De werken van Vondel. Deel 8. 1656-1660

Den E. Jongeling Joannes Wandelman
Beyveraer der Wysheit, Kunsten, en H. Godtgeleertheit.aant.^+*

Candidus insuetum miratur limen Olympi.

Schoon men duizent boecken handelt,¹
Al het heilighdom doorwandelt²

Van Athene, en Zonnestadt;³

+ Dit gedicht is gedagtekend van 20 Juni 1659, het had dus behoren geplaatst te worden vóór het gedicht ‘De Vorstelycke Bruiloft t'Amsterdam’.

* Van 1659. Volgens de tekst van Vondels handschrift, op de schutbladen van een exemplaar van Vondels Harpzangen. Bij de Latijnse opdracht: ‘Pio et erudito juveni D. Joanni Peripatetico Philosophiae, artium, et S. Theologiae candidato’ staat als datum: 1659, 20 Junij Amsterdami.
Het motto, ontleend aan Virg. Ecl. V, 56, betekent: ‘De onschuldige jongeling aanschouwt opgetogen de hem nog onbekende drempel van de Olympus.’
Joannes Wandelman, zoon van de Protestantse kistenmaker Claas Jansz. Wandelman, was geboren te Amsterdam en stierf daar de 17de Junie 1686. Hij ging over tot het Katholicisme, studeerde te Leuven of Keulen en behaalde de graad van baccalaureus in de theologie. In 1661 volgde hij Benedictus van Kestel op als pastoor in de huiskerk ‘achter de Pauwentuin’; sinds 1664 bestuurde hij ‘De Lely’ aan de N.Z. Voorburgwal. Uit het motto heeft men willen opmaken, dat Wandelman kort te voren, dus in 1658, bekeerd was. (Zie Volks-Almanak voor Ned. Kath. van 1877 en J.H. Hofman in De Katholiek XCIV).

1 handelt: ter hand neemt.

2 Al het heilighdom: alle tempels.

3 Zonnestadt: Heliopolis, heilige stad in Egypte, hoofdzetel van de Egyptiese zonnedienst en priesterwijsheid.

[p. 722]

 

Als men niet Godts heilzin vat⁴

5

Uit de boecken, blaên, en schoolen,

 

Blyft men buiten 't licht verdoolen,

 

In dien grooten Labyrinth.⁷

 

Maer die 't eenigh kluwen vint,

 

En den draet der Roomsche waerheit,

10

Kan zich redden uit de naerheit¹⁰

 

Van dien doolhof, en zyn paên,

 

Daer de blinden in vergaen.

 

Wandelman, met Godt verbonden,

 

Heeft den draet alree gevonden,

15

Die hem, waerwaert hy zich keert,

 

Alle bypaên kennen leert.¹⁶

 

Op het licht van Jesus starren,¹⁷

 

Weet hy veiligh zich t'ontwarren

 

Uit de stricken van den nacht.¹⁹

20

Hy kan, wacker op zyn wacht,²⁰

 

Voor het heiligh Sion waecken,²¹

 

Over adder, slang, en draecken

 

Veiligh stappen, en gezont,

 

Daer venyn, noch tant hem wont.^22-24

25

Onder 't brallen, piepen, bassen,

 

Vlammespuwen, en grimmassen²⁶

 

Van 't veelhoofdigh helsch gespan,²⁷

 

Wandelt wackre Wandelman,

 

Zonder hair of nop te zengen,²⁹

30

Met een zucht om elck te brengen³⁰

 

In Godts heillicht, daer men niet,³¹

 

Niet dan Godt en klaerheit ziet.

4 heilzin: de betekenis van de Verlossing.

7 Labyrinth: doolhof op Kreta. Met de verlossende draet wordt de vergelijking in vs. 8-12 voortgezet.

10 naerheit: somberheid, verschrikking.

16 bypaên: dwaalwegen.

17 starren: onder de voorlichting der Jezuïeten.

19 den nacht: de boze machten.

20 wacker op zyn wacht: als een wakkere wachtpost.

21 het heiligh Sion: de Kerk.

22-24 Allegorieën van de wereldse bekoringen of van ketterse leringen.

26 grimassen: bedreigende grijnzen.

27 gespan: troep.

29 nop: het wollige van het laken; hier dus: zijn buitenste kleed (vgl. dl. 3, 809).

30 zucht: verlangen.

31 heillicht: het zalig makend geloof; niet: niets, in vs. 32 met klem herhaald.