Logo DBNL
Der matroosen ghesontheydt, ofte de goede dispositie der zee-varende ende alle andere lieden (1663)

Der matroosen ghesontheydt, ofte de goede dispositie der zee-varende ende alle andere lieden

(1663)–Abraham Lenertsz Vrolingh–rechtenstatus Auteursrechtvrij

waer in ghehandelt wordt, nevens andere sieckten, den matroosen ghemeen ende oock alle menschen: vanden aerdt, nature en eyghenschap des scheur-buycks: anders schimmelsieckte ghenaemt. Van haer name, oorspronck, wesen ende curae


Vorige Volgende

Dat VIII. Capittel. + Vande Tartarische ghebreken, en Contracture Leden, Steen, Graveel, Sandt, en veelderley lammigheyt, en wormen.

Vande Tartarisch slijm yetwes te schrijven, dunckt my seer geraden om dat de Zee-lieden (oock meest buyten haer weten) seer gemeen, +met dit ghebreck belemmert zijn, nemende hare oorspronck uyt de omgheroerde dranck, diese altijdt hebben en ghebruycken, van welcks hef en moer, sy haer gheduerigh lessende; bekomen een gestopte Lever, dick gecoaguleert bloet, een verharde Mildt, drooghe Musculen, harde Nieren, verdroochde zaedt aderen, dick bedwelmde Hersenen, stijve en stramme Zenuen, behalven dat: is veeltijdts de Mage vervuldt met een Tartarische slijm, de lenden vol Graveel, de Blase vol sandt, ende wat sulcks meer is.

+ Ende dewijl dit ghebreck insonderheyt ende aldermeest: de nieren en blase betreft, soo sullen wy oock de Cure van dien, eerst voornemen te remedieren, ende daer na de reste.

De Nieren: sijnde een vleesachtighe substan-

tie achter aende lendenen gheleghen, en met veel zaedt-aderkens daer aen gehecht, en aende Lever ghebonden, met veel voedtsel trekende aderen, door de welcke zy hare dekoctie ontfangende: oock scheydinge maeckt, van goede en quade stoffe, behoudt voor haer selven en alle zaedtachtige parthyen het edelste en beste, en verwerpt door de Blase en d'Vrijne alle ondeught, + ende oversulcks: soo is hare substantie van edele en teere Conditie, ende soo wanneerse vande Lever of enige and're inwendige parthyen; qualijck wort opgheschaft, soo isset datse daer door verledt ende verstopt zijnde: oock een rouwe en vremde Coagulatie ghevende, veelderley slijm, Graveel, Sandt, etc: inde blase verseyndet, de-welck lichtelijck veel swaricheyt soude konnen veroorsaecken, als zijnde alreede soodanigh gheprepareert, dat het bequaem by een stremmende; oock selfs wel kan werden tot een harde gebacken steen.

+ Om al 'twelck voor te komen: noodigh is, dat men de Nieren en Blase reynighen, openen en stercken, en in haer bereydingh voordere, op dat al 'tgeen haer niet eyghen is; oock by haer gheen woonplaetse en neme, maer voort gesonden en daer van ontlast moge werden.

+ Ende om daer toe te komen (hoewel in desen deele het purgeren oock seer gepresen wert) sullen wy nochtans soo seer niet sien om den stoelganck te voorderen, + dewijl sulcx hier soo heel groote nutticheyt niet en geeft, als wel: om te bevoorderen de Water-ganck, door welck de Nieren principael haer ontlastinghe soecken, zijnde der Nieren eygene Emunctoria, door welcken sy van hare swarigheydt moeten werden ontslagen.

Voor de Steen.

+ Neemt Lapis Brunel en smilt een once of twee in het Menstruum van de Tartarum Vitriolatum, en als het alles wel ghesmolten is, soo filtreert het door papier, + roockt de Phlegma daer weder af, laet het inde koude weder aen Cristallen schieten, dese Cristallen solveert dan weder in Spiritus Succini, filtreert het noch eens, en laet wederom by na afrooken, stelt de rest in de kelder te kanderen. Eyndelijck, laet voor de laetstemael dese Cristallen solveren in Spiritus Terrae Sigillatae, in welcken de Kreeft-ooghen (die te voren bereydt waren) eerst ghesmolten zijn, dit alles vereenight zijnde, filtreert het noch eens door papier, en roockt de Phlegma ten meesten deele daer af, + laet weder kanderen, soo hebt ghy beneffens de reyne Salpeter, oock de Essentie vande Kreeft-ooghen, dit sout gheeft een half scrupel in een lepel vol Spiritus Anisi, dits een besonder stuck in Lenden, Nieren en Blasensteen, twee maels daeghs gebruyckt.

+ Anders solveertmen de Salpeter in de suere geest van Swavel, en soeckt daer uyt Cristallen, daer van men een scrupel in neemt, in Acoley of Netel-water.

+ Of men solveertse in Asijn van gheseghelde Aerde tot ses malen telckens de Cristallen daer van soeckende, eyndelijck daer van ghebruyckt als boven.

+ Ick hebbe alleen met de Lapis Brunel een half scrupel, inghegeven met een lepel vol geest van Anijs, heele lepels vol slijm, vrouwen en kinderen afghedreven, 'twelck sonder twijfel te voren Steenen waren gheweest.

+ Ia soo wanneermen den Spiritus Vini, en de gheest van Vrijn elck evenveel, en t'samen een

pont, neemt en resolveren daer in van dese voor schreven Cristallen, vande Lap: Brunel en Oculi Cancri, doende by een once dit sout en de gheesten, Sout van Barnsteen een half scrupel, ende wanneermen sulcx laet smilten, en in sachte, warmte dighereren een maent langh, doende daer in Oly van Feniculi Dil en Anijs elck twaelf droppelen, soo hebt ghy een wonderlijcke Spiritus om uyt te drijven, Steen, Gruys en Sandt.

+ Insghelijcx wanneermen de Lapis of Cristallen van Salpeter, smilt inde gheest van Vitriol, filtreert en Cristallen soeckt, en de selbe suyver ghestooten, 8 loot daer van neemt, daer by doende: Oly van Anijs en van Barnsteen elck 30. Asen of droppelen, met 12 loot Stoock-suycker, ende dan daer van inghenomen omtrent een scrupel, de Steen die sal sich resolveren, en ghelijck een slijm door de uryne afloopen.

+ Soo oock: neemt het Sout van Alsen vier loot, en smilt het in Swavel-eeck, treckt de Phlegma daer van, soo blijfter een wit pulver op de gront, daer van neemt ses graen in, met Wijn of Steen-breeck-water.

+ Wijders: Neemt, Wijn-steen of de Cremor van dien, smiltse in Eeck van Sout, afgetrocken van ghesegelde Aerde, nae dat de Cremor wel wit ghecalcineert is, laet het op't vier weder in droogen, dan weder opgedrooght, ende sulcx soo langhe het doende, tot dat de Wijn-steen niet meer en strempt maer altijt ghesmolten blijft staen, hier van 4 droppelen in Wijn inghegeven, drijft niet alleene Steen en Sandt: maer opent alle inwendighe parthyen tot op de huyt incluys, beter noch schoonder stuk is naulijcx te vinden,

Nieren, Lenden, Blaes, etc. Om die te reynigen en te openen. + Ia merckt: in tijden vande Peste wat ghy hier hebt.

+ Noch meer: neemt roode Wijn-steen een half pont, Salpeter vijf pont, t'samen gheroert en uyt een retorte ghedreven met sterck vyer: soo krijgt ghy een suere geest, daer na noch 6 mael gerectificeert, daer van 10 droppelen tot 15 in Netel of Acoley water ingegeven, daeghs 2 a 3 maels In stede van Salpeter neeemtmen oock wel Vitriol, en doen als boven, dit resolveert niet alleene de Steen in Lenden en Nieren, maer oock alderley ghecoaguleerde slijm inde Blaes of elders.

+ Item, alsmen suyver gedrooght Bocken-bloet met geest van Wijn Extraheert en Filtreert, doende by een pont van dese Wijngeest 10 droppelen Oly van Genever, of Anijs en Fenicol, en gevent dan de krancken in des morghens ende avonts, het is een heel schoon middel teghen de Steen, Gruys en Sandt.

+ Anders neemt schellen van Eyeren soo veel u belieft, brantse in een pot-oven tot een kalck, solveert dese kalck in distileerde Wijn Asijn, en droogt het weder tot een pulver, daer van een half dragma in Wijn ingegeven, bewijst wonderbare hulp in desen deele.

Noch een wonderlijck stuck.

+ Neemt Cristalijn glas twee of meer oncen, doet by elck once ghestooten Cristal, dry oncen ghestooten Swavel, doet het t'samen in een smilt kroes, gheeft eerst een sacht daer na sterck vyer 8 uren langh, dat de Sulpher wel schoon afbrande, ende sulcx moet ghy dry a vier reys herdoen, altoos met varsche Swavel, tot dat het glas wort tot een wit pulver, van dit pulver

salmen een scrupel ingheven met Steen-breeck-water, het drijft de steen hoese ghenaemt zijn, doch moetmen voorsichtigh daer mede omgaen.

Maer om oock te hebben eenen edelen Wijn-geest, die Nieren en Blaese reynige, doet aldus: neemt den beste Voorloop van Keulsche Brandewijn een menghelen, + doet daer in een half scrupel Cantarides, laet 't staen Extraheren 5 of 6 dagen dan gefiltreert, doet voorts in dese Spiritus dese volghende saden van Radijs, Peterceli, Acoley en Karssaet elck twee dragma, laet het wederom Extraheren 8 daghen, dan wederom ghefiltreert, doet daer wijders in dese Olien Oly van Ghenever en van Terbetijn elck een scrupel, Oly van Dil en Fenicol elck thien droppelen, Anijs Oly twee scrupel, swengt het wel door malkanderen. + Adde: Laudanum een scrupel, wel ghesmolten en wat van dese Wijngheest, die voor af hier toe bewaert is gheweest aleer de Extractie is gheschiet. Wanneer't wel gesmolten en uytgetrocken is salment oock filtreren, en by de rest overgieten, doet wijders in desen voorloop, Tartarum Vitriolatum een dragma, van mijn voorschreven Cristallen van Salpeter en van Kreeft-ooghen elck twee dragma, of t'samen een loot, Paerlen en Korallen sout elck een dragma, laet het staen vereenigen, ende soo ghy een half scrupel van het witte vluchtige en gesublimeerde Barn-steen Sout daer by doet, met een once suyvere gerectificeerde Spiritus van ghesegelde Aerde, ick vertrouwe dat gy hier sult hebben een roodachtige Spiritus, die de Tincture selfs uyt Coral en Paerlen aen sich ghesoghen heeft.

+ Laet u ondertusschen oock niet stooren, de Cantarides die hier in dese Compositie is gheor-

dineert, want daer zijn maer thien Asen, ende de selve is ghetempert met een scrupel Laudanum, de welcke de Extreme vliegen wel sal weten te temperen. + Anders soo is de Cantarides een besonder purgatie in de Blase, volgens de meninge van Paracelsus.

Van dese Spiritus geeft telckens een lepel vol, en verwacht daer op de uytcomste, ghy sult u verwonderen over hare deught. Nota: Wanneer gy dit smorgens hebt ingegeven, soo geeft des avonts 15 droppelen van Paracelsus Elixier, het sal sich alles soo wel schicken, alsmen soude mogen wenschen en begeren.

+ Soo wanneermen de Spiritus van Alluyn doet in Peterceli-water een pint, daer in ghesmolten is twee dragma Cristallen van Lap: Brunel en Kreeft-ooghen, en met de Alluyn geest amper ghemaeckt, en soet met vrouwen hayr Syroop, soo hebt ghy een lieflijck dranckje voor Steen en Sant.

+ Wat nu wijders mochte aengaen, de toevallen: die de Nieren soude moghen onderworpen wesen, daer voor heeftmen al schoon voor desen verscheyde remedie gheordineert, doch voor de heete ontstekene Nieren, ghebruyckt de Phlegma van Alluyn, met het Lavament van Putman, uyt Sperma Ranarum bereydet dry deel, teghen een deel Phlegma, en leght het met natte doecken warm op de rugghe, het koelt en treckt den brandt na sich, anders vint ghy tot andere voorvallen der Nieren verscheyde Recepten, hier bequamelijck te gebruycken.

Nota, Door uyterlijcke verstoppinghe inde Water-gangh: hoewel daer verscheyden water-drijvende middelen zijn ghenoteert, sullen wy nochtans eenige daer toe dienende ghedencken,

den gheswollen Blasen-hals is dickwils een oorsaeck van de verstoppinghe des waters, het welck aldus wert gheholpen. + Neemt Boom Oly en koockt daer in wat Loock ghestamt, ende smeert het ghemach daer mede, of onder het selve, sulcx doet oock wanneermen inde Boom-Oly ghestooten Barnde Netelen koockt en daer mede smeert.

+ Item sap van Soet-hout in Weegbre-water ghesmolten scrupel, en ghedroncken: beneemt het swellen vande krop der Blasen, ofte neemt ses droppelen Anijs Oly, en drinckt het in met Wijn, die afgeleschet is met gloeyende Kreef-Oogen, tot dry maels toe.

+ Voor droppelen pisse: Neemt Spiritum Vrynae en geeft ach droppelen in Wijn te drincken. + Ofte neemt het Sout van Barnsteen, dat uyt ghestooten Kreeft-ooghen is ghesublimeert twee graen, gheeft het in met een scrupel Spiritus Terrae Sigillatae in Wijn, of daer toe dienende water te drincken.

+ Item soo ymant zijn water niet kan houden, neemt insgelijcx de geest vande Vrijnae ses a acht droppelen in Grau-Erten sap inghenomen, + of veel eer in Vleesch sap of Rooden Wijn, ofte doet een dragma Spiritus van Roode Bolus, in een loot Syroop van Acatie, of Mirtillen, of Roosen Conserf. + Item, een dragma Metridat in ghestaelde Wijn gesmolten en ghedroncken, is oock besonder goet. + Sulcx doet oock het bloedt uyt Mars ghetrocken, een scrupel in Tormentil water inghenomen.

Ende dus vele aengaende de Nieren en Blasen steen, Graveel en gruys, nu sullen wy komen tot de Contractur, die uyt stof, aerdt en slijck, inde leden bloedt en vleesch, ghekropen,

stramme en lamme leden maken. +

Alle onse ghemeyne spijs en dranck, heeft altijt een subtijle Terrestriteyt by sich, de welcke vande Mage: (diese niet en kan verwerpen) tot de Lever voort gesonden, en van daer inde volghende partijen wert ghetransporteert, + waer van niet alleen de Milt, Nieren, Gal, etc. vervult en ghestopt werden, maer passeren alle inwendige deelen, selfs tot inde uyterlijcke leden, bloedt, vleesch en margh, al 'twelck in d'uyterste deelen komende, door hitte opghedrooght: sich stremt Coaguleert en de leden stram maeckt, ende hier van heeftmen levende Exempelen, aen die ghene die het Podagra hebben, + t'welck ontstaet uyt de Aerdachticheyt vanden Wijn, de welcke subtijl zijnde: tot inde uyterste deelen van de leden sich Coaguleert, alwaerse moet blijven staen, vergadert sich by hoopen, en stremt sich aldaer tot een subtijle Kalck, of om recht te segghen, tot een Spirituale ghekalcineerde Tartarum. +

Om al t'welck soo veel doenlijck, voor te komen, wy al hier eenighe goede Experimenten sullen stellen, om dat my wel bekent is, dat de langh varende Seelieden met dit gebreck ordinaer en seer gemeen gequelt zijn, gelijck oock alle oude lieden in 't genere hare lamme strammigheden hier uyt ontstaen.

+ Daer zijn wel ('t is waer) verscheyde andere soorten van lammingheden, die soo van uyterlijcke: als andere inwendighe oorsaecken ontstaen, ghelijck als door quetsen en beseeren, door pijne van steen, graveel, etc. door pijne van Kolica en Darmjicht, door overvloedighe gramschap en toorn, ende oock wel door verteren en opdrooghen, maer ten laetsten oock door over-

vloedigh eten en drincken. Van al dese soorte is die laetste de principale daer wy van gheseydt hebben, en van welken wy besonder sullen handelen en spreken.

Aengaende de eerste (gelijck oock meest alle soorten van lammigheden) moeten voornamelijck gheholpen werden, met subtijle doordringende versacktende en voetsame middelen, + ende soo veel als de ghequetste lammigheden aengaen, moetmen met onderscheydt weten, dat eenige van dien gants niet te helpen, en eenighe seer wel te ghenesen sijn, dat een goet Meester met goede kennisse begaeft, altijt wel kan oordelen en verstaen, daer hy dan zijn werck nae richten moet.

+ Dwars afgehouwen Senuen: gevende eenige verminkinghen, die en zijn niet te helpen, anders zijn meest alle quetsingen soo heel ghevaerlijck niet, alsmen met goede middelen daer toe dienende is versien.

+ Leckingen in ghequetste Senuen, gheeft wel perijkel van verdrogingen in die parthye, maer alsmen't in tijts voor komt, soo doet het gheen noodt.

+ Alle Contusien van Forceren ghekomen, zijn oock wel ten deele ghevaerlijck, maer alsmen goede remedie heeft kanmen 't licht voorkomen, doch hier van naerder (soo Godt toelaet) en mijn volgende Matroosen Chirurgie.

+ In alle soorten van lammigheden machmen wel purgeren, maer verdorrende leden die uytdroogen, zijn ten deele eenige de purgatien schadelijck, maer de sweetdrijvende Medicamenten, dienen nootsakelijck alle soorten van lammigheden.

Curae: In Sciatica: salmen eerst purgheren,

neemt pillen Hermodactilij een half dragma, + en Turbith een dragma, Diagridi ses graen, Cristalijn Sout 2 graen. Gember 10 graen, Anijs en Fenicol-saet elck ses graen, suyker twee loot, Saet van Apium en Milium Solis elck een scrupel, Roos-honigh een loot, en Tartarum Vitriolatum 8 graen, t'samen tseffens inghenomen smorgens nuchteren, drijft dese taye slijm uyt de leden en heupen.

Ofte neemt goeden Praecipitat twee of dry granen Caneel een half dragma, + Muysemes een half dragma, t'samen tot een pulver gheroert, ende in twee weeck gesoden Eyeren opghegheten, men sal wonder sien vande kracht her in verborgen.

Vtwendigh salmen smeeren met dit unguent.

Neemt goede Voorloop van Anijs soo veel ghy wilt, + of een loot, smilt daer in een dragma Campher, en een dragma Sout van Loot, maeckt (met balsem van Swavel en Saturnum ana of elck twee dragma, en Scorpioen-Oly een loot) een salfken: van dese Compositie, en salft de heupen daer mede, met dit salfken doemen ongelovelijcke dingen in diverse gebrecken, tegens een goede vlamme vier wel stijf inghestreken, beneemt lenden en heupen pijne. + Anders kanmen in plaetse vande Anijs-gheest oock wel nemen de Gheest van Wijn en Vrijne elck twee dragma, en doen voorts als boven.

Item, + dese selve Wijn en Vrijn-gheest ana neemt 12 droppelen, de Gheest van Wijn-steen 10 droppelen, Oly van Dil vier droppelen, t'samen ingegeven: en daer op gesweet, opent gheweldigh alle verstoppinghen. + Men kan oock de leden salven met dese middelen. Neemt vande beste Wijn-gheest een pint, Genever, Terbetijn en

Comijn Oly elck twee dragma, Anijs en Fenicol-Oly elck een half dragma, Voorloop van Vrijn een loot, dit wel onder een gheswenght, kanmen ingheven telcken een scrupel, + ende uytwendigh salmen daer mede connen smeeren, doch om alle hitte te voorkomen, doet by elck docis ses graen van mijn Salpeter Cristallen, + die van Lap: brunel uyt Oly van swavel zijn ghemaeckt, soo tempert sich dese heete Spiritus, en wort sonder ghevaer heel ghebruykelijck, gheeft het in soete wijn. Maer uytwendigh; kanmen dese Aromatijke Spiritus temperen met het Sal Saturnum, en Scorpioen-Oly tot een salfken, en daer mede salven.

Ofte neemt dese voorsz. Aromarijke gheest een loot, + Spiritus urynae twee dragma, Oly van Altheae, van Scorpion, en van Beyen of Bakelaer, (doch gedistileert) elck een loot, Oly van Sout, of van Vitriol een dragma, dit 'samen geroert; bruyst en rijst gheweldigh op, hier mede de leden ghesmeert, beweecht voor een dagh of twee de pijne noch meerder, doch daer na verteert het selfs oock de rijdende jicht, en gheneestse grondigh. Merckt dat de Oly van Beyen alleen moet gedistileert zijn.

Hier in dit gebreck machmen wel purgheren als de sake eerst is aengevanghen, + maer veroudert zijnde en als de leden beginnen te verdorren, soo en isset geensins gheraden. Ende voor het verdroghen der leden salft eerst met de voorbeschreven Aromatijke wijn-gheest, ende dan voorts met mijn volghende balsem, die aldus is:

Neemt Balsem Sulphuris en Saturnum, + elck een once, Crolly wondt-balsem twee oncen, suere Swavel-gheest een loot, Naghel-Oly twee dragma, met desen balsem ghesalft gheneestmen niet

alleen de heupen, maer het voor-komt oock het uytdrooghen en verrucken der leden, gelijck veeltijdt in Sciatica geschiet.

Ofte, + neemt Oly van Kamille, Comijn, Anijs, en Folie, elck twee dragma, neemt wijders twee gheele Vorschen, maecktse binnen reyn en droochtse inde Sonne, dan neemt voorts goeden voor-loop een pint, doet dese Vorschen gheschaeft daer in, met twee loot ghestooten Bilsem en Bol-zaet, laet het wel staen uyt trecken, dan gefiltreert, doet in desen wijn de voorsz. Olien, en laet het noch wat inde warmte staen, tot dat het vereenicht is, hier mede salmen de leden stijf en warm wrijven. + Indien ghy in dese Extract doet een deel Pier-wormen, het is niet dan te beter.

Voor de Iicht, + neemt Schapen-ongel een once, Dassen vedt dry oncen, t'samen gesmolten, en dan daer ingeroert Nagel en Campher-Oly, elck twee dragma, Oly van vitriol en van sout, elck een loot, t'samen tot een salf ghemaeckt, en daer mede ghesmeert, is een goede pijn-stillende ende een jicht verterende zalf.

Anders, neemt goeden voor-loop twee pont, + Bilsem zaedt ghestooten dry oncen, Piretrum dry loot, Bol-zaedt een once, Bevergheyl een loot, Campher twee dragma, laet het t'samen inde warmte dicht gesloten staen, acht dagen lanck, dan ghefiltreert, doet daer voor by Naghel-Oly, Comijn, Barnsteen, en Genever-Oly elck vier scrupel, Oly van Was een dragma, hier mede salft en wrijft de leden wel warm.

Nogh een ander Salfken tot allerley Iicht.

Neemt Genever-besien dry oncen, + Veneetse Zeep twee oncen, Castorij een loot, Euphorbium twee dragma, alles in een vijsel wel kleyn ghestooten,

en met Brandewijn tot een papken gemaeckt, dan moy warm ghemaeckt en uytgheperst, soo krijchtmen een schoon zalfken, om niet alleen inde Iicht, maer in alle rijdingen van koude gekomen te gebruycken.

De kramp, + is oock een seer gemeyn Matroose ghebreck, en daerom is noodigh mede yetwes daer van te gedencken.

Neemt March van een Runt-vee vier oncen, + koockt het tot dattet wort gelijck een salf, doet daer dan by Oly van was, en van Tichelen, elck een once, roert het tot een zalf, en smeert de leden daer mede.

Den wortel Gladiolus twee oncen, + in Brandewijn twee mutsjes, veerthien dagen in ghesedt te trecken, en dan afghegoten, en de leden daer mee gesmeert, is ooc heel goet voor de kramp.

Katten vedt twee oncen, gedistileerde Bakelaer-Oly en Oly van was, elck een loot, + t'samen gheroert, geeft een seer goet kramp salfken.

Anders, een Aels-vel om de pijnlijcke leden gedragen, seytmen dat heel goet is, soodanigh is oock een Wesels huydt.

Voor beroertheydt ('twelck een groote lammigheydt gheeft) hoewel daer van voor inde hooft-ghebreken mentie van ghemaeckt is, + en eenige remedien daer toe verordineert zijn, kan ick alhier niet laten noch een Expresse Curae te ghedencken. Omme of de Zeeman dien aengaende in eenige noodt verviel, hem nochtans bequamelijck soude konnen laten helpen.

Hier machmen purgeren met Vitrum antimonij, + met Oly van vitriol ge-extraheert dry droppelen, Essentie van Scamony dry graen, Conserf van Buglossae twee dragma, teffens in genomen, en uyt de locht gebleven.

Na gedane purgatie salmen met dese volghende Spiritus de leden Salven: + neemt de bladeern van Toback, van Origanum en van Vlaerd: ana een hant vol, wortel van Piretrum, Angelica, en Aaronis, elck een once, Euphorbium, Castorel, en Mirrhae, elck een loot, alderley Peper elck dry dragma, Lavendel, Leliconvali, en Stechas: bloemen, elck een loot, Bakelaer en Genever beyen, Erucae en Siler monteyn-zaedt, elck dry loot, doet het alles in een glas, giet daer over goede voor-loop van wijn dry pint, en van Vrijn een pint, laet het een maent langh warm wel ghedeckt staen Extraheren, + dan den bloet-roode gheest daer reyn afgegoten, en ten ghebruyck bewaert, is een machtighe doordringende geest, hiermede salmen de leden wel warmen en wrijven, ende een nadt doecxken daer op legghen, dat in desen gheest is nadt ghemaeckt.

Item, + soomen in dese Spiritus doet, twee leet Oly van Zeep, en laet het in Balneo vier daghen dighereren, soo hebt ghy een wonderlijcke gheest in alle verdorvingen en verdroochde leden te gebruyken, het is een rechte Vniversale remedie, meest in alle Contracture leden veyligh te ghebruycken.

Nota. + In alle Contracture leden kanmen met goede vrucht doen sweeten, en sweet drijven, want sulcx alle verstoppinghen gheweldigh doordringht en opent: daer wel op te letten staet.

Ende hier toe dient besonder (beneffens de Mercurium diaphoretic: en sweed-drijvende Antimony, de Tincture van swavel, en voornamelijck, oock het Aurum diaphoreticum) dese Compositie.

Neemt Spiritus vini & Vrinae, elck twee oncen,

Sal Succini een Scrupel, Tincturae van wijn-steen en van swavel, + elck twee dragma, Theriak een loot, stelt het wel ghesloten inde warmte 3. a 4. dagen, en als het wel uytgetrocken en vereenigt is, soo giet het reyn vanden Theriak, en bewaert het ter noot hier van een half scrupen inghegeven, in mijn laetste Campher-water een heel scrupel, of by mangel van dien, in goeden wijn, en daer op ghedeckt en den sweet verwacht, + drijft sweet en water, en bekomt de lamme leden seer uyt nemende wel. Ofte by ghebreck van dit: Neemt een van al de Simplitien in dese Compositie begrepen, en deckt daer wel warm op toe, 'tis oock seer goet in desen deele, uytgenomen de Theriak die in dit gheval, veel te swack is.

Wanneermen in dese Compositie doet een scrupel Camillen-Oly ghedistileert, + soo kanment oock met goede vrugt uytwendig mede gebruyken, in daer toe dienende salven, Olien, ofte smouten.

Hoemen den Spiritus van Vrinae het Sal Succini ende sulcx meer bereyden sal, vindt ghy by verscheyden Autheuren, hier niet noodigh te verhalen. Maer de Tincturae van wijnsteen maeckt aldus: + Neemt twee pondt schoone Wijn-steen, en kalcineertse met een strengh vier soo langh en soo hert, tot datse gantsch blaeuw is geworden, staende altijdt gesmolten. Dit soo zijnde: neemt dan een goede en suyvere wijngheest sonder Phlegma, en giet die al treckende en droppelende daer op, anders ontsteeckt het al te seer, en doet het glas springhen, stelt het inde Kelder, wanneer de wijn dry vingher hooch boven de materie staet, want indien het warm stont soude het alles springhen en breken, wan-

neer het dan alsoo met malkanderen verenight en ghesmolten is, so stelt het glas in warme Assche, doch niet heet: of't is gevaerlijck, laet staen Extraheren tot den Wijn bloet root is, dese giet suyver af, en ander weder daer op, en warm uytgetrocken, sulcx doet tot dat den Wijn gheen meer koleur en treckt, dan treckt al den Brandewijn weder vande Tincture af, soo behout ghy de Tincture in 't glas in forma van een Liquor. Dese Tincture dient vast in alle Tartarische sieckten en gebreken, + van 2 a 4 tot 10 droppen, in een Conforme vochtigheyt ingenomen, doet in Podagra besondere deught.

De Tincture van Swavel oneygentlijck alsoo ghenoemt, + wert aldus bereyt: neemt den Balsem van Swavel die met Anijs en Genever-Oly ana is ghetrocken, vermenghtse met ghebrande Herts-Hoorn tot een dicke massa, drijft door retorte de Oly uyt den Hoorn, en scheydet het melck daer van, dese Oly een pont, doet wederom twee once versche Flores Sulphuris daer in, en treckt de Tincture uyt de Flores als voren, en drijftse dan weder als boven uyt den Hoorn, dit doet drymael telcken, van hare witte melck afgescheyden. + Dese dicke Roode Oly met Wijn en Vrijn geest gheextraheert, en dan de Spiritus daer weder afghetrocken tot een dicke vette Liquor, doet u hebben een Tincture van Swavel, + daer van 8 a 10 droppelen inghenomen: voet en opent geweldigh alle verstopte parthyen des lichaems tot inde Toonen incluys.

Maer dewijl wy hier besonder hebben voorghenomen, om te handelen vande Matroosen lamme strammigheyt, die uyt de Terresteriteyt vande spijse, ende van den Tartarum van haer dranck voornaemelijck haer oorspronck nemen. Ende

daer toe sal ick maer in't korte een remedie of twee stellen, om inwendigh te gebruycken, en eenige om d'uytwendige leden daer mede te salven. Dierhalven doet aldus:

Neemt Mercurij Microcosmi 6. droppelen, + de hier gestelde Tincture van Wijnsteen 4 droppelen, ende dese Tincture van Swavel oock vier droppelen, t'samen ingenomen in Wijn met 4 droppelen Camil Oly gedistileert, hier op wel toegedeckt en den sweet verwacht, opent geweldich, voet en sterckt den gantschen mensch, ende na dat dese eerste dranck ghebruyckt is, en zijn werck volbracht heeft, + salmen vervolghens voor een tijt Continueren met ingheven van een half docis als boven, in Aq: Theriacalis. Het sal de Matroosen houden by sulcken goeden dispositie, dat het te verwonderen is, want het Preserveert voor meest alle gevaerlijcke toestanden der Zeelieden, ende oock voornaemlijck voor de Scheurbuyck of Schimmel.

Noch een ander niet min als de vorige.

Neemt Theriac water een dragma, + doet daer in Elixier van Paracelcus 8 droppelen, Tincture van Swavel en van Wijn steen elck vier droppelen, want dese hebben groote ghemeynschap met malkanderen. Oly van Munthae oock vier droppelen, alles t'samen te ghelijck ingenomen, drijft steen, sandt, water, sweedt en alle Tartarische slijm doetse resolveren, en vetrecken waer se leydt.

Wtwendigh bereydt u dese Oly, + Spiritus of Balsem. Neemt Oly van Steen en van Was elck een dragma, Genever en Terbetijn Oly elck twee dragma, Camillen Oly en Olium Galbanitum elck een loot, en Scorpioen Oly twee oncen, Spiritus van Vrynae een loot, van Sout een drag-

ma, dit t'samen wel onder een vermenght, gheeft een schoon Liniment in alle lammigheden.

Noch een ander: + Neemt dese voorschreven Oly van Swavel, aleerse ghe-extraheert is twee once, Oly van Wijnsteen twee dragma, Oly van Seep een loot, Vrijn geest een loot, t'samen tot een salf gemaeckt, en de leden stijf daer mede gewreven. Dit zijn al te samen goede en wel-vertroude middelen.

Daer zijn oock wel verscheyden stovinghen, + rookingen en sulcke dingen meer, de welcke om datse den Zeeman niet wel ghelegen zijn om te gebruycken, en daerom en sullen wy vande selve oock geen mentie maken. Keeren dierhalve in't kort tot het Podagra, hoe wel het selden by der Zee voorvalt.

Het Podagra is een grounen Kalck seer gelijk, + en is een rechte Wijnsteen, welckers geest doordringht tot d'uytertse parthyen, alwaerse stremt en in menichte t'samen loopt, gevende een Coagulatie. Dese Kalck is scharp en bytende, en daerom pijnlijck, twee dinghen moeten betracht werden, want de middelen diemen ghebruyckt, moeten verteeren en pijnstillen.

Hier machmen wel Purgeren, + sweet drijven (in noot zijnde) een ader openen. Voor purgatie.

Neemt scammoneae Hermodactili elck twee dragma, sene-bladen een once, + Turbith een dragma, Folior: Helibor: Nigri een loot, Ossium Hominis een loot, root Corallen sout een dragma, Mercurij Microcosmici twee dragma, vande beste suycker vijf loot, die maeckt tot een subtijl pulver, en gheeft seffens twee scrupel, of een dragma, maer anders alle vonden een scrupel, dit hout een ge-

duerigh open lijf, en drijft den Tartarum ghelijck een water wegh.

Anders: + Neemt de bladeren van swarte Nieswortel, achter de volle maen afghetrocken, en dan in Libra gaet, en in't voor jaer de jonghe spruyten vande Vlaerd mede aende locht ghedrooght, t'samen ghestooten elck een once, Suyker twee oncen, en gheeft daer van telckens een dragma, met 8 droppelen Spiritus Vrynae in Wijn inghenomen, ofte om ghemackelijck te gaen, geeft een scrupel daeghs tweemaels s'morgens en s'avonts.

Eenige nemen de Cristallen van Tartarum Vitriolatum een half scrupel, + ende geest van Vrijn 6 droppelen, met purgherende Roosen Syroop twee dragma inghegeven, is wel de sekerste purgatie, en neemt den Tartarum grondigh wegh.

Voor een Praeserve gebruyckt de ghedistileerde Oly van Bakelaer, + en de Geest van Vitriol elk evenveel, daer van geeft d'eerste dagh een dropel, de tweede dagh twee droppelen, en soo voorts tot den achtsten dagh 8 droppelen, dan is men voort een geheel jaer voor Podagra bevrijt.

Om te doen sweeten, + gebruyckt een van dese hier boven gestelde sweet drancken, welck u ter saek dienende best geraden dunckt, nae gedane sweet om de kalck te resolveren maeckt dit salfken.

Neemt den Gheest van Anijs een once, + de sout Cristallen van Loot en Salper twee dragma, Campher een dragma, maeckt met Oly van Bakelaer een salfken, en doet daer in een half dragma Oly van sout, dit salfken resolveert de matery, stilt de pijne: en bevalt wonderlijck wel in desen deele.

Noch een ten selven. + Neemt: Oly van Vitriol en van sout elck een loot, Terbetijn Oly

twee loot, en Menschen vet oock twee loot, dit tot een salf gemaeckt, heeft veel lieden weder te recht gebracht.

Ofte neemt Spiritus van Camillen en van Bakelaer soo als ick die gheleert heb te maken elck een loot, + Oly van Vitrioli een half dragma, hier mede de Podagrische kalck gesmeert, veel reysen daeghs, is een gewis middel.

Sulcx doet oock den Wijn en Vrijn gheest elck een loot, daer in ghesmolten dese voornoemde Loot en Salpeter Cristallen twee dragma, met een dragma Campher. + Ende dit is soo veele aengaet het Podagra.

De wijl wy nu ge-eyndigt hebben meest alle voorvallen te beschrijven, met de Cure van dien, daer beneffens ghestelt, rest nu noch in 't kort de seer gemeyne Zeemans plaghe te verhandelen, te weten: hoemen de pocken en haer aenkleve, grondigh sal ghenesen ende heelen. Dan sullen wy sluyten ende eynden.

Doch aleer wy daer toe komen sullen wy in 't korte verhalen, de Cure vande wormen, die soo binnen in 't lichaem als oock buyten in 't vlees, en elders haer vertoonen.

Van Wormen.

De ervarentheyt leert, + dat de Wormen niet alleen in 't hooft, onder 't Herte, en meer andere ghevaerlijcke plaetsen sich vertoonen, + maer werden oock ghevonden selfs in 't vlees, aende Beenen, in 't Fondament aende eynden van Toonen en Vingheren, al de welcke wel hare groote gevaren hebben en moyelijck om te genesen.

Maer nochtans om den Zeeman te dienen: + soo vele my de practijck gheleert heeft, sal ick hier eenige en nochtans goede middelen stellen,

die inde nature niet anders als gegrondet connen gheoordeelt werden. Anders soo en is het geen groote konst om te ghenesen de ghemeyne lijf wormen, die inde Maghe haer wooninghe hebben.

De Wormen in 't generael, ontstaen uyt putrefactie, en uyt een verrotte Materie, + die wel uyt het Lichaem voort komt, maer nochtans niet en behoort aen het Lichaem, als de welcke van het menschelijck lichaem is af-ghescheyden. Ende daerom (op dat ick 't kort make) soo moet de Cure gegrondet sijn, + om de verrottinge te weren, ofte indiense teghenwoordich is, om die te verteren.

Nu dan dewijl Corruptie is een begin van Putrefactie, soo is goet te verstaen: dat alles wat de Coruptie weert, oock nootsakelijck goet is, teghen de Wormen. Ende dien volghende: de-wijl de Schimmel is een rechte Corruptie, + volght: dat alle goede middelen teghen de Schimmel gheordineert, oock nootsakelijck hier mede goet zijn, dierhalven dan de remedie tegen de Schimmel gestelt, hier oock met goede vrucht konnen gebruyckt werden.

De gemeyne wormen inde Mage of Ingewant, + konnen heel lichtelijck gheholpen en uyt gedreven of verteert werden, met verscheyden goede en ghemeyne middelen, ghelijck als met reyn ghesuyvert Soet Sout, soete Vitriol, soeten Alluyn, Bloem van Swavel, met diversche Gommen, verscheyden Olien, Specereijen en diergelijck.

Maer besonder met de Extracten van verscheyden Laxativen, + de gheesten van verscheyden souten, ende de Olien van diversche Simplitien, ende om kort te seggen, alles wat durabel is, en niet licht en kan verderven, dat is oock

goet beyde in Wormen en Schimmelinge.

Wy en willen hier niet breet verhalen, de menigerley soorten van wormen, die gelegen zijn in't Hooft, in't March, inde Matrix, Nieren of elders, maer alleen vande Maghe-Worm of van die gene die daer ontrent ghelegen zijn.

Cura

Neemt een half scrupel sout van Vitriol, + en geeft het in met Alsem wijn een lepel vol, alle morgens eens, het is een goet vast middel, acht droppelen Spiritus salis, met een lepel vol soeten Wijn, morgens en avonts ingenomen, verteert den Worm, 5 droppelen Oly van Vitriol met Brandewijn ingenomen, doet de worm smilten.

Balsem van swavel ses droppelen, + in Fransche Wijn inghenomen tweemael daeghs, verslint de worm in korten tijdt. Sulcx doet oock het Elixier van Paracelsus daer van 10 droppelen ingenomen. Loock in melck gesoden en ghegheten: doodet den Worm.

Wtwendich smeert de Buyck en Navel, + met de Oly van Alsem gedistileert, en strijckt daer van wat onder de Neuse, de Worm die sterft. Anders, gebruyck mijn Worm balsem, + die getrocken is uyt Mirrae, Aloe, Mastix en sout, door Herts-Hoorn ghedreven, met sterck vier uyt de retorte, en smeert dat om den Navel, het opent ten deele oock het lijf.

Maer de Brasijlse Biesjes en Naghel Mijten, + met de Guineesche Vleesch worm salmen aldus helpen.

Den Vleesch worm diemen in Guineae aende Beenen in't vleesch krijght ontstaet daer uyt, dat de Viscose slijm die tusschen de Musculen leyt, vande groote hitte der Sonnen gheresolveert zijnde, in Putrefactie verval, waer uyt een leven-

dighe worm groeyt, dickwils soo lanck als de Musculen sich strecken, de welcke dan levendigh zijnde, een openinge soeckt door vleesch en huyt.

Neemt gefiltreert Lamoensap een menghelen, + doet daer by een once Oly van sout, neemt wijders Aloe en Mirrhe elck een once, Hipericon en Centaury Bloemen elck een goede hant vol, stelt het in een glas dicht ghestopt, acht daghen inde warmte te Extraheren, + stelt het Lamoensap in Balneo om af te rooken, oft (om kort te maken) velt het neder met Sal Taturni,

Neemt dit neerghevelde, + of het afgheroockte een once, Balsem sulphuris oock een once, maeckt hier van een zalf, doende de Cristallen van salpeter en saturnum twee dragma: daer by, en smeert de beenen daer mede, het is een besonder Praeservatijf, om te beleten het groeyen der wormen. + Hier toe dient oock seer wel mijn Worm balsem.

Anders, neemt Voorloop van Wijn en van Vrijn elck een once, de suere Gheest van swavel een dragma, en van sout een dragma, roert het t'samen onder een, en doet daer by Oly van Camillen een dragma, en smeert de benen daer mede, het is een machtigh Praeservatijf, Ia het doodet ende verteert oock den aenghevanghen worm.

Alle subtijle verteerende en doordringhende middelen, + die oock wel opdrooghen, zijn alhier oock seer goet.

Den Gheest van Herts-Hoorn, + van Barnsteen, van swavel en van sout elck een loot, met den geest van Wijn twee oncen, noch eens met malkanderen over ghetrocken, ende dan een loot Campher daer in ghesmolten doet u een spiritus

hebben die machtigh is oock om den levenden Vlees-worm te dooden en verteeren.

Ick houde mijn Campher-water inde koortse beschreven gheen vande minste remedien, + in de wormen (die in 't vlees komen) te ghebruycken. 'k Heb den Fondament worm daer menigmael me wech gheholpen, die noch eerst in 't komen waren, waer van sy gantsch verteerden.

Neemt Spiritus vini een pondt, + Spiritus Vrinae twee oncen, Theriak een once, Centaurij en Hipericon bloemen, een handt vol, laet het staen Extraheren, dan ghefiltreert, smilt hier in Campher een loot, ende smeert daer mede alle suspecte partijen, 't sy in 't Fondament of elders, daermen maetjens, of wormen of mijt is verwachtende.

De maetjens in 't Fondament (soose daer zijn ende haer levendigh vertoonen) salmen genesen met desen balsem: + Neemt Balsem Sulphuris, en Saturnum elck een once, Crolly wondbalsem, twee oncen, Campher een loot, Elixier van Paracelsus twee dragma, hier mede salft alle plaetsen waer sich wormen vertoonen; se zijn levendigh of doodt, oock ist even veel wat soorte dattet is, het geneestse alle met den anderen.

Anders, + tot de Naghel-mijten salmen maer simpel ghebruycken een Spiritus Sulphuris, door retorte getrocken, een deel met Aq; Theriacalis, twee deel vermenght, en soo ghebruyckt, het is een seer goet waterken, maer noch beter isset; als ghy twee dragma Campher daer by doet.

Item, + neemt Terbetijn twee pondt, Lignum Aloes een loot, Nagelen, Mastix, Galigaen, Zeduar, Caneel, Muscaten, Cubebe, en Wyroock, van elcks

een once, Storax, Galbanum, en Benzoi, elck twee oncen, Brande-wijn twee pondt, dit eerst inde warmte gheweyckt acht daghen wel gesloten, ende dan door den helm overgedreven, geeft een Oly met een Liquor, scheydtse van een. Anders door gepersten gheest oock een balsem; diemen vanden Brande-wijn moet af-sonderen, dese ghepersten balsem een once, met een dragma Campher ghemenght, gheeft oock voor wormen, maetjes ende mijten een besonderen balsem.

Anders, de Phlegma, van Aluyn en Vitriol t'samen gemenght, + gheeft een Lavament, niet alleen om de beestjes, en mijten te doen sterven, maer met een weynigh Lap: Brunel vermenght, koelt het oock alle Inflamatien en brandt, die daer omtrent gelegen is.


Vorige Volgende