Der matroosen ghesontheydt, ofte de goede dispositie der zee-varende ende alle andere lieden

waer in ghehandelt wordt, nevens andere sieckten, den matroosen ghemeen ende oock alle menschen: vanden aerdt, nature en eyghenschap des scheur-buycks: anders schimmelsieckte ghenaemt. Van haer name, oorspronck, wesen ende curae

Dat III. Capittel. Vande Persoonen die de Schimmeling meest onderworpen sijn, ende waer datse meest voorvalt.

BElangende de Persoonen die dese Sieckte meest sijn onderworpen, souden naerder Humoristen eenighe wesen, die gene die Melancholijen zijn, en van swaermoedighen gheeste, 't welck wel eenige reden heeft.

Maer ick segge dat een out bejaert ende bedacht Mensch, ⁺ hoe ouder hoe meer, de schimmelinghe aldermeest onder-worpen is, verre voor en boven alle andere Menschen, om reden de welcke in Natuere selve spreken.

d' Experientie spreeckt en leert dat alle oudt dinghen, ⁺ 't sy in of buyten den mensch, in haer selven altijdt vervuylen en schimmelen, want

+ Oude lieden Schimmelen eerst.

+ Bewijs dat oudt goet eerst Schimmelt.

[p. 20]

oudt ghesouten Vleesch, hoe dick het versouten wort, sal eyndelijck Schimmelen, out gebacken Broot hoe hart het gedroogt is, verschimmelt ten laetsten, Vis gedrooght of gesouten, Erwten, boonen, Gort, oudt zijnde: het schimmelt, Ia wat isset: Dat met d' ouderdom niet en Schimmelt, want schimmel is een bewijs van oudtheydt, en ouderdom en is niet sonder Schimmelinghe en is de Schimmel selve.

Om reden daer van te gheven waerom dat oude Lieden eerst en meest de Schimmel onderworpen zijn, ⁺ soude te lanck vallen, maer om kort te gaen segh ick: dat het ontstaet uyt de trage Decoctie van haer Mage, die om datse koudt is, oock langhsaem koockt, ende de Spijs eer doet Schimmelen al eerse die voorseyndet in het Lichaem, daerom dan oock de voetsel van Spijs en Dranck diese verseyndet in den Lichame oock is een Schimmeligh wesen, waerom dan oock de Nature doorgaens is vervult van een Schimmelighe hoedanigheydt.

Ende dit is de reden waerom dat altijdt de oude Lieden, ⁺ syn algemeen met een stinckenden Adem loopen, altijt met losse Tanden, Blaeu en vuyl Tand-Vlees hebben, ende soo onlustig zijn. Want dese dry eerste Schimmel-Teeckenen de oude Lieden altoos is haer eygen wesen en hoedanigheydt: die daerom (soo wanneerse haer met schimmelige spijs ende dranck moeten behelpen) oock eerst de schimmelinghe onderworpen zijn, als de welcke inde Natuere bestaen uyt een out ende een schimmeligh wesen.

De tweede soorte van menschen die dese siecte meest ende oock wel eerst onderworpen zijn,

+ Reden ende bewijs waerom de oude Lieden eerst Schimmelen.

+ Die dry Schimmel teekenen altijt drooghen.

[p. 21]

dat sijn die gene, ⁺ die van oude Ouderen voortgecomen ende in haere oude Iaren geprocreert ende voort geteelt zijn, ende die van oude stoffe zijn op-geleyt, dese gelijck sy eer als andere (van jonge stoffe voor 't gecomen) Graeuw en Grijs werden, als sijnde van Grijse substantie, alsoo werdense oock eer als andere schimmeligh om datse van een schimmeligh wesen sijn voort ghecomen, als de welcke noch kinderen sijnde al beginnen te schimmelen, selfs in hare jonge jaren, dese redenen sijn in de Natuere gegrondet, ⁺ ende daerom, wanneer dese lieden die van sulcken substantie sijn t'samen gheronnen, datse op verre en lange reysen haer begheven willen, ende met oude verschimmelde kost en dranck haer moeten behelpen, het en sal niet feylen of sy sullen veel eer ende meer als andere dese Schimmel-zieckte onderworpen sijn, ende deelachtigh wesen, is dierhalven hoochnoodig datse haer op sulcke verre en langduerighe reysen, voor al seer wel voorsien met goede Remedien ende experte middelen omme voort te komen dit schadelijck gebreck.

De derde soorte van menschen die dit Accident meest onderworpen sijn, ⁺ dat sijn onder anderen oock sulcke die rouw ende groot van Eeten sijn, om dat, wanneerse hare Maghen so over-laden met overvloet van spijse, soo isset dat de Maghe niet haestigh kan koken de menighte van spijse daerse mede beswaert is, ende heeft over sulcx om te koken een langeren tijt van nooden, ⁺ soo dat de spijse al kokende schimmelt al eer de kracht daer van inde andere partijen (Lever, Milt, Aderen etc.) wert over ghesonden, ende oversulcx 'tgene dan over ghesonden wert is alreede een schimmeligh Nutriment,

+ 2 De soorte die de Schimmel meest onderworpen sijn, zijn van oude stoffe, worden eer Grau als andere.

+ En schimmelen eer als de jonghe stoffe, besonder op langhe reysen by Schimmeligh eten.

+ 3 Soorten zijn vraten en groote eters.

+ Die veel Schimmelighe kost etende, oock te hastigher Schimmelen.

[p. 22]

ende wanneer dan sulcke rouwe eters haer moeten behelpen met een verschimmelt eten, ⁺ ende daer van overladen en beswaert werden, het en kan niet minder wesen of de gantsche natuere wert daer van gantschelijck geinfecteert en gecorrumpeert, eer ende veel meer als andere die haer abstineren van d' overvloedt des schimmelighen wesens, de welcke gantschelijck is ghelegen inde voetselen diemen trecken moet uyt't gene selfs geheelijcken schimmeligh, ende van schimmelinghe aerden Nature is, het en is oock niet anders.

Dese dryderley soorten van menschen sijn besonder en aldermeest de Schimmel-zieckte onderworpen als geseyt is, ⁺ hoewel daer noch wel meer sijn, gelijck als die gene, die voor langen tijt haer beholpen hebben met oude verschimmelde kost, ende die daer in voor een langen tijt sijn op-gevoet geweest, ende gelijck als daer van vervult en doordrongen: ⁺ Item, die in onduersame ende haestigh schimmelende spijs en dranck sijn groot gemaeckt en op ghevult, ghelijck als Melck, etlijck Ooften vrucht Kool en diergelijck, want aen de spijse en dranc in welcken de mensch wert op getogen, seer vele geleghen is. Dewijle de ervarentheydt leert, ⁺ dat slechte en ghemeyne lieden die als boven rou en slecht sijn groot gemaeckt meer te schimmelen geinclineert sijn, als andere subtijle Hovelingen, die met subtijle spijs en dranck sijn op-gevoet: Want de schimmel is veel meer een Boeren als Edel-mans zieckte. Daer sijn oock eenighe Dronckaers, ⁺ besonder de Bier-zuypers, die veel eer ende meer als veel andere gaerne schimmelen. Item, die vet en laf en niet brack van Nature sijn, die om datse min

+ Reden waerom groote eters haest Schimmelen.

+ Dese dry besonder Schimmelen haest.

+ Die in de schimmelige kost zijn opgevoet by onduersame spijs.

+ Slechte Lieden schimmelen eer als de Hovelingen.

+ Dronkers Bier suypers en vette laffe Lieden schimmelen haest.

[p. 23]

Sout ende meer Sulpher hebben als andere, daerom schimmelen sy ooc dies te eer en meerder, want het Soudt is een rechte Preserve voor de schimmelinghe, het welck om datse dat weynich hebben oock dies te eerder schimmelen.

Ende dit is soo vele aengaet de Persoonen die meest tot schimmelinghe genatureert sijn, nu sullen wy gaen in-sien waer dese zieckte meest voor valt.

Belanghende de plaetse daer dese zieckte meest voor valt, ⁺ is niet soo seer ofte meer in 't Oost als in 't West, oock niet meer om de Zuyd als om de Noort, maer principael aldermeest daer, daer de Locht is duf ende muf, daer de Locht niet helder versch en klaer is, daer de Menschen dick en kort over-hoop sijn, daerse malkanderen verstincken en verduffen, daer de eene des anders in-getoghen ende uyt gheblasen Adem weder om ende noch meer malen moet in-halen en ghebruycken, ⁺ dit is ruyme Holen, Ghevankenissen ende Gaten, daerse geen versche en lochtigen Asem en konnen scheppen, daerse malkanderen verstincken en vermuffen, daer ende nerghers meer valt dese Schimmel-zieckte meest voor.

Is dier behalven wel daer op te letten, dat die op groote Schepen ende by veel volck moeten varen, ⁺ ende onder de selve veel moet verkeeren, die moeten haer bevlijtighen, datse soo veel doenlijck is, hare drammigheyt moeten vlieden en schouwen, ende inde ruyme locht sich onthouden soo vele als mogelijck is.

Want soo wanneer maer een onder vele van die gene die soo dick over hoop sijn, ⁺ een verschimmelde stinckende Adem heeft, ende de

+ De plaetse daermen meest ende eerst schimmelt

+ Is in holen en gaten daerse malkander verstincken.

+ Open lucht seer noodigh.

+ Een verschimmelde besmet meer.

[p. 24]

selve uyt-blaest ende eenen anderen die in-trect, sal sonder twijffel den gesonden ytwes infecteren en besmetten, ende tot schimmelinge inclineren, veel meer geschiet sulcx, soo wanneer de gesonde sich voor eenen langhen tijt inde selve moet behelpen, ende voor een tijt langh daer inne sich onthouden: Want soo wanner een mensch alleen, ⁺ sich alleene onthout in een beslooten Koy, Kamer ofte Bedtstede, daer hy sich alleene voor een tijt zijnde, kan verwarmen in sijn eygene uyt-geblaesde lucht of Asem, die hy dickwils uyt-ge-Aessemt ende weer in sich getrocken heeft, voorwaer die Mensch sal sich met hem selven soo verstincken en verduffen, dat hem selfs Roode levendighe Coleuren dien hy heeft, ontglijden en verdwijnen, ende becomt in die plaetse een Bleecke, Witte, en doodtachtighe Verwe, ghelijck als of hy kranck ware, ende indien sulcx plaetse heeft, in ende met sich selve ende door hem selfs, veel meer heeft het plaetse daer vele ende verscheydene menschen overhoop zijn, welckers stinckende ende uyt-geblasene Adem seer vele zijn, en oversulcx oock meer schadelijck.

Ende dit is de reden waerom den genen die beginnen te schimmelen, ⁺ het veel slapen en legghen wert verboden, om dat hy hem selve door sich selve soo langhs soo meer vermuft ende ziecker maeckt, in sijn eyghen stinckende en verschimmelde Adem, daer hy anders, soo wanneer hy inde opene vrye lucht leyt, van legghen geen sonderlinge schade en heeft te verwachten.

In dese ghelegentheyt wanneermen soo veele onder eenen grooten hoop menschen moet verkeeren, ⁺ 'tsy in een ghevanckenisse, in een ruym of Kot, is seer hooch van nooden datmen hebbe

+ Een alleen verschimmelt oock sich selven in benoude Lucht.

+ Reden waerom het leggen schadelijck

+ Preservatijf seer nootsakelijck.

[p. 25]

en ghebruycken een seer goet en wel-vertrouwt Preservatijf, met welck men sich kan bewaren voor soodanighe besmettelijcke en gheinfecteerde lucht en muffe damp, daer inne men tot schimmelen wert ghemoveert, daer toe ick dan ordinere, ⁺ een knopkes Loock dat geschelt sijnde heel ende onghequetst moet werden in-gheslickt, alle morghen maer eens, ofte een stuckjen Mirrhe ontrent een Hasel-Note groot, alle avonden eens ende niet meer, twee uren nae den eten.

Ofte neemt alle morghen vier droppelen Spiritus Salis, ⁺ of Spiritus Sulphuris die door de Camp aen ghemaeckt is in een lepel vol Mee, ofte neemt dry droppelen vande beste en gherectificeerde Olei vitrioli s'morgens en s'avondts, in France Wijn of dierghelijck.

Men can oock twee mael inde weeck gebruyken telckens vier droppelen gherectificeerde Balsem Sulphuris, ⁺ die door ghebrandt Herts-Hoorn dry a vier malen is getrocken tot datse soo dick wort als Boter, het is soo een machtighen Preservatijf alsmen redelijcker wijs becomen kan.

De Oly van Herts-Hoorn die een mael of dry door sijn eyghen doode-kop is gherectificeert, ⁺ dry droppelen eens daeghs in Rooden-Wijn inghenomen, is een vande beste Preservatijven diemen kan bekomen, soo is insghelijcx de Oly van Beyen door d' Alembijc uyt water ghetrocken, een heel machtighe bescherminghe ofte het Extractum van dien, als de welcke in Pesten Scheur-buyc de gantsche Natuere doordringt ende ververscht, datse by nae gheen Corruptie onderworpen is, In summa alles wat durabel bestendigh, ende selve niet haest verderflijck

+ Preservatijf.

+ Diversse.

+ Noch andere.

+ Noch beter.

[p. 26]

is, dat is inde schimmelinge seer nut en dienstelijck te gebruycken.