Logo DBNL
De werken van Vondel. Deel 9. 1660-1663 (1936)

De werken van Vondel. Deel 9. 1660-1663

(1936)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Bespiegelingen van Godtsdienst. in 't byzonder.
Het vijfde boeck.

 
De Godtsdienst, in elx harte, als van natuur, geschreven,*
 
En eerst, van hant tot hant, gereickt, en voortgegeven,2
 
Is vast gestelt, oock zelf bewezen door 't misbruick,3
 
En afgodistery, gesproten uit den struick
5
Van heiloos bygeloof, dat maght van afgoôn baerde;
 
Toen 't volck van d'enckelheit des waeren Godts veraerde,6
 
Met eenen van den dienst, naer reden hem gewijt.7
 
Dees Godtsdienst heeft zijn deel: nu wort het eenmael tijt8
 
Dat wy den godtsdienst oock, die, by onfaelbre schriften,9
10
Door openbaeringen, en goddelijcke driften,10
 
Den menschen is ontdeckt, bezegelen zoo vast11
 
Dat ongodistery vergeefs hier tegens bast.
 
Ons staet dan in 't poortael naeukeurigh t'onderzoecken13
 
Wat geloofwaerdigheit de waerheit van Godts boecken
15
Bevestight, en Godts dienst, begreepen en gevat15
 
In d'onwaerdeerbaerheit van dezen letterschat,
 
Gelijck een diamant, wiens straelen nimmer flaeuwen,
 
Gevat wort in een' ring, of kunst van goude klaeuwen.18
 
De groote Moses draeft, als Godts profeet, vooruit,*
20
Wetgever, godtstolck, pen van 't heilige besluit20
 
Des hooghsten, hertogh en verlosser der Hebreeuwen,21
 
En, tusschen Godt en hen, de middelaer, veele eeuwen
 
Alom befaemt, door maght, beleit, en wonderdaên;
 
Dewijl op zijn gebedt de baren stillestaen,24
25
De hemel manna daeut, en, na Egyptens plaegen,25
 
Godts vyanden, verdelght door straf en nederlaegen,
 
Bekennen dat de maght, daer aerde en zee voor beeft,27
 
Hem hanthaeft, waer hy strijt, en zich te velde geeft.28
 
Vijf boecken, van Godts Geest, door Moses pen geschreven,29
30
Zijn dertigh eeuwen, na zijn tijt, geheel gebleven,*30
 
Gelijck een rechte hant, die met vijf vingren wijst
 
Naer Godt, den schepper, dien hy met gezangen prijst.32
 
Had Moses pen den mensch op eenen Godt gewezen,
 
Wiens naem in 't voorhooft van natuur niet wort gelezen,34
35
Wiens eigenschappen niet gelijcken naer den aert
 
Der Godtheit, ons door 't licht van reên geopenbaert;33-36
 
De redelijcke mensch moght Moses pen met reden
 
Verwerpen, als onnut, en valsch, en overstreden38
 
Van logentael: nu stemt de leitsman der Hebreen,39
40
In 't eeren van dien Godt, met reden overeen.
 
Men kan met reden dan, klaer overtuight, gelooven
 
Wat hy getuight van Godt, die dezen helt, van boven,42
 
Beriep in zijnen dienst, als eenen die getrou43
 
In 't ampt, hem opgeleght, zich zelven quijten zou.
45
  Zoo veel doorluchtige en aeloude uitheemsche pennen,*
 
Gebuuren der Hebreen, oock Griecksche en Roomsche kennen
 
Den naem van Amrams zoon, de stof, by hem gemelt,
 
En alle omstandigheên, zoo klaer te boeck gestelt,45-48
 
Van 's weerelts oirsprong af; den wandel der aertsvaderen,
50
Door overleveringe ontfangen, in zijn bladeren
 
Getekent uit hunn' mont, en naem en plaets genoemt,51
 
Oock zonder dat hy elcks mishandeling verbloemt,52
 
Zich zelven vleit of spaert. zoo veele oneensgezinden,
 
Erfvyanden der Joôn, en lasteraers, en blinden,
55
Bestemmen Moses werck; of als hun kennis mist,55
 
En in omstandigheên te treffen staet gesplitst,56
 
Dat spruit uit haet en nijt, gevat by d'onbesneden
 
Op twalef stammen, die d'afgodery bestreden,58
 
Verdelghden door Godts last, bekenden eenen Godt,59
60
En stelden het altaer des Heidendoms ten spot,
 
In hunne ontelbaerheit van aengegroeide goden,61
 
Wier dienst te vloecken stont by alle oprechte Joden,62
 
Belijders van Godts naem, geopenbaert aen hen,
 
Daer hy zich zelven noemt in out Hebreeusch, ICK BEN;64
65
Een naem, niet voller uit te spreecken, noch te lezen:65
 
Want wat is Godt? wat niet? wat is hy? louter wezen.66
 
Laet worstelen wie wil, in krachtigh spraeckgeluit,
 
De Godtheit druckt haer' naem aldus op 't krachtighste uit,
 
In 't rijck, daer Hermens vroegh de wijsheit overbloemde69
70
Met teken spraecke, en Godt den naemeloozen noemde.70
 
Het werck des scheppers, by alle onhebreen gedacht,
 
De mensch uit klay gebootst, zet Moses in zijn kracht.71-72
 
De goude en yzere eeu, de ploegh, verkeert in zwaerden,73
 
En 't ommeslaen van deught zien op het snoot veraerden
75
Der eerste tijden; toen den mensch het paradijs
 
Te kleen viel, om 't genot van dier verbode spijs.76
 
De groote weereltvloet, en vreesselijcke baren,77
 
Van Noahs huisgezin in 't ruim gevaert bevaeren,78
 
Dat op den Ararath ten leste strande, en stont
80
In 't hoogh Armenisch rijck; de duif, die zonder gront78-80
 
Te vinden, wederkeerde, en voort al wat naer 't leven
 
Ons in Deukalion, by vreemden, is beschreven,82
 
Getuight van Noahs tijt. de spits te Babilon83
 
Van reuzen opgebout, zoo hoogh men steigren kon,
85
Wort door de poëzy, en godtspraeck der Sibillen85
 
Bezegelt, in 't gezicht van die dit lochnen willen.
 
De brant van Sodoma en d'omgelege steên,
 
Besnijdenis, en wet, gegeven den Hebreen,
 
De naem van Abraham, in ballingschap getogen,
90
De toght van Amrams zoon, geleit door Godts vermogen,90
 
Het blaeckend borstjuweel, dat zulck een' glans ontstack91
 
Op 's priesters borst, waerdoor Godts mont orakels sprack,
 
Verhaelt door Moses pen, betuight staen door veel monden,93
 
Gelijck een keten, aen haer schakels vast gebonden,
95
Gereickt, eeu in eeu uit, van d'eene in d'andre hant,
 
En doorgaends uitgespreit van 't een in 't ander lant.96
 
Geen hondert duizenden van ongetelde jaeren,*97-vlg.
 
Geschept of uit Chaldeen, of uit Egyptenaeren,
 
Beschaemen Moses bladt; dewijl d'oneenigheit99
100
De valsche rekenaers verstomt, en wederleit,
 
En hunne talrijckheên, die zeker luttel klemmen,101
 
Naerdien Chinezen zelfs met Godts kronijcken stemmen,102
 
En van den weereltvloet ontginnen hun getal:
 
Gelijck men nergens oock ter weerelt vinden zal104
105
By 't gantsche Heidendom ontwijfelbaere blijcken,
 
Waervoor de weereltvloet in ouderdom moet wijcken.104-06
 
Dat Aristoteles nu Moses luttel prijst,
 
Als een' die veel verhaelt en zeght, maer niet bewijst,107-08
 
Is stout van hem gezeght, en allerminst bewezen:*
110
Want Moses daeden zijn al 't aerdtrijck door te lezen,
 
En by erfvyanden bewaerheit voor gewis;111
 
Een erfbewijs, zoo groot en klaer als ergens is112
 
Te vinden, en bekent by zijn befaemde Griecken,113
 
Die 't al doorsnuffelden wat oostwaert was te riecken,
115
Zich eigenden al wat zy leenden by Hebreen,
 
Fenicers, Arabiers, Egypters, en Chaldeen,116
 
Waerna Athene dorst met dezen titel proncken,
 
Dat haer de bron der kunste en wijsheit was geschoncken.114-18
 
De zes paer stammen, zoo stantvastigh by hun wet,*
120
En godtsdienst, van het kint op 't kintskint voortgezet;120
 
Bewaerders van de stof gevat in Moses bladen;
 
Veel hondert duizenden, getuigen van zijn daeden
 
En wonderen, gespeurt in ieder element;123
 
Zoo veel voorspellingen, voltrocken in het endt,
125
Bewijzen dat hy was door 's hemels maght gezonden,*
 
En niemant heeft vervoert door menschelijcke vonden,126
 
Gelijck Lukurges eer, en Numa, en Sertoor,127
 
Den staet ten dienst, het volck misleiden op hun spoor.
 
Dat Moses naer geen' staet uit heerschlust hebb' gedongen,
130
Noch hierom eenigh rijck en koningen besprongen,
 
Wees 't voorspoock uit, toen hy, gelijck verkropt van leedt,131
 
De kroon, hem opgezet, zoo jongk ter aerde smeet,131-32
 
En namaels 't weeligh hof in ballingschap versmaede,133
 
Tot dat hem Godt verscheen, om Faroos ongenade
135
Te plaegen, en Godts volck t'ontlasten van het juck.134-35
 
Wat heeft hy uitgestaen! wat niet bezuurt met druck,
 
Tot heil van Jakobs huis, in heiden, en woestijnen!137
 
De koningklijcke kroon kan Levi niet beschijnen,
 
Als Judaes stam belooft. het priesterlijck gewaet138-39
140
Moght Gerson, Moses bloet, niet wijden, maer dit staet
 
Verplicht aen 's priesters dienst, om by de hut te waecken.
 
Wat deughden zagh men niet in Moses aenschijn blaecken,
 
Rechtvaerdigheit, en trou, zachtzinnigheit, gedult,
 
De temlust, maetigheit, en lijden, zonder schult,144
145
Manhaftigheit, genade, en toezicht op den armen,145
 
Voorzichtigheit, en vlijt om ieder te beschermen,
 
Aendachtigheit tot Godt, en yver voor Godts wet,147
 
Geheilight, nacht en dagh, door offers, en gebedt.142-48
 
's Mans geloofwaerdigheit, in 't midden van Godts handel149
150
Met d'eerste aertsvaderen, wort door zijn' vromen wandel
 
En heiligheit gesterckt, die, van der kintsheit af,
 
Hem volgen, uit den schoot der voester, tot in 't graf,
 
En blincken na zijn doot op Thabor by Helias,153
 
Daer 't licht der Godtheit blinckt in 't aenschijn van Messias,
155
Uit Moses broederen, en hem gelijck, verweckt,
 
Als 't wezen, dat de schets en 't voorbeelt net voltreckt,155-56
 
En zoo veel schaduwen, gedootverft voortgegeven,157
 
Om, namaels klaer verlicht, onsterfelijck te leven,158
 
Als een, uit Judaes stam, en Godts en Davids zoon,159
160
Zijn volck regeeren zoude uit 's hemels hoogen troon.
 
Op Moses voortoght volgt de natoght der profeeten,*
 
Die t'zamen, als om hoogh in 's hemels raet gezeten,
 
Voorspelden menige eeu wat na gebeuren zou,163
 
Waeraen men toetsen kan hunne ongevalschte trou.
165
Hun tijden staen bekent, gelijck een ieders schriften,165
 
En yver voor Godts wet, door goddelijcke driften:166
 
Hoe Isaias, in Manasses hof geplaeght,
 
Met eene houte zaege in stucken wiert gezaeght:167-68
 
Hoe Jeremias, aen d'Eufraet geboeit, most weenen,
170
Om Sions ondergang, en in een buy van steenen
 
Op 't lest begraven lagh: oock hoe Hezechiël169-71
 
Te Babel wiert geworght, zoo gruwelijck en fel.171-72
 
De wijze Daniël, befaemt door profecyen,
 
By twee paer koningen, heeft al de monarchyen174
175
Bespiegelt in den droom, Messias rijck voorzien,175
 
En hoe Jerusalem het heir niet zoude ontvliên,
 
Dat kerck en muuren quam tot in den gront verdelgen.176-77
 
Ick zwijgh hoe Jesses stam zijn koninglijcke telgen
 
In wijsheit, lang voorheen, zagh bloeien in het rijck,
180
Befaemt door haeren naem, en pennen te gelijck.178-80180
 
De ry der tijden, lang bewaerheit by Hebreeuwen,181
 
d'Onfaelbre blaên in 't Griecks, omtrent voor twintig eeuwen,
 
Vertolckt t'Alexandrye, op Filadelfs verzoeck,182-83
 
Verstommen zelf den haet, en godtverzworen vloeck.184
185
  Euangelisten, en getrouwe Christgezanten,*185
 
Op der profeeten gront, de zelve waerheit planten,
 
Zoo menige eeu wooruit eendraghtigh voorgespelt,187
 
Voltrocken in de telgh van Juda, dezen helt,188
 
Die 't menschelijck geslacht quam zoecken uit den hoogen,189
190
Als 't eenigh wit, op 't welck de profecyen oogen,190
 
En Moses, en zijn wet, waeronder dees zich boogh,191
 
Die, vry van schult en smet, noit simpel hart bedroogh;192
 
Terwijl hy hier beneên den vader quam believen.193
 
Zijn wandel, uitgedruckt in boecken, en in brieven,194
195
Met d'opkomst van het rijck, waerin hy koning is,195
 
Bezwijcken Moses niet in erfgetuighenis,196
 
Gereickt van hant tot hant, noch oock in wonderwercken,
 
De wijde weerelt door bevestight in Godts kercken:
 
En zoo een out Hebreeu Helias hemelvaert,199
200
Uit Helizeüs mont alleen geopenbaert,199-200
 
Gelooft, met grooter recht gelooft men ellef tolcken,201
 
Die Christus vaeren zien ten hemel door de wolcken.202
 
De keizer Juliaen, erfvyant van het kruis,*203
 
En Christus eer en prijs, hoe naeu hy zifte en pluis',204
205
Om zijn Christlastering, ten schimp van Godt te stijven,205
 
Bevestight al wat Godts geheimnisschrijvers schrijven,
 
En Christgezanten, en al wat de Roomsche faem,207
 
Op Peter Pauwels Marks en Sint Mattheüs naem,
 
Wat Lukas, en Sint Jan bezeglen in hun schriften,208-209
210
Zoo vreeslijck aengestormt van ongelijcke driften.210
 
Outvaders in hunn' tijt, aen Christus eeu belent,*211
 
Justijn, de martelaer, Irneüs, en Klement,212
 
Na hen Tertulliaen, die reden wist te geven
 
Van Paulus eige hant, bekent en nagebleven,213-14
215
Origenes naest hem, bevestigen de blaên
 
Der andre Apostelen, zoo die getekent staen,215-16216
 
En na bezegelt zijn by volle kerckenraeden,217
 
Naeukeurigh op de proef der onbesmette bladen,218
 
En daer men vont van outs het zekerste bescheit
220
Der schriften, alle steên en kercken door gespreit.219-20
 
De meester was bemint bekent by zijn scholieren*221
 
Door ommegang, gelijck hy leeft in hun papieren.222
 
Zy waeren lantsliên, en besneên, van een geslacht,223
 
En stonden, op zijn spoor, naer heerschappy, noch maght,
225
Noch rijckdom; volghden arm, onnozel, en verlaeten225
 
Den leitsman, in 't gezicht der schoolen, die hem haeten,226
 
En lasterden alom met ysselijck gedruis,
 
Tot dat hy, als een lam, geoffert hing aen 't kruis.228
 
Wat reden was'er om de volcken te bedriegen,
230
En, zonder hoop op loon, moedtwillighlijck te liegen?
 
Om dien gevloeckten naem te lijden, zonder noot,231
 
Te sterven, zonder vrucht, een schandelijcke doot.
 
Men kan uit waen en drift de doot voor 't leven kiezen:233
 
Maer wie verziert een daet om 't leven te verliezen?234
235
  Sint Lukas, reisgenoot van Paulus, en Sint Marck*235
 
Van Cefas, [overtuight, door menigh wonderwerck236
 
Van Jesus, uit hunn' mont geschept,] beschrijven 't leven,237
 
Waer van de levenden getuighenissen geven,238
 
By honderden, en die geheelt hem zagen bloot239
240
Gehangen aen het kruis, en heerlijck na zijn doot
 
Verrezen uit het graf, verzekren dat hun schachten241
 
Geen fabel nochte droom in 't licht te voorschijn braghten;
 
Gelijck hun bladen oock, in simpelheit volleert,243
 
Niet draeven naer den stijl, die zijn verhael stoffeert.244
245
  Indien men zich betrout op lang gesleete boecken,*245
 
Beschreven naer den stijl der weereltwijze kloecken,246
 
Daer Alexanders toght en doot in wort gemelt,247
 
Of Cezar met zijn heir Pompeius daeght in 't velt;248
 
Het zy met Kurtius of Cezars hant geschreven,249
250
Of jonger pennen, die d'aeloude waerheit steven;250
 
Indien men Livius gelooft op dezen dagh,251
 
Die d'opkomst van de Stadt, en 't geen hy nimmer zagh
 
Te boeck stelt; zullen wy noch twijflen aen hun woorden,253
 
Die melden 't geenze zelfs of van de naesten hoorden,
255
Of zagen met hun oogh, en leefden in den tijt,
 
Die geene onwetenheit omtrent dees hooftzaeck lijdt.256
 
De Tharser, een scholier van d'eere der Rabbijnen,*257
 
Gamaliël, en, als een wolf, in Palestijnen258
 
Op Christus lamrenkoy gebeeten, en verhit,
260
Verheught in Stevens doot, daer niemant hem verbidt,260
 
Daer d'eerste martelaer begraven wort met steenen;
 
Sint Pauwels, alzoo ras Godts straelen nederscheenen,
 
En Christus donderstem den wreedaert uit de lucht
 
Op 't velt ter aerde ploft, daer al de lijfwacht vlught,262-64
265
Verlaet de Farizeen, en glori, hem beschoren,265
 
Onaengezien hy was uit Benjamin geboren,265-66
 
Omhelst den vorst van 't kruis, die uit het graf verrees;267
 
Ontziet rampzaligheên, noch kommer, vloeck, noch vrees;268
 
Trompet in 't Heidendom, en onder zijn besneênen,269
270
Den heilant, levendigh hem in de lucht verscheenen,270
 
Tot dat hy zijnen hals voor Neroos sabel buight,
 
En Jesus grooten naem met inckt van bloet betuight,272
 
Te Rome, op eenen dagh, toen Cefas, met verlangen273
 
Naer 's hemels kroon, aen 't kruis by 't been wiert opgehangen;274
275
Gelijck de lichaemen, gewijt aen 't Roomsch altaer,275
 
Hun doot bevestigen, na zestienhondert jaer.
 
Zou Paulus, om een' droom en fabel, eer en staeten,*277
 
De wet, van kintsbeen af hem ingescherpt, verlaeten,278
 
Verbastren reuckeloos van zijnen ouden stam,279
280
En stellen zich ten schimp des volcks, uit Abraham
 
Gesproten, dat hem had den achtsten dagh besneden?281
 
Zou hy in ballingschap, vervolght in alle steden,
 
Gegeesselt, en geboeit, gesteenight, en gehaet,
 
Geschupt in arremoede, en koude, op wegh en straet,
285
Geknevelt over zee, in schipbreuck op de baren,
 
In oproer, en in noot, beneepen van gevaeren,281-86
 
Gelijck een schouspel, staen ten toon in 's volx gedruisch,287
 
Als een die vruchtloos hoopt op Jesus, aen het kruis
 
Gehangen, en verspuwt, en van 't gerecht verwezen,
290
Gekruist, en doot in 't graf gestopt, maer noit verrezen;
 
Gewisselijck dat stemt met zijne wijsheit niet,
 
Gelijck menze in zijn blaên en brieven blincken ziet.
 
De schrandre Tacitus, [een priester van vijftienen,*293
 
Die 't Heidensch kerckgebaer in Numaes stadt bedienen,294
295
En schout, in top gevoert by vorst Vespasiaen,295
 
Den wreecker van Godts doot, en kruisgangk,] smet zijn blaên296
 
Door 't lasteren des volcks, met Christus merck getekent,297
 
En by het Heidendom, gelijck Hebreen, gerekent298
 
Voor vyanden van goôn, en 't menschelijck geslacht.299
300
Hy melt hoe Christus wiert gestraft, en omgebraght,
 
Daer lantvooght Pontius Pilatus 't recht verweerde,301
 
Toen vorst Tibeer den toom van 't Roomsche rijck regeerde.302
 
Hy melt hoe Neroos wrock den Christen brant, en smoockt,303
 
Als stichters van dien brant, door zijn beleit gestoockt;300-04304
305
Oock hoe Vespasiaen, en Titus met hun benden
 
De hooftstadt van de Joôn bestormden, en berenden,
 
Tot datze, in assche en puin begraven met gewelt,
 
Bezegelden 't bederf door Jesus mont gespelt.305-08308
 
Het blijckt by Flegon, en Chalcid, en klaere blijcken,*309
310
Hoe Godts geboortestar verscheen uit d'oosterrijcken;310
 
d'Aerdbeving desgelijx, en zonnezwijm, ontstaen,311
 
Zoo strijdigh met natuure, en by de vollemaen,312
 
Toen Christus hing aen 't kruis. gelooft zelfs ooghgetuigen,309-13313
 
Matheus, een' Hebreeu, t'oprecht om 't recht te buigen,314
315
Sint Mark, die binnen Rome ons deze waerheit schreef,315
 
En Lukas, die in 't Griecksch met zijne letter steef316
 
De duistre zonnezwijm, gezien t'Antiochye,317
 
Zijn eigen vaderlant. in Memfis heerschappye
 
Zagh Dionysius, noch Heidensch, 't zonneradt
320
Verduistren aen de lucht in d'oude zonnestadt.318-20
 
Slaet op het jaerboeck der Romainen, en uw yver
 
Vraegh' Flegon, Adriaens getrouwe pen en schrijver,
 
Zoo wortge in twijfeling verzekert en bericht
 
Van 't onnatuurelijck verduistert middaghlicht,
325
Op eenen dagh gezien. de Heidens, en Hebreeuwen321-25325
 
Getuigen Christus doot, en wonderen, veele eeuwen
 
Bedreven door hem zelf, en zijn verworpe schaer.327
 
Josefus neemt de zelve omstandigheden waer,328
 
En d'oversten, gestelt tot opzicht op de Joden.329
330
Herodes wort gedacht. Pilatus plaeght die snooden.330
 
Men hoort van Festus, en van Felix, en Sint Jan,331
 
Door dien bloetschendigen Herodes, den tiran,332
 
Onthooft. Gamaliël wort niet by hem vergeten,333
 
Jerusalem verwoest, de tempel neêrgesmeeten.334
335
Oock stelt de Talmud zelf de waerheit in haer kracht,335
 
En volght de ry des tijts, op 't spoor van Lukas schacht.336
 
Plutarch, leermeester van Trajaen, en hoogh geklommen337
 
In wijsheit, speurt met vlijt naer d'oirzaeck van 't verstommen
 
Der grijze orakelen, gelijck zijn tijtgenoot*
340
De dichter Juvenael den mont van Delfis sloot,340
 
Die alle orakels ging in naem en faem te boven,
 
Gelijck in ouderdom: en mogen wy gelooven
 
De pen van Tullius, in 't redeneeren sneêgh;343
 
Zy tuight ons hoe alom 't orakel stille zweegh:344
345
En Strabo zagh de schaer der priesteren verwelcken345
 
Te Delfis, van gebreck, om datze niet moght melcken
 
d'Orakeluier, die de logenbuicken voedt.
 
Apollo voerde August op zijne vraegh te moet,
 
[Wie 't rijck beheerschen zou na hem, de volgende eeuwen;]
350
Een die de goôn gebiet, een zoontje der Hebreeuwen
 
Beveeltme deze kerck te ruimen, en terstont
 
Te vaeren in de hel. ga heene, en toom uw' mont.
 
Op zulck een antwoort laet August een outer bouwen
 
Op 't Kapitool, waarin dees titel wort gehouwen:
355
Het outer toegewijt den eerstgeboren Godt.348-55
 
Plutarch betoomt den mont des afgronts met een slot,356
 
Daer Epithers, die hem de letterkunst ontvoude,
 
Geboren in zijn stadt, te water zich betroude,
 
En met al 't scheepsvolck hoorde, in 't vaeren over 't meer,
360
Langs 't eilant, eene stem, ten tijde van Tibeer:360
 
Gaet melt hoe groote Pan nu doot is en gestorven:361
 
Waerop een luit geschrey, en schreiers om hen zworven,
 
Als of d'orakelmaght des afgronts, nu in noot,
 
En al haer spoockery begraven lagh, en doot:363-64
365
En Diokletiaen hoort zelf Apollo uiten
 
Dat nu rechtvaerdigen zijn lippen zouden sluiten,
 
Waerby zijn priesterschap het Christendom verstont.357-67365-67
 
De lastraer Celsus, vast op Epikuur gegront,
 
Bekent dees stomheit me, zoo vreemt als ongewoone,369
370
Te Klaros, Delfis, en in 't wijt befaemt Dodone;368-70370
 
Een merck van Christus komst, vermogen, en gewelt371
 
Op d'afgoon; een verval ons lang voorheen gespelt.
 
Om nu beknopt Godts boeck te zetten in zijn waerde:*373
 
d'Eenpaerigheit des stijls, die nergens in veraerde,374
375
Noch wanckelt, noch bezwijckt in waerheit, en haer' schat,375
 
Maer draeft op eenen toon, van 't eerste aen 't leste bladt,376
 
Verdient geloof, dewijl 't met wonderen bezegelt,
 
En bloet der heiligen, ontelbre volcken regelt,378
 
Oock zelfs verbasterden in tucht houdt, en betoomt,
380
En oorlogh, watervloet, noch vyantschappen schroomt,380
 
Maer d'eeuwen vast verduurt, en niet laet door te dringen,381
 
Gereickt van ouderen aen hun nakomelingen.
 
De kerckkronijck, een ry outvaders, kerckenraên,383
 
Van oost en west vergaert, zien 't licht van 's hemels blaên,
385
In Christus kruisleer, tot een licht voor alle blinden,
 
Zoo verre schijnen, als men menschenspoor kan vinden:
 
En zoo geen wonderwerck dit heilboeck, dat Godt eert,
 
Bekrachtight, waer het schijnt, en weerelden bekeert,388
 
Zoo zal dit wonderwerck verdooven alle wonderen,389
390
Gebleken om het licht van duister af te zonderen.390
 
Dit heiligh boeck ontdeckt den oirsprong van 't heelal,391
 
Den oirsprong van het quaet, des menschen droeven val,392
 
Den oirsprong van het goet, zoo groot als 't hart kan wenschen,393
 
Heft Godt alleen in top, vernedert alle menschen,394
395
Ontvout het zielgebreck, bestelt ons artseny395
 
Beloont de goude deught, en straft de schelmery,
 
Met trouwe, en liefde, en schrick den harten in te prenten,
 
Door heilbelofte, en vloeck en felle dreigementen,398
 
Gevolght van heil en ramp, gezien in goên, en quaên,
400
Die hier den levenden ten nutten spiegel staen.
 
Het strijt oock niet, maer stemt ten hooghste met de reden
 
Dat elck zich onderwerpe aen geloofwaerdigheden,
 
Die onweêrspreeckbaer zijn, als der profeeten blaên,
 
En Moses boeck. al quam een dooden op te staen404
405
Om ons t'ontvouwen in wat staet verdoemde zielen,405
 
Als 't lichaem in het graf gedolven leght, vervielen;
 
Die geloofwaerdigheit waer min geloovens waert
 
Dan Moses pen, en wat Godts geest ons openbaert
 
In der profeeten blaên. zoo gaet geloof voor proeven409
410
Van 't losse brein, het welck de waerheit zet op schroeven.410
 
De mont der waerheit, al het waenwijs brein te kloeck,411
 
Verzent en wijst ons naer Godts nimmer faelbaer boeck.412
 
De Bybel staet dan vast, ten trots van alle listen*
 
Des afgronts, die doorgaends de tong der ongodisten414
415
Misbruickt, in 't lasteren van godtsdienst, en den zwier415
 
Van 't heiligh godtsboeck, door de proef, als gout in 't vier,
 
Verheerlijckt, in 't gezicht der helsche razernyen,
 
Die, ydeler dan ragh, geen waerheit overstryen.418
 
Men sla dit boeck vrij op, den onwaerdeerbren schat,
420
Als uit Godts troon gedaelt; het eerste en leste bladt
 
Begint en sluit met Godt, gelijck doorgaends Godts blaêren421
 
Dien aengebeden naem in zijne kracht bewaeren.
 
Godts wezen, eigenschap en werck, by ons voorheen
 
Bespiegelt in het licht, dat uit de reden scheen
425
En straelde, en oock de dienst, de Godtheit opgedraegen,423-25
 
Beginnen uit dit boeck noch schooner op te daegen,426
 
Waer Godt zich meer en meer den vadren openbaert,
 
En entlijck zijnen wil op 't allerrijckst verklaert
 
Door zijn' gezalfden zoon, uit 's vaders schoot gezonden,
430
Die alle volcken heeft door eenen dienst verbonden.430
 
Dry tijden wijzen ons dry slagh van diensten aen,*431
 
Door openbaeringen, bekent in zuivre blaên,
 
Eerst Adams last, daerna de wet van Godt geschreven433
 
In steene tafelen, en Amrams zoon gegeven.434
435
De derde is Christus dienst, die Moses oude wet435
 
Zoo stip niet afschaft, als verbetert, en verzet,
 
En zijn genade druckt in 't hart, van Godt besneden437
 
Aen eige zinlijckheên, en vleeschelijcke zeden:438
 
Een godtsdienst zonder ga, gebonden aen geen tijt,439
440
Noch plaets, noch stamhuis, welcks geslachtregister slijt.439-40
 
Gehoorzaemheit, zich zelf den schepper onderwerpen,*
 
Was d'eerste les, die Godt den schepsele in wou scherpen,442
 
Toen hy in 't paradijs, door 't dreigement der doot,
 
Den boom der kennis streng het heiligh paer verboodt,444
445
Dat, door de vrucht bekoort en slang, van spoock bezeten,445
 
Den appel pluckte, en at, te blint en godtvergeten,
 
En van den Cherubijn uit Eden wert gejaeght,447
 
Daer 't eeuwigh zijnen val in 't menschdom noch beklaeght.448
 
Gehoorzaemheit, toen 't vee daerna op 't outer brande,449
450
Wert zelf van Samuël oock boven offerhande450
 
Geschat: want offeren Godts hart van ons vervreemt,
 
Indien 't zijn' oirsprong niet uit deze hooftdeught neemt:452
 
En d'offerhande, als van de Godtheit ingegeven,453
 
Begint in Adams huis, en schier met 's menschen leven,
455
Daer Abels offervlam om hoogh stijght naer de lucht,
 
En Kaïn op 't altaer zijn schoof en ackervrucht
 
Ontsteeckt, dat Godt mishaeght, waerom zich d'offraer stoorde,457
 
En zijnen broeder fel en wreet op 't velt vermoorde,455-58
 
Wiens heilige opdraght sproot uit eene oprechte ziel,459
460
Waerom het offer oock het zuiverste oogh geviel,460
 
Gelijck een voorbeelt van het offer, te verwachten461
 
Ten zoen van Adams smette, en allerley geslachten.
 
De godtsdienst, in den staet en 't wezen van natuur,*463
 
Geknackt door Adams val, scheen zwack in zijnen duur,
465
En lagh verreuckeloost by veelen, als bezweecken,465
 
Tot dat in Enoch 't licht van Godt wiert opgesteecken,
 
En 's allerhooghsten naem, die door de nevels scheen,
 
By vroomen recht ge-eert, geviert, en aengebeên,
 
Waeronder Enoch voer naer boven, opgenomen469
470
Om zijn godtvruchtigheit, den spiegel aller vroomen.
 
Het onkruit nam na hem op d'aerde d'overhant,471
 
Waerom de weereltvloet, die duinen kent noch strant,472
 
Het menschelijck geslacht in grondelooze baren
 
Begroef, die Noahs huis in 't groot gevaerte spaeren,474
475
En allerhande vee, bedeckt van 't houten dack,
 
Tot dat de zee verliep, hy d'offerhande ontstack,476
 
Wiens geur ten hemel steegh, die, door dien reuck bewogen,
 
Beloofde, by het merck van zijne regenboogen,
 
Het menschdom nimmer weêr om stouten wrevelmoedt
480
Te domplen in een zee, en grondeloozen vloet;478-80
 
Een klaer en vast bewijs hoe d'offers Godt behaegen,
 
Als zoeners van zijn roede, afbidders van zijn plaegen.482
 
De zes geboôn van Godt, by d'outheit der Hebreen*
 
Gesterckt, en Adams zaet, en Noahs bloet gemeen,483-84
485
Door 't zevenste gebodt vermeerdert, met de schricken485
 
Voor spijs van dieren, die in hunnen bloede sticken,
 
Zijn blijcken van Godts dienst, ter weerelt ingevoert,
 
Door een gehoorzaemheit, die niet verbodens roert.488
 
d'Aertsvader Abraham, op 't hemelsch openbaeren,*
490
Verliet zijn vaderlant, en afgodiste altaeren,490
 
En dwaelde in ballingschap naer 't rijck van Kanaân,
 
Waer blaeckte d'yver niet van dien godtvruchten man!
 
Hy boude altaeren op, den waeren Godt ter eere,493
 
Vereerde 't priesterdom met tienden, steef met leere494
495
En voorbeelt zijn gezin, was vreedzaem tegens Loth,495
 
Oock gastvry, en ontfing dry engelen van Godt,496
 
Verbadt misdaedigen, en die hem fel benijdden,497
 
En paste, op Godts bevel, al 't manbaer te besnijden.498
 
Melchisedech, gewijt in 's hooghsten priesterdom,*499
500
En Salems vorst, gemoet den helt, die wederom500
 
Naer huis toogh, uit den slagh, ten troost van Loth, geslagen501
 
Met koningen, verstroit in hunne nederlaegen.
 
De priester scheen gedaelt, gelijck uit eene wolck.503
 
Hy quam met weite en wijn verquicken 't moede volck504
505
Van vader Abraham, en zegendeze altzamen,
 
Gelijck Godts offraer voeght, die d'eeuwen gaf te ramen506
 
Wat priester namaels eens, zoo gastvry en getrou,
 
Melchisedech op 't spoor van verre, volgen zou,
 
En offren weite, en wijn, tot onderhoudt der zielen,
510
Die voor een' eedler dranck en voetsel nederknielen.507-10510
 
d'Aertsvader Isack, als een lam, op 't hout geleit*
 
Ten offer, geeft een merck van zijn godtvruchtigheit,512
 
Door onderdaenigheit aen Godt en zijnen vader,
 
In 't offren van zich zelf. uit dees godtvruchtige ader511-14
515
Begaf hy zich op't velt des avonts in gebeên,
 
Daer hem zijn bruit, van Godt hem toegeschickt, verscheen.514-16
 
d'Aertsvader Iakob vlughte, om 's broeders wrock te schuwen517
 
Vermijde in Kanaän, op 's vaders raet, te huwen*518
 
Aen eene afgodistin. hy boude voor en na519
520
Altaeren op den bergh, en oock te Berseba,520
 
En Bethel, en begroef, tot een godtsdienstigh teiken,521
 
Gesmijde, en oorcieraet, en afgoôn onder eicken.522
 
Hy rechte mercken op van steenen, Godt gewijt,523
 
Betaelt de godtsbelofte, en tienden op zijn tijt.524
525
  Hoe dierbaer Iosef, van godtvruchtigheit gedreven,*
 
Zijn zuiverheit waerdeerde, oock boven staet en leven,526
 
Toen Potifars gemael, bekoorlijck met haer tong,
 
En schoonheit, naer de bloem van zijne jaeren dong,528
 
Melt d'uitkomst, waert doorgaens op heilige tooneelen,529
530
Ten spiegel van de jeught, die kuische rol te speelen,530
 
Op dat men, langs dees baen, naer eer en kuischeit streef,
 
En liever 't kleet dan lijf en ziel ten beste geef.
 
Maer 's helts godtvruchtigheit niet laeger schijnt te draven*533
 
In 't broederlijck onthael, en eeren en begraven534
535
Des vaders, en zijn lijck, met staetsien beweent,535
 
Zoo verre in Kanaän, by Abrahams gebeent,
 
En zijner zoonen asch, in 't naere graf gezoncken
 
Te Hebron, naer de kunst uit louter rots gekloncken.
 
De godtsdienst, in den staet der simpele natuur,*539
540
Uit kracht van haere wet, in wezen, en in duur,
 
By huisgezinnen, meer dan tweemael twalef eeuwen,541
 
Zagh eenen dienst, aen al de stammen der Hebreeuwen
 
Gezworen, te gemoet, en hoopte op d'uur en tijt
 
Dat Jakob, door een wet van boven ingewijt,544
545
Noch nader kennen zou den naem des ongezienen,545
 
En hem met duizenden gehoorzaemen, en dienen.
 
De hemel had voorheen door zijn voorzienigheit*
 
Dit lastigh juck den hals van Moses opgeleit,
 
Een telge uit Levijs stam, geleert in weetenschappen,
550
Begaeft met dapperheit, gevlught in ballingschappen,
 
Gestreng in 't ongelijck te wreecken van Godts volck,
 
Der onderdruckten wijck, en toeverlaet, en tolck,551-52
 
Aen priester Jethroos bloet door wettige echt verbonden,553
 
En hoeder van zijn vee. toen dees op dorre gronden
555
In Midian, omtrent Godts bergh, die Horeb heet,555
 
Zijn kudden, overal verstroit, zoo lang en breet,
 
Bewaeckte, en gadesloegh, zagh hy een bosch ontsteecken,
 
In schijn van lichten brant, en hoorde een Godtheit spreecken,558
 
In 's allerhooghsten naem, en eerde barevoets559
560
De heiligheit der plaetse, eerbiedigh, vol ootmoets.
 
Hier melde Godt zijn' naem, verkoos hem uit den bosse
 
Ten heilant, dat hy 't volck uit slaverny verlosse,562
 
Zijn last bezegele door kracht, en wonderdaên.563
 
Dus rant hy Memfis hof en rijck met plaegen aen,564
565
En viert ten leste 't feest des paeschlams, strijckt de posten565
 
Ter zijde, om hoogh en laegh, met lamsbloet, den verlosten
 
Ten beste, en ruckt naer 't meer, daer Godt hem zege schenckt,566-67567
 
En Faro, die hem volght, met al zijn heir verdrenckt,568
 
Waerop al juichende met lofgezang en reien
570
De stammen Moses keel, en Mirjams trom geleien.569-70
 
Toen hy met al zijn heir om Sinaes berghtop lagh,*
 
En 't volck geheilight had, borst Godt den derden dagh
 
Met storm en blixem uit, en donderde uit de wolcken,
 
En roock, en smoock, en vlam, in 't oor en oogh der volcken.
575
De gansche godtsbergh dreunt. al 't leger beeft en schrickt575
 
Voor donderslagh op slagh, daer 't vier in d'oogen blickt,576
 
De hemelsche trompet haer klancken mengelt onder
 
De kraeckende kortou en 't weêrlicht van Godts donder;578
 
Als Moses op den bergh aen Arons zijde stont,
580
En met zijne ooren ving 't orakel uit Godts mont,
 
Het welck hun eenen Godt te dienen in wou scherpen;
 
Zich zelf geen heiloos beelt van afgoôn onderwerpen;
 
Het misbruick van Godts naem leert mijden uit ontzagh;
 
Om zeven dagen eens Godt wijden eenen dagh;
585
Der oudren eer geensins ontluistren, noch verkorten;
 
Uit toorne en dolle wraeck geen menschenbloet te storten;
 
Het wettigh bedde niet te schenden door een' gloet;
 
Geensins ter sluick te staen naer iemants have en goet;
 
Niet valschelijck met schijn van waerheit te stoffeeren;589
590
Een anders eigendom noch huisvrou te begeeren.581-590
 
O wet, in tafelen van steen door Godt geprent,*
 
Zoo zinrijck, en voltoit, wat zult gy, noit geschent,
 
Geheel, en gaef, den tijt en d'eeuwigheit verduuren,
 
Niet van een rijck alleen, of eene stadt, met muuren
595
Besloten, en bepaelt, een volck en burgery594-95
 
Betoomen, regelen; gelijck van outs de dry
 
Wetgevers, binnen Sparte, en 't uitgeleert Athenen!597
 
Lykurgus, Drakoos wet, en Solon zijn verdweenen,598
 
De wetten van Karthage en Rome lang vergaen,599
600
Verandert, en hervormt; maer Moses wetten staen.
 
Hoewel Jerusalem veranderde van heeren,
 
En Aron zijnen stoel en tempel om zagh keeren,
 
Geketent, en vervoert, en endelijck verlost;
 
De wet van Moses stont, zoo pal gelijck een post,604
605
Wel dertig eeuwen lang, en volght de zon en wolcken,605
 
By Christen, Jode, en Turck, gelijck een recht der volcken,606
 
En fackel van natuure, en geeft getuigenis
 
Dat zy door Moses hant van Godt gegeven is,
 
En eerst aen Jakobs bloet, zijn erf en eerstgeboren,609
610
Wien deze hantvest was van eeuwigheit beschoren,610
 
Voor allen onbesneên, op dat een volck alom611
 
Een Godtheit eerde, een wet, altaer, en priesterdom;612
 
Terwijl d'afgodery en heilooze offerhanden,
 
Gelijck een helsche pest, besmetten alle landen,
615
Daer 't blinde Heidendom, bykans van stadt tot stadt,
 
Gesplist aen rotten, elck zijn' eigen afgodt had.616
 
Al schijnt de zon op elck, hoewel de hemel regent,
 
En daeut van lant tot lant, geen volcken zijn gezegent
 
Van Godt, als Israël, met zulck een zuivre wet,
620
Waerby de beste wet geleken, is besmet
 
Met dwaelinge, of met inck van menschenbloet geschreven,621
 
En, na 's wetgevers doot, niet lang in zwang gebleven:
 
Want wat uit menschen spruit verbastert, en verrot:
 
Wat Godt bekrachtight, duurt in eeuwigheit, als Godt.
625
  Dees wet, van Sinaes top ter berghspitse afgedondert,*
 
En sedert uitgebreit, begrijpt in zich zeshondert
 
Geboden en verboôn, met eenen dry en tien,626-27
 
Gedeelt in dryderley; die op de Godtheit zien,
 
En godtsdienst, op 't gerecht, en op den stijl der zeden;628-29
630
Een onverdraeghzaem juck, zoo lang het vleesch de reden630
 
Vermeestert, en verzwackt, en d'opperste gena,631
 
Door deze wet belooft, den mensch niet koom' te sta,632
 
Noch krancken reickt de hant, die met verlangen wachten,
 
En uitzien naer den helt, aen Abrahams geslachten634
635
Gezworen, toegezeght, gespelt, en afgebeelt,635
 
En daer heur dienst op wijst; terwijlze niemant heelt,636
 
Noch heelen kan ter noot, maer toonende de wonden,637
 
Messias binnen roept, die, uit Godts schoot gezonden,
 
Met balssem van gena het kranckbed troosten zal,639
640
En redden den gewonde uit noot en ongeval.*
 
Zy leert een' encklen Godt en godlijck wezen eeren,641
 
Alleen by zijnen naem ter noot de waerheit zweeren,642
 
Hem volgen op zijn spoor en donderende stem,643
 
Geene afgoôn noch hunn' sleep gedoogen neffens hem,644
645
Maer al 't afgodisch bloet in zijn gebiet verdelgen;645
 
Te planten 's hemels wil van stam in teere telgen;646
 
d'Orakeltent, waerin de Godtheit straelt en woont,
 
Te spannen naer 't gezicht, op Horebs kruin getoont,648
 
In voorhof afgedeelt, en 't heiligh, en aertsheiligh,649
650
Voor volck, en priesteren, en Arons voetzool veiligh,650
 
Den onbesneên verboôn. de voorhang scheide straf651
 
Het allerheilighst koor van 't heiligh midden af,
 
Voorzien met reuckaltaer, en toondisch, en de lichten653
 
Des gouden kandelaers, die 's priesters diensten stichten.654
655
In 't allerheilighst stont het gulden wieroockvat,
 
De bontkist, gestoffeert met godtgewijden schat,656
 
En heilighdom, de wet van steen, en Arons roede,657
 
Den emer met den daeu, die hongerigen voedde.658
 
't Gehemelt van Godts kist, als een genadetroon,659
660
Waerop het goddelijcke orakel zat ten toon,660
 
Wert overschaduwt van de schacht der Cherubijnen;661
 
Terwijl d'aertspriesters, eens in 't jaer voor Godt verschijnen,662
 
Na datze zich en 't volck eerst heilghden door bloet663
 
Van vee, geslaght ten zoen van Godt, die hun gemoet664
665
Met glans in 't borstgesteente, en antwoort op hun vraegen,665
 
Ten dienst der oversten en koningen, om plaegen
 
Te keeren van den hals, in tijt van druck en noot;
 
Of 't lant te zegenen uit 's hemels rijcken schoot.
 
De priesters legeren, met eenen de Levijten,
670
Rontom het heilighdom, en dicht om Godts tapijten,670
 
Een ieder om zijn ampt en offers te bekleên,
 
Ter eere van Godts naem, ten zoen van 't algemeen,
 
Of elck byzonder lidt, door 't slaghten van de stieren,673
 
En os, en koey, en ram, en schaep, in outervieren
675
Verslonden, of van 't vier der lucht tot asch gezengt.675
 
Hier worden wijn en bloet en olien geplengt.
 
Zy sprengen tent, altaer, en bock, en volck met asschen,677
 
En bloet. onzuivren gaen gezuivert, en gewasschen678
 
Met water, naer hun tent. men offert geite, en duif,
680
En wieroock, mirre, en zout, en meel, en gerf, en druif.680
 
De priesters nacht noch dagh in hunnen plicht ontbreecken,
 
Om 't eeuwigh vier te voên, en vlammen aen te queecken.682
 
Men viert de feesten, net gemerckt by zon en maen.683
 
Het zevenjaerigh feest heet schuldenaers ontslaen,684
685
En slave en arme velt en graen ten beste schencken.685
 
Men magh het wettigh recht des priesterdoms niet krencken686
 
In eersteling, noch tiende, in 't geen hun eigen is,687
 
Maer offren naer den eisch de gaven aen Godts disch.
 
De zallefoli wort op 's priesters hooft gegoten,
690
Den koningen gewijt, en voor hun opgesloten,690
 
De rechterstoel gestelt, waer voor de moedwil beeft,691
 
En wat 's aertspriesters mont en uitspraeck wederstreeft.
 
De godtsdienst der Hebreen ontbeert noch blijk, noch merken,
 
Om een godtsdienstigh hart t'ontvoncken, en te stercken.*
695
Men vint, van stap tot stap, het spoor gedruckt alom
 
Van Godt, en Godts geslacht en lot en eigendom,696
 
Door engelen geleit, gehanthaeft, en verdadight,
 
Met zege en wonderen getroost, en begenadight;
 
't Zy Arons roede bloey', de steenrots water geef',699
700
De kopre slang genees', het heir der vorsten sneef',700
 
De stroomende Jordaen, met opgescheurde kolcken,
 
De bontkist doortoght gunn', Godts zwaert de zeven volcken701-02
 
In Kanaän verrass', waerop bazuingeschal702-03
 
't Gevloeckte Jericho, met toornen, poorte, en wal,
705
Ter aerde ploft, na dat de bontkist, dry paer dagen,
 
Met staetsie en gebeên ten toon is omgedraegen.704-06
 
De hemel straft en helpt zijn volck in 't rechtersdom.707
 
De bontkist wort buurin van Dagon, doof en stom,
 
En wederom uit schrick van zelf te rugh gezonden.708-09
710
Zy dwaelt vast ongerust, en wisselt huis en gronden,
 
Gelijck een pellegrim, beschaduwt van tapijt,710-11
 
En wacht op Salomon, die haer den tempel wijdt,712
 
Met staetsi heenevoert ten bergh op, daer de schaeren712-13713
 
En stammen van het rijck, wel drymael 's jaers, vergaêren;714
715
Daer hemelsch vier om laegh het offervee verteert,
 
En Godt in eene wolck den tempel zelf stoffeert
 
Met glans en majesteit, bestemmende de bede715-17717
 
Des zoons, die 's vaders stoel bezit in vollen vrede,718
 
In zulck een heerlijckheit, dat noit d'alziende zon719
720
Een' koning zagh, zoo wijs en rijck als Salomon,
 
En zelf de koningin der Mooren haeren drempel721
 
Verliet, om Jakobs Godt t'aenbidden in dien tempel,
 
Na zeven jaer volbout, ter eere van Godts naem,
 
En rijcker in haer oogh dan d'uitgespreide faem.
725
  Men telt, na Salomon, een ry van duizent jaeren,*725
 
Dat Abrahams geslacht, op ongelijcke baeren
 
Van afval, scheuring, krijgh, en ondergang van stadt
 
En tempel, wiert gesolt; het volck te Babel zat
 
Gevangen aen d'Eufraet, en wederom ontslagen;728-29
730
Jerusalem herbout, en onderdruckt by vlaegen;730
 
De heerschappy by beurt verandert van gelaet,
 
In koningsdom, en vorst, en priesterlijcken staet,732
 
Tot dat de Roomsche maght, allengs in top geklommen,733
 
Den staf van Juda neemt, den keur der priesterdommen734
735
Van Aron steurt en krenckt, 't gewijde niet verschoont,735
 
En binnen Rome in 't endt Herodes koning kroont;736
 
Een schijnbaer teken, uit 's aertsvaders mont genomen,737
 
Dat 's volcks verlosser nu eens most te voorschijn komen,738
 
Waernaer zoo menige eeu besneên en onbesneên739
740
Verlangden overal met zuchten, en gebeên,
 
Om, onder eene wet, gerust den ongezienen741
 
t'Aenbidden, offeren, en heilighlijck te dienen.
 
De wijze Daniël, die by Hezechiël*743
 
Zoo heiligh wort geschat, Messias toekomst wel
745
Kon spellen, uit den mont van Gabriël, gezonden745
 
Daer Juda, by d 'Eufraet, geboeit lagh en gebonden.746
 
Hy telt vijfhondert jaer min tien met zijne stem,
 
Dat, na'et herbouwen van 't verwoest Jerusalem,
 
Messias, de beloofde, in 't leven most verschijnen:747-49
750
Gelijck Nehumias, de meester der Rabbijnen,
 
Omtrent een halleve eeu, eer Christus oit verscheen,751
 
Dit sloot uit Daniël, ten dienst van zijn Hebreen.752
 
Hiermede stemt de steen, die, van den bergh aen 't glyen,753
 
Nebukadnezars beelt, de vier hooftheerschappyen,754
755
Verpletten zou tot stof, 't welck, zoo men Gerson leest,755
 
Messias rijck beduit, dat, wijdt en zijt gevreest,
 
Met kracht de sluierkroon van Rome zou verpletten,757
 
En brengen onder 't juck van Christus en zijn wetten,
 
Waermede zelf de mont der wetgeleerden stemt.759
760
Josefus pen, geensins van Christus tijt vervremt,760
 
En die Jerusalem met zwaerden om zagh ploegen,
 
De spreucken des profeets, die op dees neêrlaegh sloegen,
 
Ontvoude op zijnen tijt, waerby het schijnbaer bleeck763
 
Dat Christus toekomst hielt de voorgespelde streeck.764
765
  De tweede tempel oock, in 't oogh van Malachias,*765
 
Die Salomons gebou ontluistert, haelt Messias,
 
Den lang verwachten in door 's hemels afgezant,
 
Die hem de heirstraet baent: maer d'eerste tempel spant
 
De kroon in heerlijckheit, in elcks uitwendige oogen;
770
Want Salomons gesticht was in den top voltogen:770
 
Zoo moet de majesteit des tweeden tempels slaen
 
Op Godts genaverbont, dat eeuwigh vast zal staen,768-72
 
En Godt Messias zelf betreden Arons drempels,773
 
Geduurende den tijt en stant des tweeden tempels.774
775
Oock bleeck het uit de faem, die, wijt en zijt gespreit,775
 
In Davids rijck, en daer zijn grens gebuuren scheit,776
 
Hoe al de weerelt wachte op d'aenkomst van den grooten
 
Verlosser, toeverlaet van 's hemels bontgenooten.778
 
d'Een nam Herodes, of een hooft van Gaulon voor
780
Messias. Titus en zijn vader raeckten door
 
Voorspellinge op de tong, in Syrien, en oosten,781
 
Dat zy 't Hebreeusch geslacht ten leste zouden troosten,
 
In zijn verdruckingen; Judea eenen helt
 
Uitleveren, wiens staf al 't weereltlijck gewelt
785
Zou toomen, als Suetoon, en Tacitus ons melden,779-85
 
Waerop de bladen slaen, die Godts orakels spelden.786
 
Uit al dit mompelen en gissen ondereen
 
Rees oproer voor en na, in Davids rijck en steên.787-88
 
Elizabeth, gehuwt aen priester Zacharias,*789
790
Ging zwanger van een vrucht, den voorbo van Messias,790
 
In haeren ouderdom, als engel Gabriël,
 
Gezant uit 's hemels troon, in d'onbesmette cel
 
Van Davids dochter daelde, en, op zijn groete en reden,793
 
De Godtheit, eene kracht, een vaegh, een vier, beneden794
795
Afstraelende uit de lucht, met glans en majesteit
 
De kuische Maeght, Godts bruit, in haere ootmoedigheit
 
En onderdaenigheit, omhelsde, en kuste, en eerde,
 
Zich mengde met haer bloet: en zy, die Godt begeerde
 
t'Ontfangen in haer harte, ontfing ['t was noit gehoort,]
800
Nu Godt Emanuël, en droegh 't alscheppend Woort,
 
Messias, onder 't hart, en, van de Godtheit zwanger,
 
Bezweeck van schrick, en hoope, en schaemroot kon niet langer
 
Verbergen haer geluck, maer borst in 's hooghsten lof803
 
Met al haer krachten uit; terwijl d'aertsengel 't hof
805
Des hoogen hemels koos, van waer hy was gestegen.
 
Zy gaet Eilizabeth, haer nicht, op dezen zegen
 
Bezoecken, daer de vrucht, de voorglans van Godts zoon,807
 
In 's moeders lichaem juicht; dewijl hy Jesses kroon808
 
Alreede heerschen ziet in dezen ongeboren,809
810
Op 's grootvaêrs stoel, in 't rijck, van boven hem beschoren,810
 
En dat, van eeu noch grens besloten, noch bepaelt,
 
Zich uitbreit, wijder dan de levende adem haelt.812
 
Augustus in triomf had d'oorloghspoort gesloten,*813
 
En schatte al 't Roomsche volck, en Jakobs wetgenooten,814
815
Als Josef, Davids zoon, in Davids veestal quam,
 
Het arme Bethlehem, om onder zijnen stam815-16816
 
Zich met de zwangre maeght, Godts bruit, te laeten schatten.817
 
Het kleen begrijp der stede, onmaghtigh te bevatten818
 
Den grooten drang des volcks, zent d'ondertrouden voort,819
820
Van deur tot deur, en wijstze een herbergh, by de poort,
 
Een donckere spelonck, een veestal aen de veste,821
 
Daer 't volck krioelt en woelt. hier rust de maeght ten leste,
 
En baert des middernachts haer eerste alwaerde vrucht.823
 
Gelijck de morgendaeu, uit koele en versche lucht,
825
Op roozegaerden valt, om roozen te verquicken,
 
Die, 's daeghs van dorst versmacht, in zonne en hitte sticken,
 
Zoo liefelijck ontvloeit den maeghdelijcken schoot,
 
Die blancke lelibloem, oock zonder last en noot
 
Te voelen, Godt en mensch, een zaet, en twee natuuren829
830
Aen een verknocht, een kint, waerop de laege muuren830
 
Van 't ongeachte vleck, het nedrigh Bethlehem,
 
Zich heffende uit het stof, de stadt Jerusalem,
 
Godts outer, en den stoel der koningen, verdooven;830-33
 
Hoe arm het in een kribbe en veestal leght verschoven,834
835
Gewonden in den doeck; terwijl de lucht, vol geest
 
En engelen, by nacht, op Godts geboortefeest
 
Vergadert, daerze lof den allerhooghsten zingen,
 
Waerop de herderswacht en kudde en weide springen
 
Uit haeren eersten slaep, verheught en blijde, om dat835-39
840
De vreught ter weerelt quam in Davids armste stadt.
 
Voor 't scheppen van de hooge en hemelsche gewelven,*841
 
Vol engelen, was Godt alleen en stil zich zelven
 
Bekent, en zat gerust, vervullende den ring
 
Van zijne oneindigheit, in een bespiegeling
845
Van zich en zijn natuure, in 't diepe licht verborgen,
 
Dat geene beurten kent, noch avontstont, noch morgen:846
 
Maer toen hy uit een Niet, op 't eeuwige besluit,
 
De weerelt voortbroght, ging de noit verscheenen uit,848
 
Om zich den schepselen, als zichtbaer, te vertoonen,
850
In zijne majesteit, voor alle hemeltroonen,
 
En maght, en heerschappy, gebogen onder hem,850-51
 
Eerbiedigh toegejuicht, met een gemeine stem852
 
Van duizentduizenden, zoo hoogh in top getogen,
 
Door danckbaerheit, om dat zy Godt aenschouwen mogen.
855
Dus was het scheppen dan Godts uitgang d'eerste reis;855
 
Gelijck een weereltvorst zich buiten zijn palais
 
In 't openbaer vertoont aen allerley geslachten,
 
En volcken, die voor 't hof op zijnen uitgang wachten,
 
Ter aerde storten, en op 't aenzicht vallen neêr,
860
Zoo dra hy zich vertoont, begroet met prijs en eer.
 
De tweedemael ging Godt, gelijck uit 's hemels zaelen,*
 
Toen hy d'Aertsvaders sprack, of zelf, of quam bestraelen
 
Door openbaeringen, en droomen, en gezicht,
 
En heilige engelen, en voorschreef hunnen plicht
865
In tafels van de wet, met zijne hant geschreven,
 
En boven uit den top van Sina hun gegeven,
 
Gesterckt met wonderen, en spraeckgeluit, en vlam.867
 
Hy openbaerde zich in 't voorstaen van dien stam,868
 
Uit alle stammen tot Godts priesterdom gekoren,
870
Als zijnen eenigen en eerst- en outstgeboren,870
 
Met majesteit omtrent de heilkist van 't verbont,871
 
Genadighlijck ge-eert, daer Godts onfaelbre mont
 
Zoo lang orakels sprack, en antwoorde op de vraegen
 
Van zijne aertspriesteren, die voor hem nederlaegen.873-74
875
  Maer nu ten derdemael quam Godt uit zijnen troon*

DE VERZEN 876-1252 VAN DIT VIJFDE BOEK DER ‘BESPIEGELINGEN’ WORDEN HIER OVERGESLAGEN, OMDAT ZIJ EEN VOORDRUK BELEEFDEN IN 1659. MEN VINDT HET FRAGMENT AFGEDRUKT IN DE VERZEN 2-378 VAN HET GEDICHT ‘ONDERWYS VAN HET GELOOFSHOOFTPUNT DER H. DRYEENIGHEIT’ op blz. 737-vlgg. van deel VIII876-1252

1253
  Gelijck d'outvaders in dit hooftpunt niet verschillen,*1254
 
Zoo spreecken uit Godts mont de hemelsche Sibillen,1254
 
Die Christus Godtheit ons voorspelden, breet en klaer,
 
Als menigh wetprofeet voorheene, en menigh jaer1256
 
Voor's heilants komst, waerna de nijt zich op quam werpen,1257
 
Die d'ouden dwong hunn' stijl hier tegens aen te scherpen,1258
 
Tot voorstant van Godts eer, den menschgeworden Godt,1259
1260
In zijne kribbe en stal van Ebion bespot,1260
 
Die geene Godtheit eert in Jesus, den behoeder,
 
Maer acht hem voortgeteelt van vader, en van moeder,
 
Alleen natuurelijck, gelijck een ander kint,
 
En niet uit eene maeght, die Godt in doecken windt.
1265
  Hy leght'er, toegejuicht van engelen, en menschen,1265
 
Zoo veele koningen, en Godts profeeten wenschen
 
Met alle aertsvadren, van verlangen afgepijnt,
 
Den blijden dagh te zien, dat Godt in 't vleesch verschijnt.1267-68
 
Het licht van 't licht, en Godt van Godt verberght zich onder1269
1270
De menscheit. wie begrijpt dit aller wondren wonder!
 
Hoe twee natuuren, en elckandre al t'ongelijck,
 
Verknocht in een' persoon, den glans van Davids rijck,1272
 
En Arons heilighdom, Godts bontkist, hier verdoven!
 
Het dwaelzieck brein wil eerst begrijpen, dan geloven.1274
1275
Men magh Godts bontkist, daer de Godtheit op de veêr1275
 
Der cherubijnen zweeft, niet dan met vreeze, en eer,
 
En volle eerbiedigheit genaecken; daer de zielen
 
Der hooge priesteren neêrslaghtigh nederknielen,1278
 
En op hun aengezicht neêrvallen in het stof.
1280
Des menschen ziel, in 't lijf gedompelt, is te grof
 
En aerdtsch om hooger in dit heilighdom te stijgen.
 
Het is godtvruchtiger te wierroocken, te zwijgen1282
 
Dan t'onderzoecken hoe zich d'anderde persoon1283
 
Der Godtheit met dit kint vereenight uit Godts troon.
1285
  Het wort, den achtsten dagh, naer Moses wet besneden,*1285
 
En met dit eerste merck, waer door het zich de zeden1286
 
Van Aron onderworpt, getekent, en het stort
 
Zoo vroegh zijn dierbaer bloet met smerte, om niet te kort
 
Te schieten in Godts eisch te zoenen door zijn lijden,1289
1290
En van den vloeck der wet het menschdom te bevrijden;1290
 
Als Godts besnijdenis dees wetquetsuur geneest,1291
 
En eischt dat zich de mensch besnijde naer den geest,1292
 
Aen eigen wil, en hart, en hartstoght, en gedachten;
 
Besnijdenis vereischt in allerley geslachten,
1295
Gezegent in het zaet, belooft aen Abraham,1295
 
Dat Jesus heet, en nu de wet voltrecken quam.
 
De wijzen stercken dit, die, door de star van 't oosten,*1297
 
Naer Bethlehem gewenckt, zich eenen toght getroosten
 
Zoo veele mijlen verre, en, over bergh en dal,
1300
Het licht der zielen zelf zien opgaen in den stal;
 
Terwijl Jerusalem in slaep leght, Godts profeeten
 
Verwaerloost, en vergeefs hun bladen heeft gesleten.1302
 
Zy zetten al den dienst van Mithras aen d'een zy,1303
 
Om 't licht, dat nu den nacht van alle afgodery
1305
Verdrijft, en uit zijn kribbe elck toeschijnt, in het midden
 
Van ezel en van os. zy eeren en aenbidden1305-06
 
Den koning, die met maght den scepter voert alom,
 
Den priester, afgebeelt door Arons priesterdom,
 
Met een zijn sterflijckheit, betekent door dry gaven:1309
1310
Want gout den koning eert: de myrre wort den graven
 
En lijcken toegewijt, en zalft hem reede, in schijn
 
Als hangende aen het hout, gekruist met smerte pijn;
 
De geur des wieroocks past dien priester, om te treden,
 
Gepurpert in zijn bloet, met offren en gebeden1310-14
1315
In 't allerheilighst koor den hemel zelf, en daer
 
Alle eeuwen in en uit te zoenen zijne schaer,1316
 
Die vast op Jesus hoopt, en uit zijn' mont wil hooren
 
Den dienst door Moses dienst ontworpen, lang te vooren,
 
Als in een ruw ontworp, waerop 't volkomen wort1319
1320
Getekent, en gemaelt, en leven ingestort.1320
 
't Betrouwen op dees vrucht schiet daeghlijx dieper wortels1321
 
Door openbaeringen: want daer men een paer tortels*1322
 
Ten offer brengt, en zich de kraemvrou naer de wet
 
Wil zuiveren, en 't kint, van geene vleck noch smet1324
1325
Ontzuivert, Godt vertoont, in zijnen gouden tempel,1325
 
Komt oude Simeon, al hijgende, Arons drempel1326
 
Instappen, om Godts zoon t'omhelzen op dit feest,
 
Gedreven door een drift en inspraeck van den Geest,1328
 
Op dat hy voor zijn endt dien zegen niet verslofte.1329
1330
Zijn wandel, zonder schult, verdiende een troostbelofte,1330
 
Dat hy de stramme leên niet sleepen zoude in 't graf,
 
Eer hy den heilant zagh, den koning, die den staf
 
Van David voeren zoude, en Godts geslacht beschermen.
 
Nu nam hy dien gezalfde op zijne bevende armen,1334
1335
En hief zijne oogen, van de vrucht, naer Godts palais:1335
 
O vader, riep hy, dat uw dienaer vry in pais
 
By zijne vaders vaer', nu hy het licht der volcken1337
 
Ziet rijzen in dit kint, dat alle duistre wolcken
 
Zal drijven van hun oogh, een ieder heil belooft,
1340
En Juda zulck een kroon van eere zet op 't hooft.
 
De hemel zeegne toch de maeght, de zuivre moeder.
 
De hemel zeegne toch haer heilvrucht, den behoeder,1342
 
Een merck van tegenspraeck, dat wijt en overal1343
 
De kleenen heft in top, de trotsen pletten zal.1344
1345
O moeder, zultge wel uw droefheit zien, en lijden?1345
 
Wat wil een zwaert van druck het moeders hart doorsnijden,1346
 
Een zwaert, dat uw gedult tot prijs en glori streckt,
 
En dien verborgen haet van menigh hart ontdeckt.1348
 
Zoo spreeckt de dorre stock, vol vreught, en onder 't hoopen1349
1350
Gaet in zijn aengezicht, zoo 't schijnt, de hemel open,
 
Als of hy ree genoot de vreught, de zaligheit,
 
In deze vrucht elck een veele eeuwen toegeleit.1352
 
De weduwe Anna, meer dan vierwerf twintigh jaeren,1353
 
Stockout, gewoon des nachts den tempel te bewaeren,
1355
Te waecken in 't gebedt, quam mede juist op slagh,1355
 
Verheught dat zy Godts bloet, den aertsverlosser, zagh,
 
Die nu Jerusalem met eenen dienst zou cieren,1357
 
Noch schooner dan tot noch al Arons offervieren
 
En godtsdienst, slechts een schim en voorbeelt van den plicht,1359
1360
Die Moses schaduwen verdrijft door 't nieuwe licht.1360
 
Maer recht als Moses, eer wetgever der Hebreeuwen,*1361
 
Vervolght wert in zijn wiege, omtrent voor vijftien eeuwen,1362
 
Van Faro, zoo verberght zich Jesus eene wijl,
 
Voor 's kindermoorders haet, aen d'oevers van den Nijl,1364
1365
En schuilt in duisternisse, in 't rijck, daer d'ouden zworven,1365
 
Tot dat de kinderpest Herodes was gestorven.
 
Zijn ouders leiden hem, tot drywerf toe om 't jaer,1367
 
Te Sion op het feest, gewijt aen Godts altaer.1368
 
Zoo dra zijn oude zes paer jaeren had gemeeten,1369
1370
Vondt hem de moeder zelf in Godts gewelf gezeten,1370
 
In 't midden van den ring der wetgeleerden, om1371
 
t'Ontvouwen 's vaders wil, en 't hemelsch heilighdom;1372
 
Verstommende ieder een, door d'antwoort op hun vraegen,1373
 
Door vraegen, daer de kloeckste en schranderste onder laegen;1374
1375
Verwondert om de kracht, en wijsheit, en 't verstant
 
Van 't heiligh kint, dat vroegh de kroon der wijsheit spant,
 
En Salomon verdooft, en alle profecyen,1377
 
Die Godts gezalfden Zoon ten leeraer innewijen.1378
 
Na achtien jaeren tijts, hierna voorbygegleên,*1379
1380
Begon Emanuël eerst in zijn ampt te treên,1380
 
Met openbaerder blijck, waerop elck zagh, en hoopte,
 
Daer Zacharias zoon, die van hem tuighde, doopte,1382
 
Aen d'oevers der Jordaene, en 't onbesmette lam,1383
 
Het welck, zoo rein als 't was, by hem te water quam,1384
1385
Hy dompelde, waerop de hemel wert ontsloten;
 
De Geest, gelijck een duif, op 't haer, dus overgoten,1386
 
Van boven nederdaelde, en, uit den hoogen troon,
 
De Vader met zijn stem, den godtbeminden Zoon
 
Vereerende, elck beval naer 's hemels eerstgeboren
1390
En wetorakel scherp te luistren, en te hooren.1390
 
Aldus ontfing het koude en vochtige element,
 
Door 't roeren van Godts leên en lichaem, noit geschent1392
 
Door d'allerminste vleck, zijn wijdinge, om in plassen
 
En bronnen Adams smet en erfschult af te wassen,
1395
Den ouden mensch geheel te smooren in den gront,1374-95
 
En hem herschapen weêr t'ontfangen uit de vont.1396
 
Dus heilighde het hooft het merck van zijne leden,1397
 
En trat, als hooftman, voor, die voor Godts eere streden,1398
 
In diepe ootmoedigheit, en onderdaenigheit.
1400
Hy leerde wat lievrey zijn helden onderscheit1400
 
Van weereltschen, die Godt noch Jesus naem bekennen;1401
 
Een heilige lievrey, niet straffeloos te schennen.1402
 
Het helsche spoock, verbaest aen 't woeden, brult en bast,1403
 
En rant hem, na den doop, veel dagen afgevast,1404
1405
Met bybelspreucken aen, in brullende woestijnen,1405
 
Maer moet gestuit, gelijck een roock en damp, verdwijnen.1406
 
Gelijck de zon alom de duisternis verlicht,*
 
Zoo wandelt Jesus vast door Davids rijck, en sticht1408
 
De menschen met zijn leer, gesterckt door wonderdaeden.
1410
Wie noch bezeten is van geesten, of beladen
 
Met kranckheên, wort in noot geholpen, en geredt.
 
Geen stadt, geen vleck, geen huis, waer hy een voetstap zet,
 
Ontbeeren zijn genade, en uitgestorten zegen.
 
Wie hem betrout, en bidt, blijft nimmermeer verlegen.1414
1415
Hy onderwijst zijn school, eenvouwigh, zonder ergh;1415
 
Ten leste, in haeren ring gezeten, op den bergh,
 
Begint het volck en haer het nieuwe licht t'ontsteecken,1417
 
Dat uit zijn leering straelt, den kancker en gebreken
 
Der schriftgeleerden melt, en aenwijst wat elck leit1419
1420
Naer Godt, op 't heiligh spoor van een volkomenheit,1420
 
Door wonderspreucken, die de sluimerenden wecken,
 
En Moses grove wet besnoeien en voltrecken.1422
 
Zijn mont ontvout waerin 't waerachtigh heil bestaet;
 
Hoe verre' de jonge wet in kracht te boven gaet,1424
1425
En in volkomenheit van haer geboôn en zeden1425
 
d'Aeloude wet, die noit de harten heeft besneden.
 
Hy leert de weldaet stil tot 's hemels eer besteên,1427
 
En hoe men Godt behaeght door vasten, en gebeên;1428
 
Vermaent in Godts trezoor de schatten te vergaeren;1429
1430
Verjaeght onnutte zorgh, in kleet en kost te spaeren,1430
 
En onderstut de hoop met Godts voorzienigheit,
 
Die vogels aest, de bloem met rijcker majesteit
 
Dan Salomon bekleet. hy waerschuwt voor het haesten
 
Ter vierschaere, in de zaeck en 't recht van onzen naesten;1433-34
1435
Bestraft het reuckeloos misduiden van Godts wet;
 
Vermaent geduurigh Godt te smeecken in 't gebedt;
 
Door d'enge poort met kracht ten hemel in te dringen;1437
 
De wolven, die, vermomt als schapen, elck bespringen,1438
 
Te schuwen; op zijn woort te bouwen, sterck en vast,
1440
Een werck, dat eeuwigh duurt, en op geen stormen past.1439-40
 
Aldus bekleet hy 't ampt, dat Moses, Isaias,*1441
 
En oock Hezechiël toewijden Godt Messias,1442
 
Zoo menigh eeu vooruit, als leeraer, en profeet,
 
En herder over 't volck, met wettigheit bekleet;
1445
Profeet, uit Joodschen stam, gezalfden, om de harten1445
 
Der droeve en krancke schaer te zalven in hun smarten;1446
 
Om des gevangens boey te breecken in gevaer,
 
Te bootschappen alom het aengenaeme jaer;1448
 
Om Godts verstroide koy door Davids staf te hoeden,1449
1450
En met gezonde wey van leeringen te voeden:1450
 
Gelijck een' leeraer paste, en die zijn ampt verstont,
 
En leerde 's hemels wil, ontfangen uit Godts mont,
 
Op een volkomen wijs aen allerhande volcken
 
Of zelf, of door zijn boôn, en afgezonde tolcken.1454
1455
  Hoewel het drymael groot vernuft van een' Chaldeeu*1455
 
Egypten eerst verlichte; oock Moses, en Hebreeu,
 
En Arabier, en Grieck, en allerhande spraecken1457
 
De torts van hun verstant aen zijne torts ontstaecken:
 
Schoon Salomon den naem van allerwijsten droegh,
1460
En Hermes naelden verre in wijsheit overwoegh:1460
 
Schoon Rome 't heilighdom der Sibillijnsche bladen1461
 
Bezegelde, en zich met hun godtspraeck ging beraeden:
 
Schoon d'oude Roomsche wet, in tafelen gesneên,1463
 
Met zulck een' glans het rijck der weerelt overscheen:
1465
Noch heeft de wijsheit van Godts zoon, die zich verneêrde,
 
Op dat hy Adams zaet de wet des hemels leerde,
 
Meer wijsheit in een woort alleen beknopt gevat,1467
 
Als oit Jerusalem, Athene, Zonnestadt,
 
En Rome, in zoo veel tijts, door vierigh onderzoecken,1468-691469
1470
Begreepen in metael, en naelde, en beelt, en boecken:1470
 
Want in het eenigh woort Bemin begrijpt hier Godt1471
 
Al 's menschen plicht tot Godt, en mensch; een hooftgebodt,
 
Het welck de gansche wet, en alle Godts profeeten
 
Voltreckt, en elck zijn recht rechtmaetigh toe leert meeten.1472-741474
1475
  Wie veilighst in den top van een volkomenheit*1475
 
Godts troon genaecken wil, ontvout hy 't onderscheit1476
 
Van raeden, en geboôn, om ieder toe te lichten.1477
 
Schoon Godts geboden elck verbinden, en verplichten:
 
Noch hangt het volgen van dien raet aen 's menschen keur.1479
1480
Hier gaet de leeraer zelf zijn kruisscholieren veur,1480
 
In willige armoede, en gehoorzaemheit, en kuischeit.1481
 
Zoo volght het twaleftal den meester, die op 't kruis leit,1482
 
De handen, voeten, lijf, en ziel ten beste geeft
 
Aen zijnen vader, en zich zelf geheilight heeft,
1485
Op datze in hem, als in een' spiegel, vry van vlecken,
 
Al 's hemels lessen zien uitwercken, en voltrecken.
 
In zijn voorspellingen verschijnen ons alom*
 
d'Onfaelbre zekerheên van Godts profeetendom,1488
 
Door 't melden van zijn kruis en noch aenstaende lijden;1489
1490
Hoe hem Iscarioth aen die zijne eer benijden
 
Ter sluick zou leveren, oock juist wat uur en tijt;1490-911491
 
't Verstroien van zijn kudde, en 't aengaen van den strijt1492
 
Der huizen, die Godts naem en zijnen zoon beleden;1493
 
De faem van Magdaleene, aen Simons disch bestreden;1494
1495
Zijn opstaen uit den grave, en 's tempels ondergang,1495
 
Een treurspel, voorgespelt wel veertigh jaeren lang;1496
 
Voorspellingen, die, zoo men Christus wil gelijcken
 
By d'ouden, geen' profeet, noch zelfs voor Moses wijcken.1498
 
Ontelbre wonderdaên, gewrocht tot 's vaders eer,*
1500
Bezegelen 't gezagh des zoons, en zijne leer,
 
Door Davids rijcken heên. de dooden snel herboren,1501
 
Op bedde, baer, in 't graf, herleven, als te vooren.1502
 
Hy is der dooven oor, des blintgeborens oogh,
 
De stock des kreupelen, die springt, als 't hart, om hoogh.1503-041504
1505
Hy dwingt de geesten uit des lichaems schors te vaeren.1505
 
Het vischnet scheurt van last. hy wandelt op de baren,1506
 
En strijckt de golven gladt, die zwichten voor zijn stem,
 
d'Onheelbre, en 't hongrigh hart vint raet en troost by hem,1508
 
Die duizenden verzaet, met luttel graen, gewassen1508-09
1510
In voren van zijn hant. geen vloeck, geen tegenbassen1510
 
Verdoven zijne maght, die, heerlijck uitgestort,
 
Van overtuighden wrock de hel ge-eigent wort,1512
 
En evenwel niet laet te straelen door Godts daeden,
 
Zoo menige eeu gespelt in nimmer faelbre bladen.1514
1515
  Gelijk 't profetisch ampt hem zoo volkomen past,*
 
Zoo voeght zijn' schouderen den koningklijcken last
 
Te draegen, lang voorheen gezien van Zacharias;1517
 
Gelijck op 't pallemfeest met juichen de Messias,
 
Als koning, ingehaelt, gegroet wort, op den galm
1520
En toeloop van het volck; daer al de wegh met palm
 
Bestroit leght, d'ezelin, waer op hy zit, met kleeden
 
Gedeckt is, oock het padt. dus komt Godts zoon gereden
 
Ter poorte in, door den drang van gansch Jerusalem,
 
Dat hem, als Davids zoon, met een gemeene stem1524
1525
Ontfangt, hozanne zingt. hy stapt op Arons drempel,1525
 
Om d'aendacht des gebedts te voeden in Godts tempel,1526
 
Die, als een moortspelonck, ontheilight wort alom.
 
Hy stoort de duivemerckt, smijt wisselbancken om,
 
En drijft het misbruick uit met geesselen, en slaegen,1527-291529
1530
Om door een' zuivren dienst den vader te behaegen:
 
Gelijck hy, om Godts eer te planten overal,1531
 
Zijn twaleftal, en noch een zesmael twaleftal,1532
 
Als Godts herouten, zondt, om harten te bereiden
 
Ten dienst, waertoe hy nu de menschen aen quam leiden;
1535
Een ampt, dat allerbest dien hoogen priester voeght,
 
Nu Levijs priesterdom de Godtheit niet vernoeght,1536
 
Die vry wat eedlers eischt dan smoockende offervieren,1536-37
 
En bock en ossenbloet, en kalveren, en stieren.*
 
Dat Godt mishaegen neemt in diensten van de wet,
1540
Geensins om eeuwigh stip te duuren ingezet,1540
 
Maer liever om verkeert en omgezet te worden1541
 
In een volkomener en beter stijl en orden,1542
 
Blijckt by orakels, die zoo lang het onderscheit1543
 
Ontvouden, allermeest daer Godt zijn volck ontzeit1544
1545
Den offerdienst, een dienst in zwange by Hebreeuwen,
 
Dat uitverkoren volck, en eene ry van eeuwen
 
Aen Levijs stam en bloet verbonden: doch dewijl
 
De stammen zich te blint, vergaepten aen dien stijl1548
 
Van offeren, als of die gruwelsmetten vaeghden
1550
Uit 's menschen harte, en uit hunn' aert Gods oog behaeghden;1550
 
Zoo heeft de Godtheit lang dien offerdienst bestraft,1551
 
En door 't bestraffen vroegh by wijle als afgeschaft.1552
 
Hy keert zijn aengezicht van smoock, en outervlammen,
 
Van 't bloên der kalveren, en opgedraege rammen:
1555
Hy zelf is eigenaer, en heer van al wat leeft.
 
Geen rijcke wort verrijckt by 't geen hem d'armoe geeft.
 
Wat wil men Godt met bloet en vleesch van vee gemoeten!
 
Geen bloetkelk kan Godts dorst, geen vlees Gods honger boeten.
 
Hem lust een eedler dranck en spijs, een ander feest,
1560
Een neêrgeslagen hart, en een gebroken geest1560
 
Behaegen Godt. wie met dien offer komt geladen,1561
 
Is aengenaem: Godt zal die gaven niet versmaeden.
 
Zoo klinckt de harp, waarop alle andre snaeren slaen,1563
 
Daer Godt van offren walght, en eischt een onderdaen
1565
Rechtvaerdigh hart, in ste van ackervrucht, en gerven,1565
 
En vet van runderen. oock worden Arons erven1566
 
Ontslaegen van dien last, gebonden aen hun rijck.1567
 
De harp belooft hun oock een' koning, te gelijck
 
Een' hoogen priester, by Melchisedech geleecken,
1570
En wien in eeuwigheit geen offer zal gebreecken.1568-70
 
Zelf Isaias ziet een' andren offerstijl1571
 
En outer opgerecht, aen d'oevers van den Nijl,
 
Waerheene Egyptenaers, en Assyriers zich spoeden,1573
 
Die, buiten Levijs stam, hunne offerhanden voeden.
1575
Wie Malachias vraeght, verneemt hoe lang voorheen
 
De Godtheit van den dienst en offer der Hebreen
 
Gewalght heeft, en gewacht op 't offer, dat ten leste
 
Haer zuiver eeren zou, van 't ooste tot in 't weste.1575-78
 
De wijze Daniël voorspelt uit 's engels mont1579
1580
Hoe Godt het offer smoort van Moses out verbont,1580
 
Wiens kerck en outer leght zoo gansch in stof verstoven,
 
Dat tijt noch eeuwen haer geen opstaen meer beloven.
 
Belofte, en voorbeelt, en de profecyen zien*
 
Vast uit naer 't offer, dat alle offers zal verbiên,
1585
Als Jesus 's Paeschnachts, met zijn twaleftal, gelegen
 
Aen zijnen offerdisch, na 'et heiligh overwegen
 
Des Paeschlams, dat hy nutte, en hem zijn doot verbeelt,
 
Der jongren voeten wascht, en hen hier door beveelt1588
 
Zich zelf te zuiveren, ootmoedigh te verneêren,
1590
Ten dienst van ieder een. om nu den vader t'eeren,
 
Te zoenen, dancken, en beweegen tot gena
 
En zegen, vangt hy aen, des middernachts heel spa,
 
Dit offer onbebloet de Godtheit toe te wijden,
 
Tot een gedachtenis van zijn aenstaende lijden,1594
1595
Met een om 't heilgenot, te vloeien uit de kracht
 
Der bloedige offerhande, aen 't menschelijck geslacht
 
Te schencken overal, waer offerdischgenooten1597
 
Het lijf, voor hun gekruist, het bloet, aen 't kruis vergoten,
 
Genieten uit gena, met heilzaem overlegh1599
1600
Hoe, onder schijn van aer en druif, Melchisedech,1600
 
Nu in Emanuël herschapen, en herboren,
 
Den offerdienst bekleet, doch rijcker dan te voren;
 
Naerdien de schaduw wijt voor 't heiligh lichaem wijckt,1603
 
De schijn voor 't leven zelf te rugh deist, en bezwijckt.1604
1605
Hy zegent wijn en graen, en noemt terstont die beide
 
Zijn lichaem, en zijn bloet, op dat men onderscheide
 
Den wijngaert, en zijn vrucht, en voedtzaem veltgewas
 
Van 't geen het door Godts kracht alree geworden was,1606-08
 
Een levende offerspijs, voor hun zoo milt gegeven,
1610
Een' offerdranck, ten zoen van al wat is misdreven,
 
Gewilligh uitgestort, in zulck een' klaeren zin1611
 
Wijdt Jesus, voor zijn kruis, het nieuwe Paeschfeest in,1612
 
Door 't heiligh offerlam, verbeelt door Arons lammers,1613
 
En aen 't gevloeckte hout te slaghten met veel jammers,
1615
Veel bloets, den zegel van dit nieuwe testament,
 
Waer door zijn erfdeel erft het leven, zonder endt.1616
 
Dit 's d'offerhande alleen, die d'eeuwen zal verduuren,*
 
En niet gebonden staet aen stam, en plaets, en muuren,
 
Als Arons bloênden dienst, verplicht aen Davids stadt,
1620
Den tempel, en den bergh, zoo lang van bloet bespat.1620
 
Wie zich van godtsdienst roemt, en Christus durf versteecken1621
 
Van 't onbebloede altaer, geheilight tot een teken,
 
Dat eeuwigh in zijn kerck getuight van zijne doot,
 
Verdwaelt van d'offerwet, die roept den Christgenoot1621-241624
1625
Naer dezen offerzoen, en goddelijcken zegen,1625
 
Zoo bloedigh aen het kruis, door Godt den zoon, verkregen,
 
En ieder toegereickt in d'aertsgeheimenis,1627
 
Gescholen onder aer en wijnranck op Godts disch.
 
Noch oudt noch nieu verbont begrijpt geheimnismercken,1629
1630
Gewijt om 't zwack geloof te stutten, en te stercken,
 
Zoo maghtigh heiligh groot en heerelijck als dit.
 
Het manna, noch de kist, een troon daer Godt op zit,1632
 
Noch 't Paeschlam, dat het zwaert des slaenden engels schutte,1633
 
Noch al Godts heilighdom, en schat in Arons hutte;
1635
Geen schat in 't gouden koor, gebout van Salomon,
 
Kan 't haelen by den glans van Jesus offerzon,
 
In 't midden van de zes geheimnistekens, even1637
 
Gelijck een Godtheit zelf op haeren troon verheven,*
 
Zoo lang de zichtbre zon den aerdtboôm overstraelt,
1640
En ziel en leven geeft wat leeft en adem haelt.
 
Maer kan men zonder bloet niet zoenen den verbolgen1641
 
Verongelijckten Godt, zoo moet het bloedigh volgen
 
't Onbloedigh offer, dat terstont hierop begint,1643
 
Daer Christus zich alleen in zijnen behof vint,1644
1645
En worstelt met de doot, en, ziende in 't weste en oosten
 
Om troost, bezwijckt tenzy d'aertsengel hem koom' troosten,1646
 
Dat hy, ter aerde in stof, zich, als een worm, verneêrt,1647
 
Het zweet, van top tot teen, van angst in bloet verkeert,
 
En dus by nacht bestreên, geperst aen alle zijden,
1650
Wel drymael bidt den kelck van 't al te bitter lijden
 
Te mogen weigeren, indien het Godt behaeght,
 
En 's vaders wijzen wil, waeraen hy zich gedraeght.1652
 
Maer neen, hy moet de pers, lang voorgespelt, dus treden1653
 
Alleen, en zonder hulp. op deze nachtgebeden
1655
Verschijnt Iscarioth, gewapent met de maght1655
 
Des priesters, ouderlings, en Cesars tempelwacht.1656
 
Zoo wort de heilant hier met eenen kus verraeden,
 
En in 's aertspriesters hof, om 's menschen lasterdaeden,1658
 
Gelastert, en beschimpt, mishandelt, en gehoont,1659
1660
Daerna voor Pontius betight, bespuwt, gekroont,1660
 
Met doornen, dat men 't bloet zagh vloeien langs zijn wangen,
 
De rietstaf in de hant, met purperverf behangen,1662
 
Na 'et geesselen, gelijck een schouspel, elck vertoont,
 
Verwezen en gedoemt. geen onschult hem verschoont.1664
1665
Hy draeght dan met gedult zijn kruis, waeraen de knechten1665
 
Van Rome, voor de stadt, hem nagelen en hechten,
 
En hangen op de rots, den dootshooftbergh, zoo klaer1667
 
Veele eeuwen afgebeelt door Arons bloetaltaer;1668
 
Daer d'offerhanden lang om 't eenigh offer roepen,1669
1670
Dat hier geoffert hangt voor allerhanden troepen,1670
 
En, afgemat van bloên en weedom, zijnen geest
 
In 't ende Godt beveelt, voor 't ingaen van Godts feest.1672
 
De ziel bezegelt voort de waerheit van de bladers,
 
Gewijt door Davids pen, en daelt, daer d'oude aertsvaders1673-74
1675
Verlangen naer den dagh, in 't voorburgh van de hel,1675
 
En volgen met triomfe, op zang en snaerespel,
 
Den zegenrijcksten helt, en toevlught der verlosten,
 
Aen 't juichen, toen de poort des afgronts en haer posten
 
Van dootschrick daverden, op Jesus jongsten snick,1677-79
1680
Die d'elementen roerde in eenen oogenblick,1680
 
En Moses voorhang scheurde, op 't licht, dat ingescheenen1681
 
De schaduwen der wet verdreef, die voort verdweenen.
 
Gelijck de hel de ziel niet insloot door haer slot,*
 
Zoo laet het graf niet toe dat Christus lijck verrot.
1685
Dit blijckt den derden dagh, wanneer hy, nu herboren,1685
 
Pilatus grafwacht weckt, en op haer wacht komt stooren,
 
Met zijnen heldren glans; terwijl 't in oosten daeght,
 
Daer 't licht de kim genaeckt, den naeren nacht verjaeght,
 
Met eenen zonnedagh, een' rustdagh, waert te vieren,1689
1690
Met lofzang, en feestoen, en groente en loof te cieren,
 
Ter eere van den helt, die hel en doot verwon;
 
Ter eere van de nieuwe en opgereze zon,
 
Verweckende met zich ontelbre lijcken tevens,1693
 
In 's hemels heerlijckheit, vol juichens, en vol levens.
1695
  Gelijck d'aertspriester noit in 't heilighste zijn' voet*1695
 
Kon zetten eenmael 's jaers, dan door vergoten bloet
 
Van stier en bock en ram, zoo kon de heilant mede,
 
Die Arons schaduw volghde, en plaets nam in zijn stede,1698
 
Niet zetten zijnen voet in 't hemelsch heilighdom1699
1700
Dan door zijn eigen bloet, aen 't kruis vergoten, om
 
Ten hemel in te treên, en, zonder vleck en smetten,
 
Als een genadetroon, zich aen Godts zy te zetten,1702
 
Te zoenen 's vaders toorne, en, als een middelaer,1703
 
In 't midden tusschen Godt en zijn getrouwe schaer,
 
Te bidden, en van daer te storten zijnen zegen,
1705
Voor haer aen 't bloedigh kruis verworven, en verkregen.1704-05
 
Maer voor zijn hemelvaert verschijnt hy negenmael*
 
En eenwerf, buiten 't graf, en melt door spraeck, en tael,1707-08
 
Littekens, en gezicht, en korstbreuck, en door eeten,1709
1710
Dat hy het graf verliet. vijfhondert teffens weeten1710
 
Te tuigen met hun oogh hoe hy in Galileen
 
Zijn kruisgezanten zelfs op eenen bergh verscheen.1712
 
'k Verzwijgh, toen om zijn doot alle elementen treurden,
 
Het kercktapijt, de rots, de steene zercken scheurden,1713-14
1715
Hoe veele lichaemen der Heiligen in 't graf1715
 
Opstonden, elck van hun zich stewaert in begaf,1716
 
Na Godts verrijssenis, daer veelen met verwonderen
 
Hen zagen van de doot in 's levens licht opdonderen:1718
 
Of dees getuigenis van d'opgereze zon1719
1720
Der Godtheit van Godts zoon de stadt vermurwen kon.
 
Na dat d'Aertsherder heeft den eenen uitgescheiden,1721
 
[Om zijne lamrenkoy te hoeden en te weiden,1722
 
En zijn gezantendom belast, in 's Dryheit naem,1723
 
Te domplen den besmette, en 's meesters leer en faem1724
1725
t'Ontvouwen overal, en onder alle volcken,1725
 
Zoo wijt de hemel hangt gedeckt met zwerck en wolcken,1726
 
Waertoe hy hun den Geest en Pingsterdagh belooft;]1727
 
Verneemenze eene wolck, waerin hun troost en hooft1728
 
Een ry van jaeren hier verworpen en verschoven,1729
1730
Al triomfeerende ten leste vaert naer boven,
 
Waerop twee engelen verschijnen van om hoogh,
 
Verzekren met hun stem der jongren druckigh oogh1732
 
Dat Jesus wederom zich zelf zal openbaeren,
 
Gelijckze in eene wolck hem zien ten hemel vaeren.*1732-34
1735
  Wie aen d'onsterflijckheit der ziele twijfel slaet,
 
En of na deze tijt een tijt te wachten staet,
 
Waerin de hemel eens de deught met prijs zal kroonen,
 
Die kan zijn wanckelen nu langer niet verschoonen;1738
 
Naerdien Godts hemelvaert den zwacken onderschoort,1739
1740
't Gesloten paradijs, de diamante poort
 
Des hemels, opensluit, door Jesus, die, veel stercker
 
Dan Samson, met zich voert de poorten van den kercker1742
 
Der helle, en zulck een' roof van zielen haer ontruckt,1743-vlg.
 
Ten troost der kruiskerck, die te Sion zoo bedruckt1744
1745
Vast uitziet naer den troost, en Geest, door Jesses snaeren1745
 
En Joëls zuivre pen, belooft voor veele jaeren.1746
 
De tijt verstreeck, de dagh, die net de vijftighste is*
 
Gerekent, na den dagh van Godts verrijssenis,
 
Wanneer de Geest, gelijck een stormwint uitgelaeten,
1750
Van boven storte, en 't huis, daer Godts gezanten zaten,1750
 
Met zijn gedruis vervulde, en schockte in Davids stadt,
 
In eenen schijn van vier en gloênde tongen zat1752
 
En overstraelde, en zweefde op al de zes paer hoofden,
 
Die Jesus naem terstont in alle spraecken loofden.1754
1755
Dees wonderfaem verbaest den toeloop der besneên1755
 
Van allerhande bloet, verschrickt dat Galileen
 
En visschers, ongeleert in letterkunste, en taelen,1757
 
Godts wonderen, en maght, en kracht in top ophaelen;1758
 
Verwondert dat geen spraeck van volcken hun ontbreeckt,1759
1760
De Godtheit door hunn' mont en tong orakels spreeckt,1760
 
Om al de weerelt door verstaen, als Godts gezanten,1761
 
Den standert van het kruis, van rijck tot rijck, te planten.1749-62
 
O Geest van wonderen en kracht en majesteit,*
 
Gy zijt het, die Godts kerck, in haere onfaelbaerheit
1765
Van leeringen, en hoope en aengestreên betrouwen,1765
 
Verzekert, en haer leert op dezen hoecksteen bouwen1766
 
Het eenigh heiligh en Apostolijck geloof,
 
Dat, buiten dezen gront, aen dwaeling valt ten roof,1768
 
Die, als de maeneschijn, verwisselbaer in luister,
1770
Dan op- dan- ondergaet, en, in zijn volste, duister1770
 
Ten halven op ons oogh, met een' geleenden glans,1771
 
Zich openbaert, en schijnt uit 's hemels laeghsten trans;1772
 
Terwijl de Roomsche zon der waerheit alle starren1773
 
Het licht en leven geeft. laet kringkelen en warren1774
1775
Den doolhof van het brein, daer maght van onkruit wast:
 
Wie den geschoren draet der kercke volght, gaet vast1776
 
Dat hy de zijdepaên der doolingen zal mijden,1777
 
En op Godts heirbaen Godt in 't eeuwige verblijden
 
Gemoeten, daer, eeu in eeu uit, d'aertspriester leeft,1779
1780
Die van dit pant des geests zijn kerck verzekert heeft,1780
 
Bewaerster van Godts boeck, en hooftpylaer der waerheit,1781
 
Die zestien eeuwen blonck en doorscheen met haer klaerheit
 
Door alle scheuringen, schandaelen, en gewelt,
 
Gelijck het Christus mont te vore had gespelt;
1785
Toen hy niet nederdaelde uit lust tot valschen vrede,1785
 
Maer om 't godtsdienstigh zwaert te rucken uit de scheede,
 
En door een godtskrackeel, ter eere van zijn kruis,
 
Te deelen het geslacht, en huisgezin, en huis.1787-88
 
Hier schijnt een nieu Lukrees voor 't lest noch op te donderen1789
1790
Om 's bijbels godtsdienst van de wijsheit af te zonderen,
 
Zoo wel in d'oude wet, als onder 't nieu verbont:
 
Naerdien hy in Godts bladt twee menschenoffers vondt,
 
Een dochter, en een' zoon, gehoorzaem bey te gader1793
 
Geoffert op 't altaer, ter liefde van hunn' vader;
1795
Dies stoft hy: nu bescherm uw' godtsdienst met Godts blaên.1795
 
Uw godtsdienst voert Godt zelf tot zulck een' gruwel aen.1796
 
Maer laet hy luisteren naer Davids harp, en toonen,1797
 
Die straft de stammen om het offren van hun zoonen,
 
En dochtren, en betoont hoe Gode dit mishaeght,1798-99
1800
Die om dees gruwelen de menschenoffraers plaeght,
 
Hen overlevert in de maght der onbesneênen,
 
En drijft in slaverny, met yzer voor de scheenen:1802
 
Zoo verre is 't dat hy dit voor eenen godtsdienst acht.
 
Als Jeptha dan een maeght, zijn dochter, brant en slaght,
1805
Om Gode zijn belofte en blinden eedt te houden,1805
 
Gedijt het hem ter straffe: en die dit zagen, schouden
 
Geen vuile altaervleck schoon. zoo grof een onbescheit1806-071807
 
Van godtbeloven hiet by hen vermeetenheit.
 
Het offer van Godts zoon, toen hem het speerpunt griefde1809
1810
In zijn onnozel hart, was een bewijs van liefde
 
Der Godtheit tot den mensch: want Godt de vader leedt1811
 
Dat zijn beminde zoon, tot 's menschen heil, dus wreet
 
Aen 't kruis mishandelt wert: de zoon, zoo sterck gedreven,
 
Van liefde, ontzagh geensins vrywillighlijck zijn leven
1815
Op t'offeren, ten zoen des vaders, waer by bleeck
 
Dat hy in 't worstelperck der liefde niemant weeck.1816
 
De Geest, de liefde van den goedertieren vader1817
 
En zoon, bekrachtight dit: zoo stemmen dry te gader.
 
Zoo wort de zoon in 't ende, om zijn gehoorzaemheit
1820
En diepe ootmoedigheit, gekroont met majesteit.1819-20
 
Wat grijpt hier plaets, waerom d'aertspriester zich zou schaemen?1821
 
Zoo gaen de godtsdienst en de hooghste wijsheit zaemen;1822
 
Dewijl de Godtheit met dit offer zich genoeght,
 
Een' liefelijcken geur, die wijzen godtsdienst voeght;
1825
Een offer, ingewijt van Godt, den liefsten zoone,
 
Wel drywerf door den mont des vaders, uit den troone
 
Des hemels, tot dit ampt gemaghtight met een stem,1827
 
Aen 't water, op Godts bergh, en in Jerusalem,1828
 
Daer zichtbre tekens elck verzekren van dees waerheit,
1830
De duif, om laegh gedaelt; het aenschijn met een klaerheit
 
Omscheenen, als de zon; de stem, gehoort van 't zwerck,
 
Gelijck een donderslagh in Arons groote kerck:1832
 
En zoo men in de school der wijzen om den prijs pleit,
 
In Godts gezalfden schuilt de gansche schat der wijsheit,1834
1835
En kennisse. zoo gaet de godtsdienst, ingestelt
 
Van 's hemels wijsheit, noit van wijsheit onverzelt.
 
Dees godtsdienst is bekent, gesterckt met leere en daeden,*
 
Doot Godts gezantendom, en op hun voetspoor traden1838
 
De bisschoppen, by hen gewettight, en gestelt;1839
1840
Een orden, die doorgaends in alle kercken gelt,1840
 
Van Christus eeuwe en tijt: want buiten zulck een orden
 
Kon niemant in dit ampt, van outs, gewettight worden.*1842
 
Wie deze wet verstoorde, ontwijde 't kruisaltaer,
 
Ontwijde 't wieroockvat, als een geweldenaer,
1845
En moordenaer, en dief, ter zijden ingeslopen,1845
 
Door d'averechtse deur. dit priesterampt stont open1846
 
Voor vredelievenden, die nimmer onberaên
 
Hun ongewijde hant aen 't godtgewijde slaen,1848
 
Uit scheurzucht, eigebaet, en zucht ter heerschappye,1849
1850
Die maght van zielen druckt, en houdt in slavernye,
 
Door wetteloozen dwang. dees stoute Lucifer*1851
 
Benijt het hooftgezagh, en, in een donckre star
 
Verandert, liet noit af het hooftgezagh te schocken,
 
En heeft, van langer hant, met zich ten val getrocken
1855
Een' staert van engelen, gansch Christenrijck gescheurt,1855
 
En Mahomet door 't zwaert zoo hoogh in top gebeurt,1856
 
Dat hy, van Buda tot in 't hart der Indiaenen,1857
 
Den standert van het kruis, met zijne halve maenen,
 
Ontluistert, en verdooft, en wat naer Christus neight,
1860
Ten zy het Godt voorzie, door 't zwaert des Tarters dreight,1860
 
Die, als een weereltvloet, heel China houdt verzopen,1861
 
Verdroncken in zijn bloet, by stroomen uitgeloopen,
 
Van d'eene in d'andre zee, zoo bloedigh dat de zon
 
Niet zonder schrick de kim in 't oost oprijden kon.
1865
De hemel zeegne toch de Roomsche Christgezanten,1865
 
Nu derwaert om den boom van 't kruis alom te planten,
 
In 't woest Tartarisch rijck, en China, daer de nacht
 
Des Heidendoms noch duurt by 't onverlicht geslacht,
 
En Pythagoor de ziel des menschen noch ziet doolen,
1870
Van 't een in 't ander dier, door d'afgodiste schoolen,1869-70
 
In een wijdtstreckentheit van landen, daer men niet1871
 
Van 't oude Christendom dan 't eenigh teken ziet,
 
En schim van 't heiligh kruis, by weinigen, die weeten1873
 
Van 't merck, terwijl de naem van Christus is versleeten.1874
1875
  Schoon Godts voorzienigheit gedooght dat blinden haet*1875
 
Den godstdienst in den bou en wasdom wederstaet,1876
 
Verstroit, verjaeght, en splist aen ongelijcke deelen,1877
 
En staf en mijters vischt uit bloedige kraeckeelen;1878
 
De rechte reden schuilt in Godts alwijze borst.1879
1880
De vlegel spijst het volck, wanneerze koren dorscht.1880
 
Het gout zal, na de proef, getoetst veel klaerder blincken.
 
Stilstaende wateren en luye beecken stincken.1882
 
De zonneschijn bestraelt ons schooner na de vlaegh.1883
 
't Gestampte kruit verspreit den geur, en sterckt de maegh.
1885
De veltheer dient zich van geoefende soldaeten,
 
Die liever sterven dan hun kruisbanier verlaeten.
 
Het triomfeeren volght het uitstaen van den strijt.1887
 
Wie weigert eeuwigheit te winnen by den tijt?1888
 
Dees godtsdienst trotst de hel, en liet noit door te schijnen*1889
1890
By d'afgescheurde rot. men vint by Abissijnen,1890
 
By Grieck, en Armenier, en Rus, en Persiaen1891
 
Noch d'oude stappen van de Roomsche zeden staen,1892
 
Hoewel met dwaelingen gemengt; gelijck in 't scheuren
 
De scheurzucht niet ontziet haer slip in stof te sleuren;1894
1895
Den Geest der Godtheit van den vader en den zoon1895
 
Niet straelen laet, gelijck d'aeloutheit was gewoon;
 
Den encklen doop ontwijt, en schent door wederdoopen;1897
 
Den doopeling besnijt, en zet de dwaelpoort open
 
Voor d'uitgediende wet; bepaelt de monarchy1898-991899
1900
Van Christus, en besnoeit de wettige vooghdy,1899-19001900
 
De sleutelmaght der kercke, aen 't eenigh hooft gegeven,1901
 
En, als een eigendom en titel, toegeschreven
 
By breede kerckenraên den nazaet, die Godts stadt1903
 
Bewaert, en menige eeu den eersten stoel bezat,1904
1905
Gekent van keizeren, en koningen, en heeren,1905
 
Die met eerbiedigheit Godts stedehouder eeren.
 
Hoe groot de weerelt is, hoe ongelijck gedeelt*
 
In godtsdienst, of in schijn van godtsdienst, bekrackeelt
 
Naer ieders grof vernuft, of min of meer geslepen;
1910
De wijs van godtsdienst wort in 't gros beknopt begrepen
 
In afgodistery, en in godistery,
 
Hebreeusch besnedendom, en Turcksheit: zet hier by
 
Het heiligh kruisgeloof, en vergelijckze altzaemen,1911-13
 
Oock ieders tijt: sla ga het leven en de naemen1914
1915
Der stichteren, met een wat geloofwaerdigheit1915
 
Elck medebrengt: wat merck, wat zegel en bescheit1916
 
Den aenhang van hun leer verzekeren te leiden1917
 
In eene onsterflijckheit des levens, te verbeiden1918
 
Na dezen oogenblick: gy zult onzijdigh zien1919
1920
[Zoo verre u erfgewoonte, en erfleer, en misschien
 
Genot van baet, en staet, en aenzien niet verblinden,]
 
Wat wettigheên, wat blijck heilgeerigen verbinden1922
 
Te wisselen den nacht der dwaelingen om 't licht1923
 
Der waerheit, en den glans van Jesus aengezicht,1920-24
1925
Dat hier beneên, gelijck een zon, op Thabor straelde,
 
Aen 't kruis in bloet verdronck, en weder adem haelde,1926
 
Toen noch de doot noch 't graf Godts lichaem houden kon,
 
Als hy ten hemel voer, noch klaerder dan de zon.
 
Indien 't een' ongodist noch lust Godts dienst te blusschen,
1930
Te smooren in zijn hart; hoe kan hy ondertusschen
 
Verdooven Godts trompet, den klanck van 't eeuwigh Woort,1931
 
Dat van het ooste in 't weste, alle eeuwen, wiert gehoort,*
 
In 't scheppen van 't heelal, in 't hemelsch openbaeren
 
Van engelen, en boôn, die 's hemels wil verklaeren,
1935
Bezegelen met maght, door menigh wonderwerck,
 
Gebleecken wijder dan de hemel hangt met zwerck
 
En wolcken overdeckt, bekent by Jode, en Heiden?1936-37
 
Hoe kan hy Godt den zoon, waerop d'aertsvaders beidden,
 
Zoo menige eeu voorheen, verwerpen, waer hy spreeckt
1940
Uit 's vaders mont en naem, en alle zielen smeeckt,
 
En nooit in zijnen dienst, met toezegh van te kroonen,1941
 
Die, onder dees banier van 't kruis, zich dapper toonen?
 
Of is een troost van staet, een onbestandigh lot1943
 
Meer waert dan wel te staen met zijn gemoedt, en Godt?1943-44
1945
  Het burgerlijck gebiet niet hooger ziet dan 't leven,*
 
Gestut by aerdtsch gezagh, hierom in top geheven:1946
 
De godtsdienst stut die maght met schattinge, en ontzagh,1947
 
En straft 't geweten, daer geen scherprecht reicken magh.1948
 
Waer Godt gelochent wort, is burgerrecht noch orden,
1950
Noch deught, noch godtsdienst, die op Godt gevestight worden.
 
Zoo drijft de weerelt, daer de godtsdienst zinckt, in 't wilt,
 
Gelijck een roerloos schip. geen toom van wetten stilt
 
Den dreigenden tiran, noch oploop der rebellen,
 
Een wilde zee gelijck, daer alle golven zwellen,
1955
En barnen naer den wint, die 't water ommedrijft.
 
Stoot om den godtsdienst, en godtvruchtigheit: wat blijft
 
Gerust op zijne plaets? men magh zich op plackaeten,
 
Noch waepens, en geweer, en eeden niet verlaeten;
 
Naerdienze noit den aert verzetten van 't gemoedt,
1960
Dat godtvergeten hijght naer roof, en heiligh bloet,
 
En, rustende by daegh, by avont schuilt in laegen,
 
Bedrogh, en nachtverraet, en niet ontziet te waegen1962
 
In schaduwen het geen de heldre dagh verbiet.
 
Dus kent een ongodist zijn eigen staetheil niet.1949-64
1965
  Doch vint hy goet, om 't nut van staetheil, zich te veinzen,1965
 
Gelijck Machiavel, te decken zijn gepeinzen*1966
 
Met loof en schaduwen van godtsdienst voor het volck,
 
Dat licht bedrogen wort, door een' gehuurden tolck;1968
 
Gewis die veinzer zal met godtsdienst en Godts kennis
1970
Niet speelen ongestraft, en zonder opperschennis1970
 
Der Godtheit, die den dienst van Godts gekruisten zoon
 
Niet in de weerelt voerde, om, overal ten toon,
 
Een molock, zonder geest en leven, te verstrecken,1973
 
Maer om door dezen dienst den mensch tot zich te trecken.
1975
De Christdienst, aen het kruis geheilight door Godts bloet,1975
 
Met zulck een bitterheit, uit zulck een' brant en gloet
 
Van liefde, om Adams en zijn nazaets smet te vaegen,1977
 
Lijdt niemants schimp noch hoon. geen weereltwijs behaegen
 
Verdooft den glans van 't kruis, Hebreeuwen een schandael,
1980
Een dwaesheit by den Grieck, en uitgelachen tael,1978-80
 
Een wijsheit en Godts kracht by allen, die betrouwen
 
Het aenschijn van Godts zoon in 't eeuwigh licht t'aenschouwen.
 
Geluckigh is de man, die, uit de wilde zee*
 
Zoo veeler dwaelingen en jammeren en wee,
1985
Door alle klippen heen, by wijle in schuim begraven,
 
Van barningen bestulpt, in 't eindt de stille haven1986
 
Des godtsdiensts innezeilt, en veilighlijck belant
 
By Godt, der menschen heil, in 't hemelsch vaderlant,
 
En Godts onsterflijckheit, van boozen afgescheiden:
1990
Daer wenscht mijn godtsgedicht een ieder te geleiden,
 
Te stuuren, buiten noot van schipbreuck, en gevaer.
 
Zoo zy het Godt gewijt, op zijn gewijt altaer.

SOLI DEO GLORIA.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs