Logo DBNL
Der matroosen ghesontheydt, ofte de goede dispositie der zee-varende ende alle andere lieden (1663)

Der matroosen ghesontheydt, ofte de goede dispositie der zee-varende ende alle andere lieden

(1663)–Abraham Lenertsz Vrolingh–rechtenstatus Auteursrechtvrij

waer in ghehandelt wordt, nevens andere sieckten, den matroosen ghemeen ende oock alle menschen: vanden aerdt, nature en eyghenschap des scheur-buycks: anders schimmelsieckte ghenaemt. Van haer name, oorspronck, wesen ende curae


Vorige Volgende

Dat IX. Capittel. Van het Morbum of de Pocken, met al wat daer aen behoort, met de Curae; en bereydinge der Medicamenten.

DE Pocken alder omstandigheden te beschrijven ende van waer, + wanneer, en hoese geworden zijn, hier te verhalen; vereyschte wel een gheheel Tractaet, want indien men soude ophalen; hoe veel gheslachten en soorten van pocken datter zijn: Item, hoe-veel en menigerley toeval, en wat Compositie van sieckten sy met haer sleept; port en gaende maeckt: en is in 't breede niet wel te beschrijven. Ende daerom sullen wy maer alleene handelen vande Pocken apaert, ende hoe de selve met hare eygene oorspronckelijcke gebreken geholpen moeten werden, de reste behoort eygentlijck inder Matroosen Chirurgie; daer wy het toe

sparen.

Twee gemeyne voorboden komen ons te voren, + die de Zeelieden veeltijdts eerst ghemeen is: al eerse komen tot de Pocken, de-welcke: om dat het hare heymelijcke leden reackt, door schaemte werden te rugge ghehouden, niet dorvende hare noodt bekennen, ende met welck sy soo langhs soo meer, al dieper besmet; ende eyndelijck geheel in dese schandelijcke sieckte vervallen.

Indien yemandt in Gonoream gevallen ware, + die moet (na ghedane Purgatie) ghebruycken de Spiritus van Yser en Koper in afgheleschte Françe wijn, + elck ses droppelen, de wijn salmen lesschen met gloeyende Terra Sigillata, tot dry mael toe; soet gemaeckt met Sirup de Akatie.

Anders, + neemt ghebrandt Herts-Hoorn een loot, Kreeft-oogen en Zegelaerde; elck een dragma, Muscaten twee dragma, Croc: Martis een dragma, Bakelaer en Hol-wortel, elck twee dragma, Anijs en Fenicol-zaedt, elck een half dragma, dit wel ghepulveriseert salmen met Veneetse Terbetijn tot een Massa bereyden, en een dragma seffens ingeven, aen Pillen geformeert.

Mijn voorsz. Martis bloet twee scrupel, + met bereyde Kreeft-ooghen een dragma, gheest van Zeghelaerde twee dragma, de Loot en Brunel-Cristallen t'samen thien graenen, Roosen-Conserf een once, alles onder een gemengt en daer van twee dragma seffens ingenomen, droocht wel op en stemt de zaedt vloedt.

Het ander zijnde een of twee jonge dochters: + soo de Matroosen die noemen, een Morborisch gheswel, komende in de liesschen, men sal het matureren met dit Liniment, + en volghens met mijn balsem ghenesen. Neemt Oly van Dil een once- Spiritus vini een loot, Spiritus salis een dragma,

swarte Zeep twee dragma, hiermede bestrijckt het Accident twee of drymaels s'daechs.

Purgheert hem ondertusschen met Extractum Diacatholicon: + thien graenen, Mercurium dulci een half scrupel, sirup: Rosarum twee dragma, alles te samen gheroert en tseffens in genomen. Het sweeten is alhier oock heel nootsakelijck, + verkiest daer toe een van mijn voorschreven sweetdrancken, ofte, met Antimonium Diaphoreticum, of sweet-drijvende Mercurium. Sulcx u dan na noodt en eysch der saken geraden dunckt.

Deckt oock het gheswel met dit Cerotum: + Neemt de plaisters, Muscilagi, Melotae, ende Detanis cum Merc: elck een once, smiltse, en stroyt daer in Farina de Althae een loot, Asijn een once, Oly van Dil een once, en een dragma Cristallen van loot en brunel, Fiat Cerotum, dit Ceroot koelt, rijpt en gheneest, soo ghy de Cristallen wilt bewaren, soo neemt Acetum Litergirium.

Ende wanneer het rijp en door is, soo reynigt het met dit volgende zalfken. + Neemt Apostel zalf een loot, Egyptiacum een dragma, mijn eyghen Balsem twee dragma, t'samen gedaen en daer me verbonden.

Dan geneest het voorts met mijn Balsem alleen.

Ghy sout oock konnen een Decoctum bereyden van Lignum, Salceparîl: Rad: Chinae ende soo voorts, en laten den patient daer gestadigh van drincken, tot het eynde vande Cure. Als volgen sal.

Wat nu aengaet de Curae vande pocken is aldus.

Eerst salmen het lichaem met Purgatien

wel suyveren, + dry daghen achter een, + d'eerste mael gheeft een vollen Docis, de tweede reys twee derdendeel van een purgatie, ende den derden dagh een halve purgatie, soo wert het Lichaem wel te degen gereynight.

Daer na als den patient een weynigh is gesterckt, + soo doet hem een Ader openen en tamelijck bloeden, ende gheeft hem dan dit volgende Dekoctum, tot eenen ghemeynen sweet, dranck en bloet-suyveringhe te drincken, twee of drymaels daeghs, s'morgens of s'avondts, daer op wel gedeckt en gesweet.

Wijders wat de uytwendighe dinghen aengaen, + die salmen elck besonder genesen na elcx qualiteyt en gelegentheyt. Als volgen sal:

Het ghemeyne sweet-drijvende De coctum is aldus:

Neemt Aq; Cichoreae, Melissen en Fumiterrae elck een pintje, Fransche Wijn vier pondt, Lignum een half pont, Salseparil. Cort: Lignum ana een once, Bacca Laury een loot, Rad: Chinae een loot, Sem. Feniculi Anisi elck twee dragma, t'samen een nacht geweyckt en dan 5 a 6 uren ghekoockt, dan doet daer in gerectificeerde Spiritus Quercini dry loot, ende gheeft daer van te drincken 3 a 4 oncen, telkens met. 6 droppelen van dese volghende Compositie. Neemt Oly van Vitriol en van Sout uyt Seghelaerde ghetrocken elck een dragma, + Anijs van Swavel oock een dragma, doet hier by twee dragma Spiritus Nitri, ende als het alles onder een gheroert is, so laet daer in druppen al droppelende, soo veel ende langduerende, de Liquor of Oly van Wijnsteen, tot dat het stille staet, ende gheen meer en werckt, soo isset volmaeckt, laet het een weynigh staen, soo valter een subtijl Meel of Sout te gronde.

Dit sout is een Componeerde Tartarum Vitriolatum, + 't welck ghy behouden ende tot ghebruyck bewaren sult, + maer het Menstruum gebruyckt inde voorschreven hout of pok dranck, in een dronk dranck 8 of 10 droppelen, het is een seer goet Menstruum of Liquor in dese gelegentheyt te ghebruycken, het bewaert de nature voor Corruptie en Putrefactie, drijft het water en den sweet, koelt ende lescht oock den dorst.

Het Sout is treflijck goet om de Extracten Laxatijfs, + daer met neer te vellen, ende die daer mede te verbeteren, gelijck als dese Liquor oock dient, om alle Vegetabilien daer mede uyt te trecken.

Met dese dranck kanmen het Morbum Simplex grondigh ghenesen, en behoet oock het Lichaem voor toevallen, dat het Morbum gheen andere kranckheden en movere.

Anders so is dese schandelijcke sieckte sulcken schadelijcke vleck inde nature, + datse geenderley gebreck en vint in't gantsche Lichaem, of grijpt en tast die aen, moveert en maecktse gaende, sulcx dat vast een pockigh Lichaem onderworpen is, alle swarigheden die inde nature ghelijck als begraven en verborgen leggen. +

Dan al de welcke wy nu so breet niet en connen handelen, als wel de sake vereyscht: maer wy sullen een deel sparen soo den Heere belieft, tot op onse Matroosen Chirurgie, alleen dat wy maer voldoen de meeste nootsakelijckheydt die alhier van nooden is.

Om den sweet te drijven salmen anders ghebruycken, + den Antimonium Diaphoreticum een scrupel, met Liquoris Quercini een loot, en t'samen inghegheven, ofte Mercurium Diaphoreticum thien graen, met Liquor van Pock-houdt een

loot, + ofte neemt Mirrhae twee oncen, Bolet Cervini twee dragma, Campher dry dragma, Witte Diptam een once, Metridat dry loot, Rebarber twee dragma, Senebladeren ses dragma, Candijs Suycker twee oncen, alles grof ghestooten, giet daer over Brandewijn en Soete wijn ana, laet het staen uyttrecken en smilten, daer van een a 2 lepel vol inghenomen en daer op toegedeckt, doet de pocken uytslaen, als hy wel daer van gesweet heeft.

Ofte, + wanneermen in het Aqua Theriacalis hangt om te Extraheren Antimony de sweet drijvende, soo hebt ghy mede een goede sweet dranck, in een pint Aqua twee dragma Antimoni. Ondertusschen:

Salmen ten minsten s'weecks eens purgeren met bereyde Turbith vijf graen Electuarium de Suc: Rosarum een scrupel, + dit gheeft savonts na den eten, en morgens weder soo veel, en snachts daer aen noch wederom soo veel, ofte neemt Mercurium Dulci een half dragma, met 15. graenen vande beste Theriac, tot pillen gemaeckt en ingenomen.

Maer om slechts door purgheren dese vlecke quijt te worden, + soo gebruyckt maer alleen dese pillen: vijf mael in't gheheel, alle 15 daghen een reys daer van ingenomen sonder meer.

Neemt swarte Nies-wortel een once, + Praecipite een loot, Oostersche Sene-bladeren ses oncen, Muscus een dragma, met honigh tot een deegh bereyt, docis een dragma a 2, ende niet inde locht omswerven. Dit seyt Leonard Fioravanti welckers proeve ick ghenomen hebbe, volghens zijn leere, sonder jemants hinder of schade.

Met dese hout of Pock dranck, Ia met dit voorschreven sweet waterken, ende met dese hier

gestelde purgeer pillen: + kanmen grondich genesen, de gemeyne en ongemenghde pocken, schoon datse al heftigh in ghedrongen, en door 'tgantsche lijf gepenetreert zijn.

Maer aengaende de gecomponeerde pocken, + die: gelijckse elck besonder een aparte Cure vereyschen, allesins nae gelegentheyt vande Compositie der sieckte, alsoo vereyschense oock elck een diversche bereydinghe der Medicamenten, dewelcke hier alle te beschrijven veel te lanck soude vallen, om in ordre te verhalen, alleen dat ick dit segghe:

Indien daer ymant met dese schandelijcke vlecke besmet ware, + zijnde boven dat oock water-suchtigh, die moet altijt beneffens de Cure van't Morbum oock betrachten de ghenesinghe vande Watersucht, waer na dan de Medicamenten moeten werden gherichtet, eensdeels datse het Morbum, anderdeels datse het Water verdroogen en ghenesen, waer toe men dan verkiesen mach, eenighe Medicamenten inde Cure vande Watersucht beschreven.

Even soodanigh en op sulcke wijse, + moetmen oock Procederen met alle andere gemengde en Morborische kranckheden, en elcx Medicament soecken inde Cure van des selfs Accident en toeval. Ende sulcx doende: salmen niet van nooden hebben, elcke vermenghde Morborische siekten Curae besonder te beschrijven. Maer:

Neemt ghesublimeerde Salmiac vier oncen, + ende twaelf oncen Phlegma van Vititiol, t'samen gemenght en door een retorte ghedistileert, sulcx vijf a ses malen weder herdaen, bekomtmen eyndelijck een heel Aromatijck waterken, daer van een half tot een heel dragma inghenomen,

is een Arcanum in dese sieckte, daer een watersuchtigh Morbum tegenwoordigh is.

Item, + voor Morbum en Roode loop, ghebruyckt onder het ghemeyne Pockdranck, oock van mijn voorschreven Martis bloet, soo gheneest ghy beyde de pocken en het Disinteria.

In gelijcks voor Geel sucht en pocken, + ghebruyckt in uwe dranck het Elixier van Paracelsus, oock tot Schimmelige Pocken.

Contracture Pocken geneest oock met Contracture middelen, + die oock tot Pocken goet zijn, gelijck als met sulcke sweet drancken, die de lamme stramme leden goet maken. Item, met sulcke Purgatien die de Contracture Tartarum en Morbum grondigh genesen.

Ende soo moetmen doen met alle d'andere Morborische Ghecomponeerde sieckten, + welckers Cure men kan vinden onder den Tijtel, van elcke sieckte, hier onnodigh breeder daer van te verhandelen.

Wat aengaet eenige andere uytwendige siecten, of Accidenten Curae, de welcke oock seer vele zijn. Daer van sullen wy in't korte hier noch eenige gedencken, ende desselfs Curae verhalen.

Ende eerst salmen de Morborische Vlceratien aldus ghenesen. + Neemt Empl: de Sperma Ranarum 12 oncen, en van mijn dry voudighe Wond-balsem voor desen beschreven twee oncen, Oly van Mercurium vitae een dragma, Sal Saturnum 2 dragma, Assche van Herts-Hoorn een once, dit reduceert tot een unguent. Met dit zalfken geneestmen wonderlijcke dinghen, plaster wijse.

Noch een ander ten selven. + Neemt van mijn Wond-balsem vier oncen, Crolly Stipticum vier

oncen, Phlegma van Vitriol en Salpeter ana twee dragma, Sal Saturni twee dragma, Praecipitat een dragma. Fiat unguentum.

Dit gheneest alle Morborische Vlceratien, en reynightse van grondt op.

Item het Oleum Tartarij in Aqua Plantago ghesmolten, reynight en geneest oock treflijck wel in desen ghevalle. + Soo doet de Assche van Serpentario, Plantago, Milefoly, Persicaria, Paeoniae, en Bethonica. Ghenesen insghelijcx beyde Vlceratien en seeren, alsmense onder eenighe van mijn voorschreven salfkens vermenght, en daer mede bereydet.

Ick hebbe met dese twee salfkens ghenesen, personen die 5 a 6 jaren gheloopen hadde, aende Morborische Vlceratien.

Voor ghemeyne seeren en roven, + salmen dese door salfkens ghebruycken. Neemt Roos Oly en Terbetijn elck een once, het ghele van twee hart ghesoden Eyeren, ende een dragma Mercurium sublimatum, t'samen wel onder een gheroert, en daer mede ghesmeert, doet de roven afvallen, en maeckt een goede vaste gront.

Ofte neemt Vuguentum Rosarum een half pont, + Oly van Mercurium Vitae een loot, of dry dragma, na dat den patient rou of teer is, wel onder een geroert en daer me ghesmeert, maeckt een gave gront en doet de roven afvallen, hier gheneestmen oock wel mede de Schurfde hoofden.

De Tophes buylen heb ick ghenesen, die 5 of meer jaren daer aen gelopen hadden, + allene met de Cantarides Plaster sonder meer, dewelcke ick altoos ontrent ende na by de buylen leyde, om op te halen, latende altijdt de selve plaster tot volkomen sluytinge daer op legghen, en gheslo-

ten zijnde, leyde ickse wederom varsch op een ander plaetse, en altijt ontrent de buylen, en sulcx Continueerde ick tot dat eyndelijck de buylen met de pijn verteerde, ende dit is wat ick selve versocht en goet gevonden hebbe. En deyle het mede de wijt swevende zeeman. Ten eynde op dat hy sich daer mede sal konnen behelpen, tot Restauratie en Conservatie van zijn gesontheyt. Keere dierhalven ten besluyte, tot de Gecomponeerde Schimmelinge.


Vorige Volgende