Schets van de Nederlandse letterkunde

[p. 94]

65. Hendrik Conscience [1812-1883]aant.

Levensloop: Geboren te Antwerpen als zoon van een Napoleontisch marinier. Vroeg moederloos. Opgeleid tot onderwijzer. Tijdens de opstand als vrijwilliger in dienst. In 1839, 1846 en 1851 mengde hij zich in de politiek: bittere teleurstelling. Van 1857-1869 arrondissements-commissaris te Kortrijk: jaren van eenzaamheid, arbeid en veel huiselijk leed. Sedert 1869 conservator van het Wiertzmuseum, Brussel, een sinecure die hem een rustige ouderdom schonk.

De Vlaamse romantiek vond een middelpunt in een Antwerpse kring van jonge schilders en letterkundigen. Tot hen behoorde, behalve een aantal dichters, ook de prozaïst Hendrik Conscience, die de populairste schrijver van zijn tijd zou worden. Van hem is gezegd, dat hij zijn volk heeft leren lezen.

Na een mislukte poging in het Frans publiceerde hij de historische roman Het Wonderjaer [1837], die duidelijke sporen draagt van zijn gebrekkige ontwikkeling. In 1838 volgde De Leeuw van Vlaenderen, waarin hij het roemrijke Vlaamse verleden en de Guldensporenslag tegen de Fransen in helle kleuren herleven deed. Dit boek, later naar inhoud en vorm enigszins herzien, heeft ettelijke drukken beleefd. Tot hetzelfde historisch-nationale genre behoort de roman Jacob van Artevelde [1849], evenals verscheidene andere verhalen ook uit later tijd. Zijn strijdvaardig temperament en zijn begaafdheid als redenaar brachten hem in de politieke strijd, maar om zijn allengs minder liberale, meer godsdienstige overtuiging werd hij het mikpunt van allerlei groepen. Teleurgesteld en vermoeid zocht hij herstel in de landelijke rust van de Kempen [1849], waar hij ook in de dagen van de opstand verblijf had gehouden. Daar werd hij geïnspireerd tot werk in een nieuw genre dat in Europa destijds de historische roman had opgevolgd: de dorpsnovelle. Zijn verhalen De Loteling [1850] en Baes Gansendonck [1850] behoren in hun landelijke eenvoud en idealiserende menselijkheid tot de merkwaardigste uitingen van zijn buitengewoon vruchtbaar talent. De jaren in Kortrijk tonen kwalitatief een inzinking; zonder veel succes beproeft hij ook modern-realistischer werk. De Brusselse tijd brengt hem algemene erkenning en dank zij talrijke vertalingen een West-Europese roem. Nog tijdens zijn leven werd in zijn geboorteplaats een standbeeld voor hem onthuld. Zijn invloed op tijdgenoten en jongeren, o.a. de dichter Jan van Beers, is groot en langdurig geweest.