Vaderlandsche historie. Deel 7

[p. 245]

Vaderlandsche historie.
Zevenentwintigste boek.

Inhoud.

I. Heimelyke en openbaare handeling, over de Unie of Vereeniging van Utrecht. Zy wordt geslooten. II. Voorwaarden derzelve. III. Door welke Landschappen, Steden en Persoonen eerst getekend. Oranje neemtze niet spoedig aan. Nieuwe eed van 't Krygsvolk. IV. De Malkontenten en Waalen begeeven zig aan 's Konings zyde. La Motte vyand verklaard. V. Maastricht belegerd en gewonnen, door Parma. VI. Dagvaart te Antwerpen. Vredehandeling te Keulen. VII. Beroerte te Amersfoort. Beeldenstorm te Utrecht. VIII. Opschudding te Antwerpen. Fresin gevat. IX. Beweegingen te Gend. Imbize wykt naar Duitschland. X. Oproer te Mechelen. De Stad verzoent zig met Parma. Aanslag op Brussel. XI. Beweeging te Brugge. Oranje wyst het Stadhouderschap van Vlaanderen van de hand. Omkeering van 's Hertogenbosch. XII. Beweeging te Bommel. Te Weesp. XIII. Bedryf van den Graave van Rennenberg, te Groningen en in Drente. XIV. Verwarde staat van de zaaken der algemeene Staaten. Spraak van 't afzwee-

[p. 246]

ren des Konings en van 't aanneemen van Anjou. XV. Aanslag op den Briele. Lalaing verzoent zig met Parma. De Waalen, insgelyks. Beeldenstorm in Gelderland. Oranjes Vertoog aan de algemeene Staaten. Staat van oorloge. XVI. Vervolg der Keulsche Vredehandeling, die, vrugteloos, afgebroken wordt. XVII. Verscheiden' Steden gewonnen en verlooren. La Noue gevangen. Mechelen geplonderd, door de Staatschen. XVIII. Afval des Graaven van Rennenberg. Oranje komt in Holland. Vertrekt naar Kampen. Rennenberg maakt zig van Groningen meester. De Stad wordt belegerd. XIX. Oranje stelt orde in Overyssel. Komt te Amsterdam. Keert naar Antwerpen. De Aartsbisschop van Utrecht sterft. XX. Kerktwist te Woerden. XXI. Onlust tusschen de Regeering en Predikanten van Leiden. XXII. Vervolg van 't Beleg van Groningen, dat, eindelyk, opgebroken wordt. Entes sneuvelt. Oproer te Zwolle. Delfzyl verlooren. Koeverden insgelyks; doch herwonnen. XXIII. Slag op de Boertange. Koeverden en Oldenzeel bemagtigd, door Rennenberg. XXIV. De Hertogin van Parma komt herwaards, als Landvoogdes. Keert wederom naar Italie. XXV. Ban des Konings tegen den Prinse van Oranje; die zig, meesterlyk, verdedigt. Oordeel der Vereenigde Staaten over den Ban. XXVI. Orde op de Vaart naar Spanje en Portugal. XXVII. Rennenberg belegert Steenwyk. Aanslag van Parma op Hattum. Vollenhove gewonnen, 't Beleg van Steenwyk opgebroken. XXVIII. Oranje wordt Stadhouder van Friesland. Schansen in de Ommelanden verlooren. Rennenberg sterft. XXIX.

[p. 247]

François Verdugo bekomt zyne ampten. XXX. Haarlem staat van de Voldoening af. Ook Amsterdam. Eerste Plakaat tegen de Roomschgezinden, in Holland. XXXI. Sinode te Middelburg. Kerktwist te Utrecht. XXXII. Staat der wederzydsche Legeren. Toeleg op Vlissingen. XXXIII. Breda verrast, door Parma. Eindhoven gewonnen en verlooren. XXXIV. Oranje koopt het Markgraafschap van Veere en Vlissingen. XXXV. Krygsbedryven in de Ommelanden.

I. Gelegenheid tot het opregten van het Verbond van Vereeniging te Utrecht.

HEt treffen der Gendsche Bevrediging hadt de Nederlanden, op Luxemburg en de aangewonnen' gewesten na, naauw verbonden aan elkanderen. Doch het Verdrag met Don Jan, en vooral het Verbond van Vereeniging, te vooren, door eenige Landschappen, te Brussel, geslooten^(a), behelzende eene belofte, om den Roomschen Godsdienst te handhaaven, hadt deezen band, wederom, verbroken, of geknakt. Holland en Zeeland, daar de Hervorming nu alomme doorgedrongen was, hadden in dit Verbond niet konnen treeden. Ook hadt de Prins, al terstond na de aankomst van Don Jan, voorzien, dat de Gendsche Bevrediging geenen stand zou konnen houden^(b), en zig, hierom, van toen af, benaarstigd, om de Hollandsche en Zeeuwsche Steden, die zig nog afgezonderd hielden, nevens het Stigt van

(a) Zie XXVI. Boek, bl. 140.

(b) Bor X. Boek, bl. 195 [147].

[p. 248]

Utrecht, aan zyne zyde over te brengen, en zig, hierdoor, te sterken, tegen de Nederlanden, die met Don Jan zouden willen overeekomen.⁺ Zelfs vindt men, by sommigen, vermeld, dat de Koningin van Engeland, om de party, die zig tegen Don Jan verklaard hadt, te styven, al in 't begin des jaars 1577, die van Gelderland, Holland, Zeeland, Friesland en Utrecht geraaden hadt, zig, door een onderling verbond, te vereenigen: waarna zy zig van haaren bystand verzekeren konden^(c).⁺ Ook arbeidde Oranje, ten dien tyde reeds, heimelyk, aan deeze vereeniging^(d): zig, om dezelve te bevorderen, in Gelderland, bedienende van Meester Jakob Muis, die dikwils derwaards trok; en van die van Bommel, welken reeds met Holland en Zeeland verbonden waren. In Friesland, werkte hy, voornaamlyk, door Popke Ufkens, Karel Roorda en Duko Martena. Meester Floris Thin, Advokaat 's Lands van Utrecht, en Meester Floris van Heermaale hielpen zyne oogmerken bevorderen, in 't Stigt. In Overyssel, hadt de Prins ook zyne bewindsluiden. Holland en Zeeland waren van zelven genegen genoeg tot de vereeniging, alzo zy, daardoor, de vyandlyke wapenen te verder van hunnen bodem hielden, en hunne magt,⁺ te gelyk, zagen aanwassen. Doch de scheuring, tusschen Don Jan en de Staaten, en 't vertrek des Prinsen naar Brabant stremden deeze onderhandeling, voor eene poos. Ook scheen

+ De Koningin van Engeland raadt 'er toe.

(c) Languet. Fpist. Libr. I. [II.] Ep. CVII. p. 274.

+ De Prins bewerkt het heimelyk.

(d) Apol. by Bor Auth. Stukk. II. Deel, bl. 92.

+ De onderhanling staat stil.

[p. 249]

de verbindtenis, op het einde des jaars 1577 gemaakt, tusschen Roomsche en Onroomsche Staaten, de geknakte Gendsche Bevrediging wederom te herstellen in haare voorige kragt. Daarbenevens, zou het den Prinse, zo lang hy, van wege de algemeene Staaten, in naam onder den Aartshertoge Matthias, zulk een uitsteekend bewind voerde over de Nederlanden in 't gemeen, gantsch kwalyk gevoegd hebben, een byzonder verbond te bewerken tusschen eenigen dier Nederlanden; welk, zou het Holland en Zeeland naar den zin zyn, gelyk wel behoorde, geene voordeelige voorwaarden zou konnen behelzen voor den Roomschen Godsdienst, dien de algemeene Staaten egter zogten te handhaaven, en dien de Prins, terwyl hy in Brabant was, niet zou hebben durven helpen verdrukken. Doch toen, in den zomer des jaars 1578, het ongenoegen, tusschen de Gentenaars en de Waalen, aan 't smeulen, of reeds ontsteken was, bondt de Prins het werk⁺ der Vereeniging wederom aan. De gelegenheid om het zelve te vorderen was nu ook gunstiger. De Hervorming was, in Gelderland, ingevoerd. Friesland, Groningerland, Drente en een groot deel van Overyssel waren, door den Graave van Rennenberg, tot de zyde der algemeene Staaten, overgebragt. 't Stigt hadt zig, reeds lang te vooren, onder 's Prinsen gehoorzaamheid begeven. Nogtans vondt de Prins niet geraaden, het werk der Vereeniging, in persoon, te dryven. Hy voorzag, dat het den Aartshertoge en den algemeenen Staaten kwalyk smaaken zou, zo

+ Wordt wederom aangevangen.

[p. 250]

het lighaam der Nederlanden, door het sluiten van een byzonder Verbond tusschen eenige leden, verzwakt werdt. Ook vreesde hy, dat men hem het verlaaten der Gendsche Bevrediging nageeven zou, aan welke hy altoos verklaard hadt, zig te willen houden.⁺ Hy bediende zig, hierom, van zynen Broeder, Graave Jan van Nassau; die, toen nu de scheuring der Walsche gewesten openbaar geworden was, de Staaten van Holland en Zeeland, in Slagtmaand des gemelden jaars, te Gorinchem, beschreef, daar hy hun, onder anderen, vermaande, tot het Verbond met Gelderland, Utrecht, Friesland en andere Landen, waarover zyne Doorlugtigheid hun, voorheen, zo ernstelyk, geschreeven hadt. Hy berigtte hun, te gelyk, dat de Gemagtigden deezer Gewesten, te Utrecht, beschreeven waren, verzoekende de Staaten, dat zy ook eenigen uit hun derwaards wilden zenden. Na eenig beraad, werdt, hiertoe, door de Staaten, beslooten.

⁺ De Heeren van Karnisse, Muis, Kant en Oldenbarneveld, of twee hunner, in wier plaats egter, naderhand, anderen kwamen^(e), werden gemagtigd, om naar Utrecht te reizen. Ook tradt men, nog te Gorinchem, met Gemagtigden der Gentenaaren, over 't Verbond van Vereeniging, in onderhandeling^(f). 't Ontwerp van het zelve, waarschynlyk, gemaakt, door Graave Jan van Nassau, of iemant van zynent wege⁽¹⁾, in Holland, Zee-

+ Graaf Jan van Nassau werkt 'er in.

+ Byeenkomst te Utrecht.

(e) Resol. Holl. 7 January 1579. bl. 3.

(f) Resol. Holl. 18, 25 Nov. 1578. bl. 36, 41.

(1) Vermoedelyk, is het Utrechtsch Verbond opgesteld, door eenen der nieuwe Raaden 's Hofs van Gelder, immers zeer waarschynlyk, door eenen Gelderschman, om dat men 'er verscheiden' woorden in vindt, die zuiver Geldersch zyn, gelyk beheltelyk, holden, verpangelt, voor verruild, en diergelyken.

[p. 251]

land en 't Stigt, onderzogt, en naderhand, door de Gemagtigden uit deezen en nog twee andere gewesten, op het behaagen hunner meesteren, goedgekeurd zynde; werdt, na 't⁺ wegruimen van eenige zwaarigheden^(g), op den drie-entwintigsten van Louwmaand, te Utrecht, vastgesteld, en op den negenentwintigsten, openlyk, van 't Raadhuis der Stede, afgekondigd^(h).

+ De Vereeniging wordt geslooten.

(g) Resol. Holl. 18 Jan. 1579. bl. 5.

(h) Bor XIII. Boek, bl. 85 [26].