De werken van Vondel. Deel 10. 1663-1674

[p. 618]

Uitvaert van den weledelen en eerwaerdigen heere, den heere Augustyn van Teilingen, Priester der Societeyt.aant.^*

OMNIBUS IDEM.

Heer Teilingen, na twee- en tachtigh jaeren,
Komt, afgemat op 's levens wilde baeren,
Ter haven van de ruste en 't eeuwigh leven
Gezegent en behouden ingedreven,
Van Cherubijn en Serafijn ontfangen⁵
Met Godts bazuin en hemelsche gezangen.
Zoo vrolijk zagh men Simeon in vrede
Heenvaeren, na zijn langgewenschte bede,
Toen hy den zoon der koningin, Godts moeder,
Der volken troost, en eenigen behoeder
Aenschoude, omhelsde uit alle zijn vermogen.
De zaligheit, Godts heil zagh hem ten oogen
En aenschijn uit. Hy riep: ik ben ontbonden
Van 's lichaems last, 'k heb Godt, mijn' Godt gevonden.^7-14
  Gy weduw, wees, en maeghden, mannen, vrouwen,
Verlaet dit lijk, en volght, met vast betrouwen
Op Godt, de ziel van Augustyn, uw' vader,
Die minzaem u, zijn kinders, al te gader
Noch noodight, om ontslagen van verdrieten¹⁹
Een zelve kroon en glori te genieten.²⁰
U is bekent hoe tot zijn hooge daegen
Hy 't lastigh kruis geduldigh heeft gedraegen,²²
Zich quijtende ten dienst van zijn gemeente;

* Van 1669. - Volgens de tekst in Vondels Poëzy 1682 II, blz. 44. Het Latijnse motto in het opschrift (ook de zinspreuk van P.C. Hooft) betekent: Voor allen dezelfde.
Opschrift: Augustyn van Teilingen, 13 Juli 1587 te Haarlem uit de Katholieke tak der Teilingens geboren, als zoon van Dr. med Pieter Adriaensz. en Hildegonde Vermeer, studeerde aan de Universiteit te Leuven, werd 12 Maart 1606 in de Societeit opgenomen en 21 April 1612 tot priester gewijd. In het eind van 1618 kwam hij te Amsterdam als opvolger van pater Livinus Wouters en als derde Jezuïet met vaste woonplaats aldaar om voor de Hollandse Missie te werken. Hij betrok de statie ‘de Papegaai’ (nu de St. Jozefskerk) in de Kalverstraat. Hij overleed 4 Aug. 1669 en werd 6 Aug. onder grote toeloop van gelovigen in de Oude Kerk begraven. Vondel was zeer bevriend met deze geleerde Jezuïet, die even oud was als hij. Zie Allard, Vondel's gedichten op de Societeit van Jezus, blz. 115-23, en dez., Augustinus van Teylingen S.J., in Het Jaarboekje van Alberdingk Thijm, 51e jrg. (1902), blz. 117-81, ook voor biezonderheden in de aantekeningen.

5 Vgl. het voorafgaande Lykdicht op Henrik Halman, vs. 5; Van: door.

7-14 Zie Lucas 2, 25-32; Heenvaeren: heengaan.

19 verdrieten: ongewoon meervoud.

20 Een zelve: een zelfde.

22 lastigh: drukkend. Uit vrees voor vervolging wisselde Van Tellingen bijna dageliks van woonplaats en hield zijn kerkelike bijeenkomsten meestal 's nachts.

[p. 619]

 

Schoon hem de spraek, de krachten, en 't gebeente²⁴

25

Begaven, in een' drang en zwarm van zielen,²⁵

 

Die vierigh hem in 't uiterste overvielen.

 

Maer och helaes, de kruisheer most beneden

 

Op d'aerde zelf alleen de wijnpers treden,

 

En tradt aldus vooruit, eer d'ysre vuisten^27-29

30

Den in den raet der Joôn gedoemden kruisten.

 

Wat is dit lijk een oirzaek van veel jammers!³¹

 

Een halleve eeu genoten d'Amsterdammers,³²

 

Zoo 's nachts als daeghs, 's mans dienst op hun begeeren,³³

 

Volhardende elk te stichten, en te leeren,³⁴

35

En daeghlijx Godt getrou zijn recht te geven,

 

In wien hy scheen te leven en te zweven.

 

Nu langer niet uwe oogen uitgekreeten:

 

Want d'overleên heeft lang zijn leet vergeeten

 

By zijn' genan, het kerklicht van Hippone,³⁹

40

En wierookt nu, ten prijs van Godt den zoone,⁴⁰

 

Daer schooner zon en maen en starren schijnen.

 

Daer wandelen stantvastige Augustynen⁴²

 

Nu hant aen hant. indienge billijk oordeelt⁴³

 

Den voorzaet [die met een godtvruchtigh voorbeelt⁴⁴

45

Zijn' leering sterkte] in liefde na te treden;

 

Zoo volght getrou den nazaet, hier beneden⁴⁶

 

In zijne plaets gestelt, om Christus kerken

 

Met hemelsch man te voeden en te sterken.⁴⁸

 

Voltrekt getrou uw herders wil en wenschen.⁴⁹

50

Dees leefde in vre, bemint by alle menschen.

 

Ootmoedigh, als de minste van Godts slaven,⁵¹

 

Vergeetende 't out stamhuis van 's lants Graven,

 

Waer uit zijn bloet was wettigh voortgesproten,^52-53

24 't gebeente: het binnenste van 's mensen lichaam (Ned. Wdb. IV, 390).

25 drang en zwarm: drom en menigte. Amsterdam werd in de 17e eeuw herhaaldelik door pest geteisterd. Vele onroomsen, door hun eigen herders verlaten, riepen op hun sterfbed (in 't uiterste) de hulp der Jezuïeten in. Pater van Teilingen heeft aan honderden pestlijders de laatste sacramenten toegediend.

27-29 de kruisheer: de tot de kruisdood veroordeelde Christus, van wie Van Teilingen de ware navolger was; alleen de wijnpers treden: het moeilik werk alleen verrichten, vgl. Jesaia 63, 3. Een oude voorstelling is die van Christus, staande in de pers, met het kruis daarachter, ter aanduiding dat het kruis waaraan Hij stierf, de pers was die Hem het bloed uitperste. Tot zijn 77e jaar was Van Teilingen zonder helper. Toen kreeg hij naast zich P. Judocus Eelbo, die in 1664 overleed; daarna P. Halman (zie blz. 612) en tenslotte P. Henricus Prince, die evenals Halman in de uitoefening der bediening verhinderd, slechts de uitgeputte grijsaard in zijn laatste levensdagen kon verplegen.

31 Wat is zijn dood voor velen een ramp!

32 Een halleve eeu: nl. van 1619-1669. Van Teilingen is genoemd: ‘in una eadem statione (de Papegaai) Jubilarius’.

33 Zie vs. 22-25.

34 Volhardende: te verbinden met man, te ontlenen aan de genitief 's mans in vs. 33.

39 genan: naamgenoot, nl. Sint Augustinus, kerkleraar van Hippo: het kerklicht van Hippone.

40 ten prys: tot lof.

42 Augustynen: naamgenoten en navolgers van S. Augustinus.

43 billijk: als van zelfsprekend.

44 voorzaet: geestelike voorvader; met een: door zijn.

46 den nazaet: Van Teilingen.

48 man: manna.

49 Voltrekt: volbrengt.

51 slaven: dienaren.

52-53 De Teilingens behoorden tot het edelste der oudhollandsche geslachten, oorspronkelik met voorrang boven de Brederodes. Aldus Alberdingk Thijm, die vermeldt dat deze edelman-priester ‘den hollandschen Liebaart in zijn wapen en de oud-hollandsche gravenkroon op zijn wapenbord voerde.’

[p. 620]

 

Hanthaefde hy al zijn geloofsgenooten,⁵⁴

55

Onzijdigh en lieftalligh t'allen tijden.

 

Laet diamant dit op den grafzerk snijden:

 

O Teylingen, rust na langduurigh slaven.

 

Gy leght min hier dan in elx hart begraven.⁵⁸

54 Hanthaefde: ondersteunde.

58 Het is minder juist te zeggen dat gij hier begraven ligt, dan wel in ieders hart.