De taaltheorie van Johannes Kinker

[p. 3]

1. Kinkers taalkundige aktiviteiten binnen het KNI

Het Koninklijk-Nederlandsche Instituut van wetenschappen, letterkunde, en schoone kunsten, de voorloper van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, werd in 1808 opgericht. Kinker (1764-1845), literator en filosoof, in het dagelijks leven achtereenvolgens advokaat, hoogleraar in de Nederlandse taal- en letterkunde te Luik en ambteloos burger, is vanaf 1810 aktief geweest binnen het KNI^1.. Hij was lid van de Derde Klasse, de klasse van de Latijnse, Griekse en Oosterse taal- en letterkunde, de ‘Oude en Nieuwe Geschiedenissen der vreemde Volkeren, derzelver Oudheden en Gedenkstukken’ en de wijsbegeerte^2.. Kinker bevond zich daar in het gezelschap van onder meer D. Wyttenbach, J. Willmet, M. Tydeman, D.J. van Lennep, A.R. Falck, P.W. van Heusde, P. van Hemert, J.F.L. Schröder en M.C. van Hall^3.. In die kring hield hij lezingen over verschillende onderwerpen (zie VIS 17). Tijdens een aantal bijeenkomsten gaf Kinker ‘eene uiteenzetting van zijne gedachten over eene algemeene Taalkennis’ (VAN HALL 59). Dat gebeurde - volgens de notulen van het KNI^4. - van 6 juni 1810 tot 26 augustus 1812. Op laatstgenoemde datum biedt Kinker zijn medeleden de hele verhandeling, die de titel Inleiding eener wijsgeerige algemeene theorie der talen draagt, aan^5.. Hij leest bij die gelegenheid een brief voor, die moet dienen als voorrede bij het werk^6.. Er wordt een kommissie ingesteld die zich nader met het aangeboden geschrift zal bezighouden. Op voorstel van deze kommissie besluit men Kinkers verhandeling in de Gedenkschriften van het KNI op te nemen^7.. Het eerste deel van de Gedenkschriften, het deel waarin de Inleiding wordt gepubliceerd, verschijnt, na nogal wat vertraging, in 1817. Jaren later^8. geeft Kinker opnieuw blijk van zijn belangstelling voor ‘algemeene Taalkennis’. Hij benadert dan in zijn lezing De Proeve eener beantwoording van de vraag: wat nut kan de empirische algemeene taalkennis aan de hoogere wijsbegeerte toebrengen?, de algemene taalkunde vanuit de in de titel genoemde vraagstelling. Ook deze verhandeling krijgt na een gunstige beoordeling een plaats in de Gedenkschriften^9.. Uit de rapporten van de kommissies die in beide gevallen over publikatie moesten adviseren, blijkt dat Kinkers prestaties heel hoog werden geschat binnen het KNI.

1. Gegevens over Kinkers kandidaatsstelling en zijn benoeming als lid van het KNI zijn te vinden in VIS 16; 17; 336.

2. Zie ‘Letterkundige geschiedenis van de derde klasse van het Koninklijk-Nederlandsche Instituut’, een overzicht dat aan het begin van GEDENKSCHRIFTEN 1817 staat.

3. Een lijst van leden, korrespondenten en buitenlandse geassocieerden is te vinden in GEDENKSCHRIFTEN 1817.

4. Zie het NOTULENBOEK van de Derde Klasse van het KNI (deel 1 en 2), aanwezig in het Archief van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Kloveniersburgwal 29, Amsterdam. Kinkers biograaf Van Hall is onvolledig: hij spreekt slechts van ‘onderscheidene Zittingen’ in 1810 (VAN HALL 59).

5. Zie de notulen van 26 aug. 1812 in NOTULENBOEK deel 2, p. 110. De Inleiding blijkt meer te zijn dan de inhoud van de lezingen: in de notulen wordt gesproken over ‘dit werk, welke haar [= de afdeling van het KNI] slechts stuksgewijze, van tijd tot tijd, en niet geheel is voorgelezen’.

6. Zie NOTULENBOEK deel 2, p. 117-122, waar een gedeelte van Kinkers brief wordt geciteerd.

7. Zie NOTULENBOEK deel 2, p. 200-1 voor het verslag dat Falck uitbrengt namens de kommissie, die verder bestaat uit P. van Hemert en D.J. van Lennep.

8. Volgens NOTULENBOEK deel 4, p. 442-4 en deel 5, p. 2 gebeurde dat op 16 aug. en 27 sept. 1830. De druk (GEDENKSCHRIFTEN 1833) vermeldt als datum 13 sept. 1830.

9. Op 7 mei 1832 werd een gunstig rapport uitgebracht. Zie de, eveneens in het Archief van de KNAW aanwezige, RAPPORTEN II, no. 7.