Logo DBNL
Het leven van Guido Gezelle, Vlaamschen priester en dichter (1923-1924)

Het leven van Guido Gezelle, Vlaamschen priester en dichter

(1923-1924)–Aloïs Walgrave–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Verwikkelingen (1885)

 
't Is vrijheid, vrede en vriendschap in
 
den woorde en in de boeken;
 
maar 't herte zit vol wargespin,
 
vol twist en tweedracht zoeken.
 
 
 
(Tijdkrans)

HET jaar 1885 bracht in Gezelle's leven een paar moeilijkheden met eigen volk en vrienden; zij kwamen voort uit zijn heel bijzondere opvattingen, die nooit volledig begrepen werden en waarvan de groote hoop alleen de ongunstige zijde zag, en nog ziet. Wij moeten daar wat langer bij stilstaan.

Het Vlaamsche volk is verfranscht in zijne opperlagen, en die verfransching zimpert dóór tot de onderlagen: de mindere standen, die, verleid door schijn van meerdere voornaamheid en practisch nut, dat fransch, zelfs waar 't geen nood doet, willen navolgen, en zoo gevaar loopen fransch te worden.

Vandaar het wederwerk der Vlaamschgezinden tot herworden van het Vlaamsche volk.

Gezelle was, langs eigen wegen, een dier wederwerkende Vlamingen. Wij hooren dat reeds in Dichtoefeningen: Daar alles rondom ons zoo snel verandert en beweegt ‘zoo behooren wij ook sterker hand te slaan en gesloten te houden aan al wat er nog vlaamsch is, aan vlaamsche taal, aan vlaamsche zeden, aan vlaamschen, dat is Katholieken Godsdienst en Christene godvruchtigheid,’ verstaande, zegt hij verder ‘hoe Katholiek, hoe recht, hoe zeed-

baar en hoe dichterlijk ons Vlaanderen nog is, en hoe schoon zijn tale’:

 
‘Mijn Vlaanderen spreekt een eigen taal
 
God gaf elk land de zijne’ enz.

Elders:

 
‘Gij zegt dat 't Vlaamsch te niet zal gaan!
 
't En zal!
 
Dat 't Waalsch gezwets zal boven slaan:
 
't en zal!
 
... Zoo lange als wij ons weren, wij,
 
'e en zal, t' en zal, 't en zal!’

Nu, hij was immer dezelfde gebleven. Geen spraak ervan, dat hij Franschgezind worden kon. Maar hij had zijn eigen opvatting van de zaak: het herworden verstond hij als een heropwassen. ‘Wat nog vlaamsch is’, behouden; wat nog groen is, in 't leven houden, om het geheele te doen herleven. ‘Eene tale maakt men niet, eene tale groeit’. Zoomin een algemeene Nederlandsche taal of wetenschappelijke taal, als eene andere, kan men van boven naar beneden opdringen, zij moet, om wáár te zijn, uit de volkstaal groeien. Vandaar zijn vasthouden aan de spraakmakende gemeente, zijn eerbied voor de taal zooals zij is, zijne zorg om haar te doorgronden, te veredelen door beoefening van studie en kunst, en om, met haar, het volk te leeren in allerlei wetenschap. Er is wellicht nooit iemand geweest, die de moeilijkste begrippen voor iedereen kon vatbaar maken in de eenvoudigste taal van den kleinen man, zooals hij dat kon.

Doch vandaar ook zijn afkeer van officieele/ taal, die niet steunde op het volk; van wetenschappelijke taal die, in plaats van uit te gaan van wat nog bij ons is, onbekookt vertaalt wat

in het fransch of andere vreemde talen bestaat: Vlaamsch kleed met vreemde lappen, zei hij, en 't mocht komen van waar of van wie het wilde, hij verwees het, en ‘onwel tegen kwalijk, 'k hoore nog liever kwa' fransch’.

Zijn werk in de taalkennis was dan geenszins eene liefhebberij die niet verder zag, neen: door de volkstaal wilde hij het eigen wezen van het volk bewaren. Wij hebben ze hem hooren de arca salutis noemen, en hij meende 't. Zijn veelzijdig werk op allerlei gebied bewees genoeg dat hij geen doode verzameling, als van oud porcelein of munten, maar levend en levenbrengend werk bedoelde.

Ook mag men nooit vergeten dat Gezelle een eenzame, een ingekeerde was: Van aard en aanleg reeds, zelfs eenigszins stijfhoofdig, en de ervaringen van het leven hadden dit niet verbeterd, integendeel. Heel die hoogere wereld, verfranschte of officieel-nederlandsche, had hem misverstaan, veroordeeld en verbannen. Bij het volk, in zijn dagelijksch werk van onderpastor, had hij rust en vrede gevonden en daarbij de eigen taal, de ‘oude eerbiedweerdige moedertale’. Zij leefde, en zijn vurig gemoed vond in de liefde tot haar en het volk voorwerp genoeg voor ingekeerd denken en bewonderend werk. Al het andere: congressen, boeken en schriften in half-verbasterde pedantentaal, schoolvossengeleerdheid, 't walgde hem al even zeer, en ook tot hen sprak zijn doen- en denkwijze: ‘laat mij gerust!’ Wat dan de nog verfranschte of fransch schrijvende vlamingen, in hun wetenschappelijk werk ook als voertaal gebruikten, 't was hem ook al verre gelijk, zoolang het volk er niet door beïnvloed werd, zelfs, zoover ging hij, dat wetenschappelijk fransch

scheen hem minder gevaarlijk dan verbasterd vlaamsch.

Met die denkbeelden en gevoelens in den zin, moet men Gezelle's uitlatingen opnemen, wanneer zij ons op 't eerste zicht tegen de borst stooten: zoo was 't geweest bij zijne beoordeeling der verdienstelijke Histoire de Menin van Dr. Rembry; zoo stond het weder te gebeuren. Men moet den grond der waarheid zien, die Gezelle vóórhad, al zijn er nog andere waarheden die hij niet zag of minder belangrijk achtte.

Prof. Ch. de Harlez, de hoofdopsteller van het Tijdschrift Le Museon te Leuven, had aan Gezelle - warschijnlijk door prof. Gustaf Verriest - eene bijdrage gevraagd over Vlaamsche taalstudie. Het nummer van Januari 1885 bracht de inleiding daartoe: Etudes de Philologie neerlandaise - Les Flaminguistes. Onder dezen naam bedoelt hij de mannen van Loquela, die het levend volksvlaamsch tot voorwerp hunner studie kiezen. Die studie is in Noord-Nederland vervallen, zegt hij, en geen wonder:

‘Tandis que, chez nos voisins du Nord, la langue descend d'en haut vers le peuple, refoulant l'idiome spontane et s'imposant officiellement à tous, en Flandre, et lá oú il lui convient de le parler, mais quand son idiome vivace comme au temps de Van Maerlant, prétend ne pas se laisser refouler ni déplacer par une invasion linguistique quelconque.
L'habitant des Flandres parle le flamand de ses pères lá oú il lui convient de la parler, mais quand son idiome natif ne lui suffit plus...... il parle tout simplement le français. Autrefois, et dans le même cas, il aurait parlé le latin, l'italien, l'espagnol.
Cette existence en Flandre de deux idiomes aussi disparates que le français et le flamand, loin d'étre nuisible à la conservation de celui-ci, lui est au contraire favorable...... En Flandre, une langue officielle flamande, une langue à l'instar du neerlandais, qu'il est convenu d'appe-

ler het fatsoenlijk Hollandsch, ne se parle pas et ne s'y parlera jamais. Cette situation peut étre très différemment appréciée d'après le point de vue où l'on se place, mais les Flaminguistes sont loin de la déplorer...’

Het is zeer te verwonderen dat deze gedachten, aldus openbaar gemaakt, geen algemeen geroep tegen den schrijver deden opgaan vanwege de voorstanders der algemeene taal. Het artikel moet bijna onopgemerkt zijn gebleven, en is ook niet meer verder gekomen dan die eerste inleiding. Eenige vrienden, vooral Pieter Baes, nochtans een West-Vlaming en Gezelliaan, waren zeer ontevreden. Eug. Van Oye, die naar algemeener taalvormen was overgegaan, schreef aan den oud-meester: ‘Wat goeds kunt gij daarmeê verrichten? Gaat gij, rechtuit gesproken, gaat gij niet een beetje te verre?’1)

Zonder twijfel ging Gezelle te ver in zijne toegevendheid voor fransch schrijvende Vlamingen, en in zijn hertstochtelijken afkeer voor alle wetenschappelijke taal die niet naar zijnen zin was. Groote mannen missen dikwijls door halsstarrigheid, zoo schijnt het ons, of, wie weet, misschien zien zij eene waarheid veel klaarder dan wij, met hare gevolgen en gevaren. Maar om die reden Gezelle verdenken, dat hij Vlaanderen niet beminde,2) is een even haastige gevolgtrekking.

Al wat zijn volk kan maken tot een eigenaardig en edel Vlaamsch onderdeel der H. Katholieke Kerk, vindt in hem een steun en medewerker. Te Kortrijk zijn ze bezig, in 1884-85, met het inrichten van een Museum van Oudheden in een der Broeltorren. Hij moedigt ze aan met woord, pen en daad. Het zal

de ‘Toogzale’ worden, zegt hij, waar de Kortrijkzanen hun verleden zullen leeren kennen; het lang gezochte Vlaamsch oorijzertje, waarvan hij zooveel hield, schenkt hij aan het Museum weg. Zoo stelt hij in Loquela en andere tijdbladen waaraan hij medewerkt de taal van 't volk ten toon, om haar te doen oefenen en eeren. Wij zien in Rond den Heerd, deze jaren, dat hij zijne hulp verleent aan het ‘Verdietschen der kunsteigene bewoordingen die in de gewone lessen van reken- en stelkunde gebruikt worden’. Hij, de Dichter!

Dit klinkt wel nieuw, omdat men in Gezelle te uitsluitend den Dichter heeft willen zien: maar de Poësie om haarzelve is nooit voor hem hoofdzaak noch doel geweest. Nooit! Zelfs te Rousselare niet, noch in zijn laatste dichterlijke jaren. Hij doordrong alles met Poësie, en wanneer deze hem dienen kon, tot ontlasten der ziel, of tot voorbeeld, hulp of steun van andere zielen, dan liet hij haar bovenzingen, en doorstraalde de edele taal van zijn volk met hoogere schoonheid van christene kunst.

Te Rousselare deed hij het, als leeraar van Dichtstudenten, later doet hij het, al langs om meer, naarmate hij bewust wordt te zijn: de Dichter van zijn volk:

 
‘Mochte mij dat nieuws gebeuren
 
dat ik zage, wel en wis
 
Vlanderen 't Waalsche wambuis scheuren
 
daarin 't nu genepen is!
 
 
 
Weerde God hem 't eeuwenoude
 
doodkleed, wierde 't vrij daarvan,
 
Vlanderen lief, herleven zoude
 
't hert van uwen dichter dan!...’1)

Beminde hij Vlaanderen?...

Aan Vlaamsche toonkunst leende hij ook zijne medewerking. Den 15 April 1884 maakte hij te Kortrijk kennis met Tinel, die het geestdriftig mededeelt aan zijne vriendin Constance Teichmann. Drie reeksen liederen van den toondichter zijn de vrucht dezer vriendschap. (Geestelijke gezangen - Marialiederen - Adventliederen, alle in 1885). De woorden werden uit Kleendichtjes of andere bundels ontleend, ofwel nieuw gedicht (zooals nr. 2 en 3 der Adventliederen). 't Eerste der Marialiederen werd opzettelijk voor den Toondichter geschreven, toen deze naar Lourdes toog om zijne genezing te vragen: Oorspronkelijk was het handschrift in oud-vlaamsch gesteld, en 't was langer dan het later in de 30 Geestelijke liederen werd gedrukt:

 
Maria, milde en machtig
 
vereerd bi God en mensch......

Eene der strophen, later weggebleven, luidde:

 
Boetveerdig leert mi wesen
 
zoo nu, zoo elken dag,
 
totdat ik eens, verresen,
 
niet verder sterven mag.
 
Dan houde ik op van klagen
 
en mi de borst te slaen,
 
om kroone en krans te dragen,
 
bi U, voortaen.1)

De Marialiederen verschenen na Tinels terugkomst van Lourdes, en werden in Augustus te Mechelen uitgevoerd. Den 4 October schreef de kunstenaar aan Constance Teichmann: ‘Gezelle, die zijne zinnen kwijt is, sedert ik hem mijne Marialiederen op noten heb laten hooren.’

Inderdaad was Guido zeer met zijnen nieuwen kunstvriend ingenomen. Twee dagen na hun eerste ontmoeting zond hij hem een afdruksel van de Kleengedichtjes, waarin hij schreef:

 
‘Hebt gij Tinel,
 
Edgar Tinel gezien,
 
gezien, gehoord, gesproken,
 
en heeft hij u
 
dat overstoflijk brood
 
van zang en spel gebroken
 
op zijn klavier?
 
Hebt gij Tinel,
 
Edgar Tinel gezien,
 
gezien en hem verstanden,
 
en zijt gij niet
 
meer mensch weer opgestaan
 
van onder zijne handen?
 
Vereert ze dan,
 
vereert de kunst in hem,
 
de Godlijke, en buigt neder
 
voor God, die al
 
dat kunst of kunstenaar is
 
terugbeeldt, en geeft weder.’
 
 
 
Kortrijk, 17 April 1884.

Tinel wilde in samenwerking met Gezelle een Liederkrans vlechten om het kerkelijk jaar, doch het scheppen van zijn Franciscus deed dit plan verdwijnen. Misschien komt inzicht en naam van Gezelle's lateren bundel ‘Tijdkrans’ nog uit dat ontwerp voort.

Een langer werk hield hem nog altijd bezig: Reeds voor 1880 was hij met Lauwers dezes vertaling van Longellow's Hiawatha aan 't herkneden, nu had hij ze geheel alleen onder handen genomen, en zij werd met nieuwsgierigheid door de Vlamingen uit zijne omgeving verwacht. Hij wilde er van maken een prachtvoorbeeld van de schilderachtigheid en den rijkdom zijner dierbare volkstaal.



illustratie
EDGAR TINEL


De strijd voor die volkstaal was nog verre van uitgestreden. Altijd dat misverstand tusschen benedenwaarts en omhoogewaarts. 't Jaar te voren, op het Taalcongres te Brugge, had het alweer op den toren der ‘Particularisten’ geluid. Deze hadden met den uitnoodigingsbrief tot het Congres een loopje genomen: hij was, inderdaad, in een arme wantaal opgesteld. Nu, van de eerste zitting af, krijgen zij het, en zij zouden door een plechtig gestemd besluit veroordeeld worden. Gezelle was er niet, Hugo Verriest wel. De groote bekamper was Omer Wattez. Verriest trok, in de tweede zitting, naar het spreekgestoelte, en stelde de zaak zoo schoon op haar echt standpunt, dat Max Rooses zelf geen stemming van besluit meer verlangde, en dat Taco de Beer de gereedgemakte dagorde introk en wijzigde in Verriest's zin.

Maar 't was niet uit. In den Nederlandschen Spectator schreef Paul Fredericq, hoogleeraar te Gent, over Rond den Heerd als bron van folkloristische studie, en loofde het blad, ‘al wordt het,’ zei hij, ‘in een potsierlijk W.-Vl. dialect geschreven door de heeren taalparticularisten, die wij op het laatste Nederl. Congres van naderbij hebben leeren kennen’. Dat was 6 Juni 1885. Den 20 Juni stond in denzelfden Spectator een wederwoord van Winkler. Den lof beaamde hij, maar het ‘potsierlijk’ West-Vlaamsch! Neen, deze benaming liet hij niet doorgaan. ‘Integendeel, dit blad is en wordt geschreven in een zeer zuiver en zeer schoon Vlaamsch, dus in allerbest nederlandsch, of dietsch... bij de verschillende medewerkers van dat blad min of meer sterk west-vlaamsch gekleurd. Natuurlijk! Met volkomen hetzelfde recht waarmede de Hollanders ons aller alge-

meen dietsch verhollandschen (en hoe verhollandschen!), mag de Fries aan zijn nederlandsch een friesche kleur geven. En hij moet dat, hij kan niet anders! En zoo ook behoeven de Vlamingen hun vlamingschap in geen enkel opzicht te verloochenen.’

Fredericq liet echter niet los; hij gaf in den Spectator de taalredens, waarom hij het W. Vl. van R.d.H. potsierlijk genoemd had: bestierende voor besturende; 't en zij voor tenzij; te gare voor te gader enz. Antwoordt Johan Winkler: Al die woorden zijn goed, en wat die bijzondere schrijfwijze aangaat, zij gold vroeger overal, 't is Holland die daar de zijne wil voor opdringen; te gare b.v. is uitstekend. Het artikel eindigt met luiden lof over Gezelle, Duclos, De Bo en anderen... (29 Juni).

Duclos begon in zijn leerblad met het woord ‘potsierlijk’ te kaatsen. Het algemeen Woordenboek is nog niet aan den ‘Pot’ gekomen, zei hij, wij zullen dan nog wat moeten wachten. ‘Ik peize ondertusschen dat Pot-sierlijk wel kan bedieden: zoo sierlijk als een pot. Nu, daar zijn potten van soorten, schoone en leelijke.’

Daarop kreeg Gezelle ook lust om nog eens meê te doen. De oude Spoker uit ‘Reynaert de Vos’ zat nog in hem, en de taalbeschouwer verlangde 't woordeken eens te wikken en te wegen. Hij deed het, in de Gazette van Kortrijk 11 Juli 1885). Hij vindt ‘potsierlijk’ weder bij een genaamden Van den Bergh. Zoekende in woordenboeken vindt hij bij Kramers: niets. Bij Halma: niets. Weiland: niet t'huis.

‘Waar zouden Van den Bergh en Fredericq dan dat woord wel vandaan gehaald hebben? Hoe en waar is potsierlijk geijkt en gestampt neêrlandsch geworden?......

‘Nicht raisonnieren!’ Dat stond eertijds dikwijls in zaliger Reynaert de Vos, van Antwerpen, als hoogduitsch. ‘Zou potsieren ook geen hoogduitsch zijn? Ze zeggen wel poussieren, musicieren, imponieren, potenzieren. Gezocht.’ En zoo vindt hij bossierlich, possierlich, en besluit: ‘Dus potsierlijk vlaamsch, dat is poetsenmakers, hansworstenvlaamsch.
‘Waarom dat in 't hoogduitsch gezeid, zou men vragen, aangezien het eigen vlaamsche woord ja zelve in Kramers staat, en dat het w. potsierlijk daar nog niet te vinden en is?’
‘Waarom halen die heeren liefst hunnen prachtigen, geijkten woordenschat naar Duitschland? Zij die zoo seffens eenen Vlaming poetsenmaker schelden, als 't is dat hij liever zijne eigene oude moedertale te rade gaat? 'k En wete 't niet, en ze moeten 't zij best weten.’1)

‘Zijne eigene, oude moedertale!’ Uit dat woord spreekt Gezelle's eerbied en liefde: ‘Ze is Vlaamsch, en ze is de mijne!’ of zoo De Bo weleer zong:

 
‘Die taal, zoo rijk aan woord en toon,
 
zoo kernig tevens en zoo teeder!’

Meer en meer blijkt het een misverstand, zulke mannen als koppige alleenstaanders te willen aanzien. Integendeel, zij wilden medewerken, het hunne bijbrengen. Winkler zei het: ‘Wij moesten elkander liever waardeeren, ook wel degelijk de Westvlamingen. Immers allen streven wij, ieder op zijne eigene wijze naar d'eere onzer algemeene dietsche sprake’ - en naar 't voordeel van het volk.

Dat, en niets anders, bedoelden zoolang Gezelle, De Bo en andere Westvlamingen. Dat ieder naar zijnen aard en eigen kennis al wat heviger en onhandiger te werk ging, doet niets af van de waarheid hunner stelling.

Gezelle, met zijn dieperen inkijk en machtiger vlucht, was vuriger en ging verder in het toepassen van zijne beginselen.

De Bo, hoewel ook een dichterlijke geest, ging zachter en gemoedelijker te werk. Van hem nam men alles gemakkelijker aan. Het is voldoende om dat te voelen, zijne inleiding tot het Westvlaamsch Idioticon te lezen, of zijne rede in Ste-Luitgaardegilde ‘Over de dialectische woorden en wendingen die burgerrecht in de schrijvende taal verdienen’. Een stille, hertelijk overtuigende wijsheid komt u daaruit toespreken.

De brave man was laatst, na een kortstondig herderschap te Ruysselede, in April 1884 tot Pastor van St. Berten's te Poperinghe, en Deken der omliggende kerstenheid benoemd. Maar zijn gezondheid was geknakt. Aan Karel de Gheldere, die hem ir een eergedicht gelukwenschte en hem naast heilvol priesterschap ook rijken taaloogst voorspiegelde, schreef hij zuchtend: ‘Gij vraagt niet of ik kan!’ en aan een anderen vriend:

 
‘Iedereen wenscht mij geluk
 
En niemand en heeft compassie!’

Hij verviel zienderoogen in korten tijd; den 15n Augustus 1884 deed hij zijn laatste sermoen, en sedertdien bleef hij te bedde of in den leunstoel, geduldig de grootste pijnen verdragend. Zijne vrienden bezochten hem van alle zijden. In Maart 1885 kwam Gezelle. ‘Wij hebben gesproken’, schreef de zieke aan P. Baes, ‘van vele dingen, oude en nieuwe, van J. Winkler, die hem waarschijnlijk zal bekeeren, van Loquela, van het bijvoegsel op 't Idioticon waarvoor Guido bereid is, alles wat hij heeft ten



illustratie
DEKEN L.L. DE BO


beste te geven, van den Vl.-Fr. en Fr.-Vl. woordenboek dien hij ook als hoogst noodzakelijk aanschouwt, en dien gij bijgevolg niet en moogt laten steken. Dat Mr. Gezelle in die fransche Revue van Leuven1) schrijft, dat is op aandringen van den directeur, die een Waal is nochtans; Guido heeft twee vliegen met éénen lap geslegen, hij is gekomen om mij te bezoeken, hij is vertrokken met “Lexicon Frisicum” van Halbertsma. Gij moet weten, al ware 't maar door Loquela, dat de Friesche taal tegenwoordig de groote bezigheid is van Guido’.

Loquela had van eerst af de trouwe hulp van De Bo: ‘Multa habeo quae omnia tibi’ had hij aan Gezelle geschreven in April 1881. Deze zei later in Loquela: ‘Op zijn sterfbedde vergaderde hij nog de epea pteroënta, de ongeboekte woorden die troostende of hulpveerdige vrienden soms ontvielen en hij poogde, tusschen de vlagen van zijn lijden, om er speur van te laten op 't papier, welk papier dan zorgvuldig bewaard bleef voor Loquela. Van al 't gedrukte dat den lijder toegezonden wierd, en was 't maar “dat klein gazetje daar” meer, dat hij nog opendeed als 't wel ging. Loquela is de band die laatst van al, op het eigenlijke sterven na, gebroken heeft’.

De dood kwam den goeden Deken verlossen, den 24n Augustus 1885 's avonds. Geheel Vlaanderen door liep de mare als een groot wee.

Op St. Augustinusdag, 28 Augustus, was de lijkdienst. Mgr. Van Hove sprak de lijkrede uit. In hertroerende en welsprekende woorden, zooals hij dat kon, verklaarde hij en paste op

De Bo toe dien tekst van de Wijsheid: Justum deduxit Dominus per vias rectas, et ostendit illi regnum Dei, et dedit illi scientiam sanctorum; honestavit illum in laboribus, et complevit labores illius. Groot was de indruk op de ontelbare, toegestroomde schare van vrienden en vereerders; op 't graf werd geen woord gesproken; de droefheid was te groot en in de ziel gemeend.

Dit mocht echter zoo niet blijven. Te Thielt, waar De Bo zijne studiën gedaan had, hield het Davidsfonds een plechtigen huldedag te zijner nagedachtenis op 30 September. Omtrent achthonderd Vlamingen uit alle streken waren daar. Zij woonden eerst eenen rouwdienst bij in St. Pieterskerk. Na den middag was een uitstalling of toog van allerlei gedachtenissen des overledenen, door zijne beste vrienden samengebracht: handschriften, boeken met zijn eigenhandige aanteekeningen, kruidenverzamelingen, beeltenissen van hem zelf en van andere groote taalkundigen, zijn ganzenpen in een glazen rol besloten.1) Eindelijk klom men naar de zaal, waar een prachtige vergadering begon. Al wat Vlaanderen bezat aan mannen van studie en kunst, was aanwezig of had brieven van instemming gezonden.

Na de gebruikelijke openingswoorden en 't lezen van brieven der afwezigen, droeg Karel de Gheldere zijn gedicht voor:

 
Geen stem heeft op zijn graf een enkel woord gesproken
 
Wij stonden daar verstomd, het hert van wee gebroken
 
En niemand van ons al die 't spreken wagen dorst
 
En zeggen wat er woelde in ons beklemde borst...

Na hem kwam pastor Claeys, van Oostacker.

Hij huldigde het streven dezer mannen van Vlaanderen voor de vrije, levende taal:

 
Het volk stamt uit geen boeken
 
Maar 't boek stamme uit het volk.
 
 
 
Wilt u van 't woord niet keeren
 
Dat vader heeft geëerd.
 
Gaat in geen boek misleeren
 
Wat moeder heeft geleerd.

En daar mocht Gezelle hooren, hoe zijn eigen werk door een Oost-Vlaming geacht werd. Hoort, zei de dichter:

 
De zangen van het leven
 
De zangen van de streek,
 
't Excelsior verheven,
 
Den zoom der Mandelbeek,
 
Het dampgedrocht aan 't varen,
 
Heel 't wisselend vooglenlied,
 
't Mysterie der altaren,
 
Het ruischend ranke riet.
 
 
 
De heilige Kerkhofbloemen,
 
De schelpjes van het strand,
 
Ons helden hoog te roemen,
 
Ons heerd en Vaderland.
 
 
 
En naast het zielgenoegen
 
Van eigen poezij
 
Gaf ons een heilig zwoegen
 
Den grond dier taal er bij...

De rede van prof. Willems, die hierna volgde, bracht een onverdachte hulde aan de zoetgevooisde dichters en de stoere taalwerkers van het gewest. Hij erkende, wat hij vroeger niet altijd gedaan had, de macht van zulk streven op het volk en wenschte in alle gouwen een De Bo te zien opstaan, om de jeugd te bezielen met de liefde, die ze hier in West-Vlaanderen heeft, ‘en onze Vlaamsche, Dietsche beweging zal zoo

machtig zijn, dat niets, niets ter wereld haren loop zal vermogen te stuiten’1).

Toen kwam Gezelle op het spreekgestoelte. Hij was de voornaamste lofredenaar en met spanning verwachtten de aanwezigen zijn woord. Nog nooit had hij zulk een uitgelezen en genegen vergadering mogen toespreken. Allen waren hier zijne vrienden en bewonderaars en hij mocht met blijdschap zoo menige hem toegekeerde aangezichten aanblikken van mannen, die hij, rechtstreeks of onrechtstreeks, had gevormd tot wat zij nu waren.

Hij sprak, en zijne woorden waren:

Kerkhofblommen

geplukt bij het graf van zaliger den zeer eerweerden Heer Pastor en Deken, L.L. De Bo...2)

Zooals hij gedaan had, bijna dertig jaar geleden, na de thuiskomst van 't kerkhof van Staden, voor zijne leerjongens, zoo deed hij hier, eene maand na de Bo's begrafenis, voor hen, die stoffelijk of met het herte daar met hem aanwezig waren geweest. Hij herinnerde aan dien dag, in de kerk en op 't kerkhof, en plukte de bloemen der indachtigheid, die men uit de Bo's leven en dood bewaren zou.

Dichterlijk waar, en stil roerend, het verhaal van den lijkdienst, de lofrede en de liturgische plechtigheid op het kerkhof.

... ‘Ach, en wat deed het ons deugd, als wij mochten aanschouwen, hoe plechtiglijk en hoe eerbiediglijk onze moeder de H. Kerke, zelfs het ontzielde lichaam hand-
haafde van haar gewezen kind en dienaar, van onzen onsterflijk geworden goeden vriend en Meester.
Wij gingen, wij baden, wij offerden. Zij kwam en zij zong en zij sprak diep, diep treffende woorden. Zij wierookte en zij sproeide gewijd water.
De klokken treurden. En de engelen kwamen, docht het ons en zij aanbaden, nedergedaald, hunnen en onzen neergedaalden God...
Daar wierd ons gepredikt...
Heilige woorden konden den overledene toegepast worden: Justum deduxit Dominus. God had hem voorbeschikkend bij de hand geleid en laten geboren worden van brave en christelijke ouders. Perviasrectas, langs de rechte paden zijner kinds- en jonkheid was hij, uit vaders en moeders handen, door de handen zijner meesters tot onder de handen des Bisschops gekomen.
En hij was priester geworden.’

In zulke schoone taal vatte de spreker van Thielt de schoone rede samen van den spreker van Poperinghe, Vanhove. Hoe sticht het nu nog dat te lezen, en dien vromen eerbied te vernemen voor de weerdigheid en de welsprekendheid van dengene, die vroeger als zijn onmiddellijke overste, hem toch kwalijk begrepen en behandeld had! Thans kwam het verhaal der begraving:

‘De klokken luiden te puttewaards.
't Staan weinig van Gods lieve bloemen op het kerkhof van Poperinghe.
Daar staan schoone en onschoone grafteekens, ijdel en vergankelijk menschenwerk.
Zouden der omtrent het graf van eenen De Bo geene levende bloemen moeten staan, en zoo lange als er Vlamingen zijn blijven bloeien?
Hij heeft zijn leven lang Gods bloemen, kruiden en gewassen geern gezien, ondervraagd en toegesproken...
De klokken hadden opgehouden te luiden; de trompetten en hoorde men niet meer. 't Was binst de plechtige stilte, korts na den noenestond, dat wij de begravinge ten einde brachten.
Het laatste woord... bleef aan onze Moeder de H. Kerke.
Wij keerden steewaarts, bedenkende bij ons zelven de

gebeden, die wij met het ronken der wreede koorden, die van onder de schrijne terug gehaald wierden, met het geruchte van den gewijden kerkhofgrond, die kistewaarts viel, gelijk eenen vermomden en gedonkerden trommelslag, vernomen hadden.

“Requiem!”

Ach, ruste en hebt ge niet willen genieten op deze aarde, eerweerde Heer De Bo, ruste en hebt gij U zelven niet toegestaan, noch in uw jonkheid, noch in uwe jaren van mannelijke kracht, noch in uwe ziekte, noch zelfs, mag ik zeggen, in uwen langen en pijnlijken doodstrijd. Tijdelijke ruste en kendet gij niet: eeuwige ruste geve U God!
 
Rust in vreden, rust in vreden
 
eer wij weg en huiswaarts treden
 
zij nog eens, nog eens gezeid
 
rust, tot in der eeuwigheid!


“Requiem aeternam dona ei, Domine!”
“Etlux!...”

Zaliger eerw. H. De Bo slachtte de planten, die hij met zooveel liefde gekweekt heeft...’

Immers zoo als deze uit den duisteren hun scheuten naar 't licht uitzenden en het verlangend te gemoet gaan,

‘Zoo was De Bo... in de duisternisse die ons en alle ding eenen tijd omringende is. Hij speurde licht, en waar hij licht speurde, daar, spoedde hij met opene handen en met blijde, begroetende gelaatstrekken naartoe.
“En dat licht, het mocht hem van God komen en door Gods H. Kerke getoond zijn, het mocht hem, in onuitsprekelijke samenhandelingen met God, nu en dan verleend en geschonken worden; het mocht van God geborgen in eenen enkelen rietstaf, in eenen gershalm, in een kruidranke, in een oud verlaten volkswoord te vinden liggen, hij speurde licht, en hij vergat voor eenige blijde stonden, den duisteren kerkerwand, de pramende ketenen, de pijnen, de kwellingen des levens, en in zijn vrome ziele was er gelukzaligheid boven mate”... Lux Perpetua luceat ei!... Requiescat in pace!
Gij waart een man des vreden, eerweerde Heer De Bo...; Vrede is uw leven, vrede is uw leeren geweest, vrede was

uwe dood, vrede zij u, in de eeuwige rustende gelukzaligheid! R.I.P. Amen!’

Aldus luidde het eerste deel. Nu nog, bij 't herlezen, ziet men den dichterlijken redenaar staan, ziet men de ontroerde vergadering zitten luisteren, men hoort die ingehouden mannenstem, en de ziel waagt en trilt mede, in bewondering en deernis voor den doode, in bewondering en geluk bij 't vernemen van die onvervalschte, zinrijke dichtertaal.

In het tweede deel laat Gezelle eerst den dichter de Bo zelve spreken, om bewijs te geven van zijn gevoelens jegens al wat hem dierbaar was: Ouders en magen, land en Godsdienst, voor wie hij in strijdlustige liederen opgaat. Toch zegt hij ‘misverstaat’ mijnen vreedzamen De Bo niet, zelfs dan, wanneer hij, ontvamd, zulke vurige woorden uit als ge daar komt te hooren. De strijd, daar hij van spreekt, beteekent, werkzaamheid.

......‘Men spreekt van vele en dikmaals van Vlaamsche beweginge. een woord, onder ons, dat eigenlijk maar een Vlaamsche naboorte en is van het Belgisch-Fransche Mouvement flamand. De Bo was waarlijk eene beweginge die nooit en stond en ooit en rustte. Hij was de Vlaamsche beweginge in den oprecht vlaamschen zin van 't woord, immers, hij was een voorbeeld van priesterlijke, christelijke en echt vlaamsche werkzaamheid.
Dat was zijn strijd, dat was zijn slagveld, en op dat slagveld is hij, vrij van allen hoogmoed, vrij van alle baatzuchtigheid, vrij van twist en dwersdrijverije, trouw tot der dood en onderdanig aan zijne oversten, op dat slagveld is hij, met de wapens in de hand gevallen en gestorven.
Te veel Vlamingen zijnder, eilaas, die mast en zeilen, roer en palen kwijt, gelijk aan weerlooze wrakken, geen ander beweginge en kennen als die van de vreemde, onvlaamsche vaartuigen, door welke zij gevangen en op sleeptouw, mee gevoerd worden in den dollen wereldstroom.

Te veel Vlamingen zijn er, wier nuttelooze beweginge te vergelijken is bij een deel vreemde sprongen en aardige tuimelperten, ja, bij naamloos guitenwerk en verwaande ruitebrekerije van machtelooze kinders, wier ouders naderhand de boete betalen.
Te veel Vlamingen zijn er, die ons, in den doodstrijd, zoo zij meenden, verlaten hebbende, hunne zalige vermaningen ten beste geven, hoe wij zonder veel gerucht, stille weg en op een behoorlijke wijze den keizer groetende, behoorden te sterven. Al die zoo verschillende bewegingen kende en verdroeg De Bo, met veel verschoonende toegevendheid, maar zijn beweginge, die was anders.
Hij liet ze vreemde goden dienen, aardige sprongen wagen, spotten zelfs met hem, al die daarin vermaak vonden, en hij arbeidde voort.
Hij liet zijne jongere medepeerden en peerdjes brad en wild zijn, al speet het hem zoo, hij trok zijnen string door de ongebaande strate, en hij en zag niet om, gelijkende den sterken, den vastberaden, den stille, den edelen, den koelmoedigen werkosse.
Maar, zoo hoore ik hier fransche lichtzinnigheid vragen, dans quel sens, in welke richting arbeidde De Bo, was hij progressiste, was hij rétrograde? onder welke dier te wel gekende en vereerde fransche benamingen behoorde zijne werkzaamheid?
Met uwen oorlof, M.H., tot geen eene van beiden en behoorde ze, maar zijne pogingen den priester en den Vlaming weerd, gingen ter zelver tijde omleegewaarts en omhoogewaarts.
Dat had hij waarschijnlijk van zijn lieve boomen geleerd, die diepe in den moederlijken grond hun taaie wortelen vlechten, terwijl zij, vrij en schoone, hun gewaai, hunne bloemen, ja en hunne kostbare vruchten omhooge heffen en ten tooge spreiden hemelwaarts.
 
...... De Bo's beweginge was omleegewaarts.
 
De Bo's beweginge was naar ons volk toe.
 
De Bo was een oprechte volksman.


En hier hoore ik wederom de lichtveerdige franschgezindheid mij toeroepen en zeggen: Ja, de Bo was met ons, voor de ontvoogding, voor de verlichtinge des volks.
Onschuld, M.H., het volk en is niet te ontvoogden op het taalgebied, het volk is meester; op taalgebied en heeft het volk geen verlichtinge van doen. Het volk is zelve een licht’.

Niets heeft onze taal kunnen vernietigen; door alle dwingelandij en verdrukking heen is zij Vlaamsch gebleven, in het volk, en daar is het, dat wij haar nemen moeten om haar vruchten te doen dragen:

‘De Bo's beweging was omleegewaarts en omhoogewaarts. Als de Henegausche koolgraver het licht van den dag en de liefde van zijn huisgezin verlaat, om in de diepste verholenheden des aardbodems zijn stuk brood te gaan verdienen, zoo is zijne beweginge insgelijks omleegewaards. Welhaast nochtans ziet men hem weer boven komen met de vrucht van zijnen arbeid, zegge met die glinsterende zwarte bonken, die gestoofd, gebrand, geroosterd in het vier, ofwel dat helder licht uitademen, dat onze nachten verblijdt, of wel de koesterende warmte verwekken, die noch keuken, noch kamer missen en kan, of wel uit den schoot des waters dien machtigen dampreuze doet opstaan, die ons koorn maalt, die onze kleederen weeft, die in 't gareel gespannen, langs het vlugge spoor ons naar hier heeft gebracht’.

‘Zoo deed De Bo, hij boorde in volkstaal en taal van het verleden, doorlas de boeken der ouden, boekte de schoonste woorden en wendingen hunner tale: Hij hoorde Kiliaan en Maerlant spreken onder 't volk, en hij zeide verontweerdigd: sprekende zooals die mannen spraken, zullen wij ons van een deel hervormde hervormers laten in den ban doen?
Neen!
En De Bo schreef zijn onsterfelijk Idioticon!
Hier zou ik u getuigenissen van geleerden kunnen aanhalen, maar laat liever het werk zelf getuigen.
Antwoord dan gij zelve, o dierbaar welsprekend overblijfsel van den welsprekenden en welschrijvenden meester.
Antwoord, struisch en welvarend kroost dat hij met zooveel arbeid gekweekt heeft!
Antwoord, dierbaar kind... en gij hebt uwen vader zijn dood gekost! Antwoord!
En het antwoord is dat er in dat Idioticon 28318 Vlaamsche woorden vergaard en uitgeleid staan, en aan de wereld bekend zijn gemaakt.
Ik eindig waar ik begonnen was, te weten bij zijn graf, en met diepgevoelde, eerbiedige deernisse... zegge ik:

 
Waarom het graf bedicht met Vlaamsche of andere woorden,
 
waarom niet liever stil gezwegen en geweend,
 
als hij gestorven is en weg naar betere boorden
 
dien God, te onlange helaas, aan Vlaanderen heeft verleend?
 
 
 
Waar zouden wij, 't is waar, 't zij enden of beginnen
 
te loven aan het werk dat zijn kunste ontviel?
 
Veel beter zullen wij den kunstenaar beminnen
 
en leven in den glans van zijn groote ziel...1)

‘Bijkans eene ure’, zegt het Verslag der vergadering in ‘R.d.H.’, ‘wierd spreker met veel aandachtigheid aanhoord, en luidruchtig was de bijval, als hij Deken De Bo, Deken Verraest2) en Z. Hoogw. den Bisschop als in eene driedubbele kroon van toejuichende dankbaarheid vereenigde en vermeldde’.

Met het koor Vlaanderen3), door al de aanwezigen medegezongen, werd de dag besloten.

 

* * *

 

Het was dubbel nuttig, deze rede breedvoerig aan te halen. Vooreerst, zij is een prachtig stuk woordkunst, beeldende voor onze oogen den spreker en den Vereerde, ja den spreker dóór den Vereerde.

Want het is doorzichtig: Wat Gezelle in De Bo looft en bewondert, dat is en doet hij zelf, ook zijne beweging is werk voor het Vlaamsche christen volk.

Dan, de rede moest herlezen worden, om het zinsverband te toonen van de woorden, waarover men den spreker ging rekenschap vragen.

In het woord van elk verstandig mensch zit er een grond van waarheid of een deel waarheid.

Ontegensprekelijk zijn er altijd studenten geweest, en andere Vlaamschgezinden ook, die middel voor doel namen, die meededen om 't genot van tegen de Meesters te zijn. Zelfs vindt men er overal, die hunnen strijd deden dienen als voorwendsel tot kwajongensstreken.

Al de hoofdmannen en leiders der Katholieke studentenbeweging hebben dit gezien, betreurd en afgeraden.

Tot daar had Gezelle gelijk. Maar dan hadde hij duidelijk onderscheid kunnen maken, en den schijn moeten vermijden allen Vlaamschen kamp van studenten op denzelfden voet te stellen.

Dit was zeker niet zijne bedoeling, maar door een samenloop van omstandigheden, werden enkele zijner woorden door eenigen misverstaan. Hij kon toch elk bijkomende denkbeeld niet gaan uitpluizen en verklaren.

Toch is het waarschijnlijk, dat Gezelle hier sprak onder den druk van eigen zieletoestanden en ook van eene al te uitsluitende opvatting van wat hij noemde den strijd voor de taal.

Nogmaals, het is waar, en het zou niemand gekwetst hebben te hooren zeggen, dat voor Vlaamsche studenten, spijtigheid en bijtend tegenwerk niet volstaan, dat zij moeten werken, studeeren.1) Dat was ook altijd Gezelle's bedoeling geweest. Reeds in de opdracht zijner Dichtoefeningen zegt hij tot de studenten, dat zijn inzicht is, hen ‘tot gelijkdanige, ja treffender

krachtsinspanning aan te sperken en te bewegen’, en hij spreekt de hoop uit, dat zij zullen ‘houden aan al wat nog Vlaamsch is’ en ook wel (in het streven daartoe) ‘hun deel zullen doen en hunnen kant keeren’. Naderhand ook komen er in zijne verzen opwekkende woorden genoeg voor, die door oud en jong als strijdleus waren gebruikt. Maar zijn strijd, lijk die van De Bo, was de taal doorgronden en tot hooger doel aanwenden, zoodat zij in aller oogen geheiligd en verheven werd. Pas geleden nog wakkerde hij daartoe de jonge Limburgers aan: ‘geen of weinig studentenopstelletjes’ maar ernstig werk, ‘christen Vlaamsche tonen!’ christen Vlaamsche deugd en waarheid.

Toch kon de Meester niet vragen, dat alle geschrijf en werk van studenten, zou bepaald blijven tot Taalstudie, en hij kon wel denken, dat zijn eigen leering verder grijpen moest dan in 't letterleven, maar waarheid worden zou in 't wezenlijk leven van zijn volk.

Waarom dan de jonge vurige kerels aanvatten?

Zonder het te weten, hadden zij Gezelle een beetje ‘gestraald’. Te allen tijde had hun tijdschrift: ‘De Vlaamsche Vlagge’ hem geëerd en verdedigd, zijne verzen, waar zij die ook vonden, opgenomen en doen bewonderen.

Nu, sedert Nieuwjaar 1885, was de Vlagge van bestuur en opstel veranderd.

‘Omdat de Vlagge wat oud wierd, en oud wordende te wijs was, te gezapig, te voorzichtig, te verstandig, te geleerd! De Vlagge is geschreven voor ons jong volk, en daarom moet zij jong zijn en blijven...’

Dat was de hoofdgedachte der inleiding van dezen jaargang, en zij behelst waarheid genoeg.

Een studentenblad moest geen professorsblad zijn. En de Vlagge, eenige jaren vroeger, was jong maar prachtig ook. Dus, verjongen!

Al wel, 't was nu te zien hoe die verjonging zou opgenomen worden.

Zij was, naar den zin der ouderen van dagen en van herte, wat al te onbescheiden en te bijtend. Zij hekelde het Davidsfonds soms al te ongenadig en lachte er mee, als met een verzameling oude slapers; zij beknibbelde sermoenen en vermaningen van de Meesters, ‘bracht de Schole op strate’ dat het een aard had; en gelijk jongens doen, sprak zij in die beknibbelingen al eens een woordje, dat als oneerbiedig voor heilige dingen kon uitgeleid worden, en... uitgeleid wierd. ‘Zij zijn kwaad op ons,’ schreef De Vlagge. Er kwamen artikels vol goeden raad, in andere bladen; welmeenende menschen vermaanden de studenten, dat ze zouden ophouden van schimpen op eerbiedweerdige personen en zaken, en, met dat al, ontstond er een gepraat en geschrijf voor of tegen, waarin veel waarheid, ook al veel overdrijving, en soms een greintje kwaadwilligheid lagen.

Gezelle was daar uit zijn eigen niet veel mede bezig, maar het geronk dat rondom de nieuwste blauwvoeterij ontstaan was, kwam toch ook aan zijne ooren, en zoo werd hij wat zenuwachtig. Zijn naam was eenigszins met de Vlagge gemengd, en hij had er genoeg van, sedert lang, mistrouwd en verdacht te zijn. Voor hem konden de studenten en hun blad niet te wijs, te voorzichtig, te verstandig en te geleerd worden, en nooit had hij een woord in 't openbaar gezegd, geschreven of geduld tegen het gezag. Dat was tegen zijnen aard, en ook, zijn weg liep langs die richting niet... Als hij

dat al las, of nog meer, hoorde zeggen, schoot hij uit zijne gewone bedaardheid op.

Daarbij - genus irritabile vatum! - De Vlagge kondigde daar juist, met een half schimpken op 't Davidsfonds aan, dat dit genootschap Hiawatha ging uitgeven, ‘het werk’, zeide zij, ‘van Dr. Emile Lauwers en van Heer ende Meester Guido Gezelle’. Dat stak hem tegen, omdat hij de vertaling, eertijds met Lauwers begonnen, sedert eenigen tijd tot eigen werk en voor eigen rekening had genomen, en het onbescheid van dat studentenblad hem nu, zonder verderen uitleg, die vaderschap scheen te betwisten.

Kwam nu de hulde aan De Bo. Zij ging uit van het Davidsfonds, wiens algemeene voorzitter, P. Willems, op het feest verwacht was. Zij zou vele oudere priesters en burgers ter plaatse brengen, die niet met de nieuwere ‘Blauwvoeterie’ instemden. Gezelle moest het woord voeren, en hij meende dat zijn toestand eischte in een scherp woord alle onbesuisde beweging te verloochenen.

Aldus kan men verklaren hoe hij, de goede Gezelle, daar lijk boos scheen. Men vergete echter ook niet, dat er in hem een Dr. Spoker schuilde, die soms eens bovensprong.

Algelijk, 't viel de jongens hard, van die hand geslagen te worden. En zij zouden het zeggen.

Op zeer verschillende toon, toch. Die van Antwerpen gaven een vlugschriftje uit, ‘De Ruitenbrekersee betiteld1), dat een koddig verschijnsel was van ‘eerste-broek-politiek’.

't Was alsof zij een wedding gemaakt hadden, om elk op zijn best de hoedanigheden, die

Gezelle hun had toegedeeld, waar te maken. Naamloos werk was het, natuurlijk; ruitenbrekers noemden zij zichzelf en ze zetten hun W.-Vl. makkers tot dat werk aan. Verwaand was de toon en waren de bewoordingen in den hoogsten graad. Guitig? of Guitelijk? Men oordeele naar deze eenige volzinnen:1)

‘Gretig, zegt men, werd die venijnige lastertaal door aanwezige lauwaards en verraders verwacht, aanhoord en toegejuicht.
Daarom is 't dat wij in onze onafhankelijke Scheldestad het woord opnemen van den redenaar (en nu ontworden beweger en hoofdman) Gezelle, en hem vrijweg en gemeend tegenroepen: “Uwe taal was logen en laster tegen alle vrijzinnig en vrijkampend volk......”
Is uwe beweging de Vlaamsche taalvorsching, wij eeren die, doch zeggen: eerder waardige liefhebberij is het dan beweging. Onze beweging intusschen is een andere, en leidt naar 't herwinnen, stormenderhand, waar het noodig is, onzer Vlaamsche rechten... Uwe werkzucht is verheven, maar kan nooit een volksbeweging heeten...... U, W.-Vl. strijdbare mannen, u jonge knapen raden wij...... heeft G. zijne rechte meening uitgesproken en uit eigen beweging uwen edelen kamp gelasterd, slaat hem van kant en laat hem alleen als een weerloos kind tegen onze machtige en vooruitrukkende beweging oploopen.
......Indien ik, vrienden uit W.-Vl., Gezelle's handelwijs vrijmoedig mag bestempelen; heet ik deze eenen politieken misstap, en gij weet, op die stappen komt een leader nooit terug...... Nadat de Vl. studenten uit Antwerpen zijn gekneveld geweest, is de beurt aan die van W.-Vlaanderen gekomen. Maar knevelarij is ginder niet genoeg geweest, tuimelarij of kazakkeering moest er bij zijn.
De oud-leeraar en groot dichter, die van tal zijner leerlingen moedige verdedigers van taal en zeden heeft gevormd en door de blauwvoeten2) met den naam van Heer ende Meester is bestempeld geweest, heeft in openbare

vergadering den naam van Ruitenbrekers en tuimeaars naar het hoofd geworpen der leerlingen, door hem zelve opgewekt!...
......Daarom roepen wij u toe: Breekt ruiten dat het klettert, anders dringt ge nooit in uw eigen woning.’

De West Vlaamsche studenten echter waren niet met zulken praat gediend. Hun hoofdman van toen zegt nu zelf: ‘De indruk van Gezelle's woord op ons, was zeker verrassend en ontmoedigend. Wij meenden 't immers zoo wel met Gezelle en De Bo, en waren naar Thielt gekomen met de hope van voor en door beiden een zegedag te beleven.

......Maar de “Ruitenbrekers”, waaraan zoo 't schijnt ook De Visschere, zeker de eenige Westvlaming, medewerkte, werd bij ons sober onthaald. Die jongens van buiten W. Vl. kenden of begrepen Gezelle niet, die geheel buiten den eigenlijken strijd stond, al geweldig Vlaming zijn’.

Men denke er nog bij: die schrijvers kenden evenmin den aard der West Vlamingen, met hun beslotenheid en schalkschheid. Blaaskakerij kon er bij hen niet inslaan.

Gezelle hield vast aan zijn woord. Hij liet de gewraakte volzinnen in Loquela herdrukken, en aan Duclos, die voor R.d.H. tot Gezelle's verdediging verscheidene brieven had ontvangen, wier schrijvers niet wenschten gekend te zijn, schreef hij 't volgend antwoord op de vraag, wat er mede moest gedaan worden:

‘Daar en mag hoegenaamd niet nameloos geantwoord worden. De aansprake te Thielt was gedrukt, met eenen name onderteekend, voor acht honderd getuigen afgelezen, zonder tegensprake of eenig teeken van afkeuringe vanwege de toehoorders, integendeel.
Nameloos antwoorden ware de principia, de denken daadbeginsels aanveerden van den ongekenden vijand.


Daarbij, elk antwoordt recht bij zijn eigen zelven; laat iedereen 't genoegen van uit eigene vrije overtuiging 't gebeurde goed of kwaad te keuren; de oordeelen van verre 't meeste getal zullen uitkomen, nabij genoeg, op 't geen de “onthoofde” Vlaming schrijft. Elk die ondervindt dat zijn nabuur oordeelt zooals hij, zal daarin zelve kracht en moed vinden.
Waarom nu antwoorden? Laat eerst de Vlagge en den Student spreken. Laat eerst hooren wat zij zullen zeggen van het namelooze stuk van Antwerpen1) Uit de verschillige zeg-, doen-, handel- en schrijfwijze zult gij gemakkelijk het geheele ontwerp, den geheelen drijf van den vijand geware worden. En antwoordt dan!
Dat nameloos schrijven is onvlaamsch, is fransch, gelijk geheel die zoo gezeid Vlaamsche beweging. Mouvement: agitation, zegt Littré. Agissez, n'agitez pas, zegt Pius IX of Leo XIII2).
Wat Rond den Heerd aangaat, ik zou volgens die principia handelen, maar ze niet drukken.
Al de goeden kennen ze en volgen ze; de anderen gaan der mee lachen, ze vervalschen, enz.
Ik ben voor niet loquendo maar agendo te antwoorden, en dat overal, en voort te doen alsof er niets, hoegenaamd niets gebeurd en ware.
Waarom als zoo erg aanzien datgene waarover niemand het herte en heeft te zeggen: Ik ben daar vader en dader van!
Laat ons hooren wat b.v. Winkler zegt, en anderen. Van zoo haast als 't stuk van Antwerpen uitgekomen is, heb ik brieven ontvangen van de beste vrienden uit, smeekende: en antwoordt niet.
Heel die zake is fransche valschheid. Men wilt het de studenten ten laste leggen en 't en zijn de studenten niet die er de schuld van zijn. Zij hebben 't lange op G.G. zijnen rugge geleid met doodsanctjes, etc...... in de Vlagge te drukken, en te roepen van “Heere ende Meester3). Nu en kunnen de ware vaders en daders dat niet meer: 't zijn nu de studenten van Antwerpen!


G.G. heeft tot Thielt1) de studenten verdedigd tegen sommigen die vreesden dat ze Mr. Willems, enz. gingen uitschuifelen, en gezeid dat hij de studenten voor treffelijker aanzag en kende. En zoo zijn zij ook.
Maar bachten die arme studenten zitten één of twéé of drie, in één woord, te veel Vlamingen, wier beweginge bestaat in... nameloos guitenwerk, tot voldoening van hun eigene vernederde, gramme spijtigheid2).
Wederom gezeid, ik en zou hoegenaamd niets antwoorden, noch slinks, noch rechts, noch onder, noch boven water, niets, indachtig het woord van Cicero: “Ego quidem neminem nomino quapropter nemo poterit in me irasci, nisi antea voluerit de seipso confiteri”; indachtig de parabel: “inimicus homo, de nocte caeteris dormientibus, superseminavit zizania, et abiit. Sinite crescere usque ad messem!”
Wilt gij iets doen, laat Beyaert een groot plakkaat drukken, aldus: “Antwoorde van G.G. aan al zijne tegenstrevers, eertijds, nu, en in 't toekomende, kortbondiglijk bevat en uitgegeven ten prijze van éénen frank, bij Beyaart Storie te Brugge, wezende een boekdeel van 365 bldz. kleen 12o geheeten: De Vlaamsche Duikalmanak voor 't jaar O.H. 1886”.
Wilt gij nog iets? Drukt zelve een spotschrift tegen mij, 't is gelijk waar, met of zonder name van drukker en zendt het waar gij peist dat de “Ruitenbrekers” gezonden geweest zijn, en zet daarin:
Teveel Vlamingen zijnder die...... etc... Wij, die namelooze guiten, weten door eenen bijzonderen schijnvriend van G.G. dat hij het Vlaamsch volk niet alleenlijk en wil verfranschen, maar verengelschen.
Peist daarop!
Hij geeft tweemaal in de week (hij steekt het weg maar 't is geweten) in 't Hôtel du Nord, een gekend fransch gasthof te Kortrijk, engelsche lesse voor nieten; hij en spreekt daar nooit anders als engelsch...... en fransch, ja, en met dat schandelijk verraderlijk spel, weet hij zelfs volk te trekken, studenten ook, ja, ja, studenten, verbasterde studenten, die in 't geheel niet en schijnen in acht te nemen dat G.G. tegenwoordig in den ban ge-

slegen is te Antwerpen, en dat hij van zijne beste vrienden, als hadde hij de veepeste, geschuwd, gehaat en verfoeid wordt. Erger! Alle maanden preekt hij in 't fransch, voor een deel damen en jufvrouwen, tegen de Vlaamsche beweging, net gelijk hij te Thielt gedaan heeft voor de mannemenschen, en dat heet hij Congregatie.
Nog erger, maar hier moet ik voorzichtig zijn om geheel nameloos te werk te gaan, anders......
Tot op zijne kamer toe, die een toogbeeld is van franschen “beau desordre”, bij hem “un effet de lard”, hangt er een raam met Loué soit Jésus Christ daarin, gestikt of geschilderd, die 't mij gezeid heeft en wist het niet geheel zeker, door eene fransche hand.
En dat in Kortrijk, zoo nabij het Groeningheveld, waar...... “o tempora”!
Maar dit blaast de keerse uit: Alle avonde drinkt hij, de valsche Meester, uit eene kom waarop in groote letters te lezen staat: Guidon Gezelle (horresco referens) - chineeschen, ja, chineeschen, thee, in plaatse van lindeblomkes te drinken lijk ne ware Vlaming. Expellatur’.

Eennaamloozeguit.

‘Spoker redivivus’, mogen wij wel zeggen. Maar tevens zien wij ook, dat de man het eerlijk meende en geen opstoken van anderen behoefd had, om vrij zijn gedacht te zeggen, en dat hij 't zelfde genoegen aan anderen gunde.

De Duikalmanak, waarvan hij gewaagt, was 7 September verschenen voor 't jaar 1886. Onder den nederigen vorm van een scheuralmanak, gaf de Christen Vlaamsche wroeter er inderdaad het bewijs, dat zijn werk, hoe verborgen en weinig ‘radikaal’ ook, ook tot volksgebruik en ten nutte van het volk grootelijks strekken kon. Elf jaren lang heeft hij aldus de eigen Vlaamsche kennis, poëzie en christen gebruiken in het land verspreid. Hij kon niet leven van afbreken, hij was een bouwer en stichter.

De laatste luide weergalm op Thielt kwam

met de Nieuwjaar-Vlagge van 1886. Het eerste deel was eene reeks van 7 brieven:

1.Aan Z.H. den Bisschop van Brugge, door Primus.
2.Aan den Z.E.H. Dambre, toeziener van het vrij middelbaar onderwijs in het Bisdom van Brugge, door Secundus.
3.Aan den E.H. Guido Gezelle, onderpastor te Kortrijk, door Tertius.
4.Aan den zeer vermaarden Heer Ruitenbreker in Europa, door Quartus.
5.Aan den Heeren tegenkanters, die zoo jubileerden om het woord van Gezelle te Thielt, door Quintus.
6.Aan den zeer geachten Heer Vanderblixem, door Sextus.
7.Aan alle oversten Superiors Principaals enz......, door Septimus.

Brieven 1, 2, 6 en 7 raken slechts van verre ons onderwerp aan. Zij doelen meer algemeen op de spijtige toestanden in de vrije onderwijsgestichten, te dien tijd, en zijn hoogst belangrijk voor de geschiedenis der studentenbeweging.

Brief no. 3 is prachtig, weerdig en... raak.

Geen grooter tegenstelling is denkbaar dan die, tusschen deze redenen en de Antwerpsche woordenkramerij.

Niet dat Gezelle gelijk krijgt, o neen!

‘Heer ende Meester..., alzoo spreken was van uwentwege eene groote misse’.1)

Er wordt hem getoond waarom: Hoe hij zelf gescholden en misverstaan werd, toen hij zijn eigen Vlaamsch begon te schrijven. Hoe men riep ‘Stratevlaamsch! Prulleboekskens’, wier

systema openlijk moest bestreden en tegengekampt worden. Hoe hij gebrandmerkt werd als een ‘revolutiemaker’, als een ‘overdreven aardigaard’, een ‘kwade geest’, die moest uit het collegie gebannen zijn, hoe zijn werk en woord en gedacht moesten dood geleid worden.

‘Welnu’, vraagt de schrijver dan, ‘wie heeft er u verdedigd, bemind, uwen naam en uwe boeken rond België gevoerd? Het waren die studenten. Zijn dat misschien hunne vreemde sprongen en aardige tuimelperten?’

Gezelle had nog gezegd: ‘De Bo liet zijne jonge medepeerden en peerdjes brad en wild zijn, al speet het hem zoo.

‘Dat nog moeten wij u zeggen’, schrijft Tertius, ‘het en speet hem niet’. Hij beminde de Vlagge, en moedigde ze aan. Een enkele maal heeft hij gezeid: dat is mis, 't was op een ander strijdbladje: Kwaepenninck.

En dan, om te eindigen:

‘Welnu, onze Meester, gij hebt gemist. Het zij zoo. Maar toch blijft gij onze Meester.
Gij zijt onze dichter, de Koning onzer schrijvers. Gij zijt onze taalkender, de Koning onzer taalmeesters, niemand kan achter U.
Daarbij, gij zijt het begin, de oorsprong, de bronne van geheel onze taal- en volksbeweging in W.-Vl. en dat en zullen wij nooit vergeten.
Gij zijt onze glorie, onze hoogmoed, en dat en zullen wij nooit vergeten.
Wij blijven met u zingen:
 
“Gij zegt dat 't Vlaamsch te niet zal gaan!
 
't En zal”...... etc.
 
Zoo lange als wij ons weren, wij
 
't en zal, 't en zal, 't en zal!
 
Wij, wij, wij,
 
Uw woord van “Thielt” vergetend
 
rechten eens een standbeeld op, in Vlaanderen
 
Aan den Meester!


Dat is ons laatste, en wij brengen U de hulde van onze onveranderlijke dankbaarheid en liefde.
Tertius.’

Hoe ver, niet waar, van: ‘Slaat hem van kante en laat hem als een weerloos kind tegen onze machtige beweging oploopen!’ Hoe ver ook van ‘Uwe taal was leugen en laster!’

Gezelle liegen en lasteren!

Neen, dat nam de Vlagge niet aan, en zij liet spreken, in naam der studenten, de taal der rechtschapenheid en der dankbaarheid. Zij had daartoe den rechten man, want - dat mag nu wel geweten zijn, de schrijver dier zeven brieven was Hugo Verriest, Principaal te Yper, raadgever en leider der jonkheid van West Vlaanderen.

Hij kon spreken, hij wist!

En hij sprak en deed hier spreken, zoo hij altijd poogde te doen, de alleen-verlossende waarheid, zoo aan Gezelle, zijn vereerden Meester, zoo aan al de voorbarige jongelui van Antwerpen.

Wie herkent zijn prettig woord niet, b.v. in den vierden brief:

‘Aan den zeer vermaarden Heer Ruitenbreker, in Europa1).

Mijn jonge Heer,

Uwe dulle brieven heb ik al monkelen gelezen, er over mijn grijs hoofd geschud, en gezeid:
Die Heer en kent Gezelle niet. Het is dertig jaar dat ik met Guido Gezelle vriend ben, met hem leve, zijne lessen indachtig blijve. Nu nog woon ik zijne lessen van Engelsch bij, en aanhoore ze gretig en met blijden lust.
Neen, Heer Ruitenbreker, gij en kent Guido Gezelle niet, noch en weet wat hij gedaan heeft. In ons Vlaan-

deren lag bij de jonkheid de Vlaamsche tale dood; in ons Vlaanderen lag eigen letterkunde en kunst dood; in ons Vlaanderen lag eigen schoon dood; in ons Vlaanderen lagen woord en dicht en wetenschap dood; in ons Vlaanderen lag ons eigen leven dood, noch en roerde er iets meer.
Hij heeft dat al doen verrijzen, hij heeft dat al leven gegeven. Hij heeft Vlaanderen weer doen gaan en staan, roeren, leven! Hij heeft eenige steenen uit den weg geschopt en de bronne is aan t' spruiten gegaan en haar water loopt en stroomt... hoe en waar en weet hij zelve niet......
Uit zijnen geest, uit zijn hert, uit zijn werk spruit die bronne. Heeft hij nu, het geruisch hoorende van dat water, dat de doode stilte stoorde, en schuimde en brobbelde tegen de steenen en rotsblokken die men op zijnen weg wierp, - heeft hij, zegge ik, eenen steen aanveerd, dien men hem in de handen gaf en dien gesmeten naar die ruischende en bruischende studentenriviere, dat kan wel zijn, en...... ik geloove 't.
Maar dat hij is of ooit was:
de hoofdman der Vlaamsche of Westvlaamsche beweging;
de beweger;
de leader.
Dat zijn woord een politieke misstap is, waarop een leader nooit terugkomt.
DAAR EN IS NIETS VAN!
Hij en heeft nooit een enkel woord in de Vlagge geschreven. Hij en heeft nooit aan de studentenroeringe gesproken of geholpen. Hij en heeft nooit in studentenvergaderingen tegenwoordig geweest. Hij en heeft nooit een woord daarvan aan studenten noch aan ons gesproken.
Gezelle leefde en leeft daarbuiten.
Hij leeft buiten alle andere beweginge die spreekt van recht, van herstellinge waarvan het ook zij, hij leeft buiten alle beweginge die spreekt van de Vlaamsche beweginge zelf.
Hij leeft in zijn eigene beweginge die hierin bestaat: hij spreekt, schrijft, studeert Vlaamsch en wil het zonder gerucht, door dagelijksch werk, door woord en zang en studie en leering, doen kennen, beminnen en uit- en voortzetten, quasi van eigen.
Dat is Gezelle.
Wat gij dus scheldt en zegt tegen dien leader is wind.


Hij is, en blijft, en zal blijven: de bronne met klaar, deugend, zingend water!
Maar om Godswille, en moeit hem met geen Vlaamsche beweginge, noch voor, noch tegen. Hoe hij daar, al met eenen keer, te Thielt, buiten zijn werk en doening gesprongen en alzoo gesproken heeft, blijft een mysterie, waarvan wij wel eens den uitleg zullen vinden.
Maar als men achterna gepeisd heeft van hem te doen spreken, en een quasi programma te doen uitgeven; als een vriend, kanonik van Brugge1) naar Kortrijk gegaan is om hem daartoe te bewegen; al waren al de stukken, of ten minste nota's gereed voor Rond den Heerd, Gezelle was al weder binnen zijn eigen werk en leven, het voortzettende ongeroerd, en zeggende van de jonge Ruitenbrekers: wel, dat ze 'ne keer hun herte ophalen.
Wel, mijn jonge heer, nu dat ik u Guido Gezelle hebbe leeren kennen, ik geve u eene lesse daarbij en zegge u:
Roert gij lieden maar voort in uwen rechtveerdigen strijd en kamp, maar:
LAAT GEZELLE GERUST.
Ik groete u beleefd en genegen.
Quartus.

Gezelle's doen en streven staat daar prachtig geteekend, toch, er ontbreekt iets: quasi van eigen gaat er niets in de wereld. Gezelle wrocht in kommer en leed, niet alleen voor de taal, vooral voor zijn eigen volk, en niet alleen met studie of poësie, neen, met zijn heele wezen. Zijn dagelijksch priesterwerk was samengegroeid met zijn studie en dicht, en lag geheel verknocht aan het christen vlaamsche volk.

Ja, wat die Ruitenbreker zegt van dien leader is wind, maar wat hij zegt van Gezelle's beweging ‘als zijnde een waardige liefhebberij’ is nog veel grooter wind. Ik weet wonder welke politieker er ooit meer aan 't volk gebracht heeft in Vlaamschen geest en ander hooger leven, dan Gezelle, met zijn ‘weerdige liefhebberij’.

Het einde van Quartus' brief maakt veronderstellingen over Gezelle's beweegredenen. Zij zijn ernevens gegist. Gezelle heeft te Thielt uit eigen beweging gesproken, hij was alzóó overtuigd; geheel zijn leven is er een bewijs van. Ten andere zijn brief laat geen twijfel bestaan.

Op 't einde van 't zelfde nummer staat nog een brief van ‘Ouderman’, die de jongens vermaant, voor leuze te houden: ‘allemaal meê!’

‘In uw jongen drift, zijt gij, dunkt het mij, wat genegen om af te keuren en te beknibbelen die uw werk niet en doen, maar elders en anders als gij met het Vlaamsch bezig zijn. Naar mijnen zin is dat mis. Iedereen, die, volgens zijne natuur en volgens zijn eigenaardig wezen, bezig is met iets dat aan de Vlaamsche beweging behoort, zoudt gij moeten aanzien als meedoende met u... zelfs als hij tegen u zou spreken.
Gij peist soms dat uw werk het eenigste is, gij zijt mis.
Anderen peizen dat hun werk het eenigste is, en zij zijn altemets kwaad op u. Zij zijn mis.
Al dat bezig is in de wereld, doet almaal mêe.’

Hoe waar is dat, nu nog! En hoe wijs, het toen te zeggen.

Ouderman wederom was Verriest. Zijn wijs en geestig woord stilde de jonge, vurige gemoederen. Zij werden spoedig gewaar dat hier een misverstand was, en dat Gezelle's werk, en zijn heel verleden, ver boven een oogenblikkelijke haastigheid verheven waren. Het ‘incident’ was dan zoo goed als besloten. Nog een wordje in 't Paaschnummer, op Quartus' brief, om te zeggen dat men toch Gezelle niet onbeantwoord had kunnen laten, maar 't nieuws was er al af. Verriest wist het zoo goed aan te leggen, dat de Blauwvoeten van de Vlagge bij den dichter ontvangen werden aan tafel. Elk bracht iets aan om feeste te houden: drank of

spijze, en Guido, door al die jeugd omgeven en gevierd, ondervond hetgene hij bedoeld had in zijn innig versje:

 
Mijn hert, mijn hert is krank en broos
 
en onstandvastig in 't verblijden
 
maar als 't hem welgaat éénen stond
 
't kan dagen lang weer honger lijden.

Hij was vroolijk en mededeelzaam, en zong hun van zijne verzen voor, o.m. zijn gedicht van 't Goddelijk Blijspel:

 
In die tijden, in die stonden
 
kwam, van Godswege afgezonden......1)

en verder nog 't zielgedichtje, dat voor een paar jaren in de Vlagge had gestaan, op de wijze van Vexilla Regis:

 
Hoe menig boom heeft zijne hand
 
gekort, gezaagd, in Vlanderland
 
en nu ligt hij, een boom gelijk
 
in berd gekleed op 't aarderijk.

Dat was een Vlaamsche wagenmaker... Gezelle was met dat dichtje terecht ingenomen, en hij zong het, al was hij geen felle zanger, uit genegenheid voor zijne gasten. Aan goedheid was hij zoo gevoelig!

En daarna... ging hij neerstig weer aan den arbeid, priesterlijk en dichterlijk, voor zijn volk van Kortrijk en verder.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

auteurs


Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs