Het leven van Guido Gezelle, Vlaamschen priester en dichter

[p. 45]

5. Ver van huis

...Waarin mijn eerste jeugd weleer den
levenswandel bewandlen leerde...

(Dichtoefeningen.)

HET Klein-Seminarie van Rousselare was in den tijd, toen Gent en Brugge slechts één bisdom meer waren, door Bisschop Fallot de Beaumont gesticht in de gebouwen van 't voormalig Augustijnenklooster. Napoleon deed het sluiten in 1812, maar twee jaar later opende het weder zijne deuren met Bernard Nachtergaele als Superior. Al de Latijnsche klassen werden in 1825 door Willem I afgeschaft; wij weten hoe 't gesticht met leeraars, leerlingen en dienstboden toen uiteenschoot; vader Gezelle wist ervan te spreken. Er bleef een Pensionaatje zonder humaniora over. Toch wachtten zij niet naar de Omwenteling om weer Latijn te leeren. Reeds in Januari 1830 waren de humanisten terug, en den dag zelf van de Brusselsche revolutie was 't te Rousselare al prijsuitdeeling geweest.¹⁾

Er waren mannen gevormd in dat huis. Zijne oud-leeraars of studenten stonden in aanzien. De meeste priesters van het Nationaal Congres waren van daar gekomen: De Haerne, De Foere, Wallaert en anderen.⁽¹⁾ De eenige noemensweerdige Vlaamsche dichter van den Hollandschen tijd, D. Cracco, was er leerling en professor geweest. Een aardig herdersdicht

1) Verslag van Eeuwfeest van 't Klein-Seminarie te Roeselare, 1906.

(1) Verslag van Eeuwfeest van 't Klein-Seminarie te Roeselare, 1906.

[p. 46]

klein seminarie te rousselare in gezelle's tijd

[p. 47]

naar de wijze van Vergilius' Daphnis had hij in 1842 nog aan Superior Nachtergaele opgedragen.⁽²⁾ Maar 't waren er mannen naar den ouden eed; tegen de nieuwe Spelling en al wat naar Holland ook maar rook, hadden zij, als echte West-Vlamingen, hoogst en langst gesproken. Er zaten daar overleveringen en herinneringen die 't niet anders dan zóó konden maken.

In dat huis dan begon voor Guido Gezelle een aardig gemengd leven. Eenerzijds moest hij leeren en opgevoed worden met burgers- en boerenzonen; anderzijds met dienstboden en ambachtslieden leven aan de deur en in zijn poortierskamertje. Dat maakte hem zeker den leerlingsplicht moeilijk en schaadde aan zijne opvoeding; hij moest voelen dat hij door de studenten niet altijd als makker en gelijke werd behandeld, en dat hij onder hen stond; hij leidde hunne ouders binnen als ze op bezoek kwamen, en moest hun ten dienste staan. De jongens mochten nog zoo goedhertig en zoo eenvoudig zijn, die toestand moest vernederend werken op het gemoed van den leerling-poortier, en hem ingekeerder, schuwer en zwijgender maken dan hij nog was.

Maar er was ook een voordeel. In plaats van op een banksken nevens anderen te moeten zitten om te studeeren, kon hij dat doen in zijn kamertje aan de deur. De bel kwam hem dikwijls storen, maar hij had een hoofd dat goed genoeg vasthield om, al iemand inleidend, aan zijn denkbeeld te blijven; dat vermeerderde de in-waarts schouwende geesteskracht die bij hem later zoo merkweerdig sterk werd. En dan,¹⁾

(2) R.d.H. 1872, bl. 72 en 113.

1) H. Verriest ‘Twintig Vlaamsche Koppen’ en Voordr.

[p. 48]

de straat was hem eene school, de in- en uitgaande menschen waren leeraars: te weten van die volkstaal,⁽¹⁾ van die kinderspreuken en liedjes, van die eigen schoonheid die in een schoollocaal zoo zelden gehoord of getoond wordt, maar waarvan zijn vader hem onbewust den smaak en de liefde had ingeprent. Als men eraan terugdenkt hoe Pieter-Jan, van zoohaast hij lezen en schrijven kon, op zijn boeken rijmende aanteekeningen maakte, als men gezien heeft hoe Guido vaders boeken gelezen en doorsnuffeld had, moet men slechts op hem het spreekwoord toepassen: voorgedaan is na geleerd, en 't verwondert niet meer dat het poortierken opschreef wat het hoorde, en om meer en meer woorden en liedjes de anderen uitvroeg. Daarbij komt zijn weemoedig verlangen naar huis en naar vrijheid. Wat denkt gij dat die jongen voelde, als hij de Rousselaarsche kinders hoorde zingen:

Van waar komt gij getreden

machochelke...

't Was hem een weerklank, op licht veranderden galm, van 't Brugsche speellied:

Van waar komt gij getreden

Brunelle gezelle

Van waar komt gij getreden

Brunelleke!

en de kinderleute van hier tooverde hem zijn blijden verloren kindertijd van ginder weêr voor oogen.

Geen wonder dan dat hij reeds vroeg die gevoelens weergaf, in - hoewel nog stroeve -

(1) H. Verriest. 20 Vl. K. - Voordr.

[p. 49]

verzen, schrijvend aan zijn Brugschen schoolkameraad Selosse van:

De dichter in de gevangenis,

Mischien heeft de goede pater die 't hem later weerzond het wel juist voor, wanneer hij hem schrijft: ‘Il vous souvient encore, vous futes obligé en 1846 de quitter Bruges pour vous rendre à Roulers. Un jour, si je me rappelle bien, vous aidâtes le professeur de chimie, et voici que l'acide vous tomba sur les yeux et vous futes obligé de garder l'infirmerie. De cette prison morale vous m'avez envoyé la pièce que voici.’ 't Is mogelijk, zeg ik, dat het gedichtje uit dat ongeval en uit die ziekenkamer ontstond,⁽¹⁾ maar het strekt verder dan die gelegenheid en die plaats:

Neen, ach 'k moet hier blijven klagen

Op dees kouden kerkergrond,

O wie kan mijn leed verdragen;

Nooit heb ik een vrijen stond.

O, waer zijt gij, lieve moeder,

Die mij leydet bij de hand

Naer het huys van d'Albehoeder

als ik jong was in mijn land...

Lieve vader 'k zie u sterven

onder last van jaer en wee,

O kon ik mijn vrijheid werven

en mijn vaders leven meê,

'k had ook in den vrijen tijde

(1) Er is geen noodzakelijk verband tusschen het jaartal 1846 en den tijd van het gedicht. Selosse zegt niet dat het stukje in '46 gezonden werd, maar dat Gezelle in '46 van Brugge wegging. Daarom kan het vers wel wat later, waarschijnlijk in de Poësis van Gezelle 47-48 moeten komen. Er zijn ten andere uitdrukkingen die niet passen bij een opgeslotene in de ziekenzaal: nooit heb ik een vrijen stond, noch bij iemand die met een doek voor de oogen zit, want hij zegt allerlei dingen te zien...

[p. 50]

 

Eenen echten boezemvriend,

 

Dien ik al mijn liefde wijdde,

 

Ja, nog meer had hij verdiend......’

En tot de zwaluw, die aan 't venster heen en weder vliegt en haar jongskens aast, zucht hij dat ze aan zijne ouders en vriend ga vertellen hoe hij hier zit; hij benijdt der vogelen vrijheid......

‘Wijl ik hier geschaekt der menschen
Vruchtloos zuchte naer uw lot
En naer veel gezucht en wenschen
Mij nog altijd vind in 't kot!
Zoeter ware 't mij te sterven
dan hier 't eynden mijnen tijd......’

Laat die verzenkunst wat ze is, maar de gevoelens zijn geen leugen. Guido, onder uiterlijk zwijgende berusting, leed onder zijn leven. Hij was een vogel in de kooi, al was die kooi niet zoo eentonig als voor de anderen, zij deed hem toch de zoete vrijheid gedenken.

In 't eerste van de Syntaxis had hij nog veel hoofdpijn. Zijn vader raadt hem in een van zijn eerste brieven: ‘...... Zit van tijd tot tijd met uwe voeten in 't water, zijt sober in eten en drinken.’ En dan: ‘onderhoudt wel uwe plichten, leert gestadig en vaste, verdeelt wel uwen tijd, zijt geheel getrouw aan uwe meesters... kiest eenen goeden bichtvader.’⁽¹⁾

De student was van goeden wil, en leerde gemakkelijk. Reeds in November mocht vader schrijven:

‘Wij hebben met voldoeninge gezien dat uwe gezondheid goed is en dat uwe plaatsen verbeterd zijn, en dat gij goeden moed hebt van nog te verbeteren.’...... ‘Gelijk (vermits) gij

(1) Oct. '46. V.o.T. XIII, 165 (Caes. Gezelle).

[p. 51]

niet veel op den cour zijt bij de andere, moet gij zooveel mogelijk gebruik maken van latijn te spreken om daarin niet ten achter te zijn...’⁽¹⁾

Daaruit leeren wij dat de humanisten nog in 't jaar 1846 de oefening van Latijnspreken moesten onderhouden, zelfs in speeltijd... wat later zou het Fransch spreken worden. Ondertusschen sprak Guido reeds vroeg... Engelsch. want van 1846 dagteekent de gift van een boekje met 5 drama's van Shakespeare door den kleinen Engelschman Douglas aan Gezelle gedaan.⁽²⁾ Er woonden toen in 't Seminarie verscheiden Engelsche jongens, die er ook de verlofdagen doorbrachten; ook Guido bleef meest te Rousselare, en was hun kameraad en bewaker. Dat verschafte hem vroege veerdigheid in 't spreken hunner taal.

In 1847 vernemen wij uit eenen brief van Vader, dat er gelijk wat achteruitgang geweest was in de ‘deleginze’ (diligence). Onze student wordt vaderlijk vermaand ‘niet te doen gelijk de lijndraayers die ook zonder slecht te zijn achteruit gaan’, maar de man is verheugd omdat hij hoort dat ‘de gezondheid nu geheel goed is’, en eindelijk ‘Mr. Nachtergaele is geheel bekeerd te uwen opzichte’.⁽³⁾ Daaruit blijkt dat vader alles nauw navroeg bij de oversten, en dat de Superior met strenge tucht op den zoon waakte en zijne gebreken gadesloeg.

Het eerste Rousselaarsch schooljaar liep ten einde, en Guido was 5e op meer dan 20 leerlingen.

(1) V.o.T. XIII, Nov. '46.

(2) D.W.B. 1902, bl. 305.

(3) V.o.T. XIII, 166.