De werken van Vondel. Deel 9. 1660-1663

(1936)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 202]

Het derde bedryf. VORSTIN. VORST. Vorstin: De triomfeerende vijf hoven, hier by een,Ga naar voetnoot657 En elck op 't prachtighste, vergaêrt uit alle steên, Om 't heiligh offerfeest, waerop gy hun liet nooden, 660[regelnummer] Te vieren, tot eene eer der Filistijnsche Goden, Begeeren ernstigh dat gevange Samson speel',Ga naar voetnoot661 Het Godtsbancket verheuge, en op een kercktooneel Zijn kunst vertoone, voor 's lants vorsten, en vorstinnen. Zoo kuntge Dagons gunst, en 't hart der heeren winnen. 665[regelnummer] Al 't joffrentimmer dringt eendraghtigh hier op aenGa naar voetnoot665 Van allen kanten. kan de vorst dit zoo verstaen,Ga naar voetnoot666 Hy toone heden watwe op zijn gena vermogen.Ga naar voetnoot667 Vorst: Tooneelspel heeft voorheene ons meer dan eens bedrogen Met schijn van waerheit, en niet ongeluckigh: want 670[regelnummer] Zoo wort de deught met vreught den vorsten ingeplant, Al 't weereltlijck beloop naer 't leven afgeschildert, Door spreeckende schildry. men ziet een hof verwildert, Verwart, en overendt, geverft met prinssenmoort.Ga naar voetnoot673 Daer wort van schennisse en wraeckgierigheit gehoort. 675[regelnummer] Men ruckt gekroonden, en gezalfden, van hun stoelen.Ga naar voetnoot675 Hartstoghten, onderlinge aen 't barrenen, aen 't woelen,Ga naar voetnoot676 Ontvouwen zich, gelijck de verwen, met de naeltGa naar voetnoot677 Of schietspoel net geleght, en daer geen meester dwaeltGa naar voetnoot678 Van wel te schicken, zijn tapijtwerck geestigh tekent,Ga naar voetnoot679 680[regelnummer] Dat wie 't bespiegelt dit een overeenkomst rekentGa naar voetnoot680 Van hemelsch ooghmuzijck. hier geeft de bloem van spreuckGa naar voetnoot681 En hemelval een' geur, een' liefelijcken reuck,Ga naar voetnoot682 Die meer dan wieroockgeur, den Goden opgedraegen Met gouden wierroockvat, en schaelen, hun behaegen. 685[regelnummer] Tooneelspel sticht een' staet, verschoont geen lastervleck,Ga naar voetnoot685
[pagina 203]
En smet in heiligh, noch onheiligh. elx gebreckGa naar voetnoot686 Wort, zonder iemants naem te quetsen, aengewezen. Tooneelspel wort alleen van dommekracht misprezen,Ga naar voetnoot688 Die recht noch reden volght. tooneelspel leent een' schat 690[regelnummer] Van wijsheit by de naelt van Memfis, Zonnestadt,Ga naar voetnoot690 De hooge rijxschool der befaemde Egyptenaeren, Die op de wolcken treên, en kost noch arbeit spaeren, Om vrou natuur, van lidt tot lidt, geheel t'ontleên. Zoo zamelden zy al wat kenbaer is by een, 695[regelnummer] Een' schat van wijsheit, opgestapelt van veele eeuwen. Het snaterbecken van alle aexteren en spreeuwenGa naar voetnoot696 Verbluft geen speeltooneel. is eenigh vorst belustGa naar voetnoot697 Op spel; wie meer dan wy? dit 's u, mevrou, bewust.Ga naar voetnoot698 Vorstin: Zoo stemt de vorst met ons, en hun, die dit begeeren?Ga naar voetnoot699 Vorst: 700[regelnummer] Betrou ons toe, de kunst zou heden triomfeeren,Ga naar voetnoot700 Indien men vroeger op dien voorslagh had gelet.Ga naar voetnoot701 Nu schiet ons tijt te kort. het kerckelijck bancket Wort reede al toegestelt.Ga naar voetnoot703 Vorstin: wiltge ons die blyschap gunnen Dan wil het blijcken wat wy noch uitwercken kunnen.Ga naar voetnoot704 705[regelnummer] De rol van Samson zal afloopen, als een draet.Ga naar voetnoot705 Vorst: Hier valt een zwaericheit. het priesterdom verstaetGa naar voetnoot706 Niet licht tot nieuwicheit, en steunt op oude zeden. Vorstin: In alle hoven wort tooneelspel wel geleden.Ga naar voetnoot708 Vorst: Tooneelspel in een kercke, en van een' blinden Jood? Vorstin: 710[regelnummer] Of Dagonist, of Jode, is dit geschil zoo groot,Ga naar voetnoot710 Wie speelt, of waer men speelt? Vorst: men magh geen kerck ontwijden,
[pagina 204]
Geloof het priesterdom van Dagon zal 't niet lijden,Ga naar voetnoot712 En minst van een' Hebreeu, die door zijn nieuwe wet Den ouden godtsdienst van den Filistijn besmet.Ga naar voetnoot713-14 715[regelnummer] Doch lust den vorsten spel, dit hof staet voor hun open. Vorstin: Van d'offermaeltijt uit de kerck in 't hof te loopen, Zou luttel voegen: maer al zittende aen den disch Der Goden by den wijn, terwijl men vrolijck is, De kelcken ommegaen, te zien op een stellaedje, 720[regelnummer] Den onlangs stercken, hoe hy zijne personaedje,Ga naar voetnoot720 Het feest ter eere, speelt, dat waer de tafelvreught Verdubbelen. indien godtvruchtigheit een deught, Oock d'allerhooghste deught, geschat wort, kan men laecken Altaergenooten, die van grooten yver blaeckenGa naar voetnoot724 725[regelnummer] Om Godt te dancken, dus t'onthaelen op een' dagh,Ga naar voetnoot725 Tot blyschap ingestelt: naerdien men, zonder slagh, En stortinge van bloet, geraeckte aen eenen zegen, In twintigh jaeren noit met wapenen gekregen. Vorst: Ick love uw ooghmerck, maer de wijs is ongeraên.Ga naar voetnoot729 Vorstin: 730[regelnummer] Verstaet de vorst dit, al de weerelt zal 't verstaen.Ga naar voetnoot730 Vorst: De menschen zijn gedeelt in aert en zinlijckheden.Ga naar voetnoot731 Vorstin: Hoe kan een reedlijck dier zich kanten tegens reden?Ga naar voetnoot732 Vorst: Wat 's reden by het volck? Vorstin: dat redenmatigh is.Ga naar voetnoot733 Vorst: Nu stel de maet van reên eens zeker, en gewis.Ga naar voetnoot734 Vorstin: 735[regelnummer] Dat by de wijzen magh de maet van reden heeten.Ga naar voetnoot735
[pagina 205]
Vorst: Der wijzen reden zelf valt ongelijck in 't meeten.Ga naar voetnoot736 Vorstin: Hoe kan dit zijn? Vorst: dees schiet te verre, en die te kort. Vorstin: Is reden niet den mensch natuurlijck ingestort?Ga naar voetnoot738 Vorst: Z'is elck natuurelijck, doch ongelijck, gegeven.Ga naar voetnoot739 Vorstin: 740[regelnummer] Hoe waer 't dan mogelijck op eenen voet te leven?Ga naar voetnoot740 Vorst: Dat is onmogelijck. dit houdt het volck gedeelt, Het volck, dat hooft voor hooft, in 't oordeel wijt verscheelt. Vorstin: Om dan gelijck te gaen, wert maght vereischt in 't stierenGa naar voetnoot743 Van menschen. Vorst: Een geslacht van heele en halve dieren. 745[regelnummer] Deze ongelijckheit heeft de maghten ingezet.Ga naar voetnoot745 De weereltwijsheit smede uit noot een wijze wet,Ga naar voetnoot746 Om al wat afdwaelt van de middenlijn te toomen.Ga naar voetnoot747 Noch konze tot haer wit en ooghmerck geensins komen,Ga naar voetnoot748 Door hoop van loon, en vrees voor straffe van het quaet: 750[regelnummer] Daer wert noch iet vereischt, dat vry wat verder gaet:Ga naar voetnoot750 Want weereltsche overheit kon slechts de leên regeeren,Ga naar voetnoot751 Zoo wijt haer maght reickt, maer de harten niet grondeeren:Ga naar voetnoot752 Dies quam de vreeze voor de goôn, [een hooger maght, Die elx gedachten kent, en, als een zwaert, met kracht 755[regelnummer] Door 's menschen boezem dringt, ontrust het valsch geweeten,Ga naar voetnoot755 Het vroome rust bestelt, en uit en in kan meetenGa naar voetnoot756 Wat elck verdient,] ten steun der overheên, den staet, Door 't innevoeren van den Godtsdienst, noch te baet.Ga naar voetnoot758 Zoo dienen dan, om 't volck geschickt en recht te leiden, 760[regelnummer] Het outerboeck en 't zwaert in geener wijs gescheiden.Ga naar voetnoot760
[pagina 206]
De tweederhande maght is noodigh, en 't gemeen Leeft zaligh, stemmen deze eenstemmigh overeen,Ga naar voetnoot762 Als snaeren op een luit. men schuw' dan valsche klancken Van toonen, op dit feest: wy zullen 't ons bedancken.Ga naar voetnoot764 765[regelnummer] Het hooft van Dagons kerck, wien d'eer van 't godendom Bevolen blijft en uit zijn' hoogen stoel alom,Ga naar voetnoot766 Van Gaze tot aen Dor, de wacht houdt over tempels,Ga naar voetnoot767 Bewaert de hantvest van 't gebiên. men magh Godts drempelsGa naar voetnoot768 Niet bezigen, ten zy de kerckstoel wort gekent.Ga naar voetnoot769 770[regelnummer] Kan hy 't verstaen: 't is tijt dat gy een' bode zent,Ga naar voetnoot770 En eerst verneemt, of hem uw voorslagh zou behaegen. Wy vraegen 't niet, zoo wort het ons niet afgeslagen, En gaen ten hove, daer een drang van heeren beit.Ga naar voetnoot773 Vorstin: Hofmeester, 'k wensche dat 's aertspriesters heiligheit 775[regelnummer] Zich zelf gewaerdighde ons verzoeck terstont te hooren.Ga naar voetnoot775 Ga heene. 'k zou hem noode in bezigheden stooren. De plechtigheden van den godtsdienst geven hem Geduurigh werck. hy hoeft zijn wettigheit en stemGa naar voetnoot778 Alom te leenen, tot een blijck en heiligh zegel.Ga naar voetnoot779 780[regelnummer] Zoo dwaelt geen amptenaer van zijn gewoonte en regel.Ga naar voetnoot780 Daer komt d'aertspriester juist ter kercke uit naer ons toe. AERTSPRIESTER. VORSTIN. Aertspriester: Genadighste vorstin, dat Dagon u behoe. Vorstin: Eerwaertste vader, die, ter eere van de Goden, Geduurigh waeckt, en met den toom van uw geboden 785[regelnummer] Zoo veele volcken stiert, langs 't Palestijnsche strant;Ga naar voetnoot785 De Goden leverden dien vyant in ons hant, Door kracht van uw gebeên. nu wenschten al de heeren Dat Samson, onder dit zeeghaftigh bancketteeren,Ga naar voetnoot788 Die vyant, onlangs noch onoverwinbaer sterck, 790[regelnummer] Op een triomftooneel, moght speelen in de kerck,
[pagina 207]
Ten prijs van Dagon, en tot blyschap van hun allen.Ga naar voetnoot791 Gevalt die voorslagh u, wy laeten 't ons gevallen.Ga naar voetnoot792 Aertspriester: Tooneelspel was van outs verdienstigh by de Goôn.Ga naar voetnoot793 Zoo wort hun naem ge-eert, een hoogen draf en toon 795[regelnummer] Gezet op stoffen, die, met weetenschap te schicken,Ga naar voetnoot794-95 Toehoorders wonderlijck verrucken, en verquicken: Want als de personaedje in 't ende binnen stapt,Ga naar voetnoot797 Dan hoort men hoe al 't volck in zijne handen klapt, Den Goden toejuicht, lacht, en met een luit geschater 800[regelnummer] De schouburgh uitberst, dat het, over wal en waterGa naar voetnoot800 En merckt en hoftin, klinckt, en weêrgalmt langs de kust. Zijn nu de vorsten en vorstinnen met een' lust Van speelen aengedaen; men volge wijze en wetten.Ga naar voetnoot803 Laet Samson inkleên. laet den schouburgh open zetten.Ga naar voetnoot804 805[regelnummer] Wy zegenen het spel, Godt Dagons naem ten lof. Vorstin: De vorst van Gaze biet tot Samsons spel zijn hofGa naar voetnoot806 Te leenen: maer men wenscht dit in de kerck t'aenschouwen. Aertspriester: Daer staet geen speeltooneel. Vorstin: wy zullen 't daetlijk bouwen. Het hof heeft bouwers en gereetschap by der hant. 810[regelnummer] De bouheer van het hof ontbreeckt geen snel verstant,Ga naar voetnoot810 Om zonder kerckgerucht, het houtwerck, als gewassenGa naar voetnoot811 Tot een tooneel, terstont met kunst in een te passen. De kerckkapel, die zoo veel heilighdoms bewaert, En, tot der Goden dienst, gewaet noch speeltuigh spaert,Ga naar voetnoot814 815[regelnummer] Maer gaeren uitreickt, zal, tot een godtvruchtigh teicken, Niet weigren Samson op uw' last de hant te reicken. Aertspriester: Is blinde Samson dus op speelen afgerecht?Ga naar voetnoot817 Vorstin: Wat speelde Samson niet! hy worstelt, schermt, en vecht,
[pagina 208]
En plagh den harnasdans te danssen, eer 't vermogen 820[regelnummer] Hem door de schoone wert al vleiende uitgetogen.Ga naar voetnoot819-20 De godtshut van de Joôn stont stom, zoo menighmaelGa naar voetnoot821 Hy voor de godtskist diende, als zanger, en koorael,Ga naar voetnoot822 Met eene harpe of fluite alle ooren wist te streelen. Wy zullen in de kercke een spel van zinnen speelen,Ga naar voetnoot824 825[regelnummer] Hoe Wellust Sterckheit leght al slaepende aen een' bant Van rozen, en den helt ontwapent, met haer hant Ten toon voert, macker dan een lam, hem, blint van minne, Leert luistren naer den mont der vleiende boelinne, Die in zijn blintheit zich godtvruchtigh aen hem wreeckt, 830[regelnummer] Ten dienst van haeren Godt. Aertspriester: hoe gaet dit toe?Ga naar voetnoot830 Vorstin: zy steekt Het gouden wierroockvat, eer 't wierroock wort geroken, Hem in de hant, en zwaeit, en helpt den blinden smoocken,Ga naar voetnoot832 Voor Dagons outerbeelt. zoo geeft hy Dagon d'eer. Dan zal op 't schateren des volx het Doode Meer, 835[regelnummer] De stroomende Jordaen verbaest te rugge vaeren,Ga naar voetnoot835 En Silo, doodtsch van schrick en boosheit, al de haerenGa naar voetnoot836 Te berge zetten, als de vorst van 't Jootsche lant De godtskist schantvleckt met deze onafwischbre schant. De blinde midlerwijl, zal, onder al de deelen 840[regelnummer] Van 't stichtigh zinnespel, met danssen, zingen, speelen,Ga naar voetnoot840 Uw priesters, hant aen hant, omvoeren op dien toon. Wat Godtheit heet, zal uit de wolcken, haeren troon,Ga naar voetnoot842 Van boven neêrzien, en, gelijck uit schouburghstoelen, Met duizenden om laegh 't genoegen zelf gevoelen. 845[regelnummer] De godtsdienst des Hebreeus, wien 't noit aen roem gebrack,Ga naar voetnoot845 Krijght dus door Samsons spel een' vreesselijcken krack. Aertspriester: Wy wenschten dat het alle ons priesters eerst verstonden. De naugezetten staen, als aen een stroo, gebonden.Ga naar voetnoot848 Vorstin: Men zal 't afkundigen, eer iemant zich ontstell':Ga naar voetnoot849
[pagina 209]
850[regelnummer] Eer Samson wort gehaelt uit uwe kerckkapel, Om, vorstelijck gekleet, te treên ter kerckstellaedje.Ga naar voetnoot851 Aertspriester: Dat 's wel. maer noem my nu oock d'andre personaedje.Ga naar voetnoot852 Vorstin: Noëma heetze, in wie de Wellust haere rol Zal speelen. Aertspriester: is zy loos? Vorstin: een die den rijxten polGa naar voetnoot854 855[regelnummer] Van Palestijne zoo betoverde, en beroofde Van zinnen, onder 't spel, dat hy zijn trou beloofde Aen die lichtvaerdige bekoorster, zonder trou.Ga naar voetnoot857 Aertspriester: Dat 's een naer Samsons lijf, indien hy speelen zou:Ga naar voetnoot858 Want naer uw voorstel schijnt de kunst hem aengeboren.Ga naar voetnoot859 Vorstin: 860[regelnummer] Hy wert 's lants rechter voor zijn twintigh jaer gekoren:Ga naar voetnoot860 Want toen de sterckheit noch by zijne wijsheit quam, Gaf dit hem zulck een' glans. Aertspriester: en eene vleister nam Dien helt de wijsheit, en de kracht, toen min hem griefde?Ga naar voetnoot863 Vorstin: Zoo een in dwaelingh valt, uit kracht van vrouwenliefde,Ga naar voetnoot864 865[regelnummer] Dat is verschoonbaer, en in princen allermeest. Aertspriester: Hoewel ick schuw ben van Hebreen, noch wort mijn geest Door uwe rede ontvonckt. wy stemmen uw begeeren,Ga naar voetnoot867 Naerdien gy met dit spel Godt Dagon wilt vereeren. Vorstin: Gy zult de vorsten en dees vorstelijcke poortGa naar voetnoot869 870[regelnummer] Verplichten door dit spel. Aertspriester: wy stemmen 't. vaer vry voort. Kerckmeester, rep u. laet den blinden hier verschijnen. Bestel het kercktoneel te bouwen. leen gordijnen,Ga naar voetnoot872
[pagina 210]
Tapijten, speeltuigh en gewaet in Godts kapel, En al wat dienen kan tot dit godtvruchtigh spel. Vorstin: 875[regelnummer] Ons zal verlangen hoe dit Samson wil behaegen.Ga naar voetnoot875 Men dient hem door belofte, en allerhande laegenGa naar voetnoot876 Een hart te steecken in den boezem, op dat hyGa naar voetnoot877 Gewilliger den hove en ons te wille zy. Zijn last verlichten dient om hem in slaep te wiegen. 880[regelnummer] Daer komt hy. kon men slechts dien Joodt met hoop bedriegen. SAMSON. TUCHTKNAEP. VORSTIN. Samson: Waerheene leit men my? Tuchtknaep: gy staet voor 's lants vorstin. Samson: Zegh liever voor mijn grootste en wreetste vyandin. Tuchtknaep: Wie overheert is, leer' by tijts het juck verdraegen.Ga naar voetnoot883 Samson: Och, bitter leeren, uitgehongert, blaeu geslagen, 885[regelnummer] Van maelen afgemat, berooft van 't hemelsch licht, Ontbloot van hulp en troost. Tuchtknaep: zoo moet het gaen. zo sticht Een Joodt geen' korenbrant met opgevange vossen. Vorstin: Schep moedt, gevangen vorst. gy kunt u zelf verlossen, Of uwen zwaeren last verlichten. laet u raên. 890[regelnummer] Men wint genade en gunst met aen de hant te gaen.Ga naar voetnoot890 Samson: Geen mensch, geen vorst kan my mijne oogen wedergeven. Ick mis mijne oogen, och, dat 's meer dan 't halve leven. De dagh ging onder eens voor eeuwigh. ick verwacht Den opgang nimmermeer. het is hier eeuwigh nacht: 895[regelnummer] Noch mogen in der nacht alle andre dieren slaepen, En rusten: Samson ziet geen rust voor hem geschapen.Ga naar voetnoot896
[pagina 211]
Vorstin: Gy ziet zoo deerlijck, dat my zelve uw droefheit deert.Ga naar voetnoot897 Samson: Bezie dit krancke lijf. hoe is mijn vleesch verteert!Ga naar voetnoot898 De beenen wanckelen, en waggelen alreede. 900[regelnummer] 'k Verandere in een schim. tot noch heeft mijne bede Den tuchtvooght noit verzacht. hy valt ons even straf,Ga naar voetnoot901 Hoewel de kracht bezwijckt. men roept: uw werck moet af. Het hof hoeft meel. voort voort te molen: voort te molen. Het hof beschuldight my. de wacht staet my bevolen.Ga naar voetnoot904 905[regelnummer] Men rijdt een' ezel zoo den hals af. is 'er danGa naar voetnoot905 Geen mededoogen? och, de kunst van menschen kan Een' harden diamant vermurwen, en verzachten: Al zweet ick bloet voor zweet, geen traenen, geene klaghten Vermurwen 's vyants hart: dat is en blijft verstockt. 910[regelnummer] Verzaet u 't meel niet, dat ick maele; hacktme, en brockt Dit mager lichaem, vel en beenders, in uw potten: Aen 't vleesch is geen belang: het stinckt, en moet verrotten.Ga naar voetnoot912 Verrot het in uw mage, en smaeckt het uwen mont, 't Gedye u tot een spijs. tast aen: tast aen: zoo kont 915[regelnummer] Gy roemen overal hoe Samson, doot van slaven,Ga naar voetnoot915 En opgegeeten, in uw maege leght begraven,Ga naar voetnoot916 Min vreesselijcker dan of tiger, of griffoenGa naar voetnoot917 My opvrat voor een aes. 't is toch om my te doen:Ga naar voetnoot918 Om Samson juicht dit feest. gy mooght hem vry beschimpen: 920[regelnummer] Zijn levens spil loopt af: het lijf begint te krimpen: De geest is 't lijf te groot, en zoeckt een ruimer lucht. Een snixke, dan niet meer. een zucht, de leste zucht.Ga naar voetnoot922 Vorstin: Bedaer wat, brave helt: bedaer wat. al dit quellen,Ga naar voetnoot923 Dit jammeren kan u maer quetsen, en ontstellen.Ga naar voetnoot924 925[regelnummer] Wy wenschten, [woudt gy 't van uw vyandin verstaen,Ga naar voetnoot925 Zoo heet gy ons,] u noch in uw verdriet te raên,Ga naar voetnoot926 Verlossen wy u niet, ten minste uw' last te minderen: En, och, of gy 't beproefde: een proef kan u niet hinderen.
[pagina 212]
Samson: Is noch mevrou belust, dus schots, op Dagons dagh, 930[regelnummer] Te schimpen met een' slaef, een' dien zy over magh,Ga naar voetnoot929-930 Een' armen blinden man, op zijnen hals gevangen,Ga naar voetnoot931 En meer dan op den hals. mijn zuchten, mijn verlangen, Mijn roepen, nacht en dagh, is om een korte doot, Voor duizent doôn. ô Godt, gy ziet, en kent mijn' noodt.Ga naar voetnoot934 Vorstin: 935[regelnummer] Zoo gy 't betrouwen kunt: wy komen u ten beste.Ga naar voetnoot935 Samson: Zoo gy 't geloven kunt, het loopt met my op 't leste. Vorstin: Neen, neen, men sterft zoo niet: al is uw staet belast,Ga naar voetnoot937 Een al te taeie bant houdt ziel en lichaem vast.Ga naar voetnoot938 De draet van 's levens webbe is al te sterck gesponnen.Ga naar voetnoot939 940[regelnummer] Men ziet zieltoogenden, en watze al lijden konnen, Eer 't web wort afgeknipt. schoon 't leven endtlijck stuit,Ga naar voetnoot941 Dees vaert'er lichter, die bezwaerelijcker uit.Ga naar voetnoot942 Samson: Wat middel zietge tot verlichting van ons quaele?Ga naar voetnoot943 Durf Samson hoopen, heet dat hy niet langer maele.Ga naar voetnoot944 945[regelnummer] Betoon datge eenen vorst van slaven onderscheit. Vorstin: Daer is mijn hant. Samson: ô hant, wat hebtge lang gebeit! Vorstin: Gy zult na dezen dagh niet meer den molen trecken. Samson: Wat is'er nu, dat my genade kan verwecken, Verwerven by den vorst? Vorstin: dit pleghtigh offerfeest 950[regelnummer] Vereischt wat zonderlings. wy weeten hoe uw geestGa naar voetnoot950 Begaeft is met de kunst van worstelen, en springen, En schermen. Samson weet van danssen, speelen, zingen,
[pagina 213]
Oock van tooneelspel: want de wijsheit van den Nijl Had Moses opgequeeckt, die zijn Hebreen dien stijl 955[regelnummer] Hiet volgen. kunt gy nu uw hoogheit eens verneêren,Ga naar voetnoot953-55 En met een stichtigh spel van zinnen triomfeeren,Ga naar voetnoot956 In Dagons kerck, wanneer de vorsten zijn vergaêrt; Wy zien het juck verlicht, dat uwen hals bezwaert. Samson: Kan ick met spel en zang den vryen staet herwinnen,Ga naar voetnoot959 960[regelnummer] Wy willen, op die hoop, een heiligh spel beginnen,Ga naar voetnoot960 Dat Gaze en al het lant wel eeuwigh heugen zal. Vorstin: Gy kunt in Dagons kerck veel duizent in getal Verheugen op het feest. Samson: zoo zy 't gehengen konnen.Ga naar voetnoot961-63 Vorstin: Wy hebben lastigh zelf's aertspriesters hart gewonnen.Ga naar voetnoot964 965[regelnummer] Hy heeft het toegestemt. men zocht een, die op 't feest Moght speelen tegens u, Noëma, rijck van geest, En wonderlijck begaeft. Samson: laet haer de stof verzieren,Ga naar voetnoot967 Een spel van zinnen, dat den wulpschen aert leert stieren,Ga naar voetnoot968 Zal teffens stichten, en verquicken; en ick rijck,Ga naar voetnoot969 970[regelnummer] Met zingen, danssen, en een hemelsche muzijck, Het speelgerecht, als met een edel sap, begieten, Dat dit d'aenschouwers na dien dagh niet zal verdrieten. Hoewel ick luttel danx by Silo kan begaen,Ga naar voetnoot973 'k Zoecke uitkomste in mijn ramp. wat reên zou dit ontraên? Vorstin: 975[regelnummer] Ga rustigh heene. laet u heerlijck innekleeden.Ga naar voetnoot975 Alleen getroost u in den ommegangk te tredenGa naar voetnoot976 Voor 't heilighdom. dan wacht in onze kerckkapel. Men zal u nooden, om het stichtelijcke spel Te speelen naer den eisch, als gy geraên zult vinden.Ga naar voetnoot979 Samson: 980[regelnummer] Het rechte middel om my van dees boey t'ontbinden.Ga naar voetnoot980
[pagina 214]
Vorstin: Geley den lantsvorst ter kapelle. hou u reedt.Ga naar voetnoot981 Verklee hem naer zijn' staet: verander mede uw kleet.Ga naar voetnoot982 Hoe snel veranderde de Joodt, zoo ras hy hoorde Van zijne ontlastinge, en de vryheit hem bekoorde.Ga naar voetnoot984 985[regelnummer] Dees heerlijcke ommegang, en kercktriomf, en faem Van Samsons wieroock, en tooneelspel zal den naem Der Filistijnsche Goôn tot aen de lucht verheffen, d'Aenpaelende Hebreen vernederen, en treffen,Ga naar voetnoot988 Dat hun gezantschap, hier te Gaze in ons palais,Ga naar voetnoot989 990[regelnummer] Met kracht aenhouden zal om rust, en vasten pais.Ga naar voetnoot990 REY VAN JODINNEN. I. Zang: Wort 's lichaems blintheit onvermogen En arremoe gerekent, wat Is 't missen der inwendige oogen Een grooter armoe: zoo men schat 995[regelnummer] De ziel en 't lichaem naer heur waerde. Het lichaem is slechts asch, en aerde, De ziel al geest, en niet dan geest,Ga naar voetnoot997 Het lichaem in der tijdt bederflijck;Ga naar voetnoot998 De ziel leeft eeuwigh, en onsterflijck. 1000[regelnummer] Zy schoeit op eene hooger leest,Ga naar voetnoot1000 En zoeckt den oirsprongk aller vroomen, Dat 's Godt, van wienze is afgekomen. I. Tegenzang: Gevangen Samson, nu aen 't quijnen, Voelt blint deze armoede in den druck:Ga naar voetnoot1004 1005[regelnummer] Noch armer staen de Filistijnen, In 't midden van hun staetgeluck.Ga naar voetnoot1006 Zy missen hun gezicht inwendigh, Gevoelen niet dat zij t'elendighGa naar voetnoot1008 Versteecken zijn van 't hooghste goet,Ga naar voetnoot1009 1010[regelnummer] Dat 's Godt te kennen, en aenschouwen, Hem aen te hangen met betrouwen, Ontvonckt van 's hemels Geest, en gloet.
[pagina 215]
Den reênloze is 't gezicht gegeven:Ga naar voetnoot1013 De reden leert ons hooger zweven. II. Zang: 1015[regelnummer] Zoo d'onbesnede Dagonisten Hun blintheit kenden, zouden zy, Misleit door 's afgronts loze listen,Ga naar voetnoot1017 Den afgodt op zijn jaergetyGa naar voetnoot1018 Met offerhande en omgang eeren, 1020[regelnummer] Op d'offermaeltijt bancketteeren, Verzaecken Godt, der dingen bron, Waeruit zy lijf en ziel ontfangen? Nu houdt hen Dagons nacht gevangen:Ga naar voetnoot1023 Dat 's meer te missen dan de zon, 1025[regelnummer] Het eenigh en onendigh wezen. O licht der Godtheit, noit volprezen! II. Tegenzang: Geluckiger staen wy Hebreeuwen, Wien Godt die glanssen openbaert, Eerst vader Abram voor veele eeuwen, 1030[regelnummer] Daer na aen Moses zich verklaert, In zijne wetten, en beveelen. Een eenigh wezen, Godt, te deelen,Ga naar voetnoot1032 Is af te gaen van 't eenigh een,Ga naar voetnoot1033 Een gruwelijcke afgoderye. 1035[regelnummer] O Godt, bewaer in slavernye Helt Samson, nu beschimpt, getreênGa naar voetnoot1036 Van Dagons razende offerknaepen.Ga naar voetnoot1037 Gy zijt alleen zijn sterckte en wapen.	voetnoot657 hoven: de hooftsteên van vs. 50. voetnoot661 ernstigh: nadrukkelik. voetnoot665 't joffrentimmer: de gezamenlike vrouwen. voetnoot666 kan de vorst dit zoo verstaen: behaagt dit de vorst (vgl. vs. 730, 770, 847). voetnoot667 watwe op zijn gena vermogen: in hoeverre wij zijn genade vermogen te verwerven. voetnoot673 overendt: in beroering; geverft: gekleurd, bebloed. voetnoot675 stoelen: tronen. voetnoot676 barrenen: branden, woeden. voetnoot677 verwen: kleuren. voetnoot678 net geleght: keurig aangebracht (geborduurd of geweven). voetnoot679 geestigh: vernuftig, kunstrijk. voetnoot680 bespiegelt: beschouwt; een overeenkomst rekent van: acht overeen te komen met. voetnoot681 ooghmuzijck: een streling van het oog (gelijk de muziek voor het oor); de bloem van spreuck: uitgelezen spreuken vol levenswijsheid. voetnoot682 hemelval: verheven dichtertaal. voetnoot685 sticht een' staet: geeft de overheid wijze lessen; lastervleck: smet van misdaad. voetnoot686 heiligh noch onheiligh: kerkelike en wereldlike machthebbers. voetnoot688 dommekracht: de ruwe, domme menigte. voetnoot690 by de naelt van Memfis: bij het oude Egypte; Zonnestadt: Heliopolis. De eenige overgebleven obelisk (naelt) van de zonnetempel te Heliopolis werd beschouwd als de bron van alle wijsheid; hieruit putte ook Mozes, zie deel 5, blz. 563. voetnoot696 aexteren: eksters (Brabantse vorm). voetnoot697 Verbluft: brengt door kritiek tot zwijgen. voetnoot698 dit's u bewust: dat weet gij. voetnoot699 stemt met: betuigt instemming met. voetnoot700 Betrou ons toe: Neem dit, in vertrouwen op ons, aan. voetnoot701 voorslagh: voorstel. voetnoot703 toegestelt: ingericht. voetnoot704 wil: zal. voetnoot705 afloopen als een draet: vlot verlopen. voetnoot706 verstaet tot: is ingenomen met. voetnoot708 geleden: geduld, toegelaten. voetnoot710 Dagonist: aanbidder van god Dagon; geschil: verschil. voetnoot712 Geloof: wees overtuigd. voetnoot713-14 Zinspeling op de strijd van de Katholieke Vondel voor het toneel tegen de gereformeerde predikanten. voetnoot720 personaedje: rol. voetnoot724 yver: geloofsijver. voetnoot725 onthaelen: ontvangen. voetnoot729 wijs: de wijze om dit doel te bereiken. voetnoot730 Verstaet: keurt goed. voetnoot731 gedeelt in aert en zinlijckheden: onderling verschillend van karakter en neigingen. voetnoot732 een reedlijck dier: een schepsel, met rede begaafd. voetnoot733 dat redenmatigh is: wat aan de eisen van het gezond verstand beantwoordt. voetnoot734 maet: maatstaf. voetnoot735 Dat: wat. voetnoot736 De wijzen leggen zelf geen gelijke maatstaf aan ten opzichte van wat redelik is. voetnoot738 natuurlijck: van nature. voetnoot739 doch ongelijck: maar niet in gelijke mate. voetnoot740 op éénen voet: naar dezelfde norm. voetnoot743 Om gelijck te gaen: om de goede verstandhouding te bewaren; stieren: besturen. voetnoot745 heeft de maghten ingezet: heeft de instelling van machthebbers, van de overheid, noodzakelik gemaakt. voetnoot746 smede: smeedde. voetnoot747 de middellijn: het juiste midden. voetnoot748 Noch: toch. voetnoot750 iet: iets. voetnoot751 de leên de ledematen, d.w.z. het lichaam, in tegenstelling met het hart. voetnoot752 grondeeren: doorgronden. voetnoot755 ontrust: verontrust. voetnoot756 bestelt: verschaft; uit en in meeten: meer of minder toebedelen. voetnoot758 te baet (te verbinden met quam in 753): strekte tot voordeel. voetnoot760 Het outerboeck en 't zwaert: de geestelike en de wereldlike macht, Kerk en Staat. voetnoot762 eenstemmigh: harmonies. voetnoot764 't ons bedancken: daarvoor reden tot dankbaarheid hebben. voetnoot766 Bevolen: toevertrouwd. voetnoot767 Van Gaze tot aen Dor: Gaza lag aan de uiterste Zuidkust van Palestina, Dor in het midden der zeekust. voetnoot768 Bewaert de hantvest: handhaaft het hem geschonken privilege; Godts drempels: de tempels. voetnoot769 de kerckstoel wort gekent: het recht van de opperpriester wordt erkend. voetnoot770 verstaen: goedkeuren. voetnoot773 drang: drom, menigte. voetnoot775 zich gewaerdighde: dat het hem zou behagen. voetnoot778 hoeft te: moet; wettigheit en stem: wettelike toestemming. voetnoot779 leenen: verlenen. voetnoot780 amptenaer: waardigheidsbekleder. voetnoot785 zie vs. 767. voetnoot788 zeeghaftigh bancketteeren: feestmaal om de overwinning te vieren. voetnoot791 Ten prijs: tot lof. voetnoot792 wy laeten 't ons gevallen: dan behaagt het ook ons. voetnoot793 verdienstigh: verdienstelik. voetnoot794-95 een hoogen draf en toon gezet op stoffen: de gegeven stof op een verheven dichterlike wijze behandeld (vgl. hoogdravend: verheven); met wetenschap te schicken; als ze met dramaties talent gecomponeerd worden. voetnoot797 de personaedje: de toneelspeler. voetnoot800 De schouwburgh uitberst: de toeschouwers uitbundig juichen. voetnoot803 aengedaen met: bevangen door; wijze en wetten: de regels van de kunst. voetnoot804 inkleên: een kostuum aantrekken. voetnoot806 biet: biedt aan; hof: paleis. voetnoot810 ontbreeckt geen snel verstant: heeft een vlug begrip. voetnoot811 zonder kerckgerucht: zonder de gewijde stilte te verstoren; als: als 't ware. voetnoot814 gewaet noch speeltuigh spaert: overvloed heeft van gewaden en muziekinstrumenten. voetnoot817 afgerecht op: geoefend in. voetnoot819-20 't vermogen wert uitgetogen: beroofd werd van zijn vermogens. voetnoot821 De godtshut: de tempel; hier: de tempelbezoekers. voetnoot822 de godtskist: het tabernakel; koorael: dienaar in het koor. voetnoot824 een spel van zinnen (rederijkersterm): een allegories spel. voetnoot830 hoe gaet dit toe?: hoe gaat dat in zijn werk? voetnoot832 smoocken: wierook offeren. voetnoot835 verbaest: ontsteld; te rugge vaeren: achteruit stromen. voetnoot836 Silo: de plaats in Palestina, waar Jozua de ark des verbonds oprichtte. voetnoot840 stichtigh: stichtelik. voetnoot842 Wat Godtheit heet: alle goden. voetnoot845 gebrack: ontbrak. voetnoot848 naugezet: bekrompen, angstvallig, nauwnemend (Ned. Wdb. IX, 1647); als aen een stroo gebonden: zijn gemakkelik over te halen (Ned. Wdb. XVI, 118), nl. om zich tegen dit toneelspel te verzetten. voetnoot849 zich ontstell': zich ergert, aanstoot neemt. voetnoot851 kerckstellaedje: kerktoneel. voetnoot852 personaedje: speler. voetnoot854 loos: listig; pol: minnaar. voetnoot857 lichtvaerdige: lichtzinnige; zonder trou: trouweloze. voetnoot858 lijf: hart, zie Ned. Wdb. VIII, 2244. voetnoot859 voorstel: voorstelling. voetnoot860 's lands rechter: als rechter. voetnoot863 toen min hem griefde: toen de liefde hem kwelde. voetnoot864 een: iemand. voetnoot867 stemmen: stemmen in met (vgl. vs. 870). voetnoot869 poort: stad. voetnoot872 Bestel: geef last. voetnoot875 Ons zal verlangen: wij verlangen (te weten); wil: zal. voetnoot876 laegen: listen. voetnoot877 Een hart te steecken in den boezem: moed in te spreken. voetnoot883 overheert: overmeesterd. voetnoot890 gunst: genegenheid; aen de hant te gaen: zich gewillig te schikken, te onderwerpen. voetnoot896 voor hem geschapen: hem toebedeeld. voetnoot897 ziet zoo deerlijck: ziet er zo deerniswekkend uit. voetnoot898 krancke: zwakke. voetnoot901 verzacht: vermurwd; valt straf: is gestreng. voetnoot904 staet bevolen: is toevertrouwd. voetnoot905 rijdt den hals af: put zijn krachten uit, ten dode toe (hals: leven). voetnoot912 Aan het vlees is niets gelegen; dat moet toch verrotten. voetnoot915 van slaven: door het slavenwerk. voetnoot916 leght: ligt. voetnoot917 Min vreesselijcker: de bedoeling is: minder vreselik. voetnoot918 aes: voedsel. voetnoot922 snixke: de doodsnik. voetnoot923 brave: dappere.; quellen: tobben (Ned. Wdb. VIII, 756). voetnoot924 ontstellen: van streek brengen. voetnoot925 verstaen: vernemen. voetnoot926 Zoo heet gy ons: met die naam (nl. vijandin) noemt gij ons. voetnoot929-930 dus schots te schimpen: zo schamper te spotten; over magh: de baas is. voetnoot931 op zijnen hals gevangen: met beschikking over zijn leven gevangen gezet. voetnoot934 voor: in plaats van. voetnoot935 't betrouwen: er op vertrouwen; komen u ten beste: handelen om uw bestwil. voetnoot937 uw staet belast: uw toestand drukkend, bezwarend. voetnoot938 taeie: stevige; vast: verbonden. voetnoot939 webbe: weefsel. voetnoot941 afgeknipt: losgeknipt (nl. van de weefstoel). stuit: tot een einde komt. voetnoot942 De een scheidt gemakkeliker, de ander met meer moeite van het leven. voetnoot943 quaele: ellende. voetnoot944 Durf: mag; heet: beveel dan. voetnoot950 wat zonderlings: iets biezonders. voetnoot953-55 zie vs. 690; stijl: trant; hiet: beval. voetnoot956 stichtigh: stichtelik; triomfeeren: het feest luister bijzetten. voetnoot959 den vryen staet: (de toestand van) vrijheid. voetnoot960 heiligh: gewijd. voetnoot961-63 Bedekte toespelingen op wat gebeuren gaat, in dezelfde bewoordingen als de uitspraak van het orakel in vs. 1292; gehengen konnen: kunnen uithouden (Mnl. Wdb. II, 1135). voetnoot964 lastigh: met moeite. voetnoot967 verzieren: bedenken. voetnoot968 wulpschen: dartele, losbandige. voetnoot969 rijck: overvloedig. voetnoot973 Silo, zie vs. 836; begaen: verwerven. voetnoot975 rustigh: kloekmoedig; heerlijck: vorstelik; innekleeden: aankleden (vgl. vs. 804). voetnoot976 ommegangk: processie. voetnoot979 als gy geraên zult vinden: zoals gij het raadzaam zult achten. voetnoot980 Wat Samson met deze woorden bedoelt, moet de Vorstin ontgaan. voetnoot981 den lantsvorst: vleiende betiteling om Samson gunstig te stemmen. voetnoot982 staet: hoge positie. Na deze woorden wordt Samson weggevoerd. voetnoot984 ontlastinge: verlichting. voetnoot988 Aenpaelende: in aangrenzende streken wonende. voetnoot989 Dat: zodat voetnoot990 aenhouden zal om: aandringen zal op, smeken om. voetnoot997 niet: niets. voetnoot998 in der tijdt bederflijck: in dit aardse leven vergankelik. voetnoot1000 Zij is van edeler aard. voetnoot1004 in den druck: in zijn ellendige toestand. voetnoot1006 hun staetgeluck: de voorspoed van hun rijk. voetnoot1008 t': te = zeer. voetnoot1009 versteecken: verstoken. voetnoot1013 Ook het redeloze schepsel heeft gezichtsvermogen, maar .... voetnoot1017 's afgronts: van de hel. voetnoot1018 jaergety: jaarliks feest. voetnoot1023 nacht: de duisternis waarin ze verkeren door hun geestelike blindheid. voetnoot1032 te deelen: te splitsen in verschillende godheden. voetnoot1033 af te gaen van: te verzaken. voetnoot1036 getreên: getrapt. voetnoot1037 Van: door.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 9. 1660-1663

Het derde bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied