Logo DBNL
Der matroosen ghesontheydt, ofte de goede dispositie der zee-varende ende alle andere lieden (1663)

Der matroosen ghesontheydt, ofte de goede dispositie der zee-varende ende alle andere lieden

(1663)–Abraham Lenertsz Vrolingh–rechtenstatus Auteursrechtvrij

waer in ghehandelt wordt, nevens andere sieckten, den matroosen ghemeen ende oock alle menschen: vanden aerdt, nature en eyghenschap des scheur-buycks: anders schimmelsieckte ghenaemt. Van haer name, oorspronck, wesen ende curae


Vorige Volgende

Dat V. Capittel. Handelt vande Catarren, en alle Hooft gebreken vermenght met schimmel: hoe te helpen en ghenesen.

ICk hebbe hier (om goede ord're te houden) eerst voor genomen omme te handelen vande menigerley Hooft gebreken, + is daerom niet onnoodigh de gestalte des Hoofts in't korte te beschrijven. Het Hooft is van buyten met Hayr, Huyt en Vleesch, benevens het Huytken Paniculum, + oock met een hart Craneum vast en wel bewaert, ende voor aende Sterre op't sterckste, op dat de Ziele die inde Herssenen woont dies te seeckerder soude sijn, en op dat de teere en weke partye die dicht onder 't Craneo leyt, ghelijck als Dura en Piamater, benevens de Hersenen dies te meer onverlet en onbeschadight soude blijven. De Breyne wert bevonden afgedeelt te sijn in menigerley Kamerkens, + die benevens het Rugge march is, een begin en oorspronck van alle Zenuwen en ghevoelen, legghende in't Hooft en inden Rugghe gelijck als in een Casteel besloten, en volbrenght haer werck gantsch wonderlijck door alle de leden.

De Hersenen sijn de Mane onderworpen, + gelijck het Herte de Son, Iupiter de Lever, Saturnus de Milt, Venus regeert de Nieren, Mars de Galle en Mercurius de Longhe. Om dat den Mensch is de kleyne Werelt, die by de groote Werelt seer aerdigh can werden vergeleken. Niet dat dese leden in substantie sijn gelijck als de Hemelsche lichten, maer elck Lidt werckt inden Mensch even ghelijck de Hemelsche lichten inde Aerde hare werckinge doen: Want gelijck als de Mane vande Son haer licht ontfangt, alsoo ontfangt

oock de Breyne hare Naturele Sonne-warmte van het Herte, + ende keert sich daer mede tot den Rugge, op haer eygen Centrum, ende op sulcke wijse gheschiet de Conjunctien der inwendighe leden inden Mensch, daer uyt die oock connen ontstaen dese volgende gebreken, die de dryderley onderscheyden werden, als volcht:

Eerst Vinversael, + 'twelck een Hooft-pijn is: uyt het Bloet ontstaende.

Ten tweeden Perticulier, sijnde een Hooft-pijn die ex resolutis ontstaet.

De derde is Chirurgicael, is een Hooft-pijn die ontstaet uyt de Oppilationibus.

De eerste uyt Bloet ontstaende, + teelt ons dry sieckten, als Cephalalgia, Cephalea, en Paralisis.

De tweede ex Resolutis, ontstaen wederom vijf zieckten, als Hemicrama, Congelatio, Flaminula, Raserije, en Vallende-zieckten.

De derde ex Oppilatione onstaen wederom seven zieckten als Geswel, + Podagra, Tantpijn, Oogen en Ooren gebreken, als oock inden Mont en inde Kele.

Nu dan de oorsaecke van Hooft-pijn dryderley sijnde, + ende de eerste uyt Bloet ontstaende, is de oorsaecke toe-valligh en geen Substantiale digestie, want het Bloet maeckt hooft-pijn, ofte by mangel van genoechsaem Bloet, ofte uyt de overvloet van dien. Want indien yemant te vele Bloets ('tzy door wonde of Aderlaten) ontnomen wert, soo wert hy licht en ydel van Hooft niet sonder pijne, ende soo sich het Bloet gheduerigh beweecht, wasset ende toeneemt, soo wort daer uyt oock een Hooft ziecte. Daerom soo lange als het Bloet ('tsy te veel of te weynigh) in quaed' ordeninge leyt, so heeftmen een sieckte te besorgen. Verstaet dan dat

het woort digestie alhier wert genomen voor een middel-matighe voetsel, die het Bloet alle Leden by te deelen schuldigh is, gelijck oock 't Hooft. Soo dan, indien daer in een misgangh valt soo heeftmen een sieckte. +

Cephalalgia is een pijn die 't gantsche Hooft inneemt, ende duert lange.

Chephalea is een onlijdelijcke pijne, d'Ooren tuyten, de Ooghen loopen over, gaet wech en komt weder.

Paralisis is de Beroertheyt, een wel bekende Sieckte.

De tweede soorte bestaende uyt Resolutis, + is een overvloedige vochtigheyt uyt de Mage int Hooft gesonden, die 'tHooft met overvloet soo beswaert, dat wanneer 'tHooft door sijn eygene Loosgaten gelijck Neus, Ooren, &c. niet genoch kan werden ontlast, soo Resolveert sich de Materie in een taije slijmighe vochtigheydt, + 'twelck dan eygentlijck door de name Catarren mach werden uyt gedruckt, de reste vliecht op tot boven de Hersenen, daelt weer neder gelijck als een roock en damp, en veroorsaeckt veelderley pijne, kloppinghen, stootinghen, en weer met veel verwerde gedachten, en neer-vallende pijne, 'twelck besonder gheschiet den genen die een quade Maghe hebben, en veroorsaeckt dese vijf gebreken.

Als Hemicrania, + die de eene zijde, achter ofte voor in't Hooft inneemt met groote pijne.

Congelatio comt met coude achter in'thooft berooft het verstant met veel slaeps.

Flammula komt met koude, daer na heet 't welck blijft, beneemt het verstant.

Raserije maeckt veel onrust, onwetenheyt, ende veel gepeyns, en berooft de sinnen.

De Vallende-siecte is so wel bekent dat mense niet en behoeft te schrijven.

De derde oorsaeck is een Verstoppinghe, + om dat het Hooft door haer Natuerlijcke lucht-gaten als Neus en Ooren, etc. geen lossinghe en kan bekomen, noch geen vochtigheydt en kan quijt worden, dewelcke dan in verkeerde wegen openinge soeckt, veroorsaeckt inde voegen en Naden van't Craneum het Podagra, Geswel, quaey Oogen, Ooren, pijn inde Kiesen, inde Mont en Keele, Ende is daerom onder de Chirurgicale sieckten begrepen, + behoorende oock eygentlijck onder de Catarren.

Van dese alle sullen wy besonder handelen so veel als doenlijck is in't korte, op dat de Zee-man uyt de Barbiers Kiste soude mogen gheholpen werden, soo cort als immers geschieden kan.

Ende eerst dewijle met Ader-laten in dese Hooft gebreken redelijcke hulpe kan gheschieden, + soo salmen in't korte daer yet wat van schrijven.

Inde twee eerste sieckten, namelijck in Cephalalgia en Cephalea salmen met de Nieuwe Mane een Hooft Ader openen op den rechten Duym, en veerthien daghen daer na onder de Tonge, + daer na soo't noodigh is op de rechter Toon. Maer in Paralisis salmen alleen op de rechter Toon, of onder de Tonge laten.

Maer indien de sieckte uyt Resolutis ontstaet, soo salmen maer een Ader aen't voor-Hooft openen, besonder in Hemicrania en Flammula. Maer in Sinocha ('twelck de slechtste Hooft-pijn is, salmen onder de Tonge ofte op de Voet een Ader openen. In Raserije en dulligheyt salmen openen beyde de Slaep-Aderen, oft aen't

voor Hooft, en onder de Tonge. In ghemeyne Hooft-pijn op den rechten Duym. In Oore-pijn salmen de Ooren doen bloeden. In Ooge-pijn de Aderen byde Ooghen, ofte de Lever-Ader. In Tant-pijn salmen de onderste Lippe doen bloeden, of de Ooren soo het best comt. Doch in't Podagra salmen met de nieuwe Maen beyde de Hooft-Aderen openen, en in't eerste quartier de Brandt-Ader die by 'tScheen langhs loopt, en met de volle Maen salmen op de rugge doen Ader-laten. Als dan soo wort de loop des Hemels verhindert en wech ghenomen. Want indien sulcx niet en geschiet, denckt dan vrij dat ghy op een ander wijse niet en sult gheholpen werden, ten sy dat sulck Ader-laten voor-gae.

De Curatione.

Veeltijts is de Hooft-pijn vermenght met koude of met hitte, de hitte wort aldus bekent: + den Patient die heeft een drooghe Tonghe en drinckt veel, den mont is brack, is tot overgeven seer gheneghen, met scharpe pijne, steeckte en hitte in 't Hooft, slaept weynigh, den Pols is snel, de Vryne Root, en het aengesicht, met veel onrust aenden slaep van 't Hooft.

Maer de koude vochtige Hersenen en Hooft-ghebreecken vertoonen haer recht anders, met weynig dorst en droochte, veel slaep, een vochtigen Mont en Neuse, Tranende-Oogen, sware Leden, witte Lippen en bleeck aenghesicht. Al 'twelck besonder ontstaet uyt den overvloet vande vochtigheyt die op de Hersenen leyt.

De Cure inde hitte is, + datmen niet en sal Purgeren noch Digeteren, maer ruste maken en pijn stillen.

Neemt Roode Roosen ses loot. Huys-Loock

vijf dragma, roert het t'samen met weynigh Eeck aliàs Asijn of Roos-water ende leght het met warme doecken om't Hooft, tot dattet geneest.

Anders, neemt bereyde Coral een dragma, + bereyde Peerlen, en Sout van loot elck een half scrupel, Roos-water en Sempervive Sap ana tot dat genoech is, gebruyckt als boven, tot dat de pijne over is. Doch de wijle men den Huys-loock en Sempervive selden inde Schepen by sich heeft, kanmense beyde met weynig moeyten met sich voeren, ofte by gebreck van dien, het sap daer van met Roos-Eeck vermenghen, en met sich voeren, blijft langhe goet ende versch.

Anders, + neemt Gesegelde Aerde en Brunel-steen elck een half loot, Campher een half scrupel, Persick en walsche-noten, Kerne, elck twee dragma, met een Muscate Note, Roos-Eeck twee loot, Water van Yser-kruydt, van Roosen en Betoni elck vyer loodt, maeckt het warm ende leght het met doecken om't Hooft, daer de pijne is.

Doch om wel te bewaren salmen liever een salfken maken.

Neemt uyt gheperste Oly van Muscaten een loot, + van Witte Barnsteen, dan Roosen en van Campher gedistileert, elck ses droppelen, Safraen een half scrupel, Brunel-Sout een scrupel, Geyten Boter twee loot, maeckt daer van een salfken, en bewaert het wel, smeert aen beyde slapen des Hoofts, en inde Necken. By ghebreck van Geyten-Boter salmen connen nemen Roosen salf, daer Sout van loot ingheroert is: twee loot, en roeren een half scrupel Laudanum daer onder, soo hebt ghy een schoon Hooft-pijn stillende salfken, om in heete Hooft-pijnen te ghebruycken.

Noch een salfken om oock met een slaep te maken.

Neemt Roos-Eeck een loot, + en Huyslooc-sap twee loot, daer in salmen smelten twee dragma Sout van loot, en slaen het door een Graeu Papier, neemt dan uyt geperste Oly van Bolle-zaet of van Bilsem-zaet. vier loot. Laudanum een scrupel, roert dit wel onder een, en doet daer by de Oly van Muscaten gheperst dry dragma Campher, Roosen, en wit-Barn-steen Oly elck een half scrupel. Doet dan by dese Compositie soo veel vanden Eeck en Huys-loock sap met het Sout van loot vermenght, als de Olien tot een weeck salfken van nooden soude mogen sijn, so hebt ghy een pijn stillende slaep-zalfken, de Necken ende des Hoofts slaep en Pols-Aderen daer mede ghesmeert, stilt de pijne en doet wel slapen.

Voor Hooft-pijn van koude in Cephalalgia, en Cephalea

Item, + de Essentie van Melissae acht droppelen in de Voor-loop van Wijn een half loot t'samen gemenght, moet gelijck in genomen werden, neemt wonderlijck de pijne wech, die van overvloedige koude gecomen is.

Een ander in alle Hooft-pynen te gebruyken.

Neemt de Oly van Vitriol en van Barn-steen elck een scrupel, + Essentie van Roosen en van Meyoraen elck een half scrupel, witte Margarit dry oncen, vermenght het in ghesmolten Diagant, ende maeckt daer koeckjens af, als kleyne Noten ende gebruyckt telckens twee of dry, het steeckt machtigh 'tHooft in Hooft-siecten. De Essenti vande kruyden bereydmen aldus: Neemt wat kruyt dat ghy wilt, stampt het kleyn en set het wech te rotten, dan treckt de kracht daer uyt, dese kracht stort op versch gestooten

kruyt, en laet het noch eens staen rotten, dan weder af ghedistileert, ende dit doet toe drymael, altijt in Balneo ghetrocken, eyndelijck laet het Circuleren en bewaert het.

Noch een ander ten selven, is een Hooft saxken.

Neemt Betoni en Ruthe elck een halve hantvol, + Roosmarijn en Stechas Bloemen elck twee loot, Zaet van Basilicum en van Ruthae elck dry dragma, Roomse Camillen en Witte Wieroock, elck mede dry dragma, dit alles wel kleyn gestooten salmen onder een mengen, ende na ghebruyck een sacxken of twee daer van maken en op't Hooft dragen.

Een Wijn voor koude Hooft-pijn.

Neemt Roosmarijen, + Lavendel, Stechas Bloem, elck twee hant vol, Betoni twee oncen, Muscaten twee loot, Nagelen twee dragma, Cubebe een dragma, Corenten ses oncen, kleyne Mey Lelitjes, Liliconvali genoemt, een once, alles gestooten ende in twee Stoopen Wijn gedaen en daer van gedroncken, alsmen wilt kanmen een loot Galigaen daer onder doen.

In Cephalea en Hemicrania met hette.

Neemt Oly van Violen, + van Roosen, en van Nenuphar elck twee dragma, Campher dry Gr. Roos-zalf een once, Opum dry Gr. uyt geperste Muscaten Oly twee dragma, maeckt tot een salfken en smeert het Hooft ende slaept daermede, Fiat.

Voor Hooft Pillen kanmen gebruycken Hiera Simpl: en Pilairi elck een half dragma, + maeckt met Violen Siroop 9. Pillen daer van ende geeftse te middernacht in.

Andere ten selven dienende.

Neemt Rhebarb: twee dragma, + Masticx, Diagridi elck een dragma, maeckt een Massa met

Sap van Ruthae of van Apium geeft daer van een dragma.

Andere Pillen van donganum.

Neemt Pill: cocchij, + en Pill: hiera met Agarico elck twee scrupel, Foetidatum, Turpeti, een half scrupel, Diagridi vijf graen, Gember, en Sal: Gem: elck vier graen, maeckt met Betoni-water tot 14. Pillen, daer van neemt zeven te middernacht in, en soo't niet en werckt, soo neemt noch twee of dry inde Morgenstont.

Tot Hooft-pijn van Catarren.

Neemt Camillen-sap en Asijn gemengt en gedroncken, + oft neemt Cubebe, Komijn, Alant-wortel, Folie, Caneel, Nagelen, elck een half once, Zuyker een pont, alles tot een pulver bereydet daer van een dragma, op dry stuckjes Broot in Wijn gedoopt in ghenomen bekomt het Hooft, de Mage en gantsche lijf seer wel.

Anders maecktmen een Aqua vitae aldus

Neemt Meyoraen, + Camillen, Verbena, Persicaria, Nagelen en Tamarisci elck een loot, Roomsche Nardus twee scrupel, Amber ses graen, Musci acht graen, Voorloop ofte Geest van Wijn, soo veel u belieft, digreert het wel ghesloten 14 daghen, dan door den Helm Gedistileert, daer van 10. of 12. droppelen is seer goet besonder voor 't Hooft, men kan oock Purgeren met Pill: Cocchij een dragma.

Dese voorsz. Remedien: alsoose dienen in veel der hande Hooft-pijnen soo uyt coude als hitte ghecomen, heb al hier in 't kort te willen Noteren, verhope het den Zee man goede nut sal doen, ende en sien wel soo seer niet op de name vande sieckte, als wel op de vrucht vande Remedie, is dierhalven onnoodigh de Ord're vande Hooft-sieckten te volgen gelijck hier vo-

ren staet, gelijck als Paralisis, Hemicrania, Congelatio, Flammula, Raserije en Vallende Sieckte, of diergelijck, want doch selden alle Hooft-gebreken by name den Zee-vaerende Chirurgijns bekent sijn veel min de Matroosen.

Ende dierhalven soo gedencken wy, na gedane Notitie tegen Paralisi en Raserije voorts over te treden tot de Chirurgicale Accidenten, de welcke mijn Professie eygen is.

In Paralisi salmen Purgeren met het Extract van de Swarte Nies Wortel, + een scrupel in Vleesch-sap in gegeven daer wat Folie en lange Peper in gesoden is gheweest, ofte men kan nemen een dragma Pill: de Opoponac, de welcke in dit gebreck goede deucht bewijsen.

Andersins.

De bladeren van de voorsz. Nies-wortel gedroocht en gestooten kanmen een half dragma met eens soo veel Suyker in gheven, het Purgeert seer sacht en wel, de Materie daer dit gebreck uyt ontstaet. Anders by gebreck van desen al: soo Purgeert met Pil. auri.

Wijders soo maeckt die volghende Aq; vitae, + en gebruyckt het uyt ende inwendigh.

Neemt Roomsche Spic, en Meyoraen elck een hant vol, Roode Roosen dry hant vol, Cubebe en Cardamom elck een dragma, Naghelen twee dragma, Caneel een loot, water van Yreas wortel en van Roosen elck dry oncen, Malvesey een Pont. Alles in een Glas gedaen ende in Balneo door den Helm getrocken, hier van een scrupel tweemael daeghs in gegheven, ende de Leden daer mede gesmeert, doet groote hulp inde beroertheyt. Anders. So heeft mijn Vader goeder gedachten, dit volgende Slagh-Water met goede nut en vrucht gebruyckt, selfs oock inde vallende zieckte.

Neemt salvie, + Lavendel, en Roosmaryen-Bloemen elck twee hant vol Wortel en Zaet van Pioni elck twee loodt, Laur-bladeren en Liliconvali Bloemen elck een hant vol, Melissae, Munte en Poley, elck een halve hant vol, Bornaghe en Buglosse-Bloemen elck een loot, Coriander, Cubebe Cardamon, en Galigan, elck een loot, Betoni twee hant vol, Repontica twee dragma, Coral Wit en Root, elck twee dragma, Netel-Wortel ses dragma, het Paralisi kruyt en Tili Bloemen elck een hant vol, Saet van Lavas dry loot, dit alles in dry pinten voorloop van Brandewijn gheset, 14. daghen langh in de Sonne, ende daer na salment uyt persen ende daer in doen Oly van Witten Barnsteen, 1 dragma, ende Oly van Caneel een scrupel, soo isser bereyt, hier van telckens een half dragma in ghegheven, doet wondere deucht den gheraeckten, ende de Vallende siecken.

Een Balsem ten selven, + om de beroerde Leden Hals en Rugge daer mede te salven, is aldus.

Neemt Oly van Meyoraen, van Lavendel en van Liliconvali als oock van Witte-Barnsteen, elck thien droppelen, uyt-gheperste Muscaten Oly een dragma, Oly van Nagelen een half dragma, van Serpentin en van Castorium elck een scrupen, dit roert onder een tot een Balsem, en smeert daer mede als boven.

Andersints wort oock seer gepresen dit volgende Arcanum: + Neemt goeden Asijn ses Pont, doet daer by een Pont Honigh ende een Pont Citroen-sap, laet het warm staen 14. daghen langh, dan Distileert het door den Helm, giet desen Asijn op gestooten Perlen en laet het smelten tot een Liquor, van dese Liquor neemt 16. of 18. droppelen in voorloop van Wijn. Dit sterckt

seer de Hersenen ende 't Hooft in heete en koude gebreken.

De Leden kanmen oock met den Cantarides op halen aen lichte blaren, + als volght: Neemt Gum: Elemni twee loot, Terbetijn een loot, t'samen gesmolten sijnde: soo doet daer in twee ende een half dragma gestooten Spaense Vliegen, en laet het bekouden, hier van kanmen Plaisters maken en leggen daermense begeert.

Aldewelcke in Mania sijnde een Hooft-zieckte die uyt veel Studerens, + uyt overvloedighe heete dranck, ende uyt de loop der Sterren hare oorspronck heeft, heel nuttelijck kan ghebruyckt werden, daermen anders oock wel toe gebruyckt een Fontinel, aldus:

Neemt Sterck-Water twee loot, gesublimeerde Salmiac een loot, + Sublimat dry dragma, set het op sacht vier dat het smilt tot een Water, doopt hier mede de plaetse daer ghy de Fontinel begeert, vijf of ses malen, ende laet het telckens van selfs op-droogen soo gaet de huyt open, leght daer dan op dese Treck-zalf:

Neemt de vier groote Gommen, ende Bdelli van elck vijf loot, + smiltse in Asijn en drucktse door eenen doeck, doet daer by een loodt Mastix, Witte Amber twee loot, Wieroock twee dragma, Magneet dry dragma. Fernis vijf dragma, ende Colophonia twee dragma. Gebruyckt dese Plaister tot dat de vloet eyndight, dan toe geheelt.

Inwendigh geneestmen de Mania op tweederly wijse, + datmen de Hette koelet en leschet, d'ander datmense stillet en doodet. De verkoellingh is aldus:

Neemt Oly van Campher een loodt, Muscus een dragma, Laudanum een scrupel, Violen Si-

roop ses loot, roert het wel onder een, ende geeft een loot daer van in Roos-Water te drincken, het gheneest de Mania wonderbaerlijck. Ofte neemt Oly van Campher een loodt, + Muscus een half dragma, geeft hier van een dragma seffens, het doet groot wonder, men kan oock wel het Hooft daer mede smeren inde slaep, en aen 't voor-Hooft.

Voor de Hooft Swindelinge salmen gebruyken dit Recept: + Neemt Oleum Origanum en Meyoraen, elck acht droppelen, Musci en Ambra elck vier graen, Spiritus vitrioli een scrupel, Suyker dry dragma, t'samen ghemenght ende een scrupel in Wijn in genomen.

Anders, neemt Conservae van Betoni-Bloemen dry loot, + Speci: Diarhodon Abbatis twee dragma, ende Siroop van Staechas Bloemen, soo vele tot een Condut van nooden, daer van een dragma of wat meer in ghenomen doet de swindelinge verteren en overgaen.

Anders, + alsmen de Sabina neemt ende storten daer wat Lavendel-Water op, en Distileren 't noch eens over, ende alsmen doecken daer in nat maect ende slaen dat rontsom het Hooft, soo vergaet de swindelinge.

Daer sijn vier soorten van Dulligheden onder de name Flaminula begrepen, + de eene of eerste wert Lunatic ghenaemt, om datse vande Mane haer oorspronck heeft, de ander Insani, om datse erflijck aen gheboren wert, de derde Vesani, ontstaende uyt vergift de welck onsinnighe maeckt, maer de laetste ontstaet uyt Melancholij vermenght met Toorn, en verwerret de Sinnen, dese alsose by der Zee weynigh voor vallen sullen wy daer kort af scheyden, ende die met een eenighe Remedie onder de Cu-

ren betrecken, nevens de Cure van alle andere Hooft-gebreken.

Neemt de Hersenen van een ghesont Mensche die gerecht oft in den Oorloch is om gekomen, + soo versch en warm alse te krijghen is, vermengt daer onder een deel Souts, ende een deel gebrant Menschen Been vande Hooft-panne genomen, maeckt daer van een Deech, die tot Ballekens als Knickers moet op gherolt wesen, droochtse op een Oven, stootse tot pulver, maeckt met Geest van Wyn en van Vitriol elck evenveel wederom een Deech, stelt het in een Retorte in matigh vyer, so komter inde ontfanger een Liquor met een Oly, scheyt de Oly daer af en treckt de Liquor noch dry mael over, soo blijfter inde gront een ficx Sout legghen, + dat gelocht en in gesoden, doet u hebben dryderley Remedie, d'welck elck besonder dient voor alle Hooft-gebreken in't besonder, selfs oock voor de Vallende sieckten.

Ende hier mede scheyden wy van alle Phisicale Hooft-zieckten, en keeren ons tot de Cirurgicale gebreecken, die uyt Oppilation ontstaen. Doch dewijle wy in desen deele als wy de ordre souden volgen, eerst comen tot de Pest gheswellen achter de Ooren. Maer om dat hier by oock gaet een goet Pest-Boecxken van Putman 't welck niet anders als vande Peste handelt, soo wijsen wy hier den Zee-man, in dat selve over, daer genochsaem berecht in desen deele te vinden is.

Belangende de Purgatie ten Hoofde dienende, sal den Zee-man voor desen beschreven vinden, daer hy uyt mach verkiesen welck van dien hem best aen staet, besonder rade ick hem aen Dongani Pillen die my seer wel bevallen.

De gebreken des Hoofts die onder de Cirurgicale Sieckten begrepen sijn, + ontstaen besonder ende nemen haren oorspronck uyt verstoppinghe, want om dat de Hersenen hare overvloedige vochtigheyt gewoon sijn te lossen, besonder door de Neuse, Ooren, etc. De welcke soo wanneer die geslooten sijn, ende de Hersenen die niet en kan by sich verbergen, soecktse haer daer van te ontlasten en werptse van haer soo sy best kan, geeft ende maeckt alsoo op de Oogen, in de Ooren, inde Keele, op de Tanden of elders verscheyden gebreken.

Ende om sulcx alles voor te komen is heel noodigh: datmen de Emunctoria des Hooft, + besonder de Neuse wel open ende gangbaer hout, op dat het Hooft door 'tselve hare ontlastinghe bekome soo als de sake vereyscht, ende hier toe is noodigh dit volgende Nies-poederken.

Neemt Witte Nies-Wortel twee loodt, + Tobacq, fijne Mageleyn, en Rosmarijn, elck twe dragma, Cubebe dry dragma, alles gedroocht en tot pulver gestoten salmen onder een mengen, en daer van een Erte groot in beyde de Neus-gaten op trecken, het doet wel Niesen, en veel slijm door de Neus quijt worden, doet het eens daeghs, ende by gesontheyt twee mael inde weeck. Anders neemt men oock wel Sap van Beet-wortel en trect het inde Neuse op, + het doet wel te Neuse uyt vloeyen. Doch is voor den Zee-man niet te bekomen, ende daerom oock by 't Nies-poeyr te blijven seer van nooden.

Andersints, + soo wanneer het Hooft hare lossinge en uyt-werpinge door de Keele neemt, soo gebruyckt dit volgende Gorgel-Waterken. Neemt het kruyt Origanum, Ysop, Piretrum, en Ruthae, elck een hant vol, Galigaen, en Gember, van elcx

vier scrupel, gestooten Mostaert-zaet een loot, dit alles in water ghesoden tot een Vingher-breet versoden is, doet daer dan een weynigh Honigh by, ende koockt het noch eens op al schuymende, hier mede ghegorgelt, treckt veel slijm uyt den Hoofde, maeckt een suyver hooft en stercke Hersenen.

Belangende andere behulp-middelen hier toe dienende, als verscheyde Purgatien of Laxativen, Item, de Fontinellen, de Cantarides Plaister of dierghelijck daer van voor desen al geschreven is, kan een yegelijck nemen sulcx hem ter sake best ende noodigst goet dunckt ende wel aenstaet, altoos tot de Oogen werden sulcke middelen raedsaem gebruyckt.

Want gelijck de Oogen gebreken menigerley sijn, + soo moeten oock de Remedien veelderley wesen, ende eerst soo veele aen gaet de Ooghen werden dickwils inwendigh duyster, sonder datmen daer in eenighe mangel siet of bemerckt, ende dit gebreck 'twelck men Optalmia noemt, is wel een vande swaerste gebreecken, diemen inde Oogen kan bekomen, want om dat het binnen voor't gesichte besloten leyt, soo en konnen oock geen uyterlijcke Remedien dat bereyken, + ende daerom gelijck het is een subtijle Wolcke en Roock, die binnen voor't gesichte leyt, soo moet men't oock met een vluchtige Roock Remedieren en helpen.

My selve isset geschiet Anno 1627. dat my de Oogen aen't onderste deel geheel duyster waren, + dat ick mijn eyghen voeten niet konde sien, en nochtans de Sterren aen den Hemel met onderscheyt bekende, het welck ick aldus: met de hulpe Godts genesen heb.

Neemt ongeleschte Kalck twee oncen, gestoo-

ten Vitriol een once, + en Salmiac een loot, alles kleyn ghestooten, giet hier over met alle haest een mengelen stroom of Put-water, soo begint de Materie met het water te sieden en te Rooken, hout de Oogen gheopent over die subtijle Rooc, die inde Oogen komende, doordringht gelijck een vier, ende verteert inwendigh de Nevel die voor de Ooghen gevallen waren, ende wert met twee a dry mael rookens volkomen genesen, daer ick Godt voor dancke. Men soude naulijcx gelooven wat dit al vermach in duystere Oogen van Ouderdom gekomen.

Diergelijcke deucht en krackt heeftmen ooc inde Vryne en Wijn-geest beyde Ghedistileert, + dan in een kleyn Potje op een kool-vyer ghewarmt, ende den subtijlen Roock door een Trechter inde Oogen ontfangen, maeckt een helder en klaer gesicht, ende alsmen een weynig Campher daer in laet smilten, men soude niet geloven hoe veel het vermach in duystere Ghesichten, Pocken en Schellen op de Oogen

Voor de Schellen en vellekens die boven op d'Oogen wassen, + neemt daer toe Tutiae twee loodt, Galmey-steen, en Witte Vitriol elck ses dragma, giet daer over goede Malvesey twee pont, laet het acht dagen inde warmte staen, dan door een Papier gefiltreert en twee mael daegs s'gebruyckt is een seker middel.

Noch een ander Oogen-water-

Neemt het Wit van Eyeren doet het in een Glasken, + steeckt het in Broodt Deech, ende laet het met Broodt Backen inden Oven, soo wert het tot een Water, dat inde Oogen gedaen, neemt de Vliesen en Schellen vande Oogen.

Een Roock voor de Witte schellen.

Neemt Witte Amber of Barn-steen, + steecktse aen ende laet den Roock door een Trefter inde Oogen gaen, dit acht dagen, twee reys daegs gedaen, doet de Schellen verteeren en verdwijnen, sulcx doet oock den Safraen, op gelijcke wijse gebrant den Roock inde Oogen ontfangen.

Item, soo daer Pocxken op de Oogen komen, soo:

Neemt Masticx een half dragma, Musc: 10 graen, + Ambrae ses graen, Theriac een scrupel, Nagel-Oly dry droppelen tot Pillen gemenght, en door geslickt.

Het Zaet van Taskens kruyt in een doeckjen op de Borst of om den Hals gedragen, + een dragma, doet de Pockes verteren met der haest, ofte maeckt een zijden Hals-bant die van binnen vol zaet is gevult, soo geneest het alsmen't een wijltijts om den Hals gedragen heeft.

Anders neemt Witte van Eyeren die in Asijn hert gesoden sijn geweest, + dry stucx, doet daer by de Pisse van een suygende knechtken, dry Lepel vol, onder een gestooten ende gefiltreert druypt het inde Oogen daer het Pockjen is, dit is een raer stuckjen. + Anders soo wanneer de Son inde Leeu is, met af-gaende Mane, salmen plucken de roode By-voet-Wortel, bintse onder den Arm aen die sijde daer 'tOoge gebreck heeft, so vergaet de pijne met het Pockje.

Voor een oud, swack, afnemend' ghesichte.

Neemt Betoni-Bladeren, + Ruyte, Fenicul, en Eerd-besien kruyt, en Lavas, Wortel van Hemel-sleutel van elckx vier loot, Petercely-zaet, Galigaen, Gember, en Caneel elck een loot, Zaet van Apy twee loot, en van Fenicul dry loot, Lavendel-Bloem een dragma, Cardamon, Nagelen, en Safraen, elck twee dragma, Suycker een half

Pont, t'samen ghemenght ende altijt een ure voor 't eeten een half dragma droogh ghenuttiget, behout het Gesichte by goeden stant.

Ofte neemt de Wortelen van Schel kruydt, + met af gaende Mane op gegraven, gedrooght gepulveriseert, brenght het verlooren gesichte weder. Sulcx doet ooc het kruyt Oogen-troost gepulvert ende met Fenicul-Water gedroncken.

Voor Loopende-Ooghen neemt het kruyt Oogen troost, Verbena en Toeback, elck evenveel, + ghestooten ende daer van een weynigh op een kooltken viers geleyt, en door een Trefter den Roock inde Ooghen ghelaten, is seer goet voor Loopende-Oogen. + Anders is mijn ordinaer Ooge-water in desen deele geen vande minste middelen. Neemt Roos-water twee Mutsjens, doet daer in een half Dragma Zout van Loot, en als 'tgesmolten is: soo doet het inde Oogen, het verdrooght, vercoelt en versacht uyt-nemende, + en verteert oock 'troode puylende Vlees dat inde Oogen wast. En geneest ooc de wondekens die inde Oogen komen van splinters of vijsel die inde Oogen springen. Anders trectmen de splinter met een goet stuck Barn-steen, + ende de Vijselen met een Zeyl-Steen uyt de Oogen, 'twelck dan met dit mijn Ooghe-water voort seer aerdigh wert genesen.

Anders, voor Roode loopende Oogen: maect dit salfken:

Neemt Geyten Boter, + ofte by menghel van dien goede versche Mey Boter, smiltse en stortse op goet Roos-water, doet sulcx dry-mael achter een, vrijftse wel wit in een steenen Mortier, doet daer in bereyde Tutia een dragma, Zout van Loot onderhalf dragma, Campher een half dragma, Oly van Nagelen en van Safraen elck

vijf droppelen, wel suyver onder een geroert en bewaert, ende inde hoecken vande Ooghen gestreken, versacht de pijn, beneemt de hitte en roodicheyt, droocht de Oogen op en verteert de geswolst.

Soo yemant des nachts niet kan sien, + ende des daeghs wel, die neme een dragma Scherley-zaet gestooten, en drincke dat met Wijn of in Fenicul-water dry-mael daeghs, t'elcken vijf lepels vol.

De Schurfde Ooge-Leden, die swaer om te genesen sijn daer veel Meesters voor blijven staen, + die salmen met dese eenige handt-greep konnen helpen en genesen. Pluckt de Hayrkens uyt de Ooge-leden by een of twee t'seffens, tot datse alle uyt ghepluckt zijn, wascht dan de Ooge-leden met mijn Ooge-water soo sijnse binnen dry dagen genesen, doch moeten somtijts de Hayrkens noch wel eens uyt gepluckt werden.

Oogen die door vallen, stooten of slaen, seer hart ende hooch uyt puylen en swillen, + die salmen aldus helpen: Neemt Oly of Balsem van Loot, en van Zwavel elck een loot, van Crolly Wond Balsem oock een loot, Campher-Oly thien droppelen wel onder een geroert, hier mede de geswollen Oogen gesmeert dry-maels s'daegs geneest seer haestigh en snel, anders soo leytmen oock wel daer over mijn voor beschreven Colirium van Roos-water en Zout van loot bereydet, ende ghebruyckt gelijck een Lavament.

Anders maeckt een salfken aldus: + Neemt goede versche Mey-Boter, smiltse en gietse op Roos-water waschtse wel schoon, steltse onder in een Glas etlijcke daghen inde Sonne, soo smiltse schoon Geel als Gout, stortse weder

op Roos-water, en laetse een nacht staen, daer na doet wat gestooten Witte nier daer by dat de Boter moy dick wort, en laetse noch vierthien dagen inde Sonne staen, + smeert daer de geslagen Oogen mede, soo geneest het wel haestigh en kort.

Oft neemt Bloem van Zwavel acht loot, Salpeter vier loot, t'saem gestooten in een Pot ghedaen, omroerende wel ghesoden, tot datter een witte Melc van wort, dit met doecken warm op d'Oogen geleyt tot dattet geneest, 'twelck haest gheschiet.

In't gemeen voor seere loopende Ooghen pleech mijn Vader en Broeder goeder gedachten te gebruycken dit volgende Colitium.

Neemt soet gemaeckt Vitriol een once, + gesublimeerde Zalmiac en Campher elck een dragma, giet daer op loopend water twee pont, ghewaschen Aloe twee dragma, stelt het inde Sonne dry weecken en doet twee maels s'daegs dry a vier droppelen inde Oogen, het is een besonder goet Ooge-water, en doet groote dingen in gebreken der Ooghen.

Pillen om d'Oogen te Purgeren maecktmen aldus: +

Neemt Aloes twee dragma, Electuari Linitivi een once, Trochisci alhandali een half dragma, Serapini een dragma, smiltet de Serapini in Zalvi-water, en maeckt 12. Pillen voor een dragma. + Oogen die gequelt sijn moetmen genesen met de roode Oly die van Loot gemaect is, die uyt het Sout door de Retorte met redelijck vier gedreven wort, welcke bereydinge gemeen sijnde, hier om de kortigheyt onnoodigh is te beschrijven.

Daer sijn noch verscheyden andere Remedien

tot de gebreecken der Ooghen seer nut en dienstelijck. Maer om dat dit werck kort moet sijn sullen wy't hier by laten, en keeren ons tot de gebreken der Ooren.

Vande Ooren en desselfs gebreken.

d'Ooren sijn in sonderheyt dryderley gebreken onderworpen soo veel 'tGehoor aengaet, + eerst dat het Gehoor vervalscht wort, also datmen meynt te hooren 'tgeene men inder daet niet en hoort, ghelijck als Klock-slach, Trommel, 'tbrullen der Zee of diergelijck. Het twede is dat het Gehoor door't voorsz ghedommel ghelijck als verswackt wort, soo dat men qualijck ende onvolkomen hoort. Dese twee toevallen sijn voorname voor-boden vande volcomene Doofheyt het welck is een derde en laetste ghebreck, soo veel 't Gehoor aen gaet.

Anders soo sijnder oock wel verscheyden andere toe vallen en gebreken der Ooren ghelijck als loopende en gefistileerde Ooren, + geswel inde Ooren, Sijperen en smartingen achter de Ooren, Extrogen op de Ooren, ende oock de koude, Vorst, of Winter aende Ooren, en wat sulcx meer is.

Welck gebreken al wy kortelijck te ghenesen hier Noteren sullen. + Ende eerstelijck soo veele aengaet het ghedommel inde Ooren, voor Purgatie salmen daer toe ghebruycken, besonder het Extract van swarte Nies-wortel, een scrupel oft wat meer na aensien vanden persoon, anders ghebruyckt men oock wel de Mercurium vitae vier Asen, met een scrupel Theriac. Ofte ghebruyckt Dongani Hooft-Pillen als boven, + want soo veele als den Regel van leven, de Laxativen en versterckende middelen aengaen, segh ick: alles wat de Ooghen dienstelijck is, kanmen

oock met goede vrucht tot d'Ooren ghebruycken, ende de middelen diemen tot de Ooren ordineert is oock tot de Oogen seer nut en dienstelijck.

Ofte Purgeert het Hooft en de Ooren met dit Pulverken.

Neemt de groene Spruyten of Knoppen die voor-jaers eerst beginnen aende Vlier uyt te springen al eer het Bladeren gheworden zijn, + samelt rijckelijck soo veel u belieft, droocht dese inde locht, stootse tot Pulver, neemt daer van een dragma, Zuyker twee dragma, Caneel en Muscaten elck een scrupel, smorgens vroech in ghenomen Purgeert seer aerdigh het Hooft, ende beneemt selfs inde Ooren pijne en Sweeringhen veel onducht wech.

Item, + Neemt Ialappa twee scrupel, Mechoacan en Cremor Tartarij elck een scrupel, t'samen gestooten en ghesift, sedt het savonts in warm Bier te weyck den gantschen nacht, des morgens vroech warm in genomen, Purgeert seer milt ende wel, beyde het Hooft ende de Ooren

Dese beyde Purgatien zijn in de Water-zucht oock seer nut en dienstelijck, met goede vrucht te gebruyken, ende soomen wil, + kanmen Electuarium de succ. Rosarum twee dragma daer by doen is niet dan te beter, Purgeert alle vochtighe Humeuren, ende becomt den swacken uytnemende wel.

Men kan oock anders wel Purgeren met de Witte Floris Antimoni twee graen, met ses of acht dragma Roosen-saps Electuarium.

Tot versterckinge van Hooft en Ooren behagen my dese twee stucken uyt-nemende wel: + Neemt Oly, van Nagelen, van Munthe, Meyoraen, en van Barn-steen van elck dry droppelen,

Muscaten-Oly vier droppelen, Suyker dry oncen, daer van ghebruyckt een dragma op geroost Broot met Wijn besprenght, ende eete het alsoo met malkanderen op, het is seer versterckende 't Hooft en alle Hooft-leden.

Het tweede stuck om 't Hooft te stercken is diergelijck als 't eerste. + Neemt Suyker ses loot, maeckt het vochtigh met water van Ooghen-troost, en laet het wat op-schuymen, doet daer dan inde Olien van Fenicul 6 of 8 droppelen, van Nagelen 6. droppelen, van Caneel 4. droppelen, en van Cardamon 3 droppelen, als het sijn volcomene dickte heeft soo giet hen uyt, en maeckt daer Koecxkens van, geeft daer van t'elckens 1. drag. s'morgens en s'avonts, het sterckt niet alleen 't gehoor maer ooc t'gesichte en't gantsche Hooft.

Belangende het suysen en tuyten inde Ooren, + neemt daer toe witten Wyroock acht loodt, goeden Malvesey een pont, Distileert het door Balneo tot een Water, doet dat inde Ooren, het beneemt het tuyten en suysen uyt de Ooren.

Voor een swack gehoor salmen nemen Sap van Loock een once, Mirrhae twee oncen, Oly van Barnsteen een half dragma, alles Papsewijse op eenen Lijnen doeck gesmeert en buyten op de Oore geleyt.

Maer voor Doofheyt neemt de Vryne van een suygende Soontjen, ofte oock wel van een Ionck suygende Hondeken, laet dry a vier droppelen inde Ooren vallen, s'morghens en s'avonts daer mede aen ghehouden tot dat het oore begint te knappen, want soo dat geschiet soo werden de hert-hoorende met een barst of met een knap geholpen, ende de Ooren werden daer mede geopent.

Ick hebbe met dit volghende Recept niet al-

leen de hert-hoorende en Doove, + maer oock alle ghebreken die inde Ooren komen: ende het Gehoor vervalschen en verderven: geholpen.

Neemt de Voorloop van Wijn, en van een Veerthien jarighe Knechts Vryne, elck een once, Campher-Water, ende Voorloop van Anijs, elck twee loot, t'samen onder een geroert tot dat het wel vereenight zy, + hier van doet dry a vier droppelen inde Ooren, morgens en avonts een weeck langh, dan salmen een weeck op-houden, ende soo 'tdan niet gheholpen is, salmen 'tnoch een weeck ghebruycken en weder een weeck op houden. Want soo langhe alsmen besig is in 't gebruyck van dit middel, so wert de saecke niet geholpen, maer alsmen op hout met 'tgebruyck van dien, soo komt het gehoor weder op de vorige ploy tot volle gesontheyt.

'k Heb met dit eenigh stuck veel eerlijcke lieden geholpen, + oock die seer out waren, en langhe Doof waren gheweest, selfs datse niet en konden toe geroepen werden om te konnen verstaen.

Hoemen de Voorloop van Brande-wijn ende van ghelijcken de Voorloop van de Vryne moet bereyden, + achte ick gants onnodigh te beschrijven, aenghesien het maer is een seer gemeyne en wel bekende wetenschap, het Campher-water is beschreven in Putmans Manuael. Maer den Voorloop van Anijs is: + datmen in een pont Voorloop van Brandewijn doet de Oly van Anijs twee dragma, datse malkanderen aen nemen, ende aldus kanmen van alle Aromatique Olien en met Voorloop van Wijn een Spiritus krijghen, + diemen daer na kan ghebruycken elck daer het toe dient, dits een soete en profijtelijcke hant-greep seer nut alle lief-hebbers, is beter ten>

ghebruycke als de Olien selfs, ende gants streckelijck.

Dese Remedie maeckt oock rijp alle sweringen en geswellen in de Ooren, + en doetse doorbreken, diemen dan daer na kan genesen met dit volgende middel. Neemt de ghecomponeerde Oly van Tichel-steenen een scrupel, + de beste Genever-Oly sesthien droppelen, Nagel-Oly, en Roosen-Oly de gedistileerde elck twaelf droppelen, zap van Agrimoni twee loodt, Campher acht greyn, dit t'samen geroert en dry a vier droppelen inde Ooren gedaen s'morghens ende s'avonts, geneest en droocht wel op.

Anders, ('twelck noch beter is) soo neemt: + Balsem van Zwavel en van Loot, elck een loot, de Wond-Balsem van Crolli twee loodt, Naghel-Oly een half scrupel, ende soo de Loot-Balsem gheen Campher in ghedaen is, soo doet in dese Compositie Campher-Oly oock een scrupel, soo isset volmaeckt. Met dese Balsem doen ick ongeloovelijcke dingen niet alleen in de Ooren om die te ghenesen, maer oock in alle Apostemen en ghesweren, ja oock selfs in ghebroken Benen en Scheursels, het gheneest, pijn-stilt en droocht boven menschen verstant; wensche dat het alle vrome Chirurgijns mochte bekent wesen, ende dat het den lichtveerdige Slocker wijns altoos verborgen bleve, want sy't niet weerdigh en sijn.

Indien yemandt achter d'Ooren nat en smartende gaet die ghebruycke dit zalfken. + Neemt Brande-wijn van Ceulen: een Mutsje, smilt daer in een once Suyker of Zout van Loot. Dese Brande-wijn vermenght met Oly van Bollen, of van Bilsem zaet gheparst, soo veel als u goet dunckt, en maeckt daer van een dun zalf-

ken gelijck een Litergire-zalfken, neemt dan soo daer twee oncen salf is, een loodt Mercurium dulci, + ende roert het wel kleyn onder een, soo hebt ghy een schoon Dor-zalfken, ofte roert onder dat eerste weeke zalfken, een ghesoden Eys-Door, met twee dragma Mercurium Sublimatum, dit salfken is niet alleen den Ooren goet, maer oock de Schurfde Hoofden en teterige aengesichten, droocht en geneest machtigh wel

Voor pijn en ander ongemaeck inde Ooren salmen dese volghende Plaister gebruycken. + Neemt Was en Colophoni van elck vier loodt, smilt het te samen: doet daer in bereyde Tutiae en Witte Vitriol elck twee dragma, Oly van Barnsteen twee dragma, en van Nagelen een dragma, doet daer dan by soete Terra Vitrioli, tot dattet root ghenoch is, en ghepulveriseerde Magneet-steen twee dragma, soo is de Zalf bereydt, leghtse een Rijcx-daelder groot op't Oore, 'tis een seer experte Plaister tot veel Oore-gebreken selfs oock voor een quaet ghehoor.

Soo yemant een levendighe Worm in't Oore ghekropen ware, + die neme een Appel of Peer of Granaet, en leghtse geklooft met de binnen sijde op't Oore so sal den Worm om daer van te asen sich uyt-waerts begheven, ende uyt de Oore kruypen, ofte neemt nieu warm Broot en doet wat Honigh daer op ende lecht het op de Oore, dits oock den geslaghen Ooren seer goet, ende voor't quade Gehoor. Anders doetmen wel Nuchteren-speecksel inde Ooren, soo sterft de Worm, ofse komt te voorschijn. Item, na den Honigh locht komtse oock te voorschijn. Lecht maer u Oore op soodanige dinghen daer van sy geerne asen, soo wert ghy gheholpen.

Voor den Winter ofte den Vorst inde Ooren is seer goet datmen neme vande besten Voorloop van Brandewijn, + daermen in doen moet een weynigh. Geest van gemeen Sout, voorloop een Mutsje, Spiritus Salis een dragma, smeert de Ooren daer mede al eerse door gebroken sijn, het behout het gesonde by haer kracht, maer soose door gebroocken sijn, soo gebruyckt dese Plaister zalve. + Neemt de vier groote Gommen elck een once, reynightse met Asijn naer gewoonte en koockt den Eeck weer Honig-dick op tot een Pap, doet daer by Was vier loodt, Pynhards acht loot, Schapen-Ongel twee oncen, maeckt daer een Ceroot van, en ghebruyckt het Plaister wijse, met dese tweder.

De Extrogen of Lickdoornen die ghemeynlijck op de Ooren komen, + daer toe heb ick met goede nut ghebruyckt Voorloop van Brandewijn, daer in gedaen is Spiritus Salis, doch wanneer de schade ghesloten ende niet op gebroken is doende daer by een luttel Campher aldus: Brandewijn een half Musje, Spiritus Salis twee dragma, Campher-Oly een scupel, t'samen tot een vermenght en daer med' gesmeert, verteert de Doornen, de Vorst en andere pijnlijcke Accidenten aende Ooren.

Isset daer-en-teghen open: + so ghebruyckt de vorighe Plaister-zalf voor de Winter-Ooren beschreven, ende smilt daer onder onse hier na beschrevene Defencijf elck evenveel en leght het op de Ooren, Plaistersche wijse, bestrijckt oock vry de Ooren met mijn voorschreven Ooren-Balsem, dien ick soo hoogh gherecommandeert hebbe.

Dits in't kort nochtans bondigh de Cure der Ooren gebreken, en al wat daer aencleeft,

wy treden over tot:

Den Mont, Tanden, Tant-vleesch, ende de Accidenten daer aen behoorende.

Mont-ghebreken en Tant pijn hebben ghemeenlijck twee bewegende oorsaken, + d'eene is en ontstaet gemeensaem uyt een overvloet van Catarreuse vochtigheyt, de welcke brack en scharp is, en veroorsaeckt veel knagende pijne, dese soorte en mach niet wel teghen de bijtende koude, maer is stil en vredigh inde warmte met drooghte. De tweede soorte ontstaet uyt overvloet van bloet, die somtijts uyt heeten dranck, somtijts uyt vermoeden arbeyt, maer meest de Vrou-lieden uyt hare Kool-potten, die het Menstruale bloet op waerts sublimeert, hare oorspronck heeft, ende wert daer aen meest bekent: datse inde warmte op het Bedde ofte teghen het vier, alderpijnlijckts is.

De eerste soorte sijn meest onderworpen de gene die vochtige Hersenen hebben, en waterigh Bloet die bleeck en dick in't aenghesichte sien, Melancholijc.

De tweede soorte sijn meest onderworpen bruyne en roode lieden, die in 't aenghesichte bloeyen en vieren, die rijck van bloet, en haest toornigh sijn, Cholerijck, dese soorte van pijne is veeltijts met bloeyende hitte strenghe pijne en weynigh geswolst, maer de eerste soorte swilt gemeenlijck:

Wanneer dese twee soorten onder een vermenght sijn, soo geeft het ghemeynlijck oock wel een gheswel of een Vlceratie, 'tsy aen't tant-vleesch of aende Wanghen, en soo de Materie meest Sanguinisch is, so wert daer uyt een kouden brant, maer isset meest Catharreus soo wert daer uyt een ulceratie, ende isset Phlegmatyck soo

wort het een geswel.

Dese dry sorte van Cure sullen wy eerst voor nemen, + ende belangende den kouden brant daer toe salmen nemen uytwendigh mijn ordinare Defencijf-Plaister, aldus bereydt: neemt Roode-Wijn een menghelen, + ende voor-jaers neemt de Knoppen van Willighe Boom, Eschen, Popelier, en Vlaer, al eer't noch Bladeren gheworden sijn, Consolida Mayor, en zaet van Mirtillen elck een goede hant vol, doetse inden Wijn, laet het veerthien dagen of meer weel gesloten staen weyken inde Sonne, daer na koockt den Wijn een weynigh op en doet daer in (alst wel uyt geperst is) Schapen Onghel een half pont, Oly van Roosen en van Mirtillen elck een half pont, Was een pont, koockt het t'samen tot den Wijn meest versoden is, ende tot dat het een zalve gelijck wort, dan laet by na kout worden en doet daer by Wyroock en Mirrhae elck een loot, Mastix een dragma, Gout en Silver glede elck dry oncen, Meny, Bole en gesegelde Aerde elck vier loot, Terbetyn twee loodt, aldus bereyt hebt ghy een Defencijf met welck mijn Zalig. Broeder veel jaren groote dingen heeft gedaen, niet alleen in Roose en kouden brant, maer oock in allerley brandende pijn in Tanden of elders.

Maer wanneer de zalf noch warm is: voor d'alderlaetste: doet in dese Compositie een once Zout van loot, ende twee dragma Campher Oly, ick meyne ghy naulijcx een beter Defencyf sult weten te becomen.

Boven over dese Plaister diemen wel dick gestreken daer over moet legghen, + kanmen noch slaen een Lavament by Putman in sijn Manuael ghedacht, is bereyt van water uyt Vorschen saet Ghedistileert daer in ghesolveert is, Mirrhae,

Wyroock, Campher, etc, soo sal sich den brant heel spoedigh legghen ende het ghesonde afscheyden van't gene al verdorven is.

Inwendigh inden mondt om te suyveren, + neemt gheschuymden Honigh ses oncen, doet daer in de suere Geest van Zout, van Zwavel en van Alluyn, elck een dragma, Brandewijn een half Mutsje, Salpeter of Sal Brunel twee dragma. Wascht hier mede den mondt, soo scheydt sich het goede van't quade vleesch, en behout het gesonde by sijn kracht dat niet wijder in en breke.

Anders, + neemt Sout, Alluyn, en Zwavel: elck twee pont, Boraes thien oncen, Corallen en Perlen, elck twee oncen, Distileerde Asijn vier oncen, alles door den Helm Gedistileert tot datter gheen meer Spiritus en gaet, soo hebt ghy een Wit Water ghelijck een Melck, het welck soo wanneer het een wijltijts stille ghestaen heeft, seer schoon en klaer wort. Daer van neemt twee dragma Roos-Honigh, een once, Syroop van Vlier-Besien, vier loot, Huys-loock-sap, of in diens stede Diamorum, een once, Brunel-Zout twee dragma. Dit alles onder een gheroert maeckt niet alleen een goet af scheydt tusschen ghesont en onghesondt vleesch, maer het suyvert oock den mont soodanig; + datter gheen onreynigheyt kan verblijven, alwaermen dese Remedie gebruyckt. Ende dit is so vele den kouden brant diemen inde mont wel gewoon is te krijghen. Ick hebbe met dese middelen geholpen de gene die soo verre ghekomen waren, dat het ghebeente vande bovenste Kaken tot den mont uyt gevallen, het onderste vande Kinne te halven geklooft verdorven en uyt ghevallen was.

In't ghenesen van dit Accident; wanneer alle

dinghen suyver en reyn zijn, + soo gebruyckt in alle uwe mont spoelingen wat Sout van loot, en water van Caneel.

Wat aengaet de Vlceratien diemen ordinaris inden mont krijght, + de-wijlse ontstaet uyt een Viscose vochtigheyt, die soo ten deele scherp en Sout is, ende eensdeels is vetachtig en Zwaveligh, + so isset dat het moet aen-getast werden met middelen die eerst de Solferachtige vetticheyt verteere, ende die des Souts brackigheyt versachte en lenige, wanneermen sulckx met goet onderscheyt weet te gebruycken, men sal sonder twijfel becomen een volcomen en bestendige Cure. Dierhalven:

Neemt Vitriol Martis en Veneris elck een pont of twee, + maeckt daer van een Phlegma, Spiritus en Oly, gelijckmen van andere Vitriol gewoon is te Distileren, neemt van dese vochtigheydt een dragma, Syroop van Moer-besien twee oncen, en van Vlier twee oncen, + Aluyn en witte Vitriol elck twee dragma, Asijn daer Spaensch-Groen in geweyckt, of op gekoockt, en ghefiltreert is, een once, koockt hier van een maniere van een Egixtiacum ende alst wel bekoudet is soo doeter den Spiritus van beyde de voornoemde Vitriolen in, met een dragma Sal Brunel, ende thien of twaelf droppelen Oly van Zalvie Ghedistileert, soo is dit Salfken bereyt, hier mede den mont, wanghen of plaetsen die geulcereert zijn wel in ghewreven, gheneest een yegelijcke Vlceratie inden mont, hoese zijn, Andersins soo machmen benevens dien ghebruycken, alle de voor beschreven Remedien, diemen in 't koude vyer, dat inden mont komt: geordineert en beschreven heeft.

Ofte neemt om licht te gaen, Honigh twee

oncen, + Plantagi-water vier oncen, witte Vitriol een once, koockt het tot een Zalfken, doet in dit Zalfken soo veel aq; fort. tot dattet moy suerkens en amper is, hier salmen den mont met waschen en wrijven, men kan oock wel een dropken vijf of ses Gedistileerde Oly van Muscaten om de kruydigheyt daer by doen, is niet dan te beter.

Neemt Honich die geschuymt en op gekoockt is in water van Salviae, tot een dunne sap, + daer van neemt vier oncen Olei vitrioli, soo veel tot dat het moy zuer ende een weynigh strenghjes is, hier mede den mont ghewaschen ende het Accident daer mede gewreven doet de Vlceratie sachten en ghenesen. Ick hebbe met dit stuck gheholpen self die ghene die de Tonghe wel een groot deel verteert en op gegeten was. So ghy in dese Remedie doet thien of twaelf droppelen Campher-Oly, ghy sult naulijcx beter inde Natuere vinden, het is een Vniversale Remedie inde ulceratien des monts.

Ofte neemt Syroop van Zambuci vier loodt, + de zuere Spiritus van Zalpeter, twee scrupel, Caneel-water twee loodt, Oly van Campher sesthien droppen, en van Zalvie twaelf droppelen, dese ordinantie sal u niet licht beschamen: meest in alle de voorschreven twederley mont gebreken, 't sy de couden brant, ofte in ulceratien soo het sy, den mont en het Accident daer mede gewreven is een besonder stuck, het dient insgelijcks tot het quade vuyle stinckende Tant-vleesch en allerley stanck des monts,

Tot de Mont-ghesweren om die te doen rijpen en daer nae te genesen salmen (soo het binnen aen het Tant-vleesch is) die rijp maecken aldus:

Neemt Voor-loop van Brande-wijn een once, + Solveert daer in Campher een scrupel. de Suere Asijn van Sout een Dragma. Hier mede bestrijckt de plaetse die daer moet rijp werden, dickwils daeghs. Ofte neemt Brande-wijn, en Asijn elck twee loodt Salpeter twee draghma, maeckt het mede amper met den Asijn van Salpeter en houdt het warm inden Mondt, doende daer in twee of dry droppelen Nagel-oly, soo isset volmaeckt. Het maeckt de voctigheydt rijper, stilt oock de pijne, besonder soo wanneer daer by comt dry of vier droppelen Campher-Oly: want dit houde ick voor een vaste regel datmen alle Geswellen en Apostematien alderbest kan doen Resolveren en Rijp worden door de Salia, ofte de Suere Geesten van dien ghelijck oock met de Geest van Wijn.

Wtwendigh neemt, + de zalve Dialthea een once. Voor-loop van Wijn en van Vryn elck een Dragma. Oly van Tichelen een scrupel, Campher-Oly thien droppelen, Asijn van Soudt een half dragma. Smeert hier mede het gheswel, selfs het Scrophelum 'twelck een steenachtigh gheswel is, en qualijck wil rijp worden, wert daer door als Geresolveert en weeck ghemaeckt.

Ick hebbe met mijn Compositie (het welck hier vooren tot Doofheyt is geordineert) weeck ghemaeckt niet alleen harde Gheswellen, maer ooc selfs harde Steen-puysten ende Wennen dien ic daer mede tot Matery brachte ende volgen genesen hebbe gelijck een gemeyn geswel, doch met dat onderscheyt dat ick by die Ordinantie ghedaen hebbe: een dragma Suere Sout-Gheest, het welck daer oock mede in behoort, indien het volcomen sal wesen, selfs tot de doovigheydt daer elck op verdacht mach wesen: het is aldaer by abuys

daer uyt vergheten, met dat waterken Resolvere ick alle Geswellen sonder onderscheyt ende sonder yet anders te gebruycken, ende hebbe soo lange my dit waterken is bekent gheweest, geen Pappen noch Cata-plasmen ghebruyckt, ten ware om de Lieden haer oude ghewoonten te voldoen.

Wanneer nu het Geswel rijp en door gebroken is, + soo salmen 't genesen: isset binnen inde Mont met dit Mont-waterken. Neemt Salvi en Plant agi-water elck twee oncen, Roos-Honigh, en Violen-Siroop, elck twee dragma, Sueren Eeck van Swavel een scrupel. Sout van Loot een half scrupel, met dit sap, spoelt en wasschet den mont dickwils het geneest heel snel en Subijt. + Wtwendigh, ghebruyckt mijn Ooren Balsem en smeert de Partije daer mede het Geswil, Sluyt Drooght en Geneest ongelooflijck.

Ofte: + Neemt soo 't gheswel aen het Tandt-Vlees inwendigh is, Oly van Muscaten de geperste een dragma, van Salvie een Scrupel, Balsem van Swavel, en van Loot elck thien droppelen, Campher-Oly ses droppelen, Naghel-Oly vier droppelen, Sulpher-Eeck thien droppelen. Dit vermenght met Violen Siroop tot een Sap en smeert het Tandt-Vlees daer mede ses of meer reysen daeghs, het geneest en drooght besonder wel en doet meer in eenen dagh als veel andere Remedien in een weeck of meer. Maer merckt datter oock wat Caneel-water by moet wesen een once Siroop het water een loot. Soo ghy dese Compositie recht treft, het sal u verwonderen.

Anders soo neme ick mijn ordinare Keel-water in Putman beschreven, + ende hier nae inde keel gebreken oock gestelt, met welck ick doe: wat

inde keele ende d'inwendige geswellen van dien te doen ende te genesen is, + den lief-hebber kan het daer vinden, ende alhier (om te ghenesen) ghebruycken.

Wat belanght de Tandt-pijn ende de onderscheydene oorspronck van dien: + soo segghe ick als voren is geseyt: datse heeft dryderley oorsaecken, om kort te maken, d'eene ontstaet uyt het Bloedt, ende is strenge, heete en brandighe pijne. De tweede ontstaet uyt de Catarren ofte de bracke vochtigheyt van dien, geeft een knagende pijne en magh niet teghen de koude. De derde ontstaet uyt die Beyderley, en maeckt de Kiesen aliàs Bock-tanden Hol en Geel, doet het gebeente en de Tanden sterven en breken.

Elck vereyst wel een besondere Cure.

Voor de Colerijcke Tandt-pijn die uyt het Bloet ontstaet, + kanmen geen beter Remedie ordineren als soodanige die pijn stillen, seer vercoelen en slaep maken. Neemt dierhalven: Des avonts ende geeft een Pilleken van 't Laudanum dry a vier graen, + laet den Patient daer op gaen liggen en slapen, doch uytwendigh op de Wange leght hem, + mijn voor beschreven Defencijf, en smeert hem eerst de Wangh en t'slaep van 't Hooft, met Oly van Bollen een dragma, daer in vermenght is de Campher-Oly een scrupel, + laet hem daer op gaen liggen en rusten, de pijn sal sonder twijfel ophouden en overgaen, volhert dan voordts met het Defencijf ende het Liniment smeert en plaistert tot dat de pijne gants verteert is, ende geen meer pijne en geeft het is een seker wel vertroude Remedie en naulijcx beter te becomen, het Laudanum gebruyckt maer eens. +

Dese hier gestelde Remedie behoorde billick

alle Menschen danck te weten, Godt die't eerst gegeven heeft, ende my om dat ick het hier een yder mede deele, ick weet seer wel dat sommige Chirurgijns die my nu wel smadelijck aensien, selfs nae mijn afscheyt, hier door eer en danck en goet loon daer voor erlanghen sullen. + Want ten heeft my noyt geweygert selfs in geenderley soorte van Tantpyne, ende sulcx doet voornamelijck de Campher-Oly.

De Catarreuse Tantpyne die uyt een bracke vochtigheyt haer oorspronck heeft; + die alsoo de Materie brack en scharp is, dickwils oock wel kout en tay, soo salmen die soecken te weyken, soet en warm maecken.

Mijn ordinaer ghebruyck is dat ick tot dese Tantpyne ghebruycke de Cantarides Plaister, + die ick legghe inden Slaep van't Hooft; tot ontlastinghe vande overvloedighe Materi; uytwennigh aende Wangh smere ick ghemenelijck met dit Salfken.

Neemt Voorloop van Wijn daer't Ladumun door ghe-Extraheert is een Mutsje Salpeter en Salmiac die Ghesublimeert is, + elck een dragma Roos-Eeck oock een Mutsje, Campher een loot; doet dit t'samen in een Glas versloten, acht dagen inde Sonne staen, daer na ghebruyckt het lauachtigh, neemt een kleyne lepel vol en hout het inden mont, en hout daer wat op aen, tot dat de pijne overgaet.

Het Salfken is aldus: + neemt: Voorloop van Wijn als boven, een once; Tichel-Oly een dragma Naghel-Oly, een Screupel Campher, twee dragma Sal brunel, en Sal Saturni elck een dragma, en maeckt met Oly van Bollen hier een Salfken af; dese Salf buyten op de Wangh gestreken, verteert en resolveert de vochtigheyt, drooghtse

en maecktse sachte datse soo scharp niet en knaeght noch byt.

Noch een ander Oly voor dese soorte van Tantpijn.

Neemt Nagel-Oly een dragma, + Oly van Origanum een half dragma, Sout van Loot en Laudani elck een Scrupel, maeckt met Campher-Oly, soo veel als de rest weeght tot een Salfken; hier mede de pijnlijcke plaetse ghesmeert, verteert en versacht de pijn.

Soo ghy wilt Purgeren gebruyckt een vande voorbeschrevene Hooft-purgatie, + insonderheydt de Ialappa Mechoacan, elck voor verhaelt; en wacht u wel dat ghy geen soeticheyt en ghebruyckt, want die hebben een verborghen Corrosijf by sich, en verwecken desen bytende en knagenne vochtigheyt tot pijne.

De derde soorte van Tantpijne ontstaende uyt dese voorschreven beyderley oorsaken, + is een slijmachtighe of een Tartarische vochtigheydt, dewelcke noch Brant noch Swelt, maer klopt en knaeght ghelijck een vijck aende Vingers, geven oock wel Wormen inde Kiesen, die uyt het Mergh vande verdorven Tanden haer wesen trecken en nemen, + dese soorte van pijne met alle datse eyghen is, en is niet anders als een Slijmachtighe Viscositeyt die oock is etende en verterende, daer toe gebruyckt dit volgende Aqua vitae.

Neemt: + Bilsem Wortel, en Slaep-Bollen elck een loodt, Opij een dragma, Piretrum, Tobac, en Granaet-Bloemen elck twee dragma Langhe-Peper een half loot, giet daer over Wijngheest, een pont, laet het staen en gheduerig warm blijven twee etmael, sonder nochtans, de Wijngheest te verliesen, dan Distileert het over, in't ontfanghene doet ghereynigde Salpeter een loot, Campher-

Oly een dragma, hier van neemt een Lepel vol, hout het inden Mont soo lange alst wesen kan, sonder datmen daer van in 't Lijf neemt, en vernieut het somtijts een reys, tot dat de materie die u pijnight ten deele verteert, als versacht is.

Vytwendigh smeert de Wange met Brandewijns-Voorloop een loot, + daer in ghedaen sy Asijn van Sout vijfthien droppelen, Campher twee dragma, soo Resolveert sich de Materie ende verdrooght.

Een Balsem om te stillen alle soorten van Tandt-pijne, + ('t welck een vniversael stuck is) maecktmen aldus; + neemt: Oly van Naghelen een dragma. Balsem van Swavel twee dragma, die gherectificeert is, de roode Ghedistileerde Oly van Loot een half dragma. Campher Oly een loot, Zivet vier asem. Hier mede den mont en Wangen ghesmeert verwint alle soorte van Tandt-pijn, selfs oock de pijn vande holle Kiesen: alsmense daer in steeckt met een weynigh Carpy. + Anders inde Holle kiesen gebruycktmen alleene de Oly van Nagelen en van Campher elck even-veel en doet het inde Holle kiesen soo vergaet de pijne oock wel heel kort en snel.

Daer sijn verscheyden andere Remedien meer, voor de Tantpijn seer nuttelijck te ghebruycken, maer alsoo wy hier wel hebben de nuttelijckste, licht om te gebruycken en wel om te bewaren; dunckt my onnoodigh eenige meer te gedencken, maer hier by latende, de reste elck zijn eygen Experientie bevelende. Trede over tot

De keel gebreken, en Halsschaden.

Sijn besonder vierderley; + Ranula, Branco, Spunantiae en Bruyne 't welck wel de voornaemste sijn, alle andere Keel gebreken behooren, ende

moghen met recht onder dese vier begrepen werden, + uyt genomen de Vlceratie die sich vertoont onder de Tonge ende buyten aenden Hals te ghelijcken, + dewelcke aldewijl het is, een seer gevaerlijck Accident, ende swaer om te ghenesen, wy daer nae ten besluyte van den Hals en Keel ghebreken, daer van sullen handelen uytwendigh aenden Hals heeftmen ghemeynelijck oock wel een Struna of Krop, + Scrophelus, en Geswellen, daer wy oock van handelen sullen.

Onder den naeme van Squinantie behoordt het swellen vande Amandelen, + onder Branco, alle Huygh ghebreken en Swellen, onder Ranula alle geswolst en dickte die onder de Tonghe is en komt, en onder den naem van de Bruyne tellen wy oock de Sprou.

Alle andere Accidenten komende inde Kele zijn en behooren onder een van dese vier, + gelijck als het Swellen onder de Tonge is van een ende de selve Materie, van welcken Ranula haer oorspronck heeft, ende gebreeckt maer alleen de Abondantie vande Materie soo oock; het swillen vanden Huygh ontstaet vande selve stoffe daer de Branco uyt voort komt, is maer by ghebreck van Matery dat het geen Branco wert, ende soo isset oock met de andere.

De Sprou is maer een begin vande Bruyne, ghelijck het Swellen vande Amandelen, maer is een begin van Squinantie, ende dat het sulcx niet en wert, doet dat de stoffe schaers is en geen volcomen Accident kan maecken.

Alle dese Keel-gebreken hebben besonder haren eersten oorspronck uyt de Gesublimeerde Excrementen, + die uyt de Lever ende de Maghe Substantial op dringen tot inde Kele, ende na dat de plaetse is die daer aen ghegrepen wort,

daer na aerdet sich de Materie, en wort op de Tonghe een Bruyne oft Sprou, elders naer advenant.

De Levere gheeft een rechte Sal-urijne inde Sublimatie diese doet, + ende Maghe gheeft een rechte Mercurium in hare Sublimatie, de welcke wanneerse 'tsamen gaen, maecken een rechte Mercurium Sublimatum, ende grijpt hier of daer de Kele aen, oock wel de Tonghe boven op ofte onder inden Wortel, soo als het dan valt, en besmet de selve Partije.

Dier halven: + wanneer men dese ghebreken wil ghenesen, soo moetmen ghebruycken sulcke middelen die den Sublimaet figeert en nederhout, daer wel op te letten staet. Ende daerom, + wanneer men wil Purgheren, soo moetmen 't selve doen met de Salia, 'tsy uyt den Vitriol of uyt den Tartarum of eenighe andere Souten, want die doen den Sublimaet Figeren datse soo niet op en vlieght.

Wanneer men een Ader wil openen, + ghelijck sulcx dickwils heel nootsakelijck is, soo salmen altijt neder wert het bloet af trecken, soo werden dese op stijgende dampen, beweeght neder-waerts te trecken, om de ledighe Partijen onder-waerts te vervullen, ende alsoo van hare op-dringhende Coursen af-ghetrocken, daer wel op te letten staet, ten ware de nootsakelijckheyt vereyste; de Partijen van hare over-vloet, een weynigh te ontlasten, maer niet te min salmen op den Voet of aende Scheen Ader openen.

Let nu wel op de Cure die uyt de Salia haer oorspronck heeft, + ende neemt Vitriol Martis en Veneris, + elck twee pont, Swavel een pont, Salpeter dry pont; alles gestooten sijnde salmen door de Retorte een Spiritus trecken, ghelijckmen een

Aq: Fort. behoort te trecken sonder de Phlegma, dese geest bewaert als een weerden schat, sy en laet u inde Keel-ghebreken niet beschaemt worden, hoese soude moghen wesen, vermenght het met u gorghelwater moy amper, na dat het gebreck is, in Squinantie, + neemt Moerbesijn-Water met Violen Siroop, maect daer van een amper Sap, met dese Spiritus, wascht de keel daer mede, ende slickt somtijts daer van wat door, het gheneest heel subijt, inde Brune, + neemt Brunél-water met Violen Siroop of Diamorum, maeckt een Suer-Sap, met dese voorschreven Geest, het doet groot wonder.

Tot Ranula ghebruyckt Vorschen-water, + met Roos-honigh en dese Spiritus redelijck suer, den vorsch onder de tonghe verdwijnt, al treckende met den Huygh handelt, gelijck in Squinantie is geseyt, + gebruyckt s'morgens en s'avonts vijf of min droppelen van dese Spiritus in u drincken daer toe vercoren, en hout daer mede aen tot volle ghesontheydt, het bevocht de Kele, leschtet den dorst, en verteert de hitte, in Lever of maghe, en verhindert alle op dampinghen uyt de selve.

Ofte neemt dese beyde Vitriolen hare af ghetoghene Spiritus, + ende de Geest van Salpeter, door Gesegelde Aerde ghetoghen, van elck even veel, vermenght dat onder u gorghel sap, tot het moy amper is. Het is besonder voor de Brune en tot Ranula, die boven op de Tonghe, ende onder inden Wortel vande Tonge hare Residentie hebben, een besonder hooft stuck.

Ick voor mijn Particulier hebbe altijt als een Hooft-stuck in alle Keel ghebreken gebruyct dit volghende Gargarismi. Het welck my noyt en heeft gheweyghert, eenighe keel ghebreken te

ghenesen en hebbe het voor een vniversale Remedie dus lange gebruyckt.

Neemt Roos-water, een pint. + Violen Siroop, twee oncen. Caneel Water twee lepels vol, of schaers een half mutsje. Sal Saturni een scrupel spoelt hier mede de Keele ende laet somtijts een weynigh door lopen in't lijf, het is niet te gheloven wat wonder snelle genesinge ick hier mede verricht hebbe: selfs in vertwijfelde benoude kelen. Ia noch onlanghs heb ick daer mede geholpen een vrou persoon die het Morbum inde kele hebbende, verscheyden Chirurgijns daer toe vergeefs ghebruyckt hadde. + En was met dese eenighe Descriptie ghenesen.

Merckt dat ons tweede Compositie en Spirieus van beyde Vitriolen, + Salpeter en Terra Sigilata is een Arcanum in veel ander swarigheden benevens de nutticheden diese heeft tot de keele. is goet voor de Mage, Lever, Nieren, Galle, Blase, en wat sulcx meer is, het is een Hooft-stuck tot veel ghebreken. Want is Water-sucht, Geel-sucht, vuyle Mage, heete Levere is naulijcx beter te vinden.

Ick make daer van een dranckjen met het Elixier van Paracelsus, ick derf wel geloven datter geen Raerder gevonden wert onder de ghemeyne Compositien, als even dit dranckjen, in meest allerley bekende en onbekende sieckten oock besonder in Schimmelinghe.

Neemt dese vermengde Sout Geesten als boven staet omtrent een scrupel, + Elixier een dragma. Ghedistileert Water sulcx als de siecte ver-eyst een pint, Caneel Water twee oncen. Violen Siroop twee oncen. Alleswel onder een geroert, en daer van gedroncken twee lepels vol, Morghens en Avondts, het is een wonderlijck dranckjen tot

veel verwtwijfelde en onbekende sieckten. En besonder voor de opstijghende dampen die inde keel op vliegen en de selve besmetten.

Andersints soo Distileertmen oock wel een Water van Aluyn, + Swavel en Steen Sout, ana. ende met dat water alleene, gheneestmen veel en verscheyden Keel ghebreken, besonder de Vlceratien diemen inde kele krijght, 'tsy van Morbum of diergelijck, comende inde kele of aende Tonge, + men vermenght het met Rooshonigh Diamorum of Violen Siroop, dattet moy amper is, en bestrijckt het geswel daer mede.

De gemeyne Gorgel-Waters die ontelbaer veel sijn, benevens de ordinare Slickinghen die my oock niet onbekent sijn, gaen ick willens voorby, om dat ick my niet met bekende dinghen en wil behelpen, om datse doch seer wel bekent sijn, en oock geen sekere toeverlaet en geven, maer ick hebbe veel liever wat sekers en onbekents willen bekent maken, op dat de konst verbetert werde, in dese deele.

Want mijn Vniversele Gorghel-Water gheneest niet alleene de ghemeyne Gheswolle kelen ende de Huygh neerhanghende, + maer het gheneest de Bruyne ende Sprou inde kele Extraordinaer, en alles wat inde Keel ghemeenlijck komt. De Ranula of Vorsch verteert het, ghelijck oock de vlceratien die gheneest het: soo wanneermen een weynigh Campher in Wijn Geest ghesmolten daer in vermenght. Iae ick meyne dat wanneermen dit water heeft, ende nae ghelegentheyt vande sieckte, daer weet met om te gaen, datter gheen schoonder als dit voor de Kele bekent is. Doch elck moet selfs toesien, ende de hant aende ploeg slaen, en leeren weten, 'tgheen sijn Professie en den siecken vereyscht.

Anders voor ghemeyne seere kelen gebruyckt mijn Defencijf plaister wijse dick ghesmeert buyten om de Keele gheleyt en smeertse buyten om met Oly van Salvie en Rosmarijn met Campher-Oly elck een dragma, + het gheneest heel spoedigh; + dit stuck is oock besonder goet, een dragma onder een loot Vorschen Oly vermenght, uytwendigh aende wortel vande tonghe ghebruyckt. Ofte met Wijn Geest vermenght, en met Diamorum soet gemaeckt, binnen inden Mont aenden Vorsch of Ranula ghebruyckt.

De Huygh wanneerse nae gheen middelen wil luysteren om datse dickwils langh ghehangen en inwendigh vol coude vochtigheyt steect, die heb ick wel eer met een schaere wat moeten quetsen, ofte oock wel gheheel afghesneden, om dat de partije ontlast soude worden door't uyt-bloeden, en alsoo heb icker ettelijcke voorspoedigh gheholpen, die lange ghekeelt hadden, sulcx staet aen te mercken de jonghe leerlinghen inde Chirurgie, datse: al sijn middelen noch soo schoon dat nochtans, het Manuael oock plaetse moet hebben.

Wtwendigh aenden hals komt dickwils een Vlceratie die oock inwendigh onder ende ter sijden aende Tonghe, + met een harde dickte sich vertoont. Dits een ghevaerlijck Accident insonderheydt soo wanneer het inde wortel vande Tonge tot buyten aenden Hals is doorgedronghen, anders wanneer't maer eerst gekomen is ende de sijde van de Tonghe heeft aengetast, soo isset heel goet te helpen, als volght.

Neemt Oleum Vitrioli, + een dragma. Spiritus Salis, oock een dragma. Diamorum en Roos-Honigh, elck een once of dry loot, nae dat den Patient swack of sterck is, hier mede beroert

het Accident dry mael daeghs, soo verteerdt alle de hardigheyt die inde tonghe leyt.

Maer indien het buyten aende hals mede aenghetast is, soo salmen vlijt aenwenden, dat men met uyterlijcke mideelen de Materie opdroghe en versachte, of ten minsten hare Corrocijf beneme, en daer toe ghebruycke ick dit middel, twelck geen vande minste is:

Neemt balsem van Swavel, en van Loot: + de Bloedt Roode Oly elck een dragma. Oly van Rosmarijn twee dragma. Campher Oly een loot, hier mede smeert het Accident van buyten, het drooght en verteert de overvloet vande Materie, en beneemtse hare scharpe bytende aert, die anders: indien men't laet gheworden, de Arterie aenden hals door-bijt, ende den mensch om't leven helpt, is dierhalven noodtsakelijck het Accident niet te doen Matureren of rijp worden, of den Patient die is voort.

Belangende de Krop diemen Struma noemt, + die ghemeenlijck onder de kinne voor aende keel komt, die ontstaet mede ghelijck als de Vlceratie uyt een overvloet van voetsel, + die aldaer voor aende kele hare doorganck neemt, ghelijck een spongie aen een boom doch heeft sulcken scharpen knaghende Matery niet als de Vlceratie heeft, kan dierhalven lange dueren, sonder eenige swarigheyt te gheven.

Daer is in dit Accident seer veel geleghen aen goede verdroghende en verterende middelen, + die oock met een de materie versachte datse niet en Corridere. Neemt daerom dese vier Olien hier boven inde Vlceratie gheordineert, soo als die luydet. + Neemt oock goeden voorloop van Wijn, ende den voorloop van Knechtkens Vryne elck een loot. Asijn van Zout een dragma, dit alles

doet by de voornoemde Olien en roert het onder een, soo hebt ghy een salfken: seer uytnemende in dit ghebreck. Want het verteert niet alleen maer het verdrooght oock machtigh, en versacht de Materie ongeloovelijck.

Wtwendigh leght een Cerotum van Melilote en Diachilon cum Gum: + een once 't samen ghesmolten daermen in doen moet Sal Saturni twee dragma, en Campher twee dragma. Soo isset Ceroot bereyt, dese salve dient wel om op te droogen, vercoelt en versacht de Materie datse niet bijtende is, is dierhalven niet ongeraden, in de Vlceratie mede te gebruycken, daerse in 't minste niet en kan schaden.

De Scrophulis is een hart steen-achtigh gheswel buyten aenden hals, + sit gemeenlijck onder het Cakebeen met harde dicke en oock wel onderscheyden Knorven, de-welcke wanneermense laet begaen, al treckende grooter en grooter worden, en blijven steen-achtigh, + willen seer swaerlijck Matureren ende weeck worden, dan met Extraordinare middelen.

Ick stelle het voor een vasten regel, dat allerley Geulcereerde Accidenten ontstaen uyt een vermengde meest Soute, maer oock swavelachtighe Substantie, + en daerom: om datter een Sulpher mede onder is: soo isset ghemeynlijck traegh en sachte in 't comen, ende langhsaem in 't rijp worden, en gecomen zijnde, traegh in 't ghenesen.

De Apostematien daer en tegen bestaen meest uyt een Soutachtige Matery, + en daerom veel snelder in 't comen, en in 't rijp worden. Maer alle harde Geswellen, + Wennen ende Hoevers, ontstaen uyt de Tria Principia: dat is uyt Mercurium, Sulpher & Sal. Ende daerom de nature

meer Conform kan sijn en blijven, soo het is: voor des menschen leven.

Wt al t'welck den natuere ons leert, + dat: dewijl de Soutachtighe Substantie eerst en meest tot rijp worden genegen is: oock door Sout alle harde Knorven, Wennen en Buylen, moeten werden geresolveert rijp en weeck gemaect. Is dierhalven dit mijn volghende Recept! op natuer en reden gefondeert: dewijl de Scrophulis is een dryvoudighe Mixtuere met Sout alderminst vermenght, en daerom traegh in 't Rijp worden, datmense uyt de Salia moet doen Resolveren en Rijp worden.

Neemt dierhalven: + Spiritus Salis een loodt. Wijn-Geest een once. Voorloop van een sesthien jaerige Knechts Vryne, twee loot. Oly van Tichelen: of van Was, een once, 't samen onder een gemenght, geeft een krachtighe Muratijf die niet wel en is om verbeteren, doet geweldigh rijp worden, Wennen en Scrophulis doets gants tot Matery smilten. Merckt o Meesters, datmen met dit stuck wonder kan doen, in alle harde steenbuylen, hoese zijn en genaemt worden.

Ofte: + neemt den Sout-Geest en Oly van Was elck een loot, ende die beyde voorloopen van Wijn en Vrijn elck een once. Swarte Seepe nae den eysch, hier van maeckt een wit zalfken, en besiet of ghy oock een beter inde natuere ghevonden hebt als ditte, smeert hier mede de Schrophulis soo resolveertse tot een taije Materyen diemen moet door-doen om datse selden door-breken.

Wanneerse nu schoon uytgedruckt zijn, + soo siet of ghy oock het velleken daerse gemeenlijck in gesloten liggen, mede cont daer uyt krijgen.

indien jae: soo isset goet om te ghenesen, ende wilt sich geerne sluyten, ende soo niet, soo isset heel quaet om te doen Consolideren, want het vlees en kan sich niet aensetten, in sulcken vremden kelder daer het geenen grondt en vinde om op te Fonderen, ende oversulcx soo rade ick datmen met de vorighe middelen (om te doen rijpen) aenhoudende tot dat het alles gants weeck, slecht, ende rijp gemaeckt sy, datmen geen hardigheydt meer en gevoele, ende het velleken oock verschijne, of anders en kanmen geen vasten gront bekomen inde Cure, daer wel op te letten staet, sulcx staet oock aen te mercken inde Wennen en aende gewassen.

Wanneer dan de saecke soo verre is gebracht ende alles is geslecht, soo moetmen niet met een gemeyne Digestijf gelijck ordinaer gheschiet, de ghenesinghe vervoorderen, want met ghemeyne slechte dingen en is de Cure niet te verkrijgen, maer men moet daer toe ghebruycken dinghen die Extraordinaer Consolideren, vlees maecken ende sluyten.

Neemt: + van onsen Worm Balsem die gemaeckt is van Aloe, Mirrhe, Wiroock en Sout, die door de retorte gedreven, en drymael gherectificeert is, een loot. Balsem van Swavel, en van Loodt elck een once. Oly van Campher, twee dragma, roert het wel onder een, en laet het staen Digereren tot dat het wel vereenigt is, desen Balsem geneest niet alleen de uyt getapte Wennen Scrophulis oft andere sweringhen, en sommige bracke Vlceratien, maer oock alle soorten van Fistelen in Oore, Ooge, Winckelen oft oock wel in 't Fondament, oft elders, want het droogt en incarneert gantsch ongeloovelijck, den Worm Balsem hoese bereyt wort, staet hier na beschre-

ven inde Cure der Wormen, ende dit is wat aengaet de ghebreken van het gantsche hooft. Nu comen wy tot den neuse ende des selfs toevallen en ghebreken.

Eenen swaren noodt kan den mensch overvallen waerom my de reden beweeghden, + oock yet te schrijven vanden Neuse. Dat is wanneer yemant tot den Neuse uyt, soo sterck en heftigh bloedet datmen meynt hy doot sal bloeden, + soo doet aldus: Neemt Tormentil Wortel ende de gheheele huytkens Gars-Vorschen, elck evenveel, wel ghedrooght en gepulperiseert, blaest dit pulver door een Schrijf-penne inden Neuse, het bloeden gaet over. Anders soo steecktmen een stuck Boewijst inden Neus t'welck mede seer goet is.

Maer 't is wel aen te mercken, dat het Neus bloeden besonder ontstaet uyt een groote hitte comende uyt de Lever gedrongen in Aderen en Artherien, dewelcke het bloet doet rijsen en opwellen, ghelijck een siedende pot, al het welck men met inwendighe middelen moet voorkomen en helpen, of alle de moeyten en kosten zijn verlooren.

Eerst geeft den Patient in zijn gemeyn drincken, + den Lap. Brunel een dragma, in een pintjen nat, ende des s'avonts als hy wil slapen gaen, soo geeft hem een pilleken Laudanum vier graen, voor een mael ende smorghens daer aen gheeft hem de roode Oly van stael, ende hout daer mede aen voor twee of dry dagen altijt zijn gemeyne dranck met de Steen brunel vermengt; zijn spijse moet wesen verkoelende en 't samen treckende nature. En alle heete spijse en dranck, moet hy schouwen en vlieden, ende in sonderheyt den Mostaert.

Noch eenen dranck ten selven.

Neemt Nachtscha-water een pint, + Extrackt van Eycken-hout een once. Caneel twee dragma, ofte het Water daer van een once, den Asijn van Vitriol Martis een dragma. Lap. Brunel twee dragma, Siroop van Sleen: of Sap van Roode Roosen met Suycker opgesoden twee oncen. Hier van drinckt s'morgens en s'avonts t'elckens twee lepels vol.

Andersins voor uytwendigh, + neemt een stucxken van Netel-wortel ende steeckt het inde Neus, het bloeden gaet terstont over, sulcx doet oock het Mos dat op de Doots-hoofden wast, alsmen 't inden Neuse steeckt, + de Bladeren van Vlier in Water ghesoden: dan uytgheperst ende wel dicht inden Neuse ghestopt doet het bloedt stempen in seer korten tijt.

Een behendighen hantgreep staet hier aen te mercken, wanneer ymant soo seer bloedet datmen meynt hy sal doodt bloeden, + soo neemt den vinger en den duym: druckt hem aen weder sijden vanden Neuse de beyde Aderkens die inde Oogewinckelen aenden Neuse leggen, wel dichte en stijf toe, ende volhert daer een kleyn wijlken mede, het Neus-bloeden gaet datelijck over. Ick hebbe om 't wel staen dickwijls den vinger gedoopt in een dit of dat, ghelijck als of de kracht van dien het Bloet dede stulpen, somtijts oock wel wat ghemompelt als of ick 't bloet belaste, daer het doch aen dese hantgreep alleene bestaet. + Ick hadde niet wel gedacht dit te schrijven, maer uyt groot medelijden tot mijn even mensch heb ick 't oock niet konnen verswijgen, elck doet in hoogen noot daer mede zijn profijt, den patient (dit wetende) kan sich selven helpen, ende dits so veele aengaet het bloe-

den der Neuse.

Daer is oock een gemeyn bekent gebreck den Neuse onderworpen Polypus ghenaemt, + is een Sponcieus vlees dat tot den Neuse uyt wast, ghelijck een Speen, het is een gevaerlijck Accident wanneerment wat verght soo wort het een gevaerlijcke ulceratie.

Insgelijcx soo komter oock een Nolimetangere, boven op den Neuse t'welck mede seer gevaerlijck is, ende dese beyderley ghebreken dewijlse heel perijculeus zijn, ende de cloeckste Meesters daer genoech aen te doen hebben, soo willen wy het hier ongheroert laten, te meer: om dat het by der Zee weynigh voor valt, ende daer beneven de wijle de Meesters in Zee zijnde selden goede (en daer toe dienende) Medicamenten hebben. Soo sullen wy het oock daer by laten, + alleen dat is mijn Advijs: soo ingevalle ymant in Zee sulcken Accident over quame die moet wel goede sorge draegen dat hy niet en Applicere eenige soodanige middelen, + die scharp bijtende of Etende sijn, oock niet die verwarmende treckende of rijpmakende natuere zijn. Want sulcke alle bevorderen dese Accidenten tot rijpinghe 't welck schadelijck is.

Maer men moet hebben sulcke middelen die niet alleen coelen en versachten, maer oock sulcke die daer verdrooghen en soet maecken. Als volght:

Neemt een goede Stixticum Crolly of dierghelijck een once. + Sout van Loot of (dat noch beter is) de Roode Oly van Loot, een loot. Campher Oly een dragma, Crolly Wond Balsem een loot, + maeckt van dese Mixture een Balsem en smeert dese Accidenten daer mede het is een goet onderhout in dese gelegentheyt.

Ende dit is soo veele aengaet de gebreken die den Neuse onderworpen is. Besluyten alsoo dit Capittel met alle des hoofts toevallen en gebreken, en keeren ons tot verscheyde andere Matroose gebreken, diese gemeynlijck meest onderworpen zijn, als volgen sal.


Vorige Volgende