De taaltheorie van Johannes Kinker

[p. 11]

3. De analyse van het denkvermogen

3.1. Overzicht.

Kinker bepaalt al redenerend en filosoferend hoe het denken in zijn werk gaat. Bestudering van het 'denkapparaat' geeft inzicht in de mogelijkheden van het denken. Wat we kunnen en ook moeten denken wordt opgespoord, en weergegeven in de tafel der grondbetekenissen. In de tafel, die het resultaat is van de analyse van het denkvermogen, zijn de meest essentiële betekenissen die we ons kunnen denken, aangegeven. Dat zijn ook de betekenissen die in taal (in de gedachte taal en in alle talen) kunnen en moeten voorkomen!

3.2. De werking van het denken.

Door middel van een schetsje - ontworpen op basis van Inl. 10-15 - zullen we trachten duidelijk te maken hoe volgens Kinker het denken werkt.

fig. 3

Er moeten twee eigenschappen in de ziel aanwezig zijn om te kunnen denken^26.: de vatbaarheid om indrukken te ontvangen én het vermogen om die indrukken onder vormen op te nemen. Is dat in orde, dan kan er gedacht worden.

Het denken verloopt als volgt. De ziel ontvangt indrukken,

26. Kinker omschrijft het denken als: ‘... eene werkzaamheid van de ziel (of het denkende onderwerp) waardoor zij zich al dat gene, waarvan zij zich, tijdens het denken bewust is, of indrukken heeft, zinnelijk voorstelt. Deze daad van voorstellen verrigt zij naar en overeenkomstig zekere wetten of formen van het denkvermogen, waar naar en waarin zij die indrukken, en, in het algemeen, alles waarvan zij zich bewust is, opvat’ (Inl. 11)

[p. 12]

die van het onderwerp, het ik, of van een voorwerp afkomstig zijn. Indrukken van het onderwerp afkomstig worden onmiddellijk - te weten via de inwendige zin - ‘opgedaan’; we spreken van aandoeningen. De voorwerpelijke indrukken bereiken de ziel via de uitwendige zintuigen (middellijk) en worden aanschouwingen genoemd^27.. De indrukken betekenen op zichzelf niets, wanneer ze niet door het verstand worden geordend. Om in Kinkers termen te spreken: de indrukken moeten onder de vormen worden opgenomen. Als dat gebeurt worden de indrukken begrippen.

De denkvormen of denkwetten^28. zijn de vormen of wetten waarnaar het verstand zich tijdens het denken richt. Kinker merkt er het volgende over op:

‘En deze denkformen (...) zijn (...) ledig; zij zijn inhoudloze begrippen, welke figuurlijk gesproken, niets meer dan de omtrekken en grondschetsen zijn, waar onder wij de stof der gedachten opnemen, en die, wanneer wij dezelve op het voorwerpelijke of onderwerpelijke onzer aanschouwingen of aandoeningen, IN HET ALGEMEEN, toepassen, den algemeenst mogelijken inhoud of beteekenis verkrijgen, en daardoor de algemeenste zinnelijke voorstellingen of grondbeteekenissen worden’ (Inl. 14-15)

Deze opmerking over de denkvormen (een betere voorstelling van de denkvormen krijgen we in 3.4.) brengt ons allereerst op de vorming van de grondbetekenissen.

27. Inwendige zin en uitwendige zintuigen zijn woorden van Kinker. Zie Inl. 11-12, waar: ‘Er zijn slechts tweederlei wegen, langs welke de ziel indrukken ontvangt. Middellijk door de uitwendige zintuigen, het gezigt, het gehoor enz. door middel van welke het geziene, gehoorde enz. tot den inwendigen zin of de zelfsbewustheid overgebragt wordt; (...) Onmiddellijk - ontvangt de ziel indrukken door den inwendigen zin zelven, dat is, zonder tusschenkomst van de uitwendige zintuigen. Deze indrukken zijn de verschillende uitingen van de zelfsbewustheid of van het zelfsgevoel in de verschillen- de toestanden, waarin wij ons zelf, d.i. ons eigen gevoelende en denkende onderwerp, waarnemen’.

28. Denkvormen en wetten des verstands doelen op hetzelfde en worden in de tekst afwisselend gebruikt.

3.3. De grondbetekenissen.

De vorming van de grondbetekenissen, de ‘eerste en algemeenste denkbeelden, welke wij ons voor de verbeelding voorstellen kunnen’ (Inl. 15) is in het volgende schema aangegeven:

fig. 4

[p. 13]

Figuur 4 laat zien dat de grondbetekenissen ontstaan door een funktioneren van het denken, waarbij de toegevoerde indrukken algemeen en de vormen de zuiverste zijn. De grondbetekenissen hebben - evenals trouwens alle andere begrippen - een tweeslachtig karakter: ze zijn opgebouwd uit indrukken en denkvormen. Zoals er twee soorten indrukken zijn, zo zijn er ook twee soorten grondbetekenissen: voorwerpelijke en onderwerpelijke.

Nu we weten hoe het denken werkt en hoe de grondbetekenissen ontstaan, zijn we in staat een weg te kiezen om daarlangs de grondbetekenissen in konkreto te bepalen. Het is dan ook mogelijk tot een overzicht van de grondbetekenissen te komen, wat het doel van Kinkers eerste afdeling is. We volgen fig. 4: we bepalen de denkvormen in hun zuiverste vorm (1), we stellen de ‘algemeenste beteekenis der beiderlei indrukken’ (Inl. 15) vast (2) en passen tenslotte de zuiverste denkvormen op de algemene betekenis der indrukken toe (3). Wanneer zo de onbekenden zijn ingevuld, levert de toepassing van de denkvormen op de indrukken de grondbetekenissen op.

3.4. De uitwerking: de denkvormen.

De al in 3.2. omschreven denkvormen kunnen we ons moeilijk voorstellen. Dat ligt in de aard van de zaak: de zuivere denkvormen ‘afgetrokken van alle zinnelijkheid’ (Inl. 16) zijn leeg, betekenloos en dús niet denkbaar of voorstelbaar^29.. ‘Men kan er alleen van zeggen, dat zij het verschillend gewijzigde denken zijn, dat allereerst door het geen er onder gedacht wordt, beteekenis verkrijgt. Zij zijn dus de louter formelijke operatien van het denkende IK; met andere woorden, de voorwaarden (conditiones sine quibus non) van het denken (Inl. 16).

De manier om de (zuiverste) denkvormen op te sporen - de eerste stap op weg naar de bepaling van de grondbetekenissen - is: willekeurige gedachte indrukken beschouwen. Gedachte indrukken hebben, omdat ze gedacht zijn, ‘het formelijke der denkwetten aangenomen’. Dat geldt voor alle gedachte indrukken (zie fig. 3) en daarin komen ze dan ook met elkaar overeen. Wanneer we bij de beschouwing van willekeurige gedachte indrukken nagaan wat deze gemeenschappelijk hebben, ontdekken we de vier volgende punten van overeenkomst:

(1)	ze hebben een zekere vorm of omvang waarin ze zich aan ons voordoen^30..
(2)	ze hebben een inhoud, die de stof, het vervullende van die omvang is.
(3)	het zich openbaren van die inhoud wordt als kracht gedacht.
(4)	‘magt’, het vormelijke dat we moeten aannemen bij de genoemde kracht.

OPMERKING 1.

Punt 3 en 4, die direkt met 2 samenhangen, volgen uit Kinkers opvatting over het kennen van de realiteit (de voorwerpen) en van het IK. Alles wat

29. ‘Want waren zij denkbaar, dan zou men wederom naar het formele van dat denkbare kunnen vragen [bij elke inhoud hoort blijkbaar in Kinkers opvattingen een vorm! M.W.] en zij zouden dus niet het vormende maar het gevormde, niet het denkende maar het gedachte zijn; maar ten tweede, zij kunnen nog minder door woorden uitgedrukt worden, dewijl deze de teekenen van het gedachte zijn’ (Inl. 16).

30. ‘Hierdoor denken wij nog niet, wat of hoedanig zij zijn, maar alleen, dat de aanschouwing of aandoening, welke WIJ er van hebben, zich niet verder uitstrekt, dan tot den omtrek of aanleg waarin zij ons verschijnen’ (Inl. 19).

[p. 14]

	zich onmiddellijk of middellijk aan onze bewustheid openbaart zijn indrukken of uitwerkingen van .... een inwerkende kracht, waaraan wij, wanneer zij ons als van buiten aankomen, de betekenis van voorwerp of zaak, en wanneer zij ons als onmiddellijk gegeven worden, de betekenis van onderwerp of daad geven, zo meent Kinker (zie Inl. 19).
OPMERKING 2.	Wat de relatie kracht - ‘magt’ betreft: kracht strekt zich niet verder uit dan de ‘magt’ of het vermogen van de inhoud (zie Inl. 20).

De punten van overeenkomst moeten iets met het ondergaan van het vormelijke der denkwetten te maken hebben. Kinker wijst vorm, inhoud, kracht en macht aan als de vier denkvormen die door de gedachte indrukken zijn aangenomen. Eigenlijk zouden we zó niet van denkvormen mogen spreken: vorm, inhoud etc. zijn strikt genomen geen denkvormen; denkvormen zijn de voorwaarden in het denken die het mogelijk maken dat de gedachte indrukken een vorm etc. hebben. Wanneer we dit in het oog houden, kunnen we in het vervolg van deze omslachtige formulering afzien en kortweg van de (zuiverste) denkvormen vorm, inhoud, kracht en macht spreken^31..

31. Denkvormen kunnen, aangezien ze geen betekenis hebben, ook eigenlijk niet door een woord of teken aangeduid worden (zie b.v. noot 29). Over problemen aangaande de aanduiding van denkvormen is iets te vinden in Inl. 16-18 en 21-22.

3.5. De uitwerking: de toepassing op de zinnelijkheid in het algemeen.

De toepassing van de zojuist vastgestelde denkvormen op de zinnelijkheid in het algemeen of op ‘de algemeenste beteekenis der beiderlei indrukken’^32. moet de grondbetekenissen opleveren. De ‘algemeenste beteekenis’ van de onderwerpelijke indrukken is het dadelijke (het IK=handelen, daad) en van de voorwerpelijke indrukken het zakelijke (voorwerp=zaak). Met deze konstatering is de tweede stap op de weg naar de bepaling van de grondbetekenissen gezet.

Door het toepassen van de denkvormen op de voorwerpelijke indrukken, in het algemeen, denken wij ons de voorwerpen, de zaken als een omvang of vorm, een inhoud, kracht en macht hebbend (Zie Inl. 24-25). Is dit bij het voorwerpelijke enigszins voorstelbaar, bij het onderwerpelijke ligt dat veel moeilijker. De vier denkvormen worden ook op het onderwerpelijke toegepast. Een uitvoerige redenering is nodig om de lezer een idee te geven van een onderwerpelijke vorm, inhoud, kracht en macht. We zouden het IK ervaren, wanneer het ‘uit zich gaat’ d.w.z. uit zich voortkiemt. Het IK wordt dan als inhoud gezien; het zich als de vorm. De kracht waardoor dit ‘uit zich gaan’ veroorzaakt wordt is de vrijheid of het willen. Die kracht heeft natuurlijk een vorm: het begeervermogen, de macht (Zie Inl. 25-26).^33.

Kinker komt - samenvattend - tot twee schema's (zie Inl. 29):

32. Zie het slot van 3.3. Het volgende citaat geeft duidelijk aan wat bedoeld is: ‘Wanneer wij dezelve [= de denkvormen M.W.] op het algemeene toepassen, dat, het zij in het aanschouwen, het zij in het aangedaan worden, de indrukken vergezelt, en uit den aard onzer zinnelijkheid vergezellen moet, dan verkrijgen wij door deze toepassing de eerste en algemeenste beteekenissen, of verzinnelijkte begrippen, die wij grondbeteekenissen zullen noemen’ (Inl. 23).

33. Of, om het nog anders uit te leggen: ‘Het durven, niettegenstaande ik mij van de ongeoorloofdheid bewust ben, ter voldoening eener begeerte; of het durven of moed hebben, om tegen eene begeerte of de vrees van de gevolgen eener daad aan, te handelen, of om dat ik het nalaten voor ongeoorloofd houde, is beide magt van den wil. Het dien overeenkomstig besluiten, of willen, is onderwerpelijke kracht. Het IK is de handelende bewustheid, het eenige onderwerpelijke wezenlijke of inhoudelijke, waaruit eene handeling voortvloeijen kan; en - wanneer ik van dit IK het zich-bewuste aftrek, houd ik in mijne gedachten niets anders over, dan den idealen omvang, schets of aanleg, waarin zich het bewust zijn openbaart, het bewustlooze zich, waaruit het voortkiemde’ (Inl. 28).

OPMERK.

Het IK is ‘het weten, het denken, het willen enz. Het is alles, wat zich als bewustheid of ziel aankondigt. Niet het bestaan (existere), dat men aan de ziel toekent, (want in zooverre is zij voorwerp) maar - het dadelijke in dat bestaan = IK, of het onderwerpelijk inhoudelijke’ (Inl. 25).

[p. 15]

1.	Voorwerp in de duiding van FORM is	gedaante
	Voorwerp in de duiding van INHOUD is	stof (materie)
	Voorwerp in de duiding van KRACHT is	werking
	Voorwerp in de duiding van MAGT is	kunnen

2.	Wat het onderwerpelijke betreft:
	Wil(vermogen)	IK=magt
	Willen	IK=kracht
	Bewustheid	IK=inhoud
	Zich	IK=form

De voorwerpelijke en onderwerpelijke vorm, inhoud, kracht en macht zijn de grondbetekenissen. Het zou ons hier te ver voeren om precies na te gaan hoe, via allerlei redeneringen, de verschillende grondbetekenissen met de daarmee samenhangende onder. scheidingen werden vastgesteld. We verwijzen hiervoor naar Inl. 29-97. Het resultaat is de tafel der grondbetekenissen (zie 3.7.). Wat het tot stand komen van die tafel betreft wijzen we in de nu volgende paragraaf slechts op enige overeenkomsten en verschillen in de behandeling van het voorwerpelijke en onderwerpelijke.

3.6. Voorwerpelijke en onderwerpelijke grondbetekenissen.

Kinker behandelt het onderwerpelijke steeds naar analogie van het voorwerpelijke. Hij past de denkvormen - met enige moeite - ook op de onderwerpelijke indrukken toe. De toepassing van de denkvormen op het voorwerpelijke werkt hij allereerst uit en hij doet dit vervolgens op dezelfde manier voor het onderwerpelijke. De tabellen die de toepassing van de denkvormen vorm, inhoud, kracht en macht op de voorwerpelijke indrukken oplevert - de tabellen van resp. extensieviteit, intensieviteit, dynamische betrekkingen en modaliteit^34. - zijn het voorbeeld voor de onderwerpelijke schema's. Dit betekent dat de indeling van de verschillende onderwerpelijke schema's hetzelfde is als die van de vergelijkbare voorwerpelijke (zie de BIJLAGE waar de tabellen zijn opgenomen). De inhoud is uiteraard verschillend. De inhoud van de onderwerpelijke tabellen draagt het stempel van de ‘dadelijke, willende’ aard van het onderwerp^35.. Dit komt het meest treffend naar voren in de schema's van de dynamische betrekkingen en van de modaliteit.

In het voorwerpelijke schema van de dynamische betrekkingen staat KRACHT, passend bij een voorwerp, in de eerste kolom; in het korresponderende onderwerpelijke schema is op die plaats de bij een persoon horende SPONTANEITEIT/VRIJHEID te vinden. Dat is begrijpelijk: het handelende ZICH is persoonlijkheid (zie Inl. 86). De verschillen die in de koppen van de andere kolommen zijn op te merken, vloeien voort uit het onderscheid tussen zaak/voorwerp en persoon. Om een voorbeeld te noemen: ‘oorzaak en gewrocht’ staan tegenover ‘doel en middel’. Een

34. Voor de verklaring van de benamingen raadplege men de BIJLAGE.

35. We wezen al op het dadelijke (zie begin 3.5.). Een daad is naar Kinkers opvatting pas een daad, wanneer van willen sprake is. Zie Inl. 27: ‘Het willen wandelen, bijvoorbeeld, maakt het wandelen tot eene daad; maar het werktuiglijk voortwandelen, waarbij ik mij van die daad niet meer bewust ben, is zo weinig een handelen als de dierlijke voeding en wasdom van het ligchaam’. Het echte dadelijke bestaat dus uit dat willende. Het onderwerpelijke is dan ook iets dadelijks en iets willends.

[p. 16]

voorwerp valt onder de wet van oorzaak en gevolg (zie Inl. 49-50). Op het onderwerpelijke vlak bestaat er een soortgelijk verband tussen doel en middel: het handelen/willen van een persoon richt zich op een doel dat bereikt kan worden door een bepaald middel te gebruiken. Het verschil met het voorwerpelijke is het ontbreken van wetmatigheid: een persoon is vrij in zijn handelen, vrij in het kiezen van zijn doel^36..

Handelen veronderstelt bij Kinker altijd een doel (een daad zonder doel is geen daad, maar een ‘werktuigelijke krachtuitoefening’; zie Inl. 27). Het doel van een handeling stellen we ons als geoorloofd of ongeoorloofd voor (zie Inl. 62-63). Een daad heeft daarom altijd een zedelijke waarde; een daad is altijd goed of slecht, omdat het doel geoorloofd of ongeoorloofd is. In het schema van de modaliteit komt het zedelijk aspekt, dat vanzelfsprekend ook aan het handelend onderwerp moet zitten, naar voren. We treffen geoorloofdheid/ongeoorloofdheid, bevoegdheid/onbevoegdheid, pligt/onverpligtheid aan: termen in de zedelijke sfeer. Het verschil tussen het onderwerpelijke en het voorwerpelijke is in dit schema goed op te merken. De mogelijkheid van een daad in voorwerpelijke zin is het al of niet kunnen voorkomen van die daad; de mogelijkheid van een daad in onderwerpelijke zin is ‘het durven, de moed of ondernemendheid van hem die wil, die vrij kiest, daar hij ook zou kunnen nalaten’ (Inl. 91). Het gemeenschappelijke bestaat hierin dat modaalbegrippen een overeenkomst of strijdigheid met een wet uitdrukken: de onderwerpelijke met de zedelijke wet, de voorwerpelijke modaalbegrippen met de natuurwetten^37..

Bij alle overeenkomsten blijkt het verschil in aard van het noodzakelijke voorwerpelijke en het vrije onderwerpelijke heel duidelijk uit de genoemde schema's. In de verschillende onderwerpelijke en voorwerpelijke schema's worden de grondbetekenissen en de betrekkingen die daarmee samenhangen, aangegeven. De optelsom van deze tabellen, de tafel der grondbetekenissen, is in facsimile los bijgevoegd en wordt hieronder besproken.

36. Het doel wordt dan ook door Kinker omschreven als de ‘vrij gekozen oorzaak eener daad, in tegenstelling van oorzaak, welke niet gekozen, maar zelve het noodzakelijk gewrocht eener vroegere oorzaak is, en geen daad maar eene werktuiglijke werking vooraf gaat’ (Inl. 87).

37. Zie Inl. 95: ‘Deze modaalbegrippen, drukken eene overeenkomst of strijdigheid van het willen met den formelijken of algemeenen wil (zedelijke wet) uit; even gelijk de objectieve modaalbegrippen eene overeenkomst of strijdigheid met de natuurwetten te kennen geven. De eerste onderstellen een redelijk doel, waarnaar zich de formelijke wil uitstrekt, als iets, 't welk deze beveelt, als door het vrije handelen bereikt moetende worden: want alle willen is een nijgen van het denken naar een doel. De tweede onderstellen eenen doelloozen, onveranderlijken en noodzakelijken grond des bestaans der realiteit in 't algemeen, waaruit alle veranderingen en wijzigingen, naar met die grond zamenstemmende natuurwetten voortvloeijen: want alle bestaan der stof is een gewrocht van eene naastvoorafgaande bestaan, als oorzaak, dat weder door een vroeger bestaan bepaald is;...’.

3.7. De tafel der grondbetekenissen: een verklaring.

De tafel der grondbetekenissen is in drie kolommen verdeeld:

kolom 1	-	het voorwerpelijke; waarmee we ons op het terrein van de waarheid bevinden.
kolom 2	-	het aesthetische; het gebied van de schoonheid.
kolom 3	-	het onderwerpelijke; het terrein van de zedelijkheid.

Het voorwerpelijke en onderwerpelijke zijn de verzameling van de eerder genoemde voorwerpelijke en onderwerpelijke tabellen. We verwijzen voor verduidelijking van de in kolom 1 en 3 gebruikte woorden en indelingen naar die tabellen in de BIJLAGE.

Aangezien er twee richtingen in het denken mogelijk zijn - naar het onderwerp en naar de voorwerpen -, bestaan er twee soorten grondbetekenissen: voorwerpelijke en onderwerpelijke.

[p. 17]

We zouden dan ook een tweedeling in de tafel van de opgespoorde grondbetekenissen verwachten. Tegen onze verwachting in zien we echter nog een derde soort betekenissen in de tafel verschijnen: de aesthetische. Het zijn betekenissen die tweeslachtig, d.w.z. die tegelijk onderwerpelijk en voorwerpelijk zijn. Die tweezijdigheid treft men aan bij ‘alle die vlugtige en ideale voorstellingen, welke wij, hoewel al ons denken een werk der verbeelding is, meer bijzonder aan de verbeeldingskracht toeschrijven’ (Inl. 99). We denken bij die voorstellingen niet aan een letterlijke betekenis, ‘maar echter aan eene daar mede verbonden analogie, iets aannaderends, iets dat zweemt naar de letterlijke beteekenis, welke wij er aan hechten’ (Inl. 101). We noemen enige voorbeelden. Metaforische voorstellingen als brandende liefde, blakende gramschap: met een subjektief denkbeeld (liefde, gramschap) wordt een objektieve betekenis (brandende, blakende) verbonden. In gevallen als heilig vuur, weldadige warmte, doelmatige natuurkrachten wordt aan een voorwerp iets subjektiefs toegevoegd; het zijn mystische uitdrukkingen. De talen, zo merkt Kinker op, zijn vol van ‘deze op velerlei wijzen gewijzigde uitdrukkingen, waar van wij ons bedienen, om het fijnere, meer geestige en onbepaalde uittespreken, dat wij in de vergelijking der beiderlei grondbeteekenissen ontdekken’ (Inl. 101). Deze tweeslachtige voorstellingen worden opgenomen onder het schone en het verhevene, de twee aesthetische begrippen (zie Inl. 101 en Inl. 112 Aanmerkingen).

De aesthetische betekenissen lijken door hun bijzonder karakter een aparte kategorie grondbetekenissen te vormen. Dat is echter schijn: het zijn geen grondbetekenissen; ze zijn van grondbetekenissen afgeleid (zie Inl. 98-100)^38.. Ze horen dus eigenlijk niet in de tafel thuis. Hun merkwaardig overgangskarakter, waardoor ‘het oorspronkelijk contrasterende, maar ook te gelijk het wederkeerig analogische der eigenlijk gezegde grondbeteekenissen’ (Inl. 100) beter opvalt, is voor Kinker de reden geweest om ze toch een plaats in de tafel der grondbetekenissen te geven. Voor een verklaring van de in kolom 2 gebruikte woorden en indelingen verwijzen we naar Inl. 100-6.

In de tafel der grondbetekenissen staan zowel de aesthetische begrippen die geen grondbetekenissen zijn, als de grondbetekenissen met de daaruit voortvloeiende begrippen en betrekkingen. We zagen al eerder - in 3.5. - dat er slechts acht grondbetekenissen zijn^39.. Men moet alle woorden in kolom 1 en 3 van de tafel dan ook niet als grondbetekenissen opvatten. Het zijn momenten van een grondbetekenis, wat het volgende wil zeggen:

‘Alle deze abstracte momenten eener grondbeteekenis (...) strekken dus, te zamen, ter aanduiding van elk der in concreto gedachte grondbeteekenissen, welke zij te zamen uitdrukken; en het verband dezer momenten, in elk van dezelve, teekent die af; en duidt dus ieder dezer acht gronddenkbeelden aan, welke door een enkel woord in geen der talen volledig zou kunnen aangewezen worden’ (Inl. 112)^40..

38. Let in dit verband op de aantekening onderaan kolom 2 in de tafel.

39. Kinker legt nog eens de nadruk op het beperkte aantal grondbetekenissen (zie Inl. 110), nadat hij zelf overigens vrij slordig met de term grondbetekenis is omgesprongen: ruimte en tijd, oorzaak en gewrocht o.a. zijn door hem als grondbetekenissen betiteld. (Zie het gebruik v/d term grondbetekenis in de BIJLAGE).
De enige grondbetekenissen zijn:

40. De in 3.5. gegeven aanduidingen van grondbetekenissen blijken dus benaderingen te zijn.

[p. 18]

Door de in de tafel gebruikte woorden worden betrekkingen tussen de grondbetekenissen en de onderscheidingen die binnen elke grondbetekenis zijn te vinden ‘en welke wij door analyse verkrijgen, schoon zij te zamen een noodzakelijk synthetisch geheel uitmaken’ (Inl. 111)^41., aangeduid.

De weergegeven tafel der grondbetekenissen, die het gebied en daarmee ook de grenzen van ons denken aangeeft^42., is zeker volledig: alles wat we kunnen en moeten denken is erin aangegeven^43.. De analyse van het denken is volbracht: de ontworpen tafel kan als uitgangspunt voor de benadering van de taal dienen.

41. De nadruk wordt sterk op het synthetisch geheel gelegd. Zie Inl. 111: ‘Alle momenten onderstellen elkander in hunne eigenaardige synthesis, die er de algemeene grondbeteekenis van is’. De momenten veronderstellen elkaar: het denken bijvoorbeeld is niet volledig van het IK, het willen te scheiden, het beminnen/haten is niet van het denken af te zonderen en realiteit houdt zowel het zichtbare als het hoorbare enz. in.

42. De tafel geeft de grenzen van ons denken aan: ‘aan de zijde der voorwerpelijkheid is het hem [=de menselijke geest. M.W.] onmogelijk verder dan tijd en ruimte, aan de zijde der onderwerpelijkheid, verder dan het formelijke zich, door te dringen. Hij poogt het echter; en ook deze poging (wilskracht) behoort tot den aard en het wezen van zijn bestaan; en het is, voornamelijk, door deze pogende zelfsdadigheid, dat hij zich het belangrijk tusschenvak schept, waarvan de oordeelkundige verbeeldingskracht (genie, vinding, speculatie) het organon is. De poëzij, de wijsbegeerte (wanneer zij weten wil, daar niets te weten valt), de godsdienst, wanneer hij het praktische dat alleen zijn eigendom is, tot theorie verheffen, of liever verlagen wil, en haren heiligen mystieken nimbus niet schoon, maar waar wil maken; en in 't algemeen, alle schoone kunsten en hare aesthetische theoriën; de hoogere wijsbegeerte zelve, wanneer zij zich in het bovengenoemde organon van den menschelijken geest verliest, zijn in dit middenvak op hare ware plaats (Inl. 108-9).

43. De essentiële denkbeelden, waaruit alle overige zijn af te leiden, staan in de tafel vermeld. We kunnen er zeker van zijn, dat de tafel volledig is. De gevolgde weg garandeert dat: de toepassing van de vier denkvormen op de algemene indrukken levertde algemeenste en eerste denkbeelden, de grondbetekenissen, op (zie Inl. 5: ‘Het is in de eenvoudige .......... moeten zijn’). ‘Op deze wijze hebben wij de zinnelijk - verstandige bron, waaruit alle onze denkbeelden der verbeelding toevloeijen, voor zoo verre het algemeene formelijke, de grondlijnen aller mogelijke denking, aangaat, geheel uitgeput’ (Inl. 110).