Schets van de Nederlandse letterkunde

[p. 80]

VI
Van romantiek naar realisme

55. De buitenlandse romantiekaant.

In het begin van de negentiende eeuw vertoont de letterkunde van de naburige volken een bonte verscheidenheid van jong leven. De nieuwe stromingen worden samengevat onder de enigszins vage term romantiek. Het is de revolutionaire reactie tegen de ‘verlichting’, die de achttiende eeuw voor een groot deel beheerst had. Tegenover het maatschappelijk gevoel, het rationalisme en het optimisme van classicisme en verlichting is de romantiek individualistisch, religieus en wereldverachtend. In Duitsland onderscheiden de romantici zich door afkeer van het omringende leven, liefde voor de geïdealiseerde middeleeuwen en het katholicisme [Schlegel], overgave aan bandeloze fantasie [Hoffmann] en mystieke verdieping in eigen zieleleven [Novalis]. In Frankrijk vertegenwoordigt Chateaubriand de opleving van een vurig katholicisme, terwijl een groep van roerige romantische jongeren [Victor Hugo] de strijd aanbindt tegen de klassieke kunstleer, en tegenover gezag en traditie op zedelijk en maatschappelijk gebied de rechten van het individu verdedigt. De rijkste verscheidenheid vertoont de romantische literatuur in Engeland. Daar verheerlijkt Walter Scott het volksverleden, door zijn gedichten en romans. Wordsworth onderscheidt zich door innig natuurgevoel, Byron door fantasie en hartstocht, Keats door diepzinnige verbeelding, Shelley door visionaire opstandigheid. Al deze gevoelens van zo verscheiden dichter-individualiteit kwamen tot uiting in kunst van hoge waarde.

Deze romantiek vond in Nederland aanvankelijk geen voedingsbodem. Alleen bij Bilderdijk en in het Réveil bemerken we romantische trekken en verwantschap met de religieuze opleving in het buitenland. Maar voor de Nederlanders die Tollens bewonderden, waren de Duitse romantici te dweepziek, de Franse te revolutionair en te onzedelijk. Van de Engelse vond Scott met zijn romans genade. Dat is begrijpelijk, omdat men aan verheerlijking van het

[p. 81]

eigen verleden sedert Helmers gewoon was. Na 1830 vond de strijd tussen de romantische en de klassieke richting ook hier belangstelling [Geels Gesprek op den Drachenfels], maar de grootheid van de Engelse dichterschool werd eerst een halve eeuw later beseft. Toch waren er onder de jongere Nederlanders wel bewonderaars van de Engelse en Franse dichters. Die bewondering uitte zich in vertaling en navolging. In het bijzonder dweepte men met Byron en Victor Hugo. Maar men verdiepte zich meer in de romantische stof dan in de stemming. Toch werden de besten van de jongeren door die romantische invloeden aan de oude sfeer ontrukt. Langzamerhand werd het opkomende geslacht zich eigen kracht bewust. De schok van de Belgische opstand heeft het Noorden uit z'n slaperige tevredenheid gewekt.

De liefde voor het verleden en voor het volkseigene, zo kenmerkend voor de romantiek, heeft in België geleid tot de groei van de Vlaamse beweging, juist toen na 1830 het Frans de officiële taal was geworden. Wel werd Jan Frans Willems, die toen te Antwerpen ontvanger der registratie was, in 1831 als straf naar het dorp Eeklo verplaatst, maar zijn strijdmoed werd niet gebroken. Hij wist geestdrift te wekken voor middeleeuwse letterkunde en het volkslied. Hij werd de stichter van de Maatschappij tot bevordering der Nederduytsche Taal- en Letterkunde [1836], die tien jaar onder zijn leiding een tijdschrift, het Belgisch Museum, uitgaf. Zo begon de herleving in de filologie, maar de liefde voor de Vlaamse taal en geschiedenis wekte bij anderen scheppingslust.