Schets van de Nederlandse letterkunde

[p. 61]

V
Van classicisme naar romantiek

41. De opleving in het laatste kwart der achttiende eeuwaant.

Nadat het Franse classicisme ongeveer een eeuw lang toonaangevend was geweest voor heel West-Europa, verloor het kort na 1750 in Frankrijk zelf z'n gezag, o.a. door het optreden van Jean Jacques Rousseau. Door zijn werk hernam het gevoel z'n rechten hetgeen tot overgevoeligheid in de poëzie aanleiding gaf. De Franse literatuur werd in de beschaafde kringen van ons land met belangstelling gevolgd, meer dan de Engelse en Duitse, hoewel ook daarvan duidelijke invloed is uitgegaan. Een zo veelzijdige belezenheid als waarvan Betje Wolff blijk geeft^*, behoort wel tot de uitzonderingen. De gevoelig-stichtelijke poëzie van Young heeft evenzeer bewondering gewekt als de grote gedichten van Klopstock. In het bijzonder hebben de zg. Songs of Ossian de aandacht getrokken, en de lang verwaarloosde en als ‘duister’ verachte middeleeuwen in ere hersteld. Men wist toen nog niet, dat deze Ossian een literaire mystificatie was. De bewondering voor al dit veelsoortige werk ging al gauw in navolging over. Wij moeten daarbij bedenken, dat zulke navolging niet iets toevalligs is, niet louter mode. De geesten dienen er rijp voor te zijn. Er moet verwantschap bestaan met de makers. De navolging is een bewijs van ontvankelijkheid, en kan een overgang worden tot oorspronkelijke schepping, als het gevoel sterk genoeg is om zich in eigen vormen te uiten.

Een noodzakelijke voorwaarde voor hernieuwing is het inzicht dat het oude slecht is. De kritiek, die in een tijd van stilstand zwijgt, begint zich dan krachtig te doen gelden, ook in de letterkunde. Zo protesteerden omstreeks 1775 Van Alphen, Bellamy en Kinker, elk op hun wijze tegen de onnatuur, onbeduidendheid en zelfgenoegzaamheid in de letterkunde, om door hun kritiek de weg te banen voor een nieuwe kunst. Deze kritische zin betrof

* Zie de voorrede tot Willem Leevend, deel V.

[p. 62]

overigens niet de letteren alleen. De verstarring van het economische en politieke leven, de bittere armoede van een groot deel der bevolking naast de tartende weelde van de hofkringen hebben in Frankrijk geleid tot scherpe uitingen van verzet. Doordat juist de oorspronkelijkste en onafhankelijkste geesten hieraan deel namen, hebben de pamfletten en polemieken vaak een onmiskenbaar literaire stijl. De spanningen kwamen tot uitbarsting in de Franse revolutie [1789]. Ofschoon in de Republiek der Verenigde Nederlanden de tegenstellingen minder groot waren, is de jarenlange partijstrijd tussen Patriotten en Prinsgezinden een bewijs van toenemende maatschappelijke noden en van een stijgende kritische gezindheid. Ook in de Zuidelijke Nederlanden, sedert 1715 onder Oostenrijks bewind, groeide een zeker verzet, dat soms in Vlaamse beschouwingen en oproepen tot uiting kwam. Door het zegevierend oprukken van de legers der Franse revolutie is de geleidelijke ontwikkeling van deze stromingen onderbroken. Niettemin blijkt de literaire sfeer tijdens het Verenigd Koninkrijk in Noord en Zuid niet wezenlijk te verschillen van die uit het laatste kwart der achttiende eeuw. De kentering valt in de jaren van de Belgische opstand.