Logo DBNL
Vaderlandsche historie. Deel 1 (1749)

Vaderlandsche historie. Deel 1

(1749)–Jan Wagenaar–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

VI. Goden en Godsdienst.

Diep lagen de Batavieren, zo wel als de andere Noordsche Volkeren, in de Afgodery des Heidendoms gedompeld. De Zon en de Maan waren twee voornaame Godheden der Germaanen(x). Het Vuur werdt insgelyks by de Germaanen, en waarschynlyk ook by de Batavieren, met Goddelyken eerbied ge-

diend(y). Zy hadden, behalven deezen, nog verscheiden' mindere Godheden, welker getal, door hunne Gemeenschap met de Romeinen, niet afgenomen zal zyn. Men vindt dat Merkurius, hier te Lande, onder den naam van Woden of Wodan, gediend geweest is(z), naar wien, de Woensdag vermoedelyk zynen naam gekreegen heest. Ook heeft men hier, of wat vroeger of wat laater, aan Herkules, dien men hieldt dat onder de Germaanen verkeerd hadt(a), Goddelyke eer beweezen: waar van de oude opschriften, in den aanvang der zestiende eeuwe, by Westkapelle, op 't Eiland Walcheren, gevonden, getuigenis draagen; behalven dat oude Schryvers ons verzekeren, dat beide Herkules en Mars, onder de Germaanen, met Beesten-; Merkurius ook met Menschen-offer geëerd zyn geweest(b). De bynaam Magusanus en Macusanus, dien Herkules, in de gemelde Opschriften, en op eenige penningen van Posthumus, draagt, wordt, op veelerlei wyze, verklaard. Sommigen willen, dat Magazohuis, in 't oud Duitsch, zo veel als Voedsterheer betekende. Hier van zou men dan, naar de Latynsche taalbuiging, Magusanus gemaakt hebben(c). Anderen, vindende dat Maccuvi, in 't oud Keltisch, een' gewapend' man betekent, leiden hier van den naam Ma-

cusanus af(d). Ook past deeze naam, in dien zin, zeer wel op de penningen van Posthumus, die, gelyk ons 't vervolg deezer Historie leeren zal, hier te Lande, lang verkeerd en geoorlogd heeft. In 't zelf de Eiland Walcheren, werdt, omtrent het midden der zeventiende eeuwe(e), een groot getal van Steenen met beeldtenissen en opschriften gevonden, uit welken men ontdekt heeft, dat men, oudtyds, hier te Lande, ook aan zekere Godinne Nehalennia Godsdienstige eere beweezen heeft. Aanmerkelyk is 't, dat men, onzes weetens, tot nog toe, op geene andere plaats, eenig gedenkteken deezer Godinne heeft gevonden; ten ware veelligt zekere beeldtenis, te Nîmes in Neder-Languedoc ontdekt, en een oud opschrift met den naam der Godinne Neha, gelyk sommigen beweeren(f), op Nehalennia moesten t'huis gebragt worden. De betekenis van den naam Nehalennia is geheel onzeker. Eenigen willen, dat zekere nieuwe Haven, of Afvaart, by 't Eiland Walcheren, alwaar de vereenigde Maas en Waal, door eenen breeden mond, by oude Schryvers(g) Helium genaamd, in zee vielen, nieuw Helium of nieuwe Hel en by verkorting Ni-hel genaamd geworden is. De Stroom-Godin deezer nieuwe Haven of Afvaart heeft, huns oordeels, den naam van

Nihellinnia of Nehalennia gedraagen(h). Anderen agten, met geenen minderen grond, dat men de Maan, en byzonderlyk de nieuwe Maan, onder den naam van Nehalennia, geëerd heeft(i). Wy hebben reeds aangemerkt, dat de Germaanen Godsdienstige eer aan de Maan beweezen, en elk weet, dat de Grieken de Maan Helene genoemd hebben. Ook droeg zeker Meer in Gallie, alwaar, zo men wil, de Maan geëerd werdt, den naam van Helanisch Meer(k). By den naam Helene, kan men dan het woord ni of ne, dat is nieuw, gevoegd, en uit deeze twee Woorden, Nehalennia gemaakt hebben. De nieuwe Maan werdt van de Ouden juist zo verbeeld als Nehalennia. Men vertoonde haar, in witte kleederen, met gouden schoenen, brandende toortsen, en eene Korf met Vrugten(l). Nehalennia vertoont zig insgelyks gekleed en geschoeid, met eene Korf met Vrugten by zig: ook, zo 't schynt, met brandende Toortsen, die sommigen voor hoornen van Overvloed hebben aangezien. Gemeenlyk heeft zy een' Hond by zig, een gewoon kenteken van de Maan of Diane onder de Ouden(m). 't Is niet onwaarschynlyk, dat men de Maan, in één der Zeeuwsche Eilanden gediend hebbe, alzo sommigen onder de Ouden getuigen,

dat 'er niet verre van Britanje, verscheiden Eilanden waren, aan zekere byzondere Godheden toegewyd(n). Doch na dit alles, bekennen wy, dat ons, omtrent de naamsbetekenis en dienst van nehalennia, niets zekers voorgekomen is. Te gelyk met de beeldtenissen van Nehalennia, zyn 'er ook eenige beelden van Jupiter en Neptunus, in 't Eiland, Walcheren, gevonden: waar uit men vermoeden mag, dat deeze Goden, insgelyks, hier te Lande, geëerd geweest zyn. De Romeinen, die de Ingezetenen deezer Landen, buiten twyfel, verscheiden' nieuwe Godheden hebben leeren kennen, hebben hun, zo 't schynt, ook Tempels, Altaaren en Beelden, ter eere van de Goden, leeren opregten. Want van ouds hieldt men 't hier voor onbetaamlyk, de Godheid in menschelyke gedaante te verbeelden, of binnen de Wanden van Tempelen te besluiten. Hierom heiligde men haar Bosschen en Weiden toe: waar in de dienst, die, gelyk wy reeds hebben aangemerkt, in 't opofferen van dieren, en somtyds zelfs van menschen bestondt, verrigt werdt(o). De Priesters, die den Offerdienst waarnamen, hadden daarenboven veel gezag Waarzegsters. in de bestiering van 't Volk(p). Veel eerbieds+bewees men ook, onder de Batavieren(q), aan zeker slag van Waarzegsters, welken men in de gewigtigste gevallen raadpleegde, en

welker Antwoorden men als Godsspraaken aanmerkte(r).

+ Ook hadt men hier eene soort van Zangers of Digters, Barden geheeten(s), die de dappere daaden der Oorlogshelden, op hunne wyze, den Nakomeling in Gezangen overleverden(t), welken, in 't geheugen bewaard zynde(3)het eenigst slag van Jaarboeken onder dit Volk waren(v). Uit deeze Gezangen, wisten ze, voor het aangaan van den stryd, ook goede en kwaade voorbeduidsels te haalen(w).

+ Andere Voortekenen speurde men op uit het geluid en de Vlugt der Vogelen, en uit

het gebriesch van Paarden, die, op gemeene kosten, in de Heilige Bosschen onderhouden, en als men over zaaken van Staat raadpleegde, voor eenen gewyden wagen gespannen werden; terwyl de Priester, de Koning, of de Voornaamste der Burgerye op hun briesschen en hinniken agt gaf. Dikwils werdt ook het Lot geworpen; 't welk door de Priesters, op eene zeer plegtige wyze, en onder 't uitstorten van gebeden, geschiedde. Eene zonderlinge Wichelaary was 'er onder hen in gebruik, uit welke zy, over den uitslag van zwaare Oorlogen, oordeelden. Zy lieten eenen Gevangen van den Vyand tegen eenen van de hunnen vegten, en namen de overwinning van den eenen of den anderen voor een Voorteken(x).

Van Schouwspelen, naar de wyze der Romeinen,+aanteregten, waren de Germaanen zeer onkundig. Een is 'er nogtans by allen, en dus ook onder de Batavieren, in gebruik geweest. Eenige Jongelingen sprongen naakt tusschen Zwaarden en Speeren in; met zulk eene behendigheid, dat zy doorgaans onbeschadigd bleeven. 't Vermaak der Aanschouweren was het eenig loon van deeze gevaarlyke dartelheid(y).

De schets van de Regeeringsvorm der oude+Batavieren hebben wy tot op 't laatst gespaard. Lang heeft men, immers hier te Lande, geoordeeld, dat dit Volk, op de wyze van een Gemeenebest, door de Voornaamsten met toestemminge van 't Gemeen, geregeerd ge-

weest is; doch sommigen hebben onlangs beweerd, dat de Batavieren geenszins eenen oryen Staat maar een Koningryk gestigt hebben(z). Evenwel vind ik nog geene genoegzaame reden, om geheellyk van het gemeen gevoelen aftewyken. Ziet hier dan, wat men, onzes oordeels, van de Regeeringswyze der Batavieren denken moet. ‘De opperste magt was by de algemeene Vergaderingen van den Adel en 't Volk, die Koningen, Krygsoversten, Regters en Honderdmannen verkooren; door welken de gemeene zaaken doorgaans alleen bestierd werden.’ Doch dit moet een weinig breeder ontvouwd worden.

+ De Germaanen, niet gewoon, gelyk Syrie en het Oosten, onder de onbepaalde magt van Koningen, te leeven(a), zyn, ten allen tyde, jookerig naar Vryheid geweest. Zy beminden in 't algemeen de regeering der Voortreffelyksten(b); doch behielden egter altoos de magt aan zig, om, over gewigtige zaaken, met gemeene stemmen, te raadpleegen(c). Den Overrynschen Volkeren(d), en ook den Batavieren(e), heeft deeze trek tot Vryheid ongemeen aangekleefd; en zy gaven 'er blyken van op de algemeene Landdagen, die, ten zy 'er eenig gewigtig beletsel voorviel, op vastgestelde tyden, met de nieuwe of volle Maan, gehouden werden(f). Hier

kwamen de edelsten van de Landzaaten en de bekwaamsten uit het Gemeen(g) te saamen, om over Vrede en Oorlog en andere voornaame zaaken, met gemeen goedvinden, te besluiten. Men verscheen 'er gewapend(h). een teken van Vryheid: en om dat niemant op eenen bepaalden dag opontbooden was, werden 'er niet zelden verscheiden' dagen met marren versleeten, terwyl de Vergadering allengskens voltallig werdt; 't welk als een gebrek, uit 's Volks onbetoomde Vryheid spruitende, werdt aangemerkt(i). De Priesters alleen hadden, in deeze Vergaderingen, magt, om iemant het zwygen te beveelen(k). In het beraadslaan werden de Koningen, zo 'er die waren, of anders de voornaamsten des Volks, naar dat zy in Jaaren, Adeldom, Krygsroem of Welspreekendheid boven anderen uitstaken, allereerst gehoord; meer nogtans met agtbaarheid om te raaden, dan met magt om te gebieden(l). Zo de raad mishaagde, werdt die met een algemeen gemor asgekeurd. De goedkeuring geschiedde door het schudden der Speeren; 't welk onder hen de eerlykste soort van toestemmen was(m).

In deeze algemeene vergaderingen, werden+de zogenaamde Koningen der Batavieren gekooren: die in tyden van Oorlog de

Legers bestierden(n); en zo ze in Vredenstyden hunne waardigheid behielden(4), regeerden ze het Volk, zo ver als de Germaanen zig lieten regeeren(o). Want 't was 'er zo verre van daan, dat de Koningen eene onbepaalde en vrye magt gehad zouden hebben(p); dat, zo dra zy zig maar een weinig te veel gezags aanmaatigden, zelfs den naam van Koning by 't Volk gehaat was(q). Ja die Volkeren onder de Germaanen, welken strenger dan de anderen van hunne Koningen beheerscht werden, verlooren 'er nogtans hunne Vryheid niet by(r). Met één woord, 't was met deeze Koningen zo gelegen, dat het Volk zo veel regt over hen hadt, als zy over het Volk(s). In hunne Verkiezing, zag men

meest op hunnen Adeldom(t). Dikwils behielden zy hunne Waardigheid maar een jaar(v), of zo lang als de Krygstogt duurde. Sommigen willen(w), dat ze ook somtyds voor eenen langer' tyd, of ook wel voor hun gantsche leven verkooren werden.

Of nu de Krygsoversten, die ook in de+algemeene Vergaderingen gekooren werden, en van sommigen Hertogen genoemd worden(x), altyd van de gemelde Koningen onderscheiden geweest zyn, mag men met reden in twyfel trekken. Zeker is 't, dat de Koningen aan 't hoofd van 't Volk plagten ten stryde te trekken(y), en dat de naam van Koning en Krygsoverste dikwils door malkanderen gebruikt, en op een' en denzelfden Persoon gepast werdt(z). Aan den anderen kant, schynen 'er, behalven de Koningen, ook somtyds Krygsoversten te zyn geweest; die om hunne dapperheid verkooren(a) werden(4):en wanneer ze dezelve, in 't hevigst van

't gevegt, betoonden, niet zo zeer om hunne Waardigheid, als uit verwondering over hunnen heldenmoed, werden gehoorzaamd(b). De Krygsoverste, verkooren zynde, werdt op een Schild gezet, en daar mede, op de schouders der Verkiezeren, om hoog geheeven(c).

+ De algemeene Volksvergadering stelde nog eene minder soort van Krygsbevelhebbers aan, die te gelyk Opperhoofden over de byzondere Landstreeken waren, en by de Romeinsche Historieschryvers den naam van [Principes], Eersten of Voortreffelyksten, draagen. Deezen spraken regt uit in de byzondere Samenwooningen en Gehugten(d). Zy weezen het Volk jaarlyks Landeryen aan, om te bezaaijen; die elk, ten einde van het jaar, wederom afstaan moest, en zig met de Akkers vergenoegen, die hem, door de op nieuws verkooren' Regters, werden toegedeeld(e).+Ieder' van deeze Hoofdregters werden Honderd mannen, uit het Gemeen verkooren, toegevoegd; die hem tot Raaden verstrekten, en zynen verrigtingen gezag byzetteden(f). Deezen schynen den naam van

Honder dman, onder de hunnen, gedraagen te hebben, die, in 't eerst een getal betekenende, naderhand een eernaam werdt.(g). Zy dienden den Opperhoofden in Vredenstyden tot luister, en in tyden van Oorlog, tot bescherming. Elk van deeze Honderdmannen yverde om 't naast by zynen Oversten te zyn, als 't op een stryden ging, en hem in manhaftigheid te evenaaren of te overtreffen(h).

Uit deeze Schets ziet men, dat de Regeering der Batavieren met den naam alleen Koninglyk, en in der daad vry geweestzy. Het Oppergezag was by de groote Vergadering, die uit den Adel, en uit de waardigsten der Gemeente bestondt. De Koningen en Krygsoversten, 't zy ze voor eenen tyd of voor altoos hunne Waardigheid behielden, waren bepaald en gebonden. De Opperhoofden deeden, nevens de Koningen, de gemeene zaaken af, wanneer de groote Vergadering daar in niet voorzien kon. Mindere dingen bleeven deezen zelfden Opperhoofden en den Honderdmannen, uit het Gemeen hun toegevoegd, aanbevolen. Dus werdt de Staat door de Voortreffelyksten, met toestemming van het Gemeen, geregeerd, niet naar beschreeven' Wetten; maar alleenlyk naar die der Natuure en der Gewoonte, die by deeze Volken van meer kragt waren, dan de beschreeven' regten, in andere Landen(i). Doch de Romeinen, een deel deezer Volke-

ren overheerd hebbende, hebben hun sedert beschreeven' Wetten gegeven(k). Wy stappen van het beschryven der zeden van de Batavieren af, met alleenlyk aan te merken, dat het gene wy van hun in 't by zonder gezeid hebben, ook, naar reden, dient gepast te worden op de Friezen, Kaninefaaten, Marezaaten, en andere Bewooners der Landen, welken thans, onder den naam van Vereenigde Nederlanden, bekendzyn.

Onder deeze drie laatstgenoemde Volken, zullen ons de Friezen, in 't gevolg, meest voorkomen. Zy bewoonden een groot deel deezer Landen. Oude Schryvers, die naauwkeurigst van hen geschreeven hebben, plaatsen hen over den Ryn(l), langs de Zee, in een gewest, doorbroken van groote Meeren(m). Zy onderscheiden hen, in groote en kleine Friezen(n). De eersten, in 't gemeen blootelyk Friezen genoemd, woonden beoosten de Zuiderzee, in het tegenwoordig Friesland en Groningerland. De anderen, die sommigen, zo 't schynt, Frisiabonen genoemd hebben, woonden tusschen den middelsten Rynmond en het Vlie(o), in het tegenwoordig Holland en Westfriesland. Naderhand hebben zy zig, ten Zuidwesten en ten Oosten, nog meer uitgebreid; gelyk ons 't ver-

volg deezer Historie leeren zal. Wy hervatten den draad van ons Verhaal.


Vorige Volgende