-'t iet nòòdig ehaad. We hebbe-n-'t zwaerd over ehange, in toe benne we op 't Sand ekomme, mitte Zuijeleke wint. Toe zâat-'r nog 'n metroos: Motte w'iet nae emuije toe? 'k Sech: neen, azze-we gaen, dan gaene-we nae Engelant. Toe benne we gaen viss in in drie nachte hadde we-n-'n skuite haering. Toe krege we-n-'n Oòsteleke wint. Toe hè-we 't swaerd an stierboord ehange in zòò mit íen zwaerd ginge-we wech. We hebbe-n-'t maer íene kaer over ehange, in toe hebbe we 't iet mâer over ehange, in toe kwamme we-n-an, dat was tie âage zâewerd, toe we-n-ankwaeme vaere we bove-n-op Jaep Swaene, in zòò was 'r de steven off. Toe lach-r 'n àuwe steve van 'n àuwe skuit op strant, in die kocht Piet Haezenoot foor nege stuivers. Die zettede d'r de timmerlui op. Toe stierde-n-'k van Piet de Knorse, 'k seg 't maer zòò op s'n Katteks. Hij verging van de kippe in de konijne, daer vergingie van. Jan hâad 'r òòk nog lang in edaen, hòòr! Dat nou nog Jan is. Nou gelòòf 'k iet-tat-ie nou noch in de rommel doet.

 

(Naar G.S. Overdiep, Woordenboek van de volkstaal van Katwijk aan Zee 1949, 87-88).

 

Typisch voor de Noordwestelijke dialecten is ör i.p.v. ir (er, ar) in labiale omgeving: körremis. Exclusief Strandhollands is het meermalen voorkomende iet ‘niet’. Typische volkstaalwendingen zijn het analytische dan keke we nae de Noor(t)star, hoe of die Noor(t)star sting (let ook op die), en Skimmelòòg daer heb'k òòk mennegmael eweest met on-

grammatische proleps en hervatting. Invloed van de groeptaal der sociologisch sterk op elkaar aangewezen schippers blijkt uit het enkele malen voorkomend hulpwerkwoord helləpe. Voorts vallen o.a. op: ie < wg. ai (ien), sk in skuite, skipper, sel (i.p.v. zal), de ae in waere, waeter, maeke (voorzover ae zowel ā als æ: representeert: Zuidhollands-Zeeuws), ie i.p.v. uu vòòr r in stierstoel (voorzover die ie i.p.v. uu of ui niet voor andere consonanten verschijnt: Hollands), het congruerend voegw. in asse we, azze-ze, sterk labiale tendens in tut en ou < ô voor lab. of vel.: bougtaauw.

§ 178. Opdorp

T'Opdùrrep emmez iet da Lonnesieël níe èit, of Büggenaat of Maldern oeëk nie, en Sientemáns nog veul miender, en Mècheln of Brüssel nie, of Gent of Dèrremon of Antwèrrepen oeëk nie: dad is sènn dries jong, ne kilometer ien de ronde, mee allemou dreven em boeëmen en gès, en twüpfelt tnalleven ien, en duize roemmedoem. En oep dieën dries: de jouremèt, Opdùrrep jouremèt, vanaats de pjèèremèt, dniëste moïndag va Zjuulie, al zevenonderd zevenndèteg jour lank.

Dattad alzelèive pjèèremèt gewest èi, en datter sèrreworreg implèk va vaaëf of zezondert pjèèrn en veulekes messchien giën ondert nemieë kommen, da chèfter nieks oun; en dasse dou nā mè landbāmasjiene stùn èn mè cherieëln en teugelz en kúrreven en wann en zaasses em pieken en wetstieënn, en oumers, en al dache dienke künt van boernóulam, da veranderd oeëk nieks on de zouk. En datter sierreke stùn, en meulekes, en biezn, en de gentse kroume mè babbelèirs, en ander kroume mè speeldienge veu de klaaën kadèën; en datter tente stùn mè lütteurs en mette diekste vrā van de wèilet, en mè wourzegsters, van die zwètte bojemers, paster van oep; en mèje kallef mè faaëf poeëtn, en mè ne slangemens - da blaaëvd allemou ieënder, da künne messchien in Lonnesieël oeëk allemou zien. Mou wattáche dou nie künt sien, en nieveranst nie künt sie(n) gelèk oep Opdùrrep jouremèt - dad iz dad üëweg vollek, dieë stroeëm va vollek dattou nottóe komt. Al die boern, en al da wèrrekfollek, en al die stielemans en stammeneebouzn em bùrregers, en al die joenge spriengers en klaaën kadèë(n) van twieë draaë uurn ien de ronde - ast Opdùrrep jouremèt wùt, tes presiez oedase van dnduuvel bezete zèn, ze muïtter nottóe. Ien dnaan taaët al va vaaëf zez uurn smèrreges, te voet; nā wa louter ien de vernóen, mette velóo of per óttoo. En die dad iendndag nie weg künn, die komme souves afgesteken, want gieël dndag en gieël dnacht wutter

geetn è gedroenken è gedanst, en vanaaëgen onder tjoenk vollek oeëk gevrèën dat klèttert.

Van ién de vernóen zietn dries al zwèt van tfollek, en de kroumen en de sierrek en ál datter stout doeter goei affèires. 't Mieëste goet stoud ien de Liennekesdreef, dwèèz over dndries, van de kèrrek nou dn Aam Bíekùrref. En dou esser nā van de jour iet gebeurd sè manneken, dad erre valèivenie gezien, en da sallek ā nekieë goun uitieëndoen.

 

(Overgenomen uit TT 7, 30-32).

 

Het zuidelijk-centrale karakter van dit dialect blijkt ogenblikkelijk uit vormen als erre ‘heb je’ < edde, het vnw. ge (dache ‘dat je’), het masculiene demonstratief dieë(n) (dieën dries, dieë stroeëm), het ontbreken van de t bij da ‘dat’. Dat we in het Belgische deel van de zuidelijk-centrale dialecten zitten, bewijzen het grote aantal oe's, ie's en ü's voor o, i, u: oep, joenge, roemmedoem, ien, spriengers, dienke, diekste, miender, künt. Belgisch is ook velóo.

§ 179. Asten

Den droom van Hanneskes.

Ik hă ne keer gedromd dek in den hemmel waar, en 't waar d'r zŏ schon', zŏ schon' en 'k kwamp allemol' mense tège die'k kènde mer d'r zi ter ginnen innen iet tigge méj. En doek doe d'r zŏ'n hortje waar doe zi sinte Pééter ge zâlt er uit moete. Ik zî ikke nie ik blief hiejr. Nî zi sinte Pééter ge moet eruit. Mer wurrum dan zîk 't is hier zŏ schon.' 'k Har den aart. Je zi sinte pééter ge moet eruit want as ge hiejr wilt blieve dan moette ŭŭrst dŏ goa. En doe worden ik wakker.

 

In deze tekst treft ons als exclusief zuidelijk-centraal element ge in ge zâlt en ge moet. Exclusief Meierijs (en gedeeltelijk Limburgs) zijn de verkortingen in bijv. schon' en allemol'. Zo goed als exclusief Peellands is de d-afval, gelijk in dŏ.

§ 180. Gent

Mietse Prijs zei tegen heure man:

‘Nâort, gao ne kîer om e stukske kâos veur onze soepee; mâor niet van t'eten onder de wig, in sertoe nieverst binne te gâon; want dat es u loffelijke gewente!’

‘Zij g'rust, Mietse’, zei Nâort; ‘op îen, twîe, drije ben ek weere.’ Mâor Nâort es ne veint zonder karaktirre. En hoendse mee en hoedse zoed hem verlîen.

Hij hao mee moeite zijn kâos gekocht, of hij liep recht nâor Cole Pruisen om nen dreupel.

Van îene kwamt er twîeë, tons drije inz.

Op den duur giengt hij mee nog ne walbak of drije aan 't tirlijnge. Ten elve trokt hij mee e firm stuk in zijn veste nâor zij kot.

Aost hij binnekwam en vond hij niemand t'huis. Zijn vrêwe was blîek van kolirre nâor hem op zoek.

Nâort krop stillekes in zijn bedde; want hij was benijd van zij wijveke.

Aôs Mietze binnekwam, zag ze Nâord in zijn bedde ligge. ‘Hêwel, labber’, riep ze, ‘wâor hêdde weere gezete?’

Nâord gebâordege dat hij slâoptege. 't Onweere zal overgâon, zeid hij in zijn eige, in hij zweeg gelijk ne mol. Mâor zijn vrêwe pakteg' hem bij zijn schavernake in gaf hem en goeie sleurijnge. Allee zathüufd,’ riep ze, ‘wâor es uwe kâos?’

‘In mijn veste,’ zei Nâort.

Mietse zocht in zijn zakke.....

‘Hê!’ riep z'al mee ne kîer, in ze kwam in een kattekolirre nâor hem gelûupe. ‘Nim! zatte luis’, riep ze, in ze sloeg hem ne vessche pekelhaorijnk op zij smoel; ‘hîete gij da kâos?’

Nâort zat te kijke gelijke nen uil op ne kluit. Hij was van 't lam Gods geslege. Binst dat hij in d'hirbirge stond te tirlijnge, hâon de loeders zijne kâos gestole in ne pekelhaorijnk in de plâotze gestoke.

(naar J. Cleppe, Gênsche prâot 1933, 65-66: J. Vercoullie schreef in het Woord vooraf dat de spelling ‘een professor in de proefondervindelijke klankleer de haren (zou) doen te berge rijzen.’)

Dat dit dialect tot de zuidelijk-centrale dialecten behoort, blijkt uit de vorm van het enclitisch voornaamwoord van de 2e pers. hêdde ‘heb je’, hîete gij ‘noem jij’. Voor het Oostvlaams karakter kenmerkend zijn de praeterita op -dege en -tege: gebâordege, slâoptege, pakteg'. Ook, hoewel niet exclusief, Oostvlaams ûu < au (zathûufd, gelûupe) en de volle vormen van het bez. vnw. (mijn veste, zij smoel, zijne kâos). Kenmerken zijn verder de diftongering van î en û in bijv. kijke en kluit (ook noordelijk-centraal), de Ingvaeoonse verdonkering van a voor l en nasaal (tons < *thands ‘dan’, aost hij ‘als hij’), niet-apocope van -e in bijv. veste, vrêwe, bedde, onweere, onderscheid van drie genera naar zuidelijk model: ne mol, en goeie sleurijnge, e stukske.

§ 181. Brugge

Van een gròontji drie.

Der was e keer een joeñgen en je most de bakte dragen nò de meulen en je most zeggen tegen de meulenòre dat hij most van een gròontji drie maken.

Een je zei òlsan lankst de weg: ‘Van een gròontji drie,’ mò je miste en je zei: ‘Van drie gröontjes eene’.

Een je kaemp zo verre toe an en platse wòr da ze bezeg wòren mè zòoijen en je zei òlsan: ‘Van drie gròontjis eene’ en de menschen zeijen: ‘Gij droeve joeñgen dà je zijt, je zou beter zeggen: “'k Wil dat er bij duizenden kamen”.’

Je gink hij dòrmeê voort en je zei òlsan: ‘'k Wil dat er bij duizenden kamen, 'k wil dat er bij duizenden kamen.’ Zo je kaemp zo verre, zo verre, toe wòr dat er ien schaper bezeg was mè tegen en wulf te vechten; en òs hij die joengen hoorde zeggen: ‘'k Wil dat er bij duizenden kamen,’ je wier zo dul.

‘Gijn leeliken deugeniet.’ zeid hij, ‘je zou òl beter zeggen: “'k Wil dat hij in d'halle wòre”.’

De joeñgen gink dòrmeê voort en je zei òltijd gedureg: 'k Wil dat hij in d'halle wòre,’ en je kaemp zo verre toe an e kerkhof wòr da ze bezeg wòren met en man te begraven. Zeggen ze tegen hem: ‘Gijn droevòord, je zou òl beter zeggen: ‘God gedink zen ziele’.

Je gink hij dòrmeê ólsan voort: ‘God gedink zen ziele’, toe dat hij kaemp an en platse wòr da ze bezeg wòren met e vort peerd te vlòône. En je zei òltijd gedureg: ‘God gedink zen ziele’. En de menschen zeijen: ‘J'en moet da nie zeggen, je zou beter zeggen: “Gij vuile ruffe, is dat hier stinken”.’

Zo de joeñgen zei: ‘Gij vuile ruffe, is dat hier stinken’, en je kaemp zo verre, zo verre, toe in en stad wòr da't gepareerd was. Der gink en princesse trouwen. Ze was zo schoone gekleed die princesse, en de menschen zeijen: ‘Is da schoone, is da mooi’. En je zei hij òlsan: ‘Gij vuile ruffe, is dat hier stinken’.’ Ze deijen hem zwijgen en ze zeijen tegen hem: ‘Gijn botterik; zij je nie beschaemd, in de platse van te zeggen: “Is da schoone, is da mooi”.’

Zo je gink hij dòrmeê voort, en je zei òlsan: ‘Is da schoone, is da mooi’, en je kaemp zo verre, zo verre, toe an een huis die brañdde. En je zei òlsan: ‘Is da schoone is da mooi.’ De menschen zeijen: ‘Is da geen groot oeñgeluk wòr dat er en huis brañdt, je zou beter zeggen: “'k Wil da 't nooit en brañde”.’

Zo je zei òlsan: ‘'k Wil da 't nooit en brañde’, en je kaemp zo verre, zo verre, toe an en smisse wòr dat d'huzòren hunder peerden mosten doen beslöon, en 't vier en wilde nie brañden. En die joeñgen zei òlsan: ‘'k Wil da 't nooit en brañde.’ En d'huzòren wieren zo kwòod, ze meenden da 't en toöveròre was, en ze liepen achter hem om hem dood te slòon.

En de joeñgen liep nòr huis.

(Naar A. Lootens, Oude kindervertelsels in den Brugschen tongval 1868, 30-31).

De fonetische transcriptie van deze tekst is gebrekkig. De ij en ui geven heldere monoftongen aan, ae staat voor aa, ò en òo staan voor ɔ-klanken, è voor ε, ñ voor ŋ, ñg voor ŋh, ou is uit te spreken als oe, de h wordt niet uitgesproken. Het kapje ^ geeft geen klanknuance aan. Het typisch zuidwestelijke blijkt uit die heldere korte monoftongen voor wgm. î en û, uit u voor o in niet-umlautsgevallen (wulf, dul; zie echter ook § 46) en uit de a-achtige uitspraak voor e: halle ‘hel’. Ingvaeoons is bijv. de ò in òlsan en òs ‘als’. Exclusief Westvlaams is de vermelde oe-uitspraak voor ou.

§ 182. Meppel

De veedokter.

't Is al lange lene, detter in Rune een man woonde, die een grote plase har en die der wies op was, det hi'j zokke mooie koenen har. 't Gunk hum merakel goed en zo van lieverloa kun hi'j oarig wat in 't kammenet opbarregen. Maar al zèèn de mèènsen, dat hi'j rieke was, hi'j bleef altied dezelde en warrekte mit de knechts mee, zo als hi'j det van jongs of an ewend was.

Hi'j har merakel veule op mit zien koenen en al gaf hi'j aanders weineg geld uut, veur een mooie koe har hi'j altied meer oaver as ieder aander. Kwamper een mooie zwartbonte te koop, dan must gek wèzen, as hi'j hum niet kochte.

En zo har hi'j twi'j ure in 't ronde de mooiste stal mit vee en was doar oareg groots op.

Mar in de olde tieden gebeurdet nog al ies detter veeziekte kwamp en as die zien oasem oaver 't laand leut goan, dan wus die der niks van oft een goed dier was of mar een minnig biessien.

Zodoende must Jan Lamers zien vee ook al èven goed ontgelden as det van een aander. Veedokters ha'j toe mar weineg en ien van de grootsten was meister Joapek uut Ommen.

Die reisde zöls de boer ook wel ies of, mar miest mussen de lu mar noar Ommen tien um doar road te halen. Veule last harren ze doar niet mee, want de veedokter kun an 't hoar van een koe al zien, wat veur ongemak 't dier har.

Jan Lamers har um al die verhalen altied elacht, mar toe hum der dri'j van zien beste koenen doodegoane waren en een vèèrde 't ook leek te kriegen, wörde 't hum toch te benauwd en spande hi'j de roene veur de wagen en veur hen Ommen.

En um hum goed te hollen zèè hi'j tegen 't dienstvollek: ‘Now zulle wi'j dan toch ies kieken of die Joapek Veedokter d'r wat van wet. Geeft mi'j ies een fossien hoar van de zwarte kolde, die gien mekeer hef en een fosse van de bleure, die azzik voel schouwe’. Beide fossies dee hi'j in een deusien bezik en reed toe vurt.....

 

In Ommen vreug hi'j de kastelein woar of de veedokter woonde en stapte der toe op of. Kennen dee hi'j de man vanzöls niet, umdet hi'j der vrogger altied umme lachen mus as ze doar oaver preuten in Rune.

Toe hi'j in de buurte kwamp, woar Joapek mus wonen, kwamp hi'j een oldereg mannechien in tegen. Hi'j zèè hum goeiendag en infermeerde nog ies of hi'j wel goed was. Det was hi'j. Hi'j hoefde mar vief menuten meer te lopen en dan kun hi'j 't huus van de veedokter al achter de bossies zien.....

't Mannechien lachte wat en gunk vurt en Jan stapte opt huus an. De vrouwe, die hum te woord stund was hiel verwonderd, toe hi'j vreug of meister Joapek der ook in was.

‘Hek now van mien lèèmt’, zèè 't mèènse, doar begriepik now niks van. Mi'j donkt, ie mut hum eziene hebben, want hi'j mus hen bosschoppen doen en wol dan nog èèm noar een paar koenen kieken’.

‘Doar kwamik ook krek umme’, zèè Jan, die al begreep, det hi'j de boas zöls eziene har.

‘Ja’, zèè de vrouwe weer, ‘ie mut hum hoaste in tegen ekomen wèzen, det kan niet aanders.’

‘Det dèènkik ook’, zèè Jan, die vertelde det een mannechien hum de weg ezegd har.

‘Now man, det was mien boas! Goat dan now mar wat bi'j de plate zitten, dan zallik wat koffie zetten, want ie zult nog wel een ogenblik geduld mutten hebben.’

Det mus Jan ook en in 't leste begunde hi'j op de stoel te dreeien, want hi'j har al lange begrepen, det hi'j bi'j lochten niet meer oaver zul kunnen komen en an varen in 't donker har hi'j een grote hèkel.

Doarumme trök hi'j eerst mar ies hen de kastelein um wat èteri'je veur hum zöls te kriegen. Det lokte best, want doar was de man merakel op inericht. Derbi'j schunk hi'j een goeie burrel.

 

Een paar ure later steigerde Jan weer op de veedokter an, en oaverlegde mit hum zöllef det dit de leste keer was, det hi'j der warrek van maakte. As hi'j der now niet zul wèzen, wol hi'j mar weer op huus an, road of gien road. Want hi'j geleufde der toch niet an....

Mar 't hoefde niet.

Joapek waster weer!

Toe dee Jan hum 't hiele verhaal van de veeziekte en zèè: ‘Zi'j hebt mi'j verteld, det ie doar road veur wussen ak oe't hoar van de koenen leute zien....’

‘Doar hebt ze geliek an’, zèè Joapek. ‘Loat mar ies kieken!’

Jan pakte zien deusies en leut eerst het hoar van de gezonde koe zien.

‘Loat mar wèzen’, meende Joapek. ‘Die is al dood as ie weer in huus koomt.’

Jan schrikte slim op zien meniere, mar vreug toch nog: ‘En hoe kompet mit disse dan?’

Joapek legde het hoar van de zieke koe èèm in 't locht en zèè: ‘Now die zal 't wel redden. Die knapt al mooi weer op!’

Jan meende van zöls, det Joapek der niks van wus en betaalde hum, wat hi'j schuldeg was....

Toch kreeg hi'j in ies rit in de broek en zèè tegen de kastelein, det hi'j toch mar weer op huus an wol. Dan mus de roene mar wat harder voortmaken.

Det gebeurde.

Toe hi'j s'oams late weer in Rune kwamp, stapte hi'j de keuken in en zèè tegen de vrouwe: ‘Hekt oe now nie ezegd. Die kerel wuster niks van. De bleure zul weer opknappen en de zwarte kolde zul gauw dood wèzen. Wie heft ooit zo heurd! Ik gleuve.....

‘Mar Jan’, zèè Henderkien, - zien vrouwe - ‘ik kun niet ant woord komen, mar de veedokter hef toch geliek had. De zwarte kolde lag van de middag zo mar dood in de koestal. Oeze vollek hebter slim wark mit had um hum hen buten te kriegen.’

Toe zèè Jan niks meer, maar van die tied of an lachte hi'j nooit weer um meister Joapek en zien kornuiten, as de mèènsen vertelden, dat die lu meer kunnen as gewone mèènsen.

 

(Naar: J. Poortman Wattet volk vertelt z.j. 21-23).

Het noordoostelijk karakter blijkt uit de overgang van ald in ol(d) (olde, hollen), het meervoud o.t.t. op -t (doar hebt ze geliek an), de overgang van ogerm. ƀ + n > m (lèèmt, èèm, 'soams), het pronomen ie ‘jij’, constructies van het type: hi'j mus hen bosschoppen doen; ook in zekere zin uit de umlautsvormen in de sterke verleden tijd (vreug, leut, schunk, gunk, stund). Exclusief Drents is zul ‘zou’. Dat het geen Overijsels-Achterhoeks is blijkt ook uit het ontbreken van de umlaut in de deminutiva (mannechien, bossies, fossien).

§ 183. Tilligte

Den Bènat dó-òr zat 'n gaod bestaon in, mèn wie hebt er vaak um lacht, dat hew. 't Was 'n luk nèn bezunnern en asse 'smòòns teggn 't laampanstìkn hèn stoetnfèèntn gung bi de boern, dan kwamme mangs bi nachtslaopm tied wier in, zonn kuierklaos was 't.

Völ vrooger heffe dó-òr teggn zien bakkerej òwer ok 'm paa stèl hat, dat sal die wa nich mé-èr heugn. De har zien vaare dó-òr timmern laotn, 'k lèùw da's dra vé-èrtn daag nao'm braant van de stad met an de gang wadn. Mèn völ moois was 't nich. He zoel 't heel spilkn verkòft hemm an Spölbèèrgs Mans, dat har bètter wèst. De wol drem doeznt guln veur doon en dan had drok wa drehonnert oep verdèènt hat. Men 't Bènètken was ter völ te wies too; dat wees ok wa, doe hes 't ok wa kèènt. Nèn vromm ké-èl dat was 't, mèn haanl zat te net so völ in as niks.

He har ait dacht dat de boern bi em inn stal de pé-èr too zoeln zetn asse nao 't maark gungn. Nou moeg wal es 'n èènkelt maol nèm pé-èr-toescher dat doon, dat wik nich segt hemm, mèn de boern gungn Bènat stäörig veurbi. Dat spied em naa want 't was nèn rechn pé-èrklaos. He dèùr eewich èn altiet òwer pé-èr èn nòg es pè-èr, zien stuutkes wödn de zwat bi inn òwm.

Ees oep 'n aomt woll oepsloet met zien kameräö nao Gó-òr. En wat sien moore ok jammed èn dèù van Bènat doo 't non nich, Bènat moes met en hef sik dó-òr ne roen kòft.

Sannerdaags ko-omp Aalnjaan bi em inn stal èn bekik sik dat wa 'n half uur lang. 'k Lèùw, zegge tegn Bènat, 'k lèùw das nèn ble-inn hes met bracht; 't is genn kló-òrn, se hept die nèn verké-èdn met daon; 'k dèènk das dó-òr geels nich met de stad oet kaans komm, zegge.

'k Kan 't hóst nich lèùwm, zeg Bènat, mèn doot er 't swiegn too, zegge, want as moore 't wies wöt, söj wat belèwn. Non, 'k kan oe verteln he hef't 'm paa daagg bi o-uns in de maot hat gaon mèn 't hef hòst

genn tret könn loopm. Dat spied em wa naa slim, mèn ja doon konne 't wa; he zat er gaot bi dat wees toe ok wa. En de jongs hadn in de jó-òrn ok al ó-òrig wat in te komm. En zien stoet wödde wal um kwiet. Mèn se-int de tiet hèùjdn nich mé-èr zo vaak ower de pé-èr.

'n Jó-òr laater har zik ne koo toostelt. O-unz Dieka kwam de saoms met in, en 'k gung, 's mòòns fó-òt hèn kiekn. Dó-òr zad de verdooit al onner te plukn. Èn nèn duftign bèènzl har bi zik staon! Dó-òr kaank ne met, zèèr tegn mie. Èn òch leu nòg es too, 't was toch zo'n schrèmken. Mèn nèn grootn oetbrèkker! He hef'm 'n maol bi o-uns in 't droot hat sitn, ké-èl, doe haw dat stuk net swat en bloon as 'n vèèrkn. Non dat doerd vaier, fief maond, doe hef 't dó-òr bu o-uns an de bek vèur plat loopn. En in ees, rèúklaos is em dat beesken daot gaon; doe musn an gro-untjaan verkaopm.

Zien Karel hef em doe dèènk 'k ok wa zegt dat 't ofloopm wèdn moes. De bool bi mekaa holn, zèèr dan ait. Mèn ne plezé-èrige jong, dat was 't, èn anners har dat Mienken ok nich kreggn. An mie zölse genn hoot verdeenn, zèè Karel dan; en doe z'em Weuln Dien too woln hègn zèèr: 'k wil 't nich kemm, al kan 't ok daagns de honnert doeznt drietn. Èn wat is 'ter oep'm Bivaank? zegge, 'n hoes met waantluuz, èn aans niks. Èn dan konne 't er mangs zo boet oetdrèèjn.

Ees oep nèn aomt ko-umpe bi o-uns inbèssen. Goa met, zegge, dan gauw te haop nao de Hèngelsche Kèèrms. Èn wie 't pé-ètken in de stötkó-òr en dat oep Hèngl an. Zie wie dó-òr achter 'n foezl - 'm paa schier wichter näögs o-uns - en wie hadn a best preuwt - doe komt er zes van de Henglsche jongs an èn de wilt o-uns dó-òr 'n luk verlak-schòwm. Fó-òt zöw ze wa, zegt er een van de greunn gaapers. Wat, zeg Karel, (én he veuld zik é-èrt inn tuk), wat, zegge, 'k sin der net an too! Mèn 't knibbeld voet. Èn de annern kösten, de hew nich mé-èr vernömmen; de eeggdn zik wa. Zonn klaantn wast as 'n kop verké-èrt har staon! Mèn ne klook jong, èn de aoln hebt er völ plezé-èr van hat, vann heeln Karel. O-unz Karel, zèè 'n aoln dan ieder bot teggn mie, o-uns Karel, ne bètter jong besteet er nich.

 

(Naar OT 6, 355-356).

 

Typisch voor de noordoostelijke dialecten zijn de 1e en 3e pers. mv. o.t.t. op -t (wie hebt, se hept), ol uit al voor dentale ploffer (holn ‘houden’), overgang van ogerm. ƀ in contact met nasaal < m (hemm ‘hebben’, aomt ‘avond’), het enclitische ə voor ‘hij’ in bijv. asse, konne, constructies van hen + inf. zoals bijv. in: asse..... hèn stoetn

fèèntn gung en in zekere zin umlautsvormen bij de o.v.t. van het sterke werkwoord: gung ‘ging’. Bovendien vallen op o.a. veel umlauten op lange vocalen (preuwt, greunn, veuld, besteet), onderscheid van ā en â (vaak, vaare, bestaon, laotn), sonantische nasaal in laotn, boern, spilkn, behoud van oude î en û (tied, roen, hoes), niet-gerekte vocalen in open lettergreep (teggn, kreggn, vernömmen), oo en ee i.p.v. oe en ie (doon, verdeenn), isosyllabisch meervoud (pé-èr, waantluuz). Binnen de noordoostelijke dialecten blijkt het speciaal Overijsels-Achterhoeks te zijn uit de umlaut in de verkleinwoorden (stuutkes, tegenover stoet, schrèmken; cfr. schramme bij Wanink 176). De k in deze en andere deminutiva (spilkn, Bènètken, beesken) wijst weer speciaal naar Twente.

§ 184. Oostelijk deel van het Hoogeland

Joa, dei luu doar noar de kaant van Fraisland tou, dei hollen der soms zoo'n roar toaltje op noa! Veurig zummer, wil 'k joe vertellen wezen, in 't drokste van 't heuen, haar we der ook zoo'n vint bie. Dei was daor in de kontrainen van Aisen of doaromtrent oet 't nust kropen. 't Haar hail dag nog aal wat winderg wèst en doar haar jong 't gloepend op tégen. Van hai was an 't vouer lougen en din kin je beter stil weer bruuken. Mit dat e van ain opper noar aander mit zuit, ropt e doar van boven: ‘'k Leuf, boer, dat wiend wat leggen gaait!’. ‘Zoo’, zeg ik ‘gaait wind aan 't leggen? Din zel we ja vast wel n mooi porsie wind-aaier kriegen?’

(Overgenomen uit OT 2, 77.)

 

De vorm hollen met ol < al voor dentale ploffer stempelt het dialect meteen tot noordoostelijk; eveneens e als enclitisch mnl. pronomen van de derde persoon. Exclusief Gronings is het vaak ontbreken van het lidw. v. bep., bijv. voor wiend, jong, hail dag. Ook wijzen de diftongen voor oude ô, ai, eo, e2 in dei, Fraisland, tou, hail, ain hierheen.

Voorts zijn opmerkelijk de ongediftongeerd en gesloten gebleven û en î (oet bruuken, bie, krigen), de umlaut op ogerm. au (heuen, leuf), de r in haar ‘had, hadden.’

§ 185. Maastricht

In Mastreech op te Kommel.

Ene jong en ene baal. Wie doezend aander jonges en doezend aander balle.

Wee zou daan neet ‘sjotte’?

Dus, de jong sjot, naturelek. De baal krijg 'n mep, vluig op, bang! door de roet bij medam Nieste.

Medam nao väöre: ‘Doe, lieleken däögeneet! M'n roet kepot! Dat zètste miech betaold, menneke! Wach, iech roop enen deender!’

‘Iech kòs neet teveur, iech höb et neet veur espres gedoon. Mer iech zal wel zörrege, tot geer 'n nuij roet ingezat krijgt.’

‘Diech? wat zous tiech toch, strabander?’

‘Jewelt, medam, mene peer is glazemeeker en ich zal em sebiet goon hoole.’

De jong eweg, op 'n drefke.

Medam besprik et gevaal mèt te naobers. ‘Wieste toch aonkome kons, netoer? Iech waor persijs me lievend aon 't strieke, dao kump zich zoenen onnöttige baal banktich door m'n roet gevloge op e zuver humme. En naturelek weer nörreges enen deender te zien!’

‘Jeh’, zeet 'n naoberse, ‘die roet zölder wel eiges konne betaole; dee jong heet em gesmeerd, dee zeedder neet mie trök....’

‘Dao kump er werechtig!’ reup medam Nieste opins, ‘mèt ene maan, dee 'n roet dreug.’

‘Heij is et’, wijs te bengel.

‘Zuug, menneke, dat is braaf, toste zoe good te woord höbs gehawe; dat had iech neet verwach.’

De jong devandoor, fluitenteere.

De nuij roet weurd ingezat.

‘Da's vief en sevetig cents, medam’, zeet te glazemeeker.

‘Wat? ouch nog betaole? euren eige jong heet tie roet ingegoojd, en noe zou ich ze moote betaole?’

‘Meh, minsleef, dat waor geine jong van miech, iech höb gaar gein jonges. Deen aap is bij miech gekomme mèt te kemissie: ‘Kompel-minte van m'n meer op te Kommel, en ofder bij häör evekes 'n nuij roet wèlt komme inzette; iech zal uuch wel wieze, boe et is.’

‘Höbste vanzeleve!’

Medam Nieste betaolt, ze is wie ene piering.

Boe dee jong is? .....

 

(Naar Veldeke 15, 69-70.)

 

Zuidoostelijke exclusivismen zijn: de ‘verschoven’ vormen iech, miech, diech, ouch, het gerundivische fluitenteere, he pronominale op r uitgaande geer, de Rückumlaut in ingezat, het refleksieve gebruik in

bijv. ziech... gevloge, de gerekte vocalen in vormen van het type gevaal, maan, baal, daan. Opvallend is voorts de t-apocope na spiranten (wach, verwach, Mastreech) en het grote aantal Franse leenwoorden (medam, peer, meer, sebiet, kemissie).

§ 186. Kerkrade

Vrui-jer, bij jót of sjlèat wèar wôêët zonger pardôên tse vós mit de kinger noa 'n dôôf jejange. Allewiel is dat jants angesj. Der ieësjte ‘sjrit’, dèa mit 'n bôêse de duur wèat jejange is per sjtaatswaan of ottoomoobiel. Jêê wónger, dat huutsedaag jinne mieë tse vós ka joa; 't wèat ós al vrug jelieërt. Wie jezâât, noa 'n dôôf wèat jevââre en tusje al die jevère va huu mós me al jót kieke vuur an 't wies sjtriksje an de sjmik van der koetsjer tze merrëke, dat 't ing kinksdôôf jilt An inne auto is 't jaar nit tse zîêë.

Vrui-jer woar dat el jet angesj. Da sjtóng in dörp alles in duur of hinger de jardieng en wôêët ôês pâât en joan ópjemâât, van wem dat dèa nui-je burjer woar.

 

(Overgenomen uit Jos. Weijden Kirchröatsjer maiblomme blz. 74).

 

Dit dialect wordt getypeerd door verschoven vormen van het type: dôôf, bôêse, wies, tse vós, enz. en de j i.p.v. g in joa ‘gaan’, jants ‘geheel’, jot ‘goed’, jejange ‘gegaan’.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen