Logo DBNL
Der matroosen ghesontheydt, ofte de goede dispositie der zee-varende ende alle andere lieden (1663)

Der matroosen ghesontheydt, ofte de goede dispositie der zee-varende ende alle andere lieden

(1663)–Abraham Lenertsz Vrolingh–rechtenstatus Auteursrechtvrij

waer in ghehandelt wordt, nevens andere sieckten, den matroosen ghemeen ende oock alle menschen: vanden aerdt, nature en eyghenschap des scheur-buycks: anders schimmelsieckte ghenaemt. Van haer name, oorspronck, wesen ende curae


Vorige Volgende

Dat VII. Capittel. Vande Water-sucht en Roode-loop haer spetien en kuren, en bereydinghe der dingen daer toe gheordineert.

WAter-sucht (hoe-wel daer veel specien zijn) geeft ons maer eenderley aenmerckinghe, + want al isset dat het water zijnen oorspronck neemt uyt de hersenen, uyt de lever, nieren ofte gal, soo isset nochtans water; zijnde maer eenderley wesen, dat is: het is maer water, of nu Venus, of Mars, of Iupiter, of Luna ons den regen geven, + het is by ons maer eenderley regen, en regen-water. Doch dit alleen staet ons aen te mercken, wanneer de Maen, of de hersenen eenen regen geven, soo valt het water op de zenuachtige parthijen, + de lever of Iupiter gheeft haer regen op het bloet, inde aderen, maer de gal of Mars geven haer regen op alle plaetsen, die sout en brack zijn, dat is: door 't gantsche lijf, de milt of Saturnus, doet haer reghen vallen op de Musculeuse parthyen, ende dit is een besloten water, soo de gemeyne lieden't noemen, maer de nieren of Venus, doet regenen op alle Spermatijque Aderen, ende soo voorts.

Elcke water-sucht behoorde ons bekent te zijn aen het koleur, + van waer datse haer oorspronck heeft, ende welck lidt of Planeet die heeft doen regenen.

De gevaerlijckste soorte van Water-sucht, is het geele water, + voortkomende uyt de Gal, ende dat om dattet soo brack en scharp is, maer het diepe verborghen en besloten water,

(Hoewel'tsoo genoemt wert) is nochtans soo verborghen niet, + of'tkan bequamelijck opghedrooght en verteert worden, maer het Nieren-water, 't welck in't diepste vanden mensch, verborgen opghesloten leyt, dat is wel het snootste om te konnen helpen, om dattet soo in't diepste vande Natuer in gekropen is.

De Salia of soute brackigheden die den mensch by sich heeft, + is de principale oorsaeck vande water-sucht, want door al te groote hitte worden de Souten ghelijck als gheestelijcker wijse ghesublimeert, ende door al te veel koude vochtigheden soo werdense geresolveert, de geresolveerde water-sucht is wel de ghemeensaemste, de andere, is veel onghemener, en beyderley geschiet het veeltijts inde water-sucht, maer meest door resolutie. Dry dinghen staen inde Cure aen te mercken, + eerst wanneer de aerde met reghen overgoten is, kanse niet beter gheholpen werden als met een drooge swoele wint, en een heldere geopende drooge Aerde, hier uyt leeren wy, dat een water-suchtigh lichaem moet geholpen werden, + met of door een milt soet sout, dat warm en drooch is, sijnde een rechte Aerde ende een Mercurium die soet en milde is, 't welck een rechte wint is, machtich om desen regen te verteeren.

Maer voor het laetste, + wanneer de aerdtsche ghewassen en de vettigheyt der Aerden, door bracke vocht, dorre winden, en heete Sonne, verdorret, alst opghedroocht en van het water ontslagen is, is voor't laetste (om de aerde goet te maken) noodigh, datse wel ghemest en met vette en lenighe stoffe weder vermenght zijnde; lenigh, groeysaem, en vet werde ghemaeckt, daer toe wy dan verkiesen een Balsamitische re-

medie, die wel voed' en Consolideert, ende op desen gront sullen wy de Cure fonderen.

Ende om het lichaem te reynigen vande overtollighe vochtigheyt, diese onderworpen is, salmen gedencken aen dryderley remedie, + eerst datmen purghere, ten tweeden datmen de Vrijne vordere, en ten derden, datmen het sweet drijve.

Voor purgatie dient seer wel de ghecorrigeerde Flor: Antimonij, Mercurium vitae, Extract Heleboris Nigri en dierghelijck, + al de-welcke by verscheyden Autheuren te bereyden gheleert werden, hier onnoodigh te verhalen. Ick voor mijn ghebruyck, neme Diaphenicon twee dragma, het Vitrum van Mercurium vitae twee a 3 asen, + na ghelegentheyt vande persoon, dit drijft meest beneden af 4 a 5 stoelgangh, des avonts gheve ick daer op het Elixer van Paracelsus, + en houde met dese twee stucken aen 4. 5 a 6 dagen soo de persoon sterck is, doch als ick daer na voor de tweede a derde mael purghere, neme ick maer 1. a 2. graen van't Vitrum.

Sulcx dan vervolghende, salmen bevinden dat den patient in 2 a 3 of 4 daghen in dickte sal af nemen, ende slancken, daer na, indien u geraden dunckt, kont den patient doen sweeten, + ende den sweet drijven met Antimonium Diaphoreticum, Mercurium Diaphoreticum, ofte dierghelijck, oock wel van Gout bereydet, al de welcke om sweet te drijven seer bequaem sijn; in desen gevalle, maer ick gebruycke den Spiritus Tartarij + een scrupel, in roode France wijn in ghenomen en wel toe gedeckt, doet wel sweeten, en drijft oock d' Vrijne seer bequaem, te meer soo wanneermen een half dragma by doet vanden Spiritus van gesegelde aerde.

Tot versterckinghe bereyt desen dranck, die oock met een heet water seer drijft door d'Vryne.

Neemt Cardo benedicten-water een pint, + doet daer in Syroop van Capill: veneris, twee oncen, den geest van Sout uyt gesegelde aerde getrocken een scrupel, ofte dat het moy amper is, den geest van Wijn-steen een dragma, Cristallen van Kreeft-ooghen een dragma, ende het Cristallijn Sout van Herts-Hoorn een scrupel, alles wel suyver onder een gedaen, en twee lepels vol daechs twee-mael ingenomen, sterckt niet alleen den krancken maer drijft oock d'Vrijne, en droocht het water op.

Wanneer de Water-sucht maer eerst haer aenvanck neemt, + ende eerst begint te komen, kanmen het selve redelijck wel voor-komen, met het gebruyck van mijn voor gedachten Balsem Sulphuris de gerectificeerde, vermenght met het Elixier van Paracelsus, elck ses of meer droppelen in wijn in-genomen eenen lepel vol, ende sulcx alle avonden maer eens gebruyckt, maer s'morgens salmen in-geven acht of thien droppelen, vande voorseyde Spiritus Salis met Terra Sigillata bereyt, en daer mede aenhouden, tot alles verteert is.

Men kan oock wel gebruycken de meer gedachte Cristallen van Salpeter en loot gemaeckt, + ende daer van in-gegeven 8 of 10 asen, s'morgens ende s'avonts, het doet wel de lever, milt, ende gal, droocht wel op, en lesschet den dorst, geeft het in met goeden voorloop een lepel vol, die soet is ghemaeckt met daer toe dienende Syroop, ende wanneer inden voorloop is ge-extraheert Confectie de Alkermes, ende dan amper gemaeckt met den geest van Terra Sigillata, soo is het een heel raer stuckjen in desen ghevalle,

doet daer vry een once Caneel-water in, soo valt het heel lieflijck, in een half pint vande voorloop, een once Caneel-water.

Indien men op den oorboor dese sieckten Cure soude beschrijven, op alle inwendighe leden apart, gelijck als de Hersenen, Herte, Longe, Galle, Lever, Milt, Nieren, Maghe, etc. men soude wel een gantsch Tractaet (desen aengaende) behoeven te maken.

Maer doch: wy sullen in 't kort daer yet wat van aenwijsen, + overloopse wijse, om soo veel mogelijck; de saecke te voldoen. Voor water-suchtighe hersenen, diemen bekent aende hooft-pijn, geswollen ooghen, loopende neus, etc. salmen in't kort aldus helpen: Neemt om te purgheren de jonghe knoppen van Vlier, + die voor jaers eerst beghinnen uyt te spruyten, droochtse inde schaduwe, neemt daer van (ghepulveriseert) een dragma, Elect: de Suc: Rosarum een loot, t'samen ingenomen purgeert seer milde de vochtige hersenen.

Ofte, + neemt Wijnsteen een pont, Hirundinaria ende Oly van vitriol elck een pont, goede Voorloop twee pont, distileert dit door den helm uyt een glasen kolve, ende ghebruyckt dese Liquor een scrupel, ofte oock wel een dragma, na geleghentheyt, met twee droppelen Oly van Cubebe, dit drijft het water door d'Vrijne gheweldigh, en ontlast de Hersenen van alle vochtigheden. Item, + Roosmarijn en Tobacq ana; een loot gekerft, ende door de pijn gesogen, gelijckmen ordinaer Tobak suycht, doet daer in twee droppelen Anijs Oly, een droppel Cubeben Oly, is voor't hooft soo een goet dinck als te bekomen zy. Men moet het in nemen in wijn, het bovenstaende Liquor.

Soo de siecke niet kan slapen, + neemt Oly van Bolsaet een once, Spiritus vini een loot, in welcken ghesmolten is, een dragma gheperste Muscaten Oly, een half scrupel Campher, vier graen Laudanum, ende een dragma Sal: Saturni, maeckt van dese Compositie, ende met de Oly een salfken, doende daer by twee graen Sivet, soo hebt ghy een schoon lieflijck slaep-salfken, om de slaepen van't hooft daer mede te smeeren. Merct: dat ghy niet alteveel vocht inde Oly en doet, of 'tsoude niet willen vermenghen, en tot een salf worden.

Voor ghestrenge hooft-pijn, + salmen nemen Brande wijn een mutsje, Sout van loot en Lap:Brunel. elck een dragma, Campher een scrupel, alles gesmolten sijnde; salmen't met natte doeken om 't hooft slaen, + ende gheven den patient somtijts 5. a 6. droppelen Spiritus Salis in, met Bethony-water.

Water-sucht uyt een swaermoedigh herte gesproten en salmen niet purgeren, + maer een goet Confortijf ghebruyck. Aldus: neemt nieu ghebacken broot soo veel u belieft, giet daer over goeden soeten wijn, dat het dry a vier vinger daer over stae, doet daer by (soo het broodt twee pont is en dry menghelen wijn) twee oncen Citroen Schellen, twee handt vol Melisse, laet het 14 dagen gesloten staen inde warmte, ende dan in Balneo door den helm gedreven, soo bekomt ghy een subtijle Spiritus, hier van geeft telcken een kleyne lepel vol.

Ofte, + neemt ghedistileerte Citroen en Melissen water elck twee musjes, Caneel-water een half mutsje, vande geest uyt broot een once, Safraen een scrupel, maeckt het soet met Cristallen van suyker een once, ende gheeft hier van twee lepel

vol, s'morghens en s'avonts, doende in elck dronckje een droppel Oly van Rosmarijn en van Folie, het is een schoon en lieflijck hert-sterckende water of dranck, ende soomen wil kanmen daer noch by doen Corallen, Peerlen, en Kreeft-ooghen Sout, elck een dragma, soo isset een hel deughdelijck dranckjen, in dit geval.

Het slach-Gout twee asen, + t'elckens in dit dranckjen in-genomen, doet u dan hebben een treffelijcke hert-sterckende en water drijvende dranckjen, 't welck in de ghemeyne Chimische Simplitien en Compositien, niet wel en is om te verbeteren, want het sterckt seer meest alle inwendige parthyen, droocht en drijft het water heel ooghsienlijck uyt.

Het geele water komende uyt de galle, + seer schadelijck zijnde weghens haere scharpigheyt, salmen aldus helpen: neemt Spiritus Martis, getogen uyt des Mars Vitriol, ende daer van geeft in Fransche wijn t'elkens 8 of 9 droppelen, ofte het Elixer Paracelsi (meer gedacht) oock 15. of 16. droppelen mede in wijn, doet oock 't sijne wel in dese sieckte, hier machmen purgeren dat noodigh is, met Extractum uyt Rebarbar, en Tartarum Vitriolatum, ofte met dit volghende Recept, + 't welck is een algemeyne purgatie in alle water-sucht.

Neemt het Magisterium van Scamonij, en van Guttae Gom: elck een dragma, Tartar. Vitrio-lat: dry dragma, roert het onder een, neemt wijders swarte Nies wortel, gomachtighe Turbith, en Coloquent elck twee oncen, Mechoacan, Ialappa, Hermodatil, Elaterij, elck dry loot, Aloes, Rebarber, beyderley de beste, en Bakka Ebilli, van elck twee oncen, Zenebladeren vier oncen, dit alles met goeden wijngeest reyn uytge-

togen, + gefiltreert en tot Honinch dickte in Balneo afgeroockt, doet daer dan by de dry voornoemde specien, ende dese volgende Olien van Masticx, uyt Balneo ghetrocken, van Caneel, Nagelen, Camillen, elck een scrupel, maer Oly van Muscaten een half scrupel, + ende Magisterium van Paerlen en Coral, elck een half dragma, hier van salmen t'elkens in geven een scrupel, tot op een half dragma, 't hoochste, dit drijft alle Humeuren, sonder onderscheyt uyt het lijf, alsmen't in vlees-sap, of een bequaem Syroop in gheeft, het verteert alle inwendige leden beswaringen, (hoe die zijn en waerse legghen) sonder eenigh hinder of schade.

Het Magisterium van Gom: de Peru en van Scamony, + is maer simpel datmen neemt, het Gom en smilten 't in goeden Wijn geest en filtrerent, den geest salmen daer half af roocken in Balneo, ende de Gommen nedervellen met Roos-water, soo valt de Massa ten gronde, dan wijders alle vocht daer af getrocken; soo blijft het Magisterium in fondo.

Item, alsmen 10. dagen langh 8. droppelen Oly van Barnsteen in Alsen-wijn te drincken geeft soo verteert het geele gal-water, ende den patient wort genesen.

Wanneer de lever is een oorsaeck vande water-sucht, + 't welck men kan mercken aende pijne inde rechter-zijde, drooghe tongh en lippen, geswollen voeten, doch den rechten voet meest, soo salmen aldus doen:

Men sal den patient purgeren met Extract van Rebarber, + daer in ghedaen sy een dragma Spiritus bolus, + en na ghedane purgatie; geeft gedurigh Agrimony water te drincken, dat soet ghemaeckt met Syroop van Cichorey, en amper

is ghemaeckt met den geest van Bolus, en sulcx hout aen voor een tijt langh.

Indien de lever is verhet, soo gheeft in dese dranck voor de gheest van Bolo, een amperheyt met de geest van Salpeter.

In verstoppinge der Levere, + doetmen oock wel eens sweeten door de Spiritus van Wijn-steen thien droppelen, van geseghelde Aerde een dragma, en het sout van Alsem ghecorrigheert een scrupel, in Theriak-water een dragma, en daer op toegedeckt, opent niet alleen de Lever, maer beneemt oock de steeckten inde rechter-zijde.

Item, + anders dient in dese gheleghentheyt seer wel de beyderley geesten, ghetoghen uyt de tweederley Vitriolen, Mars, en Venus, telckens thien droppelen, ingegeven in het eerste dranckje van het Agrimony water, met Syroop van Cichorey, alles inde plaetse van de andere twee gheesten, telcken in twee lepel vol van't selve drancxken.

Voor steeckten inde rechter-zijde, + heeftmen gheen beter middel als de souten van wijnrancken en van Alsem elck thien asen, in soeten wijn ingegheven, ende alsmen die beyde souten Corrigheert, en weder om met sijn derdendeel Cristallen van Salpeter noch eens kandeert, soo heeftmen een treflijck sout voor Lever ende Milt, daer van twaelf asen (min of meer nae den krancke is( in Endivi water ingegeven, reddet alle verstopte pijne.

Wtwendigh smeert de zijde met mijn slaepsalfken, hier in water-suchtighe hooft-pijn beschreven, soo sal het sich alles ten besten schicken.

Een water-suchtighe Milt salmen aldus

kennen: + den Patient heeft pijn inde slincker zijde, geswollen slincker voet, is swaermoedigh van wesen, swartachtigh van koleur. Men sal hem purgeren met al-ghemeyne purgerende Extract, inde Gal beschreven, + daer na kanmen hem oock wel doen sweeten met het Lever-sweet-dranckje. Ja om kort te maken, alles wat voor de Lever alhier is geordineert, kanmen met goede vrught oock ghebruycken tot de Milt. + Maer neemt een goeden voorloop van Wijn een pont, Oly van Anijs van Dill, en van Comijn elck twaelf droppelen, Oly van Camillen en van Caneel elck acht droppelen, de Cristallen van Loot en van Salpeter t'samen geschoten een scrupel.

Desen Spiritus heeft een groote deught inde Milt suchtige, + daer van een dragma inghenomen per ce becomt de Mildt seer treffelijck wel. Opent de selve lescht en koeltse, en drooght oock het water op. Wtwendigh kanmen de zijde daer mede smeeren, vermenght onder dit salfken.

Neemt Oly van Cappers een once, + Asijn van Cypressen-hout een loot, daer in ghesmolten sy een half dragma Campher, desen Spiritus twee dragma, smilt daer wijders in Sout van Loot een dragma, ende maeckt van dese Mixture en met de Oly een salfken, en smeert daer mede de slincker zijde.

Wat nu meerder inde Mildt soude moghen voorvallen kan sich elck gerijven met de remedien in de Milt koortsen beschreven en genesen daer mede de Mildt, en Pluresis ofte sulcx alsdan de noot vereyscht.

Der Nieren Water-sucht: + wel de diepste van allen, wort bekent aende lenden pijne, oncuy-

sche lust, met gheswollen ghemacht, en grooten dorst.

Dese sieckte salmen helpen met Spiritus Veneris, die gemaeckt wort uyt den Vitriol van Coper 8 droppelen, en den Geest van Gesegelde Aerde 12. droppelen, t'samen in Wijn inghenomen bekomt de Nieren treffelijck wel. Men ghebruyckt oock wel den Spiritus van Sout en vande voorschreven Aerde t'samen 8. of 10. droppelen. + De Lenden kan men smeeren met het Milt-salfken, soo het hier tot de Milt gheordineert is.

Anders neemtmen oock wel het gecorrigeerde Sout van Alsem een loot.+ Tartarium Vitriolatum twee dragma, Oly van Sout met Kreeft-oogen getrocken een half scrupel, in een glas t'samen bevochtight en daer van een half dragma ingegeven in Netel-water, bevalt seer wel in dese sieckte.

De kruyderen souten, werden aldus ghecorrigeert. + Neemt het Sout van Alsem soo veel ghy wilt, roert het onder Swavel even-veel, en doet het in een tegel, stelt het in een Cirkel vyer, laet het eerst sachte en daer nae sterck uyt branden, dit gebrandt Sout salmen met water weder tot een looghe maken, filtreren en afrooken tot een huytken verschijnt, dan inde kelder setten te Canderen, soo heeftmen een wel ghecorrigeert Sout. Men neemt oock wel een Sout, + welck men wil dat nae gemeene wijse bereydet is, en storten daer een Aqua Fort. over, ende als het smilt, soo gietmen oock water daer by. Daer na salmen het water in Balneo daer weder afroocken tot dat het een huytken begint te krijghen, dan salmen 't wijders te Canderen setten, soo hebt ghy wederom een goet bestendigh Sout dat

niet pisachtigh rieckt noch smaeckt, ghelijcke anders doet. + De Longhe met water-sught belemmert, kanmen ghenoech bekennen aenden hoest, korte adem, ende volle borst, ofte wat sulcx meer is, hier en salmen niet purgheren, ten ware met heelsame en sulpherachtighe remedien.

Maer alles wat inde Teeringhe voor de longhe gheordineert is, kanmen oock alhier met goede vrucht ghebruycken, ofte neemt ghesublimeerde swavel twee pont, sublimeertse noch eens door ghebrant herts-hoorns pulver, + ende dan noch eens door gepulveriseerde Kreeft-ooghen, dese swavel neemt vier oncen, Elixier Paracelsus een once, ofte soo veel als de swavel kan verswelghen, tot een Massa gemaeckt, hier van neemt een loot, vermenght onder een loot stoksuyker, en doet thien asen vande meer ghedachte loot-Cristallen daer by, so hebt ghy een hooch en dierbaer Remedie voor de water-suchtighe Longhe, daechs een loot, gheconsumeert tusschen morghen en avont, droocht het water met ghewelt, lesschet den dorst, en salft de gantsche natuere. Nota. + Dat de Cristallen van loot bestaen moeten oock van Salpeter ana. Dit stuck en is niet wel om te verbeteren in dese gelegentheyt, als oock inde Teeringe.

Maer ten uytersten, + soo kanmen uyt een 15. of 16. jarige knechts Vrijnae, die wel stinckende is, bereyden een hooch Arkanum beyde in dese en inde teerende sieckte, aldus:

Neemt de stinckende Vrijne ontrent twintigh menghelen, steltse in verscheyde kolven en toegedeckte helm, treckt uyt elcke dry menghelen ontrent een half pint Spiritus, die soo starck is als de voorloop van wijn, bewaert dese,

rectificeertse tot datter gheen meer Phlegma af en komt, doet by een pont van desen gheest, een half pont goede wijn-gheest, en doet daer by Muscus en Ambrae elck een scrupel, + stelt het wel dicht ghesloten te Circuleren, ses weken langh, dit is een machtighe gheest, om de water-sucht te verteeren, een hoogh Arkanum, telckens 8. a 10 droppelen, in-ghenomen in Diacodium of Bol-Syroop een dragma, ofte in soete wijn, die soet gemaeckt is met Syroop van Ysop, of diergelijck.

So men uyt d'Vrijne noch voorder wil wercken, + salmen de achter gebleven pisse, van welken de geest is af getrocken, aldus doen: roockt de Phlegma vande Vrijne tot datse by na wort tot een drooch dick sap, stort dan wijders, soo veel ghebrande herts-hoorn in dese Liquor, dat het wert tot een Massa, stelt het in't sant, en sublimeert een vluchtigh, stinckende, en nochtans een blanck sout uyt de Massa, het is een starck vyerig Sout, de reste wat op den bodem blijft, salmen met ghedistileert reghen-water uyt looghen, + filtreren, en van den hoorn afghescheyden doen afrooken, tot een drooch sout, dit sout salmen vermenghen met kreeft-ooghen pulver, en ballekens daer van maken, +diemen daer na (in een Retorte doende) een Spiritus moet afdrijven.

Dese Sout-geest met de stinckende sublimaet al droppende vereenicht, en dan enige reysen over gedreven, krijcht voor den stanck een soete lucht, +ende is dan het hoochste middel datmen kan hebben ende vinden, inde gantsche Natuer, beyde voor de water-sucht en teeringe.

Ende de wijlmen aen dit eenigh stuck wel genoech heeft om in desen te bestaen, is nochtans

noodigh alsoo dese bereydinge niet en is aller doen, soo sullen wy noch eenige weynige Compositien stellen, seer dienstig inde water-sucht.

Voor desen is geseyt dat de water-sucht vereyscht een drooghe swoele lucht, + of Mercurium, om't water op te droogen, en te verteren, maer hier heeftmense uyt d'Vrijne, een rechte Mercurium Microcosmi, die met de Nieren groote gemeenschap heeft, ende het water uyt haere Sperm-aderen wel weet te vinden.

Nu sullen wy verhalen hoemen een bequame opene en soete aerde sal Componeren, die seer dienstelijck en bequaem is, om het water uyt het Lichaem in sich te suygen, en wijders door stoel en watergangh uyt te drijven.

Neemt gebrande Herts-hoorn een once, ghesegelde Aerde twee dragma, + Kalck van ghebrande (doch eerst door Asijn ghereynighde) Oesters een loot, ghebrande Kreeft-ooghen, Kalck een loot, Paerlen en Corallen Sout elck een dragma, maeckt met dit pulver, en met Extract van Rebarber een Massa; tot een once, Pulver twee dragma, Extract gebruyckt daer van( met Suyker versoet) een loot daechs, als het tot twee oncen is gemaeckt met 't Suycker, + dit suycht het water uyt het lijf en treckt het inde Mage tot sich, + van waer het door 't Extract en de Kreeft-ooghen wijders voor't ghesonden wert, door water en stoel-ganck. Merckt, hoe dat dese pulveren (besonder den ghecalsineerde) verscher gebruyckt werden, hoe datse beter zijn, om datse ongelesschet zijnde; dies te beter suyghen.

+ My is op t'hoochste gerecommandeert (oock van geen ongeleerde) dat een aesken Cantarides vermenght, met vier graen Carpo Balsami in-

gegeven, het water sonder eenigh gevaer, als door d'Vrijne soude af-drijven met groote menichte. Ick voor mijn persoon en heb het noyt niet derven gebruyvken, hoe-wel het misschien wel sonder perijckel soude konnen geschieden.

Maer dit wil ick tot een waerschouwinghe segghen: Indien yemandt het water van den mensch soo ooghen-schijnlijck afdrijft, datmen daghelijcks aenden patient kan sien, die moet voor al goede sorghe dragen, dat hy de ledige en afgetapte parthijen altoos salve, soo wel door inwendige als uytwendige middelen, + daer toe dan mijn gecomponeerden Balsem van Swavel, Loot en Campher, met Crolly wond-balsem vermencht, veele vermach, om d'uytwendighe leden (van water afghetapt) met vlees weder te vervullen, het welck oock (wanneermen daer mede smeert, den sucht en damp doet op droogen en verteeren.

Inwendich gebruyckt het Elixier van Paracelsus, + want dat is een rechte wond, en geneesdranck.

Ende dit is soo veele aengaet de water-sucht, ende wat daer in aen te mercken staet.

Vanden rooden loop, of Melisoen.

Stoelgangh is menigerley, + altijt gheaerdet na dat de materij is, die de natuere soeckt te verwerpen. De Mage is wel een scheyder van spijs en dranck, maer niet van alles wat hem toe-gestelt wort, want hy kan als overweldigt worden, gelijck als met purgatie en diergelijk, sy kan oock onnut ghevercht worden, + yet te doen, datse al volbracht, en (volghens haer Commissien uytghevoert heeft, ende dat haere kokinge niet onderworpen is, ghelijck sulcks is hare eygene Tartarische slijm, diese (sonder te

verseynden, of te koken) altoos by haer behout, sonder yets daer op te konnen doen, 't welck dickwils oock de maghe verlet, soo datse haer Officie in't koken vande spijse niet en kan voltrecken, + ende kan de spijse niet gaer genoech koken, van alwelcke quade dekoctie, de Lever, Milt, Gal, etc. Een onvolkomen Nutriment ontfanghende, oock qualijck bereyden, wat haer soo onvolkomen toe ghesonden werden, daer van sy dan het edelste verseynden; elck volgens hare Ampte, en behouden insghelijcks de grove Fecis van dien by haer.

Alwaer uyt eyndelijck, het gantsche lichaem (besonder de dry voornoemde leden, vervult sijnde, vol Feces en humeuren blijven legghen, + niet konnende het suyvere van't onsuyvere scheyden, daer door dan de gantsche Natuere gelijck als in disord're vervalt, ende gantsch verderft,+ ten ware de parthyen noch machtig waren, hare koursen te verbeteren, het welc met een te rugge ganck, en averechte loop moet werden uyt gevoert.

Deze Feces dan: na dat die sijn, daer na is oock hare conditie; is de materij scharp, brack, en bijtende, en sijn de Excrementen gheel of groenachtig snijdende, + soo ontstaet het ghebreck uyt de weer-om ghesonden Feces vande Gal, ende het Accident is een rechte Morbum Dissolitum.

Maer is de materij root, licht en schuymachtich, soo sijn het de Feces vande Lever, en is Mercuriael, niet seer snijdende, met veel droochte en dorst, gelijck de Feces vande gal is een soutachtige materij, + is daer-en-tegen de materij bruyn, blau, en slijmachtigh, soo isset een rechte Feces vande Milt, van Sulpherige conditie. + De Gal gheeft (als geseyt is) een resolveerde scherpe snijdende Morbus Dissolitus, met een dunne water-

achtighe Vrijne, en snijdinge in't Fondament. De Lever gheeft ons een rechte Dissenteria, met bloet-roode urijne, en pijn inde rechter zijde, maer de Milt geeft ons een rechte Lienteria, met een melkachtighe slijmerighe urijne, en pijn inde slincker zijde.

Ende gelijck de sieckte is dryderley, elck van een besondere Feces, soo moet oock de Cure dryderley wesen, elck dan moet gerichtet sijn op sijn eygen hoedanigheyt.

+ Doch in allen desen moetmen de kure op de maghe ordineren: Eerst datse ontlast mach werden, van den overvloet des humeurs, met welck sy beladen is, ten tweeden, datse ghesterckt werde, ende ten derden, dat sulcx gheschiede door drooghende en verstoppende middelen.

De kure van dese sieckte hoewelse gevaerlijck is, + en is nochtans niet swaer, om datmen daer gereet kan by komen; dewijlse inde Mage leyt, is goet om te helpen, doch machmen wel eerst purgeren.

+ Ick hebbe hier een droncken slordegijn ghekent, de-welcke dese sieckte, meest al sonder kennisse heeft ghenesen, doch veele door onwetenheyt vermoort, gafse eerst het Vitrum Antimonij in, + met onbescheydentheyt, ('twelck anders wel goet is) daer mede hy veele om 'tleven bracht. Daerna gaf hyse in ghebrant menschen been, en hielpse alsoo heel spoedigh. Nam veel ghelts voor de Cure, oock wel meer als hondert gulden.

Ick voor mijn persoon, hebber menichte geholpen voor vijf of ses gulden, niet denckende datmen soo veel gelt voor de Curae behoorde te nemen.

Curae

+ De Metalische en Mineralische purgatien zijn alhier wel de beste, maer se moeten voorsichtigh ende met goet onderscheyt ghebruyckt werden, ende den patient moet oock wesen van goede kracht en sterckte, of anders isset gants ongeraden om te purgeren.

+ Verscheyden Medicamenten inde watersucht beschreven, zijn oock alhier wel goet om te ghebruycken, dewelcke de geleerden daer (die de saecke verstaen) wel soude kennen uyt vinden, en hier besteden. Maer op dat de jonghe Meesters by der Zee-vaerende: ofte oock wel eenige lieden haer selven soude konnen helpen, sullen wy oock hier aparte Remedien stellen.

+ Voor purgatie (ende in 't eerst vande sieckte, als den patient noch versch en sterck is) salmen hem geven een half scrupel Extract: de Scamonij, ofte het Extract: de Heleboris Nigri, ofte oock wel van Rebarber, welck van dien dan best gheraden zijn, alle dry sijnse in dese ghelegentheyt seer dienstelijck, het Extract: de Heleboris, dient besonder wel den ghenen die tot braken seer geneghen zijn, ende de Scamonij is besonder van stempenden aert, gelijck oock de Rhebarber.

Anders, neemt het vitrum Mercurij twee graen, ende een vande voorsz. Extracten 10. of wat meer, of min asen. Item, de Mercurij dulci een scrupel, of wat min, met Roosen saps Electuarium twee dragma, is oock seer goet in desen deele, elck moet na ghelegentheyt, oock zijn eygen kennisse mede besteden, soo hem dunckt geraedtsaemste te zijn, doch om in elck ghebreck apart een purgatie te hebben.

Voor de Gal.

Neemt inde Diarichaea, Oly van Cubebe en Suc-

cini elck twee droppelen, + Enghelse Turbith vier graen, Roosen Syroop een loodt, t'samen ghemenght, en tseffens ingenomen.

Voor de Lever.

+ In Disinteria, neemt Oly van Ruythe en van Barnsteen elck dry droppelen, Mercurij dulci een scrupel. Roosen Saps Electuarium twee dragma, neemt het t'samen gheroert, ghelijckelijck in.

Voor de Milt,

+ Neemt Oly van Comijn, en van Barnsteen elck dry droppelen, de Mineraelse Turbith vijf graen, Theriak twee scrupel, Fiat. En neemt het t'samen in.

Nae ghedane purgatie salmen dese volgende middelen ghebruycken. + Voor de Gal Diarichaea ghenaemt, neemt Kalfs-beenen assche, wit ghebrant en ghestooten, een loot, Kreeft-ooghen sout twee dragma, Coral en Paerlen sout, elck een dragma, Conserva Rosarum en Sirup: de Acatie, elck een loot, Spiritus ex vitrioli Martis, dat is: de gheest van yser een half scrupel, of wat meer, dit onder een gheroert ende dry mael daechs; telcken een dragma in-genomen. Maer also dit een heete en brandende sieckte is, scherp en bijtende, soo moet den patient in sijn drincken dese middelen ghebruycken:

+ Neemt een pint kleyn bier, roert daer in een Doyr van Ey, tot dattet wel verenicht is, ende smilt daer in acht of thien asen Saturni Cristallen, met Sal: Brunel bereyt, soo hebt ghy een seer soet en schoon lesch en salf dranckje.

+ Dat oock inde bovenstaende Compositie ses droppelen Oleum Succini werde gedaen.

+ Hier kanmen met goede vrucht ghebruycken het Laudanum; vier graenen, met twee graen

Allumen Saturni ende dat t'samen door gheslickt, het is een expres en seer goet middel, ende dits in't particulier; soo veel aengaet de remedie voor de Gal, ende desselfs Melisoen. + Ick hebber verscheyden alleen met het Laudanum gheholpen, 'twelck men in alle dees soorten veylich gebruycken mach.

Voor de Lever.

+ Of Disinteria, gebruyckt Extract van Roosen en Tormentil, 'tsamen een once, ghebrant menschen been assche een loot, Herts-hoorn ghebrandt een loot Kalck van Oester schellen twee dragma, gesegelde Aerde, en Croc: Martis, elck een dragma, Oly van Comijn en van Barnsteen elck dry droppelen, soeten Alluyn een scrupel, Roosen Syroop een loot, hier van dry reys daechs telkens een in ghenomen.

+ Item, het Laudanum gran quaet: met vier graen Alluyn onder een ghestooten en in ghenomen, is oock een besonder en welvertrout middel.

Het Conserfken moetmen amper maecken met den Asijn van Swavel, of van Bolus, soo sal het dies te meer 'tsaemen schrempen; en stremmen.

Voor de Mildt,

+ Of Lienteria: ghebruyckt het Extract van Granaet schellen, Cipressen en Sandel hout, elck en loot, sap van Mispelen een once, dit t'samen onder een gheroert, daer dan in de Oly van Caneel en van Barnsteen, elck vier droppelen, ghebrande Kreeft-oogen een loot, assche van Schaeps beenderen ghebrant en gestooten een loot, Suyker van loot een half scrupel, in een once Conserf van Roosen, en amper ghemaeckt met de gheest van gheseghelde Aerde, Fiat Condurum. Dit salmen ghebruycken als boven.

+ Nota: In alle Compositien diemen hier gestelt

heeft, machmen altijt wel doen de gebrande Herts-hoorn, en Barnsteen Oly, want dese twee alle soorten van doorloop seer goet is, en sonder eenigh gevaer.

+ Hier moetmen: alsmen 't Laudanum gebruyken wil, daer by doen even veel Cristallen van Tartarum vitriolatum, ana vier graen.

De Extracten dewijlse (te bereyden) wel bekent sijn, is niet noodigh hier in't particulier breeder daer van te verhalen, maer niet te min, salmen een fine bereydinghe stellen, die niet heel gemeen bekent; maer nochtans heel kort en suyver is, zijnde inder daet een goet Mysterium, besonder in dese gelegentheyt.

+ Neemt sulck ghedistileert water als u dunckt goet ende Conform het Extract te wesen, maeckt het amper of suer met Spiritus vitrioli, of de geest van Swavel, van Bolo, of van gheseghelde Aerde, of dat noch best is; vermenght daer in het Menstruum van Tartarum vitriolatum, lecht daer dan in 'tgheen ghy Extraheren wilt, laet het warm uyt trecken dry dagen, ende alst genoech is, soo stort in 't Extract Liquor van Wijnsteen een weynich, soo valt u het uytghetoghene te gronde, ende alst wel ghesedt is, soo giet de vochticheyt daer af, dat pulver droocht, en bewaert het ten ghebruycke, + dit Extract is een recht Magisterium, een goede en korte maniere om alle Aerdt-ghewassen suyver te bereyden, want men heeft hier heel reyn en schoon; alle eyghenschappen die in dat kruyt of ghewas soude mogen verborghen wesen, sijnde wel inde substantie vermindert, maer nochtans inde kracht verbetert, te meer; om dat het met een gelijckformigheyt wert gesterckt, 'twelck een yder die het verstaet; my toestaen sal.

+ Andersins de wortel van Bistorta en van Tormentil, elck een dragma, t'samen in wijn ingegeven, is een seker middel, in dese, en alle soorte van door loop. Item, een ghebraden Muscaet (inden heert kolck) in werck bewonden en gebrant, dan met vier asen Laudanum ingegeven, is oock een goet vertrout stuck.

+ Desgelijcks den geest van Eyken-hout, door de Retorte ghedreven, en met de selve een pont; uyt ghetrocken de kracht van Roode Roosen, Tormentil, ende Granaet schelfen, ende dan neergevelt als boven, in wijn in-genomen, soet ghemaeckt met Sirup de Akatie, 'tgheneest alle soorte van door-loop, drymael daechs, telken een dragma pulver, met evenveel Syroop.

+ Noch een ander. Neemt vande beste Crocus Martis vier oncen, koockt het in een mengelen stercke Wijn Eck, gesterckt met het Menstrum van Tartarum vitriolatum, en filtreert het dan door een papier, dit Extract met Conserf van Queen, een dragma tseffens, in een loot que, geeft een sekere Cure in alle soorten van Melisoen, + tweemaels daegs ingenomen.

+ Merckt, wanneer desen Asijn op de Crocus blijft staen, soo wert den Eeck gantsch soetachtigh bloet-root, dan gefiltreert. + Neemt van dit bloet een scrupel, Laudanum vier graene, Oleum Masticis door Balneo ghedreven, vier droppelen, dit geeft tseffens in met Roosen Conserf twee dragma, alle avonden eens, het is een besonder toeverlaet in alle doorloop.

+ Daer sijn wel verscheyden andere Compositien en Simplitien dienstelijck in dese saecke, al de welcke: niet wel in't korte en konnen hier gesteldt werden, alsoo wy ons bevlijtighen om

kort te maken, sullen ons dierhalven keeren tot uytwendighe middelen.

+ Neemt de roode Oly van Mars en van loot, elck een dragma, Masticx Oly als boven een loot, Balsem van swavel een loot, hier mede salft den buyck en navel. + Ofte, neemt dit voorschreven Martis bloet een once, smildt daer in het Sout van loot twee dragma, maeckt het tot een zalf, met balsem van swavel twee deel, en een deel Muscaten Oly, de geperste, soo hebt ghy weder een treflijck zalfken, omme te zalven den buyck en de navel.

+ Ick meyne: indien men eenigh middel kan vinden om dit Martiale bloet neder te vellen, ick vertrouwe; ghy inde natuere naulijcks beter stuck sult vinden, om dese sieckte te ghenesen.

Item, neemt Slehen sap een once, dat reyn en klaer is, dit voorsz. Martis bloet een once, t'samen ghemenght, smildt daer in Cristallen van loot, met Lapis brunel gemaeckt een loot. Maeckt met dese volgende Olien een zalfken daer van: + Neemt gheperste Oly van Muscaten een loot, Masticx Oly twee dragma, Boom Oly daer in Mirtillen, Roo Roosen en Granaten ghesoden; een once, Oly van Barnsteen twee dragma, van Comijn en van Dill, elck een dragma, Swavel-balsem een loot, maeckt van alle desen een zalfken, en zalft den buyck en navel daermede.

+ Wederom, neemt ghedroocht en ghepulveert sap van Slehen een loot, ghesegelde Aerde een loot, Assche van Herts-Hoorn een once, neemt hier van een dragma, roert of klopt het wit van een Ey, met een dragma Theriak, ende mencht hier in twee dragma van't voorsz. pulver, en lecht het op de Navel.

Alle ghebrande been-Assche, + en meest alle Boom-sappen, t'samen ghemenght, met Con-

serf van quee, Roosen, of Theriak vermenght, geef een Cataplasma voor veelderley doorloop. Merct datter verdroogende en verstoppende Boomen, of het sap van desselfs vruchten moeten wesen, By exempel:

+ Neemt Granaten sap een loot, Conserf van Roosen oock een loot, doet daer in ghebrande Herts-hoorn, roode Bolus, Assche van Koe-schinkelen, elck een dragma, dit t'samen ghemenght gheeft een Cataplasma, op den buyck, of navel te legghen.

Voor deur-loop in't ghemeen.

+ Neemt groene Herfst Pruymen, distileert een water daer van, en daer af ghedroncken; is een hooch Arkanum in desen deele. Ofte, + neemt roode wijn, ende lescht een ghegloeyt stuck herts-hoorn daer in tot drymael, 'tis een besonder stuck: sulcks is oock gestaelde wijn.

+ Item, een Door van Ey in schoon Was ghebacken, is oock seer goet. Mispelen ghegeven; stempt oock seer wel, sulcx doet oock de swarte Spaense Boonen, met de langhe swarte basten, diemen hier veel eet, Soete melck met Garsten meel, en Granaten sap, tot een pap ghesoden, maeckt een goet vast lijf.

+ Item, roode Roosen, en Tormentil-wortel, elck een loot, in een mengelen roode wijn op gesoden, ghekleynt en gedroncken, ofte dan een garsten pap daer van ghesoden, is een schoon eten of drincken voor de loop.

Een ront Pilleken van Alluyn gemaeckt, ende soo heel door geslickt, stilt heel kort alderley loop, + den Crocus van vitriol Martis, met Gom: dragant, en Roosen sap Syroop tot pillen ghemaeckt, is een korte en aenghename middel en Curae.

Ende dus veele sy geseydt van alderley doorloop: Nu soude noch wel resteren, de vergiftige Epidemische deur-loop, daer wy in't korte noch wat van handelen sullen.

+ Dese sieckte is gantsch vergiftigh, ende moet gelijck als de Peste genesen werden: komt gelijc een koortse, eerst met strenge koude, ende daer na met brandende hitte, gheeft onlust in't eten met een harde doorganck en snijdinge.

+ Hier en salmen niet purgeren, maer Constetingheren en Coaguleren, want dese sieckte maeckt doch wel een kort eynde met den patient.

Neemt de wortel van Bistorta, en van Tormentil elck een loot, Granaet schellen twee dragma, sap van Acatie; en van Weechbre een loot, Notemuscaten ses dragma, vermenght dit met Eyer-wit tot Cataplasma, en lecht het buyten op de maghe + Ofte, neemt Bolus, Wyroock, en Muscaten, elck een loot, met Eyer-wit tot een pap gemaeckt, en op de mage geleyt. In plaetse van Eyer-wit, kanmen't met Theriac plaister wijse ghebruycken.

+ Inwendigh, ghebruyckt Theriak en Metridaet, elck een scrupel, Aq; Sapientia acht droppelen, Extractum de Angelic: een half scrupel, en Martis bloet thien droppelen, dit tseffens ingegeven en daer op gesweet, Aq; Sapientia, is Spiritus Salis met Terra Sigillata getrocken.

+ Ofte neemt: Angelica, Lavas, Tormentil, elck een dragma, Teriak een loot, Croei acht graen, dit t'samen ghemenght, en in tweemael (elck ses uren verscheyden) in gegeven, is een goet vertrout middel.

+ Purgheren en Ader-laten salmen vlieden, maer soomen doch moet purgheren, soo neemt Diaprunis twee loot, Rebarber vier dragma,

Roosen Syroop twee oncen, hier van een loot tseffens ingenomen.

+ Anders als doch de noodt sulcks vereyscht, kanmen wel een Suppositorium gebruycken, ghemaeckt van Honich en loodt, Sout twee dragma, t'samen opghesoden tot dat het hart en swart wort, twee pillen daer van ghemaeckt, en beneden in't Fondament gesedt. Ende dus veele van allerley soorte van deur-loop gesecht hebbende; keeren wy ons tot de volgende ghemeyne Matroose-sieckten.


Vorige Volgende