Vaderlandsche historie. Deel 10

XVI.
Verbond tusschen de Staaten en de Stad Lubek.

Tusschen den Koning van Deenemarke en de Stad Lubek, was eenig misverstand gereezen, over het heffen van de Zondsche tollen, die, ter gelegenheid van den Zweedschen Kryg, geweldig verhoogd waren. De ingezetenen der Vereenigde Gewesten den ook veel, door het verzwaaren deezer tollen; waarom de Staaten, aangezogt door die van Lubek, zig ligtelyk lieten overhaalen, tot het maaken van een Verbond van onderlinge bescherminge met deeze Stad, voor den tyd van vystien jaaren. Het werdt, op den negenden van Bloeimaand des jaars 1613, getekend, en strekte tot beveiliging der wederzydsche Scheepvaart en Koophandel, door de Oost- en Noordzee, tot aan de hoofden toe. De Staaten zouden 't opperbeleid hebben van 't gene in gevolge van dit Verbond zou ondernomen worden: waartoe de Stad Lubek, egter, vryelyk zou mogen stemmen^(z). Sommigen voegen 'er by, dat de Staaten, tot de kosten des Verbonds, agt deelen, Lubek alleen een negende zou betaalen. Weinige dagen laater, slooten de⁺ Staaten een diergelyk Verbond voor vystien

(z) Zie Resol. Holl. 1-23 May 1613. bl. 28. Groot-Plakaatb. IV. Deel, bl. 273.

+ Verbond met eenige Duitsche Vorsten.

[p. 66]

jaaren met eenige Keur en andere Vorsten van Duitschland, te weeten, Palts, Wurtenberg, Hessen, Baden, Anhalt, Brandenburg en Oetingen, welk, voornaamlyk, op Kleefsche en Guliksche zaaken, zag, en, in 't volgende jaar, nader verklaard en bevestigd werdt^(a). De Duitsche Vorsten beloofden by dit Verbond, de Staaten, in geval van oorloge, met drieenveertigduizend guldens ter maand, te zullen ondersteunen. De Staaten zouden hun, daarentegen, met vierduizend man, bystaan^(b).

Doch Christiaan de IV, bedugt voor de gevolgen van het Verbond met Lubek, schreef den Staaten, terstond, dat hy de tollen verminderen zou, en hunnen onderzaaten niets, boven 't gene zy, twee jaaren te vooren, plagten te geeven, doen afvorderen: waarmede de gevreesde verwydering voorkomen werdt^(c): schoon 't Verbond met Lubek niet nalaaten kon eenige verkoeling te maaken tusschen Koning Christiaan en de Vereenigde⁺ Staaten^(d). Doch het gaf, daarentegen, den Koning van Zweeden, Gustaaf Adolf, aanleiding, om zynen Hofraad, Jakob van Dyk, herwaards te zenden, om, over diergelyk Verbond van onderlinge bescherming, vriendschap en koophandel, in onderhandeling te treeden. Het werdt, insgelyks, voor vystien jaaren, op den vysden

(a) Zie Groot-Plakaatb. IV. Deel, bl. 267, 271. Resol. Holl. 1-31 May 1613. bl. 18.

(b) Voiez Du Mont Corps Diplom. Tom. V.P. II. p. 226.

(c) Van den Sande V Boek, bl. 66. Baudart. Memor. V. Boek, bl. 44.

+ Verbond met Zweeden.

(d) Zie Bentivoglio Verhaalb. bl. 296, 297.

[p. 67]

van Grasmaand des jaars 1614, geslooten^(e). By nader Verdrag van den zelfden dag, werdt verklaard, dat men elkanderen, in geval van oorloge, met vierduizend man, bystaan zou^(f). Te vooren, In Grasmaand des jaars 1613, hadden de algemeene Staaten tweehonderd schippond of zestigduizend ponden Zweedsch Koper, tot veertig Ryksdaalders het schippond, van den Koning van Zweeden gekogt, om te Stokholm te ontvangen^(g), en, waarschynlyk, hier, tot het gieten van geschut, of eenig ander werk, te gebruiken. Ondertusschen, kon de Koning van Deenemarke zulk eene enge verbindtenis met Zweeden ook met geene gunstige oogen aanzien.

De Verbonden met Zweeden en Lubek dienden⁺ tot beveiliging der Scheepvaart en Handel, die, omtrent deezen tyd, nog verder Noordwaards werdt voortgezet. Ter gelegenheid der verscheiden' togten naar Nova Zembla en de Straat Waaigats, om eene vaart naar China op te spooren, hadt men ontdekt, dat zig, hoog in 't Noorden, menigte van walvisschen, walrussen, robben, zeehonden en andere dieren onthielden, wier spek, huid en tanden, met merkelyk voordeel, verhandeld konden worden. Ook hadden de Engelschen zig, al sedert eenige jaaren, begonnen toe te leggen op de Walvischvangst, die zy nog bleeven aanhouden. De onzen kreegen 'er dan ook lugt op. Eenige

(e) Zie Groot-Plakaatb. IV. Deel, bl. 275.

(f) Zie Groot-Plakaatb. IV. Deel, bl. 278.

(g) Zie 't Koop-Contract by Du Mont Corps Diplom. Tom. V.P. II. p. 223.

+ Beginsels der Walvisch vangst.

[p. 68]

Hollandsche Koopluiden rustten twee schepen uit op de Walvischvangst:, die, nogtans, door twee Engelschen, aangetaft, en van vangst en vischwant beroofd werden, zonder dat zy, in Engeland, hoe zeer 'er de de Staatsche gezant Karon op aanhieldt, vergoeding van schade bekomen konden^(h).⁺ Zy gaven, nogtans, den moed niet op. Lambert van Tweenhuizen, Jacques Nicquet, Jacques Mercys, Gillis Dodeur, Leonard Rans, Ysbrand Dobbens, Nikasius Kien, Antoni Monier, Dirk Adriaanszoon Levestein, en veele andere ingezetenen der Vereenigde Gewesten maakten eene Maatschappy uit, die, op den zevenentwintigsten van Louwmaand des jaars 1614, van de algemeene Staaten Oktroi verwierf, om, in dat en de twee volgende jaaren, alleen te mogen handelen en visschen, op de kusten en Landen van Nova Zembla, tot de Straat Davis toe, met Spitsbergen, 't Beeren Eiland, Groenland en de andere Eilanden hieromtrent daaronder begreepen. Dit Oktroi werdt, naderhand, meer dan eens, verlengd. Ook kreeg, in 't jaar 1622, eene Zeeuwsche Maatschappy verlof, om, dat jaar nevens de Hollandsche, op 't Eiland Mauritius, anders Jan Mayen Eiland, te mogen visschen⁽ⁱ⁾. De visschery bragt der Noordsche Maatschappye, in 't eerst, merkelyke voordeelen aan. Doch deezen verminderden, door den tyd; voornaamlyk, doordien men, gelyk vermoed werdt, met al te sterk te vis-

(h) Baudart. Memor. V. Boek, bl. 43.

+ Opregting der Noordsche Maatschappye.

(i) Zie Groot-Plakaatb. I. Deel, kol. 669, 671, 673, 675. Velius Hoorn, bl. 550.

[p. 69]

schen, de walvisschen schuw gemaakt en verjaagd hadt. 't Laatste Oktroi der Maatschappye, welk, met het jaar 1642, ten einde liep, werdt niet wederom vernieuwd, en 't leedt niet lang daarna, of de Maatschappy was geheellyk vernietigd. Sedert, is de Walvischvangst omtrent Groenland en Straat Davis, door byzondere Koopluiden, voortgezet; gelyk nog tegenwoordig geschiedt.

Kort na het opregten der Noordsche Maatschappye,⁺ welke men hoopte te zullen gelegenheid geeven, tot het ontdekken van nieuwe Landen, verleenden de algemeene Staaten, by openbaaren Plakaate, aan elk, die eenig onbekend gewest opspoorde, verlof, om vier reizen agtereen, met uitsluiting van alle anderen, op het zelve te mogen handelen; mids hy, van de eerste ontdekking t'huis gekomen, binnen veertien dagen, verslag van zyn wedervaaren deedt, aan de aigemeene Staaten^(k).

+ Voorregt voor de outdekkers van nieuwe Landen.

(k) Groot-Plakaatb. I. Deel, kol. 563.