De werken van Vondel. Deel 8. 1656-1660

[p. 627]

Triomfe Over de geboorte van den doorluchtighsten Prince,
Philippus Prosper Andreas, Prince van Spanje.aant.^*

Aen D. Estevan de Gamarra, Gezant by de Hooge Mogende Heeren Staeten &c.

Jam nova progenies coelo demittitur alto.

Blyschap, dael, met rijcken zegen,¹

In een' gouden zilvren regen

Van Filippen, onder 't volck,

Uit den troon van eene wolck.⁴

Laet de blixem en de donder
Van kortouwen bly van onder

U gemoeten, waer gy daelt,^5-7

En de weerelt overstraelt.

Laet de koopre klocken brommen.⁹
Laet kornet, trompet, en trommen,¹⁰

En muzijck met vryen zwier,

Onder 't heerlijck vreughdevier

En het juichen, u bejegenen,
Die het groote Kint komt zegenen,¹⁴

Dat, in 't vaderlijck palais

* Van 1658. Afgedrukt volgens de tekst van de afzonderlike uitgave in plano (Unger no. 574). Het Latijnse motto (uit Verg. Eclog. IV, 7) betekent: Een nieuwe spruit wordt nu uit de hoge hemel gezonden.
De 28ste November 1657 werd de zwakke jonge prins Philippus Prosper geboren († 1661). De Spaanse gezant gaf daarvan de 21ste Desember kennis aan de Staten en richtte de 30ste Januarie 1658 een groot feest aan voor een aantal leden van de Algemene Staten met de griffier. Bij die gelegenheid werden dertig metalen stukken achtmaal afgeschoten en werd 's avonds een groot vuurwerk afgestoken. Aan de gasten en andere aanzienlike Hagenaars werden zilveren gedenkpenningen uitgereikt, met Latijnse zinspreuken waarop Vondel zinspeelt (o.a. Crescente hac, pax aurea crescit, d.v. Groeit deze op, dan zal de gulden vrede ook groeien), waarbij ook de wens van een bestendige vrede tussen Spanjaarden en Hollanders uitgesproken werd.

1 Bij het neerdalen van de Blyschap als een gouden regen denkt Vondel waarschijnlik aan de neerdaling van Zeus bij Danaë. De verbinding gouden zilvren is dan een vernuftspel en heeft betrekking op de zilveren gedenkpenningen, hier Filippen genoemd.

4 troon: in de oude betekenis van: hemel.

5-7 Dit slaat op het bovengenoemde afvuren van het geschut (kortouwen: scheepskanonnen); van onder: vanaf de aarde; gemoeten: tegemoet komen (vgl. bejegenen in vs. 13).

9 brommen: gonzend klinken.

10 kornet: kromme blaashoorn.

14 Kint: vertaling van Infante.

[p. 628]

 

Nu geboren, heil en pais

 

Allen Christenschen gewesten,

 

Van het oosten in het westen,

 

Met zijn' gulden naem belooft.^16-19

20

Grootvaêr Karel steeckt zijn hooft²⁰

 

Uit den hemel, ziet beneden,

 

Om de Nederlantsche steden

 

Heil te wenschen met dien Zoon,

 

Vijfde parel aen de kroon²⁴

25

Van zijn PHLIPPEN, en hun naemen,

 

Neef en grootvaêr stemmen t'zamen.²⁶

 

Na eene anderhalleve eeuw,

 

In dien bynaem: en de Leeuw²⁸

 

Van ons Hollant neemt behaegen

30

Eenen watersprong te waegen³⁰

 

Neffens PROSPERS groote vlagh,³¹

 

Die het Hollantsche gezagh

 

Door de zenuw van de schijven³³

 

En het gouden vlies wil stijven,³⁴

35

Dat geen Zeedraeck durf bestaen,³⁵

 

Op den vryen Oceaen,

 

Ons, gesterckt met PHLIPPUS Rijcken,

 

Vlagh en zeil te heeten strijcken,³⁸

 

Daer de Zeeleeuw ongeroert³⁹

40

't Indisch gout ter beurze invoert.

 

PROSPER noodight onze schepen,

 

Ongehindert, onbenepen.⁴²

 

Met den omloop van de zon,⁴³

 

Op het spoor van Salomon,⁴⁴

45

In te haelen d'ingewanden⁴⁵

 

En den oogst van alle landen,

 

Dat de Nijdt, van spijt geperst,⁴⁷

 

Galbraeckt, en van afgunst berst.

16-19 De randspreuk van de penning was: Dabit populis pacem: hij zal de volken vrede brengen; Christenschen (gevormd naar Heidense): christelike; gulden naem: Prosper(e) betekent voorspoedig. Deze woordspeling met zijn naam wordt ook op de penning gemaakt (Prospere procede et regna, psalm XLIV).

20 Karel: Karel V.

24 Vijfde parel: de prins zou Philips V worden.

26 Neef: achterkleinzoon.

28 dien bynaem: nl. de Vijfde.

30 watersprong: zeetocht (tegen Engeland).

31 groote vlagh: de machtige Spaanse vlag (op de vloot).

33 de schijven: het geld, de financiële steun.

34 het gouden vlies: de goudvoorraad van Spanje.

35 Dat: zodat; Zeedraeck (elders Zeepest): de Engelse zeemacht; durf bestaen: durft ondernemen.

38 heeten: bevelen. Herinnering aan de smadelike vredesbepaling van 1654.

39 Daer: terwijl; de Zeeleeuw: de Hollandse zeemacht; ongeroert: ongedeerd.

42 onbenepen: niet in het nauw gebracht.

43 In Westelike richting.

44 Op het spoor van Salomon: in navolging van Salomo, die goud liet halen uit Ophir (2 Kron. 8, 18).

45 d'ingewanden: de delfstoffen.

47 van spijt geperst: smartelik getroffen.

[p. 629]

 

Op het rijzen van dees Starre

50

Viert de dappere GAMARRE;⁵⁰

 

Zoo getrouw aen PHLIPPUS kroon,

 

Dat hy rustigh zijnen zoon⁵²

 

Offerde, tot 's Konings beste,⁵³

 

Voor de Valencijnsche veste

55

Met onsterfelijcken lof.

 

Zou hy, als zijn meesters hof

 

Door de hoop van Karels neven⁵⁷

 

Dus gestut wort en gesteven,⁵⁸

 

Nu niet vieren, meer dan oit.

60

Neen, zijn yver ruste noit

 

In zijn Konings vreught te deelen.

 

Volght hem dan met blijde keelen,

 

Zanggodinnen, om de bron

 

Van den Duitschen Helikon.⁶⁴

65

Zingt om strijt met negen kooren:⁶⁵

 

PHLIPS de VYFDE is nu geboren.

 

 

 

J. v. Vondel.

t'Amsterdam, voor de Weduwe van Abraham de Wees, op den Middeldam, 1658.

50 Viert: wellicht een woordspeling, omdat het ook kan slaan op het bovenvermelde vuurwerk (Vgl. vs. 59).

52 rustigh: kloekmoedig; zijnen zoon offerde: deze sneuvelde voor Valenciennes (Zie Verlossinge van Valencyn. p. 204).

53 tot 's Konings beste: tot heil van de Koning.

57 de hoop van Karels neven: de verwachte nakomelingen van Karel.

58 gesteven: gesterkt.

64 Duitschen: Nederlandse.

65 negen kooren: van de negen Muzen.