Vaderlandsche historie. Deel 6

VIII. Staat van het agterwezen der Nederlanden.

De zwaare lasten, die de Nederlanden,

[p. 21]

eenige jaaren herwaards, ter oorzaake van den oorlog met Frankryk, moesten draagen, hadden de gemeene kas dermaate uitgeput, dat de Koning langer geenen raad wist, om 't Krygsvolk te betaalen. En veelligt is deeze verlegenheid de voornaamste oorzaak geweest, waarom het Leger zo vroeg gescheiden, en zelfs gedeeltelyk afgedankt werdt. Karel, Graaf van Lalaing, die 't Ampt van Landvoogd, in 't afzyn des Hertogs van Savoye, waarnam, vertoonde den algemeenen Staaten, in Herfstmaand, te Brussel beschreeven, eenen staat van 's Lands agterwezen, van welken wy dienstig geoordeeld hebben, den voornaamen inhoud hier in te voegen:

's Vorsten Inkomsten uit de Nederlanden beliepen in 't jaar 1551	f 327960-17-0
De Renten, vermindering van inkomsten, door vervreemding van veele Domeinen, en andere lasten, van 't jaar 1551 tot het jaar 1556, merkelyk toegenomen zynde, beliepen nu	346818- 5-5
Zo dat 'er te kort kwam	f 18857-15-5^(2)
De Hofhouding, Wedden en Jaargelden der Amptenaaren bedroegen, jaarlyks,	241574-19-0
Aan de Bezetting in de Grenssteden waren, voor

(2) In eene deezer drie sommen, is een kleine misslag; doch wy hebben het oorsprongkelyke gevolgd.

[p. 22]

zes jaaren, aan leevensmiddelen, toegelegd, jaarlyks	f 25000- 0-0
De Penningen, by 's Keizers tyd opgenomen, beliepen	4230304- 0-0
Die ten tyde des Konings Andere Schulden.	140000- 0-0
Aan de Stenden des Keizerryks	17465- 0-0
Aan die van Antwerpen, wegens Aluin,	15000- 0-0
Aan de agterstallen der nieuwe Vestingwerken,	36431-12-0
Aan Geschut en Krygsbehoeften, omtrent	30000- 0-0
Aan Mondbehoeften,	238000- 0-0
Aan geleende penningen, in 't jaar 1557	600000- 0-0
Aan 't Bootsvolk, welk den Keizer hadt overgevoerd,	42000- 0-0
Agterstallen aan de Vliesridders, Raaden en andere Amptenaars	129040- 0-0
Aan 't Krygsvolk, ten tyde des Keizers, afgedankt,	607311- 1-2
Aan 't Krygsvolk, ten zelfden tyde, in dienst gehouden,	329360-11-2
Aan 't Krygsvolk, by 's Konings tyd, afgedankt,	132515-14-0
Aan 't Krygsvolk, ten zelfden tyde, in dienst gehouden	----- -----

De laatste post en nog een andere, die men den Koopluiden schuldig was, stondt in de begrooting open^(d); zo dat men 's

(d) Resol. Holl. 15 Septemb. 1557. bl. 90.

[p. 23]

Lands agterwezen niet behoorlyk kon opmaaken. Zo veel bleek egter uit deezen staat, dat de Intrest der opgenomen' penningen, gerekend tegen agt ten honderd, omtrent vier tonnen schats, jaarlyks, beliep; dat het Land, daarenboven, meer dan twee millioenen schuldig was: en dat de andere jaarlyksche lasten, buiten de Intresten, de tegenwoordige inkomsten omtrent drie tonnen schats te boven gingen.

Het oogmerk, waarmede de Koning 's⁺ Lands agterwezen den algemeenen Staaten hadt doen openleggen, was, dezelven daardoor te beweegen, tot het toestaan van eenen honderdsten penning op de onroerende goederen, en een' tienden en vyfden op het zout, de lakens, de speceryen, en diergelyke Koopmanschappen; op dat het Land uit zyne schulden mogt worden gered. Doch de meesten merkten dit agterwezen aan, als den Koning, en niet de Nederlanden betreffende. Ten minsten, begreepen zy, dat het Keizerryk, Spanje, Milaan en Napels, in het zelve, zo wel als de Nederlanden, behoorden te draagen^(e), alzo de oorlog, waardoor het veroorzaakt was, zo wel ten behoeve dier Ryken en Vorstendommen, als ten behoeve der Nederlanden, gevoerd was. Ook vind ik niet, dat eenigen der Staaten, op het voorstel van den Graave van Lalaing, eenig besluit hebben genomen. In den aanvang des volgenden jaars, verzegelde men⁺ in Holland, honderdduizend guldens voor

+ Men spreekt wederom van een' honderdsten Penning.

(e) Resol. Holl. 2, 28 Novemb. 1557. bl. 105, 110.

+ 1558.

[p. 24]

den Koning, die, ten zelfden tyde, eene verzegeling van vierentwintig tonnen schats van alle de Nederlanden geëischt hadt^(f), en den Staaten van Holland, ter verzekering van hun aandeel in dezelve, verscheiden' Tollen, Tienden en andere Graaflyke goederen in handen stelde^(g).

⁺ Filips, bespeurende, dat de Staaten niet te beweegen waren, om in eenen honderdsten en tienden penning te bewilligen, deedt hun, in Sprokkelmaand, eene negenjaarige Bede van agt tonnen schats jaarlyks, waarin het aandeel van Holland eenhonderdduizend guldens beloopen zou. Doch Henegouwen, Zeeland, Utrecht, Ryssel, Douai, Orchies, Doornik en het Doorniksche waren, ten minsten in 't eerst, onwillig. Ook meenden die van Holland, dat zy te hoog gesteld waren. De Staaten van Brabant hadden de Nederlanden in vier deelen verdeeld, van welken Brabant, Namen en Mechelen een deel; Vlaanderen het tweede, Holland, Zeeland en Utrecht het derde, en Artois, Henegouwen, Valenchyn, Ryssel, Douai, Orchies, Doornik en het Doorniksche het vierde deel zouden uitmaaken. Zy stelden voor, dat elk van deeze deelen zorg zou moeten draagen, om zyn aandeel in 's Konings Bede op te brengen. Doch die van Holland, voorziende dat Zeeland weinig, en Utrecht niets in de Bede zou willen draagen, en dat zy, al stondt de Koning in, voor het aandeel deezer Landschappen, by wanbetaaling,

(f) Resol. Holl. 26 Febr. 1558. bl. 9.

(g) Resol. Holl. 12 Febr. 1558. bl. 6. Zie ook Boomkamp Alkin. bl. 136.

+ Negenjaarige Bede.

[p. 25]

voor overlast van 't Krygsvolk, te dugten zouden hebben, konden den voorslag van Brabant niet toevallen^(h). In de negenjaarige Bede, hadden zy egter, zo wel als de meeste andere Landen, bewilligd. Sommigen, die deeze Bede, ten onregte, tot het jaar 1556, brengen, verhaalen, dat dezelve niet ingewilligd werdt, dan onder deeze drie voorwaarden, dat de Staaten zelven de handeling der penningen behouden en 't Krygsvolk betaalen zouden; dat het vreemd Krygsvolk zou worden afgedankt; en dat men 't Verbond, in 't jaar 1548, met het Keizerryk, gemaakt, zou onderhouden⁽ⁱ⁾. Doch uit de bewyzen, die men hiertoe bybrengt^(k), blykt alleen, dat men de eerste deezer deezer drie voorwaarden heeft bedongen. Ook zullen wy, in 't vervolg, toonen, dat men van de tweede, eerst kort voor 't vertrek des Konings, gerept heeft. Voorts hebben de Staaten van Holland, omtrent deezen tyd, ook hun aandeel in twaalfduizend daalers, en nog eens vyfduizend guldens, tot betaalinge van 't Krygsvolk, toegestaan^(l). Ook vind ik, dat zy den Koning, dit jaar, nog eene buitengewoone Bede van driehonderdduizend guldens hebben ingewilligd, waarvan hy nu nog negentienduizend guidens, voor het aandeel der drie Heeren, Oranje, Egmond en Hoorne, korten liet^(m).

(h) Resol. Holl. 26 Febr. 8, 11, 13 April, 18 May 1558. bl. 9, 22, 23, 26.

(i) Leeven van Willem I. I. Deel, bl. 112.

(k) Apolog. van Willem I. by Bor Authent. St. II. Deel, bl. 76. Meteren I. Boek, f 17.

(l) Resol. Holl. 28 April, 23 Juny 1558. bl. 27, 38.

(m) Resol. Holl. 24 Juny 1558. bl. 38.

[p. 26]

Van elders blykt egter, dat Holland, doorgaans agterlyk genoeg in 't bewilligen, somtyds nog agterlyker was, in het opbrengen van 's Konings Beden⁽ⁿ⁾.

(n) Resol. Holl. 5 Aug. 1558. bl. 47.