Logo DBNL
De werken van Vondel. Deel 6. Vondels Vergilius-vertalingen (1932)

De werken van Vondel. Deel 6. Vondels Vergilius-vertalingen

(1932)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Het achtste boeck.aant.aant.

Inhoudt.

1 Turnus steeckt de bloetvlagh ten Laurentijnschen burgh uit, en sterckt zich met der. 1 2 hulptroepen der aengrenzende steden van Latium. Venulus wort oock naer Argos, by2 3 Diomedes, gezonden, om hem, door de gelijckheit van 't zelve gevaer, als een bont-3 4 genoot, in dien oorloogh mede in te wickelen. Eneas, hier door opgeweckt, en zijn4 5 kleene maght mistrouwende, roeit, op Stroomgodt Tyberijns waerschuwinge, den Tyber5 6 op, naer de plaets, daer Rome namaels gebouwt wert; en verzoeckt hulp by Koningk 7 Evander, die uit Arkadie gevloden, hier op den Palatijnschen bergh, de stadt Pallanteum, 8 naer des zelven naem geheeten, bouwde. Evander, van Eneas aenkomst en d'oirzaeck8 9 der zelve verkuntschapt, onthaelde hem minnelijck, noodighde den Trojaen tot Herkules9 10 offerfeest, het welck men vast vierde, en ontvouwende zijnen gast d'oirzaeck dezer in-10 11 stellinge, toonde hem ter loop alle de vermaertste plaetsen dezer lantstreke. Eneas 12 's anderen daeghs met vierhondert ruiteren [waer over Evanders eenigh zoon geboot] 13 gesterckt zijnde, stierde een deel van zijne maght, voor stroom af, den zijnen te hulp; 14 en trock zelf met het overschot naer Agylle, de bloejende hooftstadt der Tyrrhenen, 15 op Mezentius, om zijne onverdraeghzame wreetheit, dootelijck verbittert. Vulkaen onder-15 16 tusschen door zijn gemalins liefkoozery aengeprickelt, smeedt voor zijnen stiefzoon16 17 wapens, van de moeder haren zoon terstont overgelevert, die met dit braef geweer17 18 vermaeckt, zich ten hooghste verwondert over den beuckelaer, waer in de heerlijcke18 19 daden zijner toekomende nakomelingen gedreven staen.
20
Prins Turnus steeckt ten burgh den oorlooghsstandert uit,20
 
En zent gezanten heen naer Diomedes muren,
 
Op dat men den Trojaen en zijne bruiloft stuit'.22
 
De Tyber stiert den Helt by andre nageburen.23
 
Hy wint Evanders gunst en Pallas op zijn hant,
25
En scheit getroost van hier: de moeder vaert hem tegen,25
 
En offert haren zoon, tot 's vyants wederstant,26
 
De wapens van Vulkaen, het harnas, schilt, en degen.
 
Hy eert die gifte, en wort, in dezen beuckelaer,28
 
D'aenstaende mogentheit van 't Roomsch geslacht gewaer.29

Het achtste boeck.

30 Toen Turnus den standert, het oorlooghsteken, ten Laurentijn-+30 31 schen burgh uit, en de schorre trompet stack, en het paert met31 32 sporen; en de wapens in de vuist nam; geraeckte strax al het volck32 33 in rep en roer: het gansche Latium begaf zich terstont verbaest33-34 34 onder den eet, en de jeught aen 't hollen, borst met dreigementen 35 uit. De voorbarighste oversten, Messapus, en Ufens, en Mesentius,+35 36 de godtslasteraer, rucken van alle kanten de hulptroepen by een,36 37 en ontblooten het lant wijdt en zijt van huisluiden: en Venulus+37 38 wort naer de stadt van den grooten Diomedes gezonden, om by-38 39 stant te verzoecken, en te verkuntschappen, dat de Teukren in39 40 Latium vast leggen, Eneas met zijne vloot gelant zy, d'overwonne40 41 Huisgoden invoere, en zich laete verluiden, hoe het Rijck hem by41 42 nootlot beschoren zy; dat oock vele volcken den Dardaner toe-42 43 vallen, en geheel Latium van hem gewage; dat Diomedes zelf, 44 beter dan Koningk Turnus of Koningk Latinus, kan afzien, waer44 45 Eneas alree op toeleit; en wat uitkomst hy, zoo 't geluck hem45 46 dienen wil, door dezen krijgh verwacht. Dit gingk 'er in Latium,+ 47 om. De helt, Laomedons nakomelingk, dit altemael ziende, zoo47 48 liep hem het hooft om van groote bekommeringen: zijn zinnen48-49 49 zwierden dan herwaert, dan derwaert; hy had veelerhande be-+49-50 50 denckingen, en overwoegh al wat hem voorquam: gelijck zonne-

Het achtste boeck.

 
Toen Turnus zijn trompet, en 't bloedigh oorloghsteken,
 
Den standert op den muur en torens had gesteeckenvs. 2
 
Des Laurentijnschen burghs, het paert met spooren stiet,
 
En 't zwaert nam in de vuist, geraeckte in dit gebiet
5
Al 't volck in rep en roer: gansch Latium, gedreven
 
Van schrick, heeft zich terstont in 's konings eedt begeven:
 
De jeught, aen 't hollen, borst met dreigementen uit:
 
De treflijckste oversten, Messapus op 't geluit8
 
En Ufens, en Mezents, de godelooze, rucken9
10
De hulleptroepen, die rondom den bodem drucken,10
 
By een, ontblooten 't lant alom van ackerliên:
 
En Venulus, om 't rijck van bystant te voorzien,
 
Gaet heen de hooftstadt van den grooten Diomedes
 
Verkuntschappen hoe nu de Frygen 't hof des vredes14
15
Ontrusten, Latium met hunne maght beslaen,15
 
Eneas met zijn vloot gelant zy, een Trojaen
 
Verwonne Huisgoôn in het lant voer', zich laet hooren17
 
Hoe 't rijck van boven hem by nootlot wiert beschoren;18
 
Dat volck by volck alree den Troischen gunst toedraeght,
20
Het gansche Latium, al 't lant van hem gewaeght;
 
Dat Diomedes zelf veel beter af kan meeten21
 
Dan Turnus, of de vorst Latinus, hier gezeten,22
 
Wat vorst Eneas zoeckt; wat voor eene uitkomst hy,
 
[Indien 't geluck hem diene, en hierin gunstigh zy,]
25
Door dezen krijgh verwacht. dit draeft vast by Latynen.25
 
Den helt, gesproten uit Laomedon, verschijnen
 
Veel zaecken, en hy ziet den handel te gemoet,26-2727
 
En wat de weêrparty nu drijft, en ommewroet.28
 
Zijn hooft liep om van zorge en nadocht, en de zinnen29
30
Aen 't maelen, zwierden heene en weder. 't hart van binnen
 
Voede onrust, en zijn geest bedocht en overwoegh31
 
Al wat hem voorquam, rijp en wijsselijck genoegh:
 
Gelijck de klaere zon, of volle maen, aen 't blickeren,
tekstkritische noten

51 schijn of maneschijn in een koperen watervat flickert, van daer+51 52 overal weerschijnt, in de lucht hene en weder vlieght, en om52 53 hoogh tegens de balcken van 't huis aenschittert.53

54 Het was nacht, en vee en vogel lagh, over al het velt uit ver- 55 moeitheit, van eenen diepen slaep bevangen; wanneer vader Eneas, 56 in zijn gemoedt om den droevigen oorloogh ontstelt, zich op den56 57 kouden oever, onder den blaeuwen hemel, had uitgestreckt, en 58 ten lange leste in slaep geraeckte. Tyberijn, d'oude Stroomgodt+58 59 zelf, scheen uit het genoeghelijcke water, tusschen de populieren,59 60 voor hem op te borlen, en was bekleet met dun waterblaeuw linnen,60 61 en beschaduwde zijn hair met riet. Daer na begost hy hem aen te61 62 spreken, en aldus van zorgen t' ontlasten: o goddelijcke afkomst,62 63 die ons de stadt Troje uit den vyant weder toevoert, en Pergamum63 64 in der eeuwigheit bewaert; o ghy, naer wien het Laurentijnsche64 65 geweste en de Latijnsche landouwen zoo lang verlangden; be- 66 zwijck niet: hier is een veilige woonplaets, een veilige stadt voor+ 67 u ten beste: verschrick voor geene oorlooghsdreigementen: al 68 de verbolgenheit en gramschap der Goden is over: en nu (op dat 69 u dit geen ydele droom schijne) zult ghy een geweldige zeuge,+69-72 70 die dertigh witte jongen in de willegen op den oever geworpen 71 heeft, op d' aerde, voor u vinden leggen, met de witte biggen om 72 haere spenen. Hier zult ghy uwe stadt stichten, en na de gelede+72 73 zwaerigheden veiligh rusten. Hier zal Askaen, na verloop van73 74 dertigh jaren, de wijtbefaemde stadt Alba bouwen. Ick spel u geene74 75 onzekere dingen: nu zal ick u, merck op, in het kort berichten, 76 op wat wijze ghy het geen op handen is kunt te boven komen. 77 d'Arkaders, een geslacht van Pallas gesproten, die, als medege-77

 
In 't kopren watervat met glans en weêrlicht flickeren,34
35
En schittren in de lucht, en met haer schijnsel staen
 
En scheemren tegens balck en hoogen zolder aen.36
 
't Was nacht, en dier en vee en vogel, uit verlangen37
 
Naer rust, lagh moede op 't velt, van diepen slaep bevangen,
 
Als vorst Eneas, om den droeven ooreloogh
40
Beducht, gestreckt lagh op den oever, koudt en hoogh,
 
In d'ope lucht, en wert in 't endt van slaep bekropen.
 
De grijze Tiberijn, de Stroomgodt, scheen bedropen
 
Uit zijne zoete kil, geboort met populier,43
 
Te borlen uit den gront, en was, op zijn manier,44
45
Bekleet met water blaeu en dun doorschijnigh linnen,
 
Het haer met riet gehult. hy scheen hierna met zinnen46
 
Hem dus te spreecken en t'ontlasten van verdriet:47
 
O godlijcke afkomst, die de stadt, en 't out gebiedt
 
Van Troje, uit 's vyants hant, ons toevoert door de baren,
50
En slaeft om Pergamum voor eeuwigh te bewaeren;50
 
O gy, naer wien alleen het Laurentynsch gewest
 
En al 't Latijnsche lant dus lang en tot op 't lest
 
Verlangden, hou slechts moedt, hier is, na veele elende,
 
Een vrye woonplaets, en een vrye stadt in 't ende
55
Voor u ten beste: schrick voor krijgh noch dreigement:
 
Der Goden gramschap is bedaert, en omgewent.56
 
Nu zult gy, hou dit niet voor krachtelooze droomen,
 
Een groote witte zeugh in ruige wilgeboomen,
 
Die dertigh jongen, wit van borstlen, aen den kant
60
Des vliets geworpen heeft, zien leggen op het zant,
 
De biggen om haer speen. hier zultge uw muuren stichten,
 
En, na geleên verdriet, uw zwaericheên verlichten.
 
Hier zal Askaen, na een verloop van dertigh jaer,
 
De wijt vermaerde stadt, groot Alba, voor gevaer
65
Bevestigen. ick spel u geene onzekre zaecken.64-65
 
Nu zal ick u beknopt, indien gy op wilt waecken,66
 
Berechten op wat wijs gy moedigh met gedult
 
Al 't geen voorhanden is te boven streven zult.68
 
d'Arkaders, een geslacht van Pallas eer gesproten,69
tekstkritische noten

78 zellen, Koningk Evander en zijne standaerden volgden, kozen in 79 dit geweste een plaets uit, en stichtten op het geberghte een stadt, 80 naer Pallas outgrootvader Pallanteum genoemt. Deze lieden voeren80 81 gedurigh oorloogh tegens de Latijnen: sluit met hunlieden een vast+ 82 verbont, en versterck uw leger met deze bontgenoten. Ick zelf zal 83 u, langs mijn oevers, te water voeren, op dat ghy met uwe riemen 84 recht tegens stroom op mooght geraecken. Wacker op dan, o 85 spruit van Venus, draegh Juno, zoo dra de starren ondergaen,+ 86 kerckplichtigh uwe gebeden op, en vermorw hare gramschap en86 87 dreigementen door ootmoedige beloften; en offer na d'overwin- 88 ninge my ter eere. Ick ben de blaeuwe en godtlieve Tybervliet,8888-90 89 dien ghy ziet overloopen, d'oevers strijcken, en over de vette 90 ackers vloeien. Ick, die voorby de groote steden kome herwaert90-91 91 bruizen, houde hier mijn hof. Zoo sprack de stroom, en doock 92 daer na onder het water diep in den gront. Toen de nacht over,+ 93 en de slaep uit was, rees Eneas op, en ziende de zon aen den hemel 94 uit den oosten opgaen, schepte met zijne handen het water godts-94 95 dienstigh uit den stroom, en verhief aldus zijne stem naer de lucht: 96 o Nymfen, Laurentijnsche Nymfen, uit wie de stroomen gesproten+96 97 zijn; en ghy, o vader Tyber, met uwen heiligen vliet, ontfangt uwen 98 Eneas, en ruckt hem ten leste eens uit het gevaer: het zy in wat98-99 99 bron ghy, die u over onzen wederspoet erbarmt, u verschuilt; het 100 zy wat gront ghy allerliefelijckst bevloeit; ick zal u altijt met mijne 101 offerhanden, altijt met mijne offergaven eeren: O Horenstroom,101

70
Die vorst Evander, als getrouwe toghtgenooten,
 
En zijne standerden navolghden, kozen hier
 
In dit geweste een plaets, en stichtten, kloeck en fier,
 
Een stadt op 't hoogh geberght, die Pallas ingezeten73
 
Noch Pallanteum, naer zijn grootvaêrs vader, heeten.74
75
Dit volck voert doorgaens krijgh met ons Latijnsch geslacht.75
 
Ga sluit verbont met hun: versterck uwe oorloghsmaght
 
Met dezen bondtgenoot. ick zelf zal 't water roeren,77
 
En u, langs mijnen kant, te water derwaert voeren,
 
Op datge met den riem mooght roeien tegens stroom.
80
Op op dan, wacker op, ô Venus waerde zoon:
 
Eer Juno met gebeên kerckplichtigh, als de straelen81
 
Der starren voor den dagh, die opkomt, onderdalen:
 
Verzacht haer gramschap door beloften, en gebeên,
 
En, na de zege, pas uw offer te besteên84
85
Aen my, die u verschijne. ick ben de Godtheit van den
 
Godtlieven Tyber, die dus blaeu de groote landen
 
En oevers, als gy ziet, in 't overloopen strijck',87
 
En 't vette klay met slib verbetere, en verrijck'.88
 
Ick, die van 't hoogh geberght koom stroomen naer beneden,
90
Heb hier mijn hof gebout, het hooft der groote steden,89-90
 
Alom vermaert. zoo sprack de stroom, en doock al stil
 
Heel diep in 't water naer den gront toe van zijn kil.
 
Zoo dra de bruine nacht en slaep voor 't oogh verdweenen,93
 
Rees 't hooft van Troje, en zagh den hemel overscheenen94
95
Van 't gouden zonneradt, dat uit den oosten steegh.95
 
Hy schepte met zijn hant het water van om leegh96
 
Godtsdienstigh uit den stroom, en hief zijn stem naer boven:
 
O Laurentynsche rey van Nymfen, waert te loven,
 
Gy Nymfen, moeders van de vlieten en hun kil,
100
En gy, ô Tiberijn, ô vader, 't ga zoo 't wil,
 
Neem met uw' heilgen stroom Eneas en zijn schaeren
 
In uwe hoede: ontruckt hem eens zoo veel gevaeren.102
 
Het zy in welcke bron gy [die met al uw hart
 
Medoogen hebt met onze omsuckelinge en smart,]
105
U dompelt; 't zy wat gront gy liefelijck wilt laven;
 
Ick zal u altijt met mijn' dienst en offergaven
tekstkritische noten

102 vooght over de Hesperische vlieten, sta ons by, en verzeker ons102 103 toch klaerder van uwe goddelijcke gunst.

104 Zoo spreeckt hy, en kiest uit de vloot een paer roeijaghten, ver-104 105 zietze met roeituigh, en wapent met een zijne mackers: maer zie 106 schielijck openbaerde zich, op den groenen oever in 't bosch, een+106 107 eenhairige en witte zeuge, met hare biggen, zoo wit als zy, een107 108 wonderlijck voorspoock: weshalve de godtvruchtige Eneas deze108 109 met haere jongen slaght, en op het altaer offert, de groote Juno+ 110 ter eere. Aldus paeide hy, in dien langen nacht, den hoogen vloet110-13 111 des Tybers, waer door de vliet viel, en stil stont, als een staende 112 water, en zoo vlack lagh, gelijck een meir, daer geen stroom gaet; 113 op dat men zonder arbeit moght oproejen. Zy spoejen dan al113 114 krieoelende hun aengevange reis. De geteerde denneboom stuift 'er+114 115 door: het water verwondert zich, en het bosch verwondert zich, 116 ongewoon dat wijtflickerende rondassen en mannen en beschil-116 117 derde schepen op den vliet drijven. Zy slijten nacht en dagh met 118 roejen, geraken boven de lange boghten, varen onder veelerhande118 119 boomen tusschen groene bosschen door, over het stille water. De119 120 gloeiende zon was midden aen den hemelkloot gestegen, toenze 121 van verre de muren zagen, en het slot, en hier en daer eenige+121 122 huizen, nu door de Roomsche mogentheit hemelhoogh opge-122-23 123 trocken: Evander was toen van kleen vermogen. Zy zetten 'er 124 haestigh met den boegh naer toe, en genaken de stadt.

125 By geval droegh d'Arkadische Koningk ten dien dage, buiten+125 126 de stadt in een woudt, Amfitryoos grooten zoon en den Goden126

 
Vereeren. horenstroom en vooght van elcken vliet,
 
Die door Hesperien, en zijn landouwen schiet,
 
Och, sta ons heden by, verzeker openbaerder109
110
Ons van uw gunst: berecht ons van uw godtheit klaerder.110
 
Zoo spreeckt de Troische vorst, en kiest uit al de vloot
 
Twee jaghten, wapent zijn gezelschap voor den noot,
 
Bezorght het roeituigh. strax ontdeckt zich in de boomen,113
 
En op den groenen kant, daer 't water langs komt stroomen,
115
Een witte zeuge, met haer biggen, van een haer,
 
En wit als zy, een merck van zegen, hel en klaer:116
 
Waerom Eneas, de godtvruchtige, niet wachte,
 
Maer dees, ter eere van de groote Juno, slaghte,118
 
En met haer jongen wijdde en offerde op 't altaer.
120
Dus paeit de stroomgodt voort den springvloet, vol gevaer,120
 
In deze langen nacht, waer op de watren vallen,
 
En, als een staende plas, de vliet, beneên zijn wallen,
 
Zoo vlack lagh, als een meer, dat stil leght, zonder stroom;
 
Op dat men onvermoeit den vliet te boven koom'.124
125
Zy spoên krioelende hun reis om op te vaeren.
 
't Geteerde dennenhout gaet bruischen door de baren.
 
De stroom verwondert zich, het bosch en d'oever schat
 
Een wonder nu zy zien dus ongewoon, op 't nat127-28128
 
Van dezen watervliet, wijdtflickrende rondassen,
130
En mans, en schepen, schoon beschildert, hen verrassen,
 
En drijven op den vloet. zy slijten dagh en nacht
 
Met roeien, raecken hoogh gemackelijck en zacht132
 
De boghten, 't lange rack des krommen vliets, te boven,133
 
Door veelerhande slagh van boomen voortgeschoven,
135
En tusschen 't groene bosch van dezen stillen vloet.
 
De zon stont midden aen den hemelkloot in gloet,136
 
Toen zy van verr' den muur, het slot, en hier en ginder
 
Wat huizen zagen, door de Roomsche maght, van minder
 
Gelegenheit, in top geheven, en gebouwt.138-39
140
Evander was toen arm. zy zetten snel en stout
 
Den boegh recht derwaert, en genaecken poorte, en walle.
 
d'Arkader koning wijde eerbiedigh by gevalle,
 
Op dezen zelven dagh, in 't kerckwoudt, voor de stê,143
 
Den grooten zoone van Amfitryo, en mê
tekstkritische noten

127 de pleghtige offereere op. Pallas, zijn zoon, en te gelijck al de127 128 treflijckste jongelingen, en d'arme Raet wieroockten met hem, en128 129 het laeuwe bloet smoockte op d'altaren. Toenze de groote schepen129 130 zagen, en hen ten schaduwachtigen bossche invaren, en al stil130 131 komen aenroejen, stondenze schielijck verbaest, verlieten alle te131 132 zamen de tafels, en rezen overendt. Pallas verbiedt de zijnen wel 133 ernstigh 't offerfeest te staecken, grijpt eenen schicht in de hant, 134 vlieght zelf schichtigh den vreemdelingen te gemoet, en roeptze134 135 van eenen heuvel van verre toe: o jongelingen, wat oirzaeck port 136 u onbekende wegen naer te sporen? Waer streeft ghy hene? Wat136 137 volck zijt ghy? Waer hoort ghy t'huis? Brengt ghy peis of oor- 138 loogh? Toen sprack vader Eneas van het hooge achterkasteel aldus,138 139 en stack hun met zijne hant den vreedzamen olijftack toe: ghy ziet139 140 hier d'inboorlingen van Troje, die wapens tegens de Latijnen,+ 141 hunne vyanden, voeren, van wienze, als ballingen, uit hoovaerdy141-42 142 bevochten en verdreven wierden: wy zoecken Evander: draeght 143 hem dit over, en zeght, dat 'er uitgeleze Vorsten van Dardanie143 144 gekomen zijn, om bystant aen zijne wapens te verzoecken. Pallas 145 om dien grooten naem verslagen, stont verbaest. O wie ghy zijt,+145 146 zeit hy, tre op, en spreeck mijnen vader mondeling aen, en vergast146146-47 147 ons in ons hof: en hy gaf hem de hant, en druckte zijne hant wel 148 hartelijck. Zy verlaten den stroom, en gaen voort het woudt in.148 149 Toen sprack Eneas den Koningk vriendelijck aen: o overbrave149 150 Grieck, het beliefde de fortuin my herwaert te stieren, om u te+ 151 bidden, met den olijftack, van wolle snoeren bewonden, in de151

145
Den Goden, naer den stijl, hunne eer, en offergaven.145
 
De zoon prins Pallas, met de bloem der jeught en braven,146
 
En zijnen armen raet, brant wieroockgeuren, daer147
 
Het offerbloet, noch laeu, vast smoockt op 't woudtaltaer.
 
Toen d'offeraers die trotse en hooge schepen zagen
150
Ten schadurijcken bossche invaeren, zonder vraegen,
 
En stil aenroeien, wert een iegelijck verbaest,
 
Verliet den offerdisch. zy stonden met der haest
 
Altsamen overendt: maer Pallas, die Godts zaecken
 
Bemint, verbietze streng het offerfeest te staecken.153-54
155
Hy grijpt een' schicht, en vlieght terstondt het vreemde jaght
 
Aen 't water in 't gemoet, en roeptze uit al zijn maght
 
Van eenen heuvel toe van verre: ô jongelingen,
 
Wat onbekende drift beweeght u in te dringen,158
 
Langs onbekende paên? waer streeftge recht naer toe?
160
Wat zijtge toch voor volck? waer hoortge t'huis? of hoe
 
Is 't met u? brengtge pais, of brengtge ons oorlogh mede?160-61
 
Eneas, daer hy staet, beantwoort deze rede,
 
Van zijn kampanje, en spreeckt prins Pallas lieflijck aen,162-63163
 
En stack hem met zijn hant de blonde vredeblaên,
165
En zijn' olyftack toe: gy ziet nu hier verschijnen
 
De Troische burgery, die tegens dees Latijnen,
 
Uwe errefvyanden, met recht de wapens draeght:
 
Dewijlze, als ballingen, van hun uit trots verjaeght168
 
En aengevochten zijn. wy komen naer dees stranden168-69
170
Evander zoecken: zeght hem aen hoe in dees landen
 
Doorluchte vorsten, uit Dardanje en zijn geslacht,
 
Gekomen zijn, om hulp en bystant aen zijn maght
 
Te zoecken. Pallas staet verbaest om deze maeren,
 
En om dien grooten naem, en antwoort na'et bedaeren:174
175
Gy zijt dan wie gy zijt, tree op, en staeck uw reis.
 
Spreeck vader zelf: neem uw verblijf in ons palais.
 
Hy geeft hem voort de hant, en drucktze uit rechte minne.
 
Zy leggen daetlijck aen, en stappen boschwaert inne.
 
De vorst Eneas sprack den koning minzaem aen:
180
O overbrave Grieck, Fortuin wees my de baen,
 
En heeftme, op dat ick, met olyfloof, vast gebonden
 
Met wol, u vreedzaem moght verbidden, hier gezonden.
tekstkritische noten

152 hant: ick vreesde niet eens voor u, die een Arkader en Vorst der152 153 Grajen zijt, en beide de zonen van Atreus in bloet en maeghschap153 154 bestaet: maer mijne vromigheit en de heilige Orakels der Goden,154 155 en de bloetvrientschap onzer ouderen, en uwe faem door de landen155 156 uitgebreit, dreven my gewilligh door het nootlot herwaert, en ver-156 157 knochten my aen u. Dardaen, zoo de Grajen zeggen, uit Elektre,157 158 Atlas dochter, gesproten, en d'eerste vader en stichter der stede 159 Ilium, quam naer Frygie gevaren. De groote Atlas, die den hemel-159 160 kloot op zijne schouder draeght, won Elektre. Merkuur, uit de 161 blancke Maje, op de kille kruin van Cyllene geboren, is uw vader.161 162 Maer Atlas (zoo wij eenigsins gelooven het geen ons ter ooren 163 quam) de zelve Atlas, die de starren en den hemel onderstut, teelde 164 Maje. Aldus spruiten de tacken dezer beide uit eenen zelven 165 stamme. Hier op dan steunende, zoo besloot ick niet u met ge- 166 zanten eerst van verre t'ondertasten, maer quam ootmoedigh zelf166 167 in persoon in uwe tegenwoordigheit. Indien het zelve Daunische167-68 168 volck, dat u hardt beoorlooght, ons den voet lichte, zoo geloovenze 169 het kan hun niet missen, of zy zullen het gansche Hesperie onder 170 het juck brengen, en de zee, die van wederzijde tegens hun strant170 171 aenspoelt, beheerschen. Laet ons dan elkandere getrouwicheit+ 172 zweeren. Wy hebben dappere krijghslieden, en oorlooghsborsten, 173 en jonge gasten, die bedreven zijn. Zoo sprack Eneas: d'ander173 174 zagh hem vast de woorden uit den mont, en door en weder door.174 175 Daer na antwoorde hy in het kort: o manhaftige Trojaen, hoe lief+ 176 is my, dat ick u hier zie, en verwellekomen magh. Nu dunckt my dat

 
Ick vreesde niet voor u, die een Arkader zijt,
 
En vorst der Griecken, en van Atreus zoons niet wijt
185
In bloet en maeghschap dwaelt: maer mijne dapperheden,184-85
 
De heilge orakels van de Goden, in veel steden,186
 
De bloetverwantschap van onze oudren, en uw naem,
 
Zoo veele landen door gedraegen van de Faem,
 
My, die gewilligh was, by nootlot herwaert dreven,
190
Verbonden aen uw hof. Dardaen [de Graien geven190
 
Hier reên af, en bescheit] Elektres zoon, een spruit190-91
 
Van Atlas, en die Troje in zijne muuren sluit192
 
En bouwt, en vader wort van Ilium geheeten,
 
Quam eerst naer Frygie de zee met kielen meeten.194
195
De vreeslijcke Atlas, die de kloot des hemels draeght195
 
Op zijne schouders, won Elektre, een schoone maeght.
 
Merkuur, uit blancke Maje, op 't kilste van Cyllene,197
 
Geboren, wert geacht uw vader lang voorheene:
 
Maer Atlas [zoo 't gerucht, dat ons ter oore quam,
200
Geloof verdienen magh,] dees Atlas is de stam200
 
Van Maje, en onderstut de starren noch hier boven.
 
Dus zijn de tacken van de beide koningshoven
 
Uit eenen zelven stam gesproten, als gy hoort.
 
Ick, steunende op dien troost, besloot niet dezen oort204
205
En u van verre eerst loos door boden t'ondertasten,205
 
Maer koom ootmoedigh zelf u zoecken, en vergasten.206
 
Zoo 't zelve Daunisch volck, waer van gy wort bestreên,
 
Ons nu den voet licht', zoo gelovenze met reên
 
Het kan niet missen, [dat de Goôn dit noit gehengen,]
210
Het gansche Hesperye oock onder 't juck te brengen,
 
En 't water, dat hun strant van wederzy bespoelt,
 
Te toomen door hun maght. indienge dit gevoelt,
 
Laet ons elckandre dan, als bontgenooten, zweeren.213
 
Wy hebben volck om 't heir met braven te stoffeeren,214
215
En ons ontbreeckt geen jeught noch dapper oorloghsgast.
 
Dus sprack Eneas: en de koning zagh hem vast
 
De woorden uit den mont, en door en weêr: ten leste217
 
Beantwoort hy 't beknopt: dat ick in dit geweste,
 
Manhaftige Trojaen, u zie, en wellekoom',
220
Is my ten hooghste lief. het duncktme, als in een' droom,
tekstkritische noten

177 ick uwen dapperen vader Anchises voor my zie, en spreken hoor: 178 want my gedenckt, hoe Priaem, Laomedons zoon, naer Salamin178 179 treckende, en de rijcken zijner zuster Hesione bezoeckende, in179 180 't voorbyreizen de grenzen van het koude Arkadie ter loop quam180 181 bezichtigen. De baert begost toen in mijne bloeiende jeught eerst181 182 uit te breken: en ick zagh de Trojaensche Vorsten met verwon-182 183 dering aen, en verwonderde my over Laomedons zoon: doch 184 Anchises was de langste van hun allen: mijn gemoedt blaeckte 185 door een vierige begeerte om dien man aen te spreken, en hem 186 de hant te geven: ick tradt met verlangen naer hem toe, en leide186-87 187 den heer om Feneus vesten. Hy schonck my op zijn vertreck 188 eenen braven pijlkoker met Lycische pijlen, eenen rock met goude188188-89 189 strepen doorwrocht, en een paer goude breidels, die mijn zoon 190 Pallas noch heeft: waerom het bontgenootschap, dat ghy verzoeckt,+190 191 al voorhene met hanttastinge bevestight is: en ick zal, zoo ras191 192 morgen de zon het velt beschijne, u welgemoedt met bystant192 193 afvaerdigen, en met middelen de hant bieden. Ondertusschen,193 194 mijn vrienden, viert, dewijl ghy hier gekomen zijt, gewilligh met+194 195 ons dit heiligh jaergetijde, het welck men niet magh uitstellen,195 196 en zet u ter tafel by ons, uwe megenooten. Zoo gesproken196 197 hebbende, beval hy spijs en opgenome bekers weder op te zetten,+197 198 zette zelf de mannen op de grazige zoden neder, en vlijdde Eneas, 199 den voornaemste, op het ruige leeuwsvel, zijn banckkussen, en199199-200 200 noodighde hem van zijnen ahornen stoel. Daer na rechten d'altaer-

 
Dat ick Anchises zelf, zoo dapper van vermogen,221
 
Uw' eigen vader hoore, en staen zie voor mijne oogen:
 
Want my magh heugen hoe van overlang Priaem,223
 
Laomedons vermaeck en zoon en erfgenaem,224
225
Toen hy naer Salamin, het eilant, in die hoecken225
 
Zijn zuster Hesioons landouwen quam bezoecken,
 
Met eenen oock ter loop, op dien uitheemschen toght,227
 
Het koude Arkadisch lant en zijne grens bezocht.
 
Ick, toen in 't bloeienst van mijn jeught, stont opgeloken,
230
Gelijck een bloem: de baert was effen uitgebroken.
 
'k Zagh met verwonderen de Troische vorsten aen,
 
Den vader in den zoon hier tegenwoordigh staen:232
 
Doch vorst Anchises was de langste van hun allen.
 
Mijn hart en yver blaeckte om met een welgevallen234
235
Hem aen te spreecken, en te groeten van zoo veer.235
 
Ick tradt met lust naer hem, en leide dezen heer236
 
Om Feneus vesten, en hy schonckme midlerwylen
 
In 't scheiden milt en heusch een' koker, zwaer van pylen,
 
Uit Lycie, oock een' rock, heel rijck gestreept met gout,
240
Twee goude breidels, die mijn zoon in waerde houdt,
 
En heden noch bewaert: waerom de bondtverwantschap,241
 
Die gy verzoeckt en eischt, van outs al in dit lantschap
 
Ten hove, hant aen hant wel sterck bevestight is.
 
Ick zal u morgen, als de zon de duisternis
245
Verdreven heeft, en 't lant beschijnt met haere straelen
 
Terstont afvaerdigen met bystant naer uw paelen,246
 
Van middelen voorzien, met krijghsliên biên de hant.247
 
Dewijlge hier nu zijt ter goeder uur gelant,
 
Zoo viert toch hartelijck de heilge jaergetijden
250
Met ons, naerdienze geen vertreck noch uitstel lijden,250
 
En zet u aen den disch. zoo sprack hy, en geboodt
 
Den opgenomen kelck en spijs, den dischgenoot
 
Ten dienst weêr op den disch te brengen, zette blijde
 
De mans op 't grazigh bed van zoden neêr, en vlijde
255
Eneas, 't opperhooft, op zijn banckkussen neêr,255
 
De ruige leeuwenhuidt, en noode dezen heer
 
Uit zijn' ahornen stoel. toen dit beschickt was gingen
tekstkritische noten

201 priester en uitgeleze jongelingen om strijt gebraden ingewant201 202 van stieren aen, en vullen de korven met bischuit, en schencken202 203 den wijn. Eneas en de Trojaensche jeught bancketteren te gelijck 204 van ossenharsten, en den gewijden afval. Na dat de honger ge-+204 205 boet, en de grage maegh verzaet is, zeit Koningk Evander: geen205 206 ydele nochte onwetende overgeloovigheit van oude Goden stelde206 207 by ons uit gewoonte deze pleghtigheit, deze spijs, en dit altaer207 208 van zulck een treffelijcke Godtheit in. O Trojaen, o vrient, wy208-209 209 onderhouden, wy vernieuwen met recht deze offereere, aenge- 210 zien dit gewest van schrickelijck gevaer verlost wiert. Bezie eens 211 deze klip van outs over de rotsen hene hangen; hoe dat gevaerte211 212 wijt van een gesmeten, de berghspelonck woest leit, en de rots-212 213 breuck een ysselijcke kloof veroirzaeckte. Hier verre achter af,213-16 214 in deze woestijne, had Kakus, half mensch, zijn spelonck, die 215 afgrijsselijcke wilt en woest begroeit, van geene zonnestralen 216 beschenen, en altijt laeuw van verschen moort lagh: de menschen-216 217 hoofden, uit trotsheit op de deuren genagelt, hingen bleeck en217 218 vuil van bloet en etter. Vulkaen teelde dit gedroght, dat zwaer-218 219 lijvigh hene tredende, zijn vaders dompigh vier ten monde uit-219 220 braeckte. De tijdt boodt ons, die vast verlangden, hulp, door220 221 d'aenkomst dezes Godts: want Alcides, die stercke verlosser,221 222 moedigh op den roof en neerslagh des drielijvigen Geryons, quam222 223 herwaert, en dreef, als een triomfeerder, zijn geweldige stieren

 
Hier d'offerpriester en de bloem der jongelingen
 
En rechtten elck om strijt ter offermaeltijt aen
260
Het ingewant, en vleesch van stieren, versch gebraên,
 
En korven, vol bisschuit: men schenckt'er wijn in schaelen.
 
Men ziet Eneas en de jeught van Troje onthaelen
 
Met afval, Godt gewijdt, en offerossenharst.
 
Na dat het feestbancket den honger, die hen perst,264
265
Geboet hadde, en de maegh, die graêgh was, dus verzaedight,
 
Heeft vorst Evander dus het offerfeest verdaedight:266
 
Geene ydle onkundigheit noch bygeloof van Godt267
 
Of oude Goden heeft by ons dit erfgebodt,268
 
Dees pleghtigheit, gewoonte, en maeltijt, en altaeren
270
Van zulck een' grooten Godt en Godtheit, onervaeren
 
Onweetende ingestelt, neen zeker. Troische heer,270-71
 
Mijn dischgast, men vernieut en viert deze offereer
 
Uit rechte danckbaerheit, naerdien dit berghgeweste
 
Van schrickelijck gevaer eens wiert verlost ten leste.
275
Bezie hoe deze rots, van outs ten val geneight,
 
En hellende overhangt, en andre klippen dreight;
 
Hoe dit gevaerte om hoogh, zoo wijdt van een gesmeeten,277
 
Het hol verwoest leght, en de rotsbreuck zulcke spleeten
 
En vreesselijcke kloof veroirzaeckte. achteraf,
280
Heel diep in dees woestijn had Kakus, wreet en straf,
 
Half mensch, half dier, zijn hol, dat, schricklijck wilt omheenen
 
Begroeit, van zon, noch maen, noch starren wiert bescheenen,
 
En altijt laeu lagh en noch versch van menschemoort.279-83
 
Men zagh de hoofden, trots genagelt op de poort,
285
Die, bleeck en vuil, van bloet en stinckende etter stoncken.
 
Vulkaen had dit gedroght geteelt, dat in speloncken
 
Zoo groot stapte als het was, zijn vaders vier om hoogh287
 
Heel dick en dompigh uit zijn mont en keele spoogh.
 
Wy hoopten vast op hulp, die ons wert aengeboden
290
Door d'aenkomst van den Godt, ge-eert by dees genooden:290
 
Want Herkules, des volcks verlosser, sterck en fier,
 
En moedigh op den roof en neêrslagh van het dier,292
 
Reus Geryon, die met dry lichaemen kon vechten,
 
Quam herwaert aen, en dreef, als triomfeerders pleghten,294
tekstkritische noten

224 en ossen hier langs, by den stroom, in dit dal naer de weide. Maer224 225 Kakus door zijne dollicheit van zinnen verwildert, om geen be-225225-26 226 driegery nochte schelmery onbezocht te laten, dreef vier van de 227 vetste stieren, en vier van de beste koejen uit den stal wegh, en ver-227 228 borgh in zijn beschaduwde steenrots dit vee, met den staert achter-228-30 229 waert in zijn spelonck getrocken, op dat men geen spoor nochte 230 rechte voetstappen zou vinden. Geene mercktekens meldden de230 231 spelonck, hoe men oock zocht. Toen Amfitryoos zoon middelerwijl231 232 zijn zatte drift nu naer den stal zou drijven, en reede stont om te232 233 vertrecken, begosten d'ossen in het henegaen te loejen, al het233-34 234 bosch met bulcken te vullen, en al klagende van de heuvels te 235 scheiden. Een van d'ossen sloegh geluit, en loeide hier tegens 236 aen, uit het woeste hol, daer het vee opgesloten, Kakus buiten236-37 237 zijn gissing meldde. Maer toen begost Alcides bloet van gram- 238 schap te zieden, en de zwarte gal van dolheit over te loopen. Hy238 239 grijpt het geweer, en zijn quastige knods in de vuist, en tijdt al239 240 zijn best den steilen top des hoogen berghs op. Toen zagen240-41 241 d'onzen Kakus eerst schricken, en de verbaestheit in zijn oogen. 242 Terstont vlught de booswicht van angst, sneller dan den wint, 243 de spelonck in, of hy vloogh. Na dat hy zich in het hol sloot, en 244 den vreesselijcken steen, die kunstigh door zijnen vader, aen een244244-47 245 yzere keten vast gekloncken hing, liet nederschieten, zoo ras de

295
Zijn groote stieren en zijne ossen overal
 
By dezen stroom te weide, en in dit grasrijck dal.
 
Maer Kakus, byster dol, verwildert, en verwaten,297
 
Om geen bedriegery noch schelmstuck na te laten,
 
Dreef tweepaer stieren, en vier koeien, vet gemest,
300
Het puick van al het vee, ter weide uit naer zijn nest,
 
Verstackze in schaduwe van zijn speloncke, en holen,
 
By hunnen staert gesleept, op dat de zoeckers doolen,302
 
Geen' rechten voetstap zien, geen spoor, dat derwaert leit.303
 
Geen merreckteken melt het roofnest: geen bescheit304
305
Verneemt men, hoe men zoeckt. toen Herkles van die plecken305
 
Met d'andre zatte drift nu stont op zijn vertrecken,306
 
En haer verweiden wou, begon, in 't heenegaen,
 
Zijn drift te loeien, en een schor geluit te slaen,
 
Door al het boschgewest het bulcken wijt te spreiden,
310
En klaegende uit het groen der heuvelen te scheiden:
 
Maer een der ossen, daerze in 't hol gesloten staen,311
 
Bulckt op, en antwoort luide, als d'anderen heenegaen,312
 
En melde Kakus, daer hy allerminst op giste.
 
Toen zoodt Alcides bloet van gramschap, dat het siste,
315
Van dolheit liep zijn gal toen over, meer en meer.
 
Hy zoeckt naer wapentuigh, ziet om naer zijn geweer,
 
En grijpt de zwaere knods, vol quasten, vlieght ontsteecken317
 
Den steilen heuvel op in top, om zich te wreecken.
 
Toen zagh, toen zagh men eerst hoe Kakus lijf en leên
320
Van vreeze beefden, schrick hem uit zijne oogen scheen.
 
De booswicht vlught van angst, en, sneller dan de winden,
 
Vloogh heene in zijn spelonck. de vrees en zorgen binden
 
Hem vleugels aen den hiel. na dat hy zich dus dol323
 
Hadde opgesloten, en voor slot en deur van 't hol324
325
Den vreesselijcken steen, die kunstigh van zijn' vader
 
Aen d'ysere keten en haer schakel hecht te gader326
 
Aen een gekloncken hing, liet schieten, dat het klonck;327
 
Zoo ras de keten van metael in stucken sprongk,
tekstkritische noten

246 keten in stucken sprongk; en hy de posten met eenen boom pal246-47 247 en vast zette; zie zoo quam 'er de verbolgen Tirynther, die alle 248 toegangen doorsnuffelende, zijn oogen vast herwaert en derwaert248 249 sloegh, en op de tanden knerste. Hy verhit van toorne, bespiede249 250 driewerf den geheelen bergh Aventijn: driewerf verwrickte hy de250 251 steene poort te vergeefs: driewerf gingk hy van vermoeitheit in251 252 het dal nederzitten. Op den rugh der speloncke, rontom met252 253 afgebroke steenrotsen omheint, stont een scherpe klip, die heel253 254 hoogh uitstack, een recht broeinest voor heilooze vogels. Herkules254 255 deze klip, die aen de slincke zijde des heuvels over den stroom 256 helde, met zijn rechte hant aengrijpende, verwrickte en scheur-256-57 257 deze los van haren wortel; stietze daer na haestigh van boven 258 neêr, zoo dat de lucht overwijt van den slagh wedergalmde,258 259 d'oevers daverden, en de stroom van verbaestheit te rugh sprongk.259 260 Toen quam Kakus moorthol en diep roofnest naeckt aen den 261 dagh, en de beschaduwde moortkelders lagen geheel open: niet 262 anders gelijck of het aertrijck, ergens van onder opgereten,262 263 den helschen poel ontdeckte, en het Rijck des doots, zoo gehaet263 264 by de Goden, opsloot, zoo dat men, van boven in den afgrijsse-264 265 lijcken afgront, de zielen voor 't inschijnende licht zagh sidderen.265 266 Weshalve Alcides van boven af met pijlen schoot, al zijn geweer266266-67 267 te baet nam, en met vreesselijcke steenen, en dicke tacken van 268 boomen, zonder ophouden hem te keer gingk, die strax tegens268 269 zijne hoop in het licht betrapt, in de holle steenrots besloten was,269

 
En hy den post en deur, die 't innegaen belette,
330
Met eenen dicken boom heel pal en stevigh zette;
 
Zoo quammer juist op slagh de gramme Tiryntier,331
 
Die 't al doorsnuffelde, en zijne oogen gins en hier
 
Aen alle kanten sloegh, en op de tanden knerste.
 
Hy, dus verhit van toorne, en die van spijt schier berste,
335
Bespiede drywerf den geheelen Aventijn.
 
Drywerf verwrickte hy de steene poort met pijn,336
 
Doch ydel en vergeefs, ging drymael, in 't verhitten
 
Van zijne wraeck, vermoeit in 't dal ter neder zitten.337-38
 
Recht boven op den rug van 't hol, met rots by rots
340
En afgebroke klippe omheint, stont spits en trots340
 
Een klip, die uitstack in de hooghte, een nest voor gieren,
 
Een broeinest voor de rave en roofgezinde dieren.
 
Alcides deze klip, die aen den slincken kant
 
Des heuvels naer den stroom zich buight, met zijne hant344
345
Aengrijpende, verwricktze, en scheurtze van haer' wortel,
 
En stootze flux om laegh aen puin en gruis te mortel,346
 
Dat al de lucht rondom gewaeghde van den slagh,347
 
En d'oevers daverden, de stroom van groot ontzagh,348
 
Verbaest te rugge sprongk. toen quamen dees speloncken
350
En Kakus moorthol, en zijn roofnest, diep gezoncken,350
 
Heel helder aen den dagh. de kelders, vuil van moort,
 
En zwart van schaduwen en schimmen, lagen voort351-52
 
Voor ieder open, en niet anders of 't gereeten
 
En gaepende aerdtrijck, diep van onder opgespleeten,
355
Den helschen jammerpoel ontdeckte, en 't naere rijck355
 
Des Doots, gehaet by 't licht der Goden, te gelijck356
 
Nu opensloot, zoo dat men onderwaert van boven357
 
In dien gevloeckten poel, voor 't licht, dat door de kloven
 
Beneden scheen, de schaer der zielen siddren zagh:359
360
Weshalve Alcides flux, van boven uit den dagh,360
 
Met zijne pijlen schoot, al zijn geweer en wapen
 
Te hulp nam, en met steen en kaien op te raepen,
 
En tacken, van geboomt geruckt, hem zonder rust
 
Te keer gingk, daer hy stont, zoo snel en onbewust,364
365
En tegens zijne hoop betrapt, en opgeslooten
 
In 't hol van deze rots, en bevende verschoten,366
tekstkritische noten

270 en nu afgrijsselijck tierde en brulde. Maer Kakus (want daer was270 271 geen vlughten aen) braeckte zulck eenen geweldigen damp te 272 keele uit, dat het wonder was, en blies in het hol zulck eenen 273 duisteren nacht en nevel, en benevelde de spelonck zoo byster, 274 met zwarten roock en duisternisse, met vier gemengelt, dat men 275 uit zijn oogen niet zien kon. Dit stont den moedigen Alcides niet275 276 te lijden: hy sprongk van boven neder in 't vier, daer de roock 277 allerdickst opdreef, en de zwarte damp allermeest uit het woeste277 278 hol op quam smoken. De helt greep Kakus toen, die vast vergeefs 279 uit de duisternisse vier en vlam spoogh, en hy knoopte hem de279279-80 280 voeten met de handen aen een, duwde d'oogen uit den kop, en 281 worghde zijn keel toe, zonder dat 'er een druppel bloets uit quam. 282 Terstont ruckte hy de deuren op, zette den gruwzamen moortkuil 283 open, broght de weghgedreve ossen en den gelochenden roof283 284 voor den dagh, en sleepte het wanschape doode lichaem met de284 285 voeten buiten het roofnest. De menschen kunnen zich niet zadt 286 zien aen afgrijsselijcke oogen, en aenzicht, en borstelige en ruige 287 borst van het halve dier, en het vier, dat in zijne keel smoorde.287 288 Sedert vierde men hier over, Alcides ter eere; en de nakome-288 289 lingen onderhielden vrolijck dezen feestdagh. Potitius is d'eerste289 290 insteller, en d'afkomst van Pinarius d'onderhoutster van Herkules290 291 offerfeest. Hy stichtte in het woudt dit altaer, het welck by ons291 292 altijt het Allerhooghste zal genoemt worden, en altijt het Aller-292 293 hooghste blijven. Weshalve, o jongelingen, bekranst, uit danck-

 
Afgrijslijck tiert, en brult: maer Kakus braeckte [want
 
Hy zagh geen straf t'ontgaen aen dien noch dezen kant,]368
 
Zoo vreeslijck eenen damp ter keele uit, dat het wonder
370
Te zien was, en hy blies in 't woeste hol van onder
 
Zulck eenen donckren damp en nevel, en betoogh371
 
De moortspelonck zoo dick en byster voor het oogh372
 
Met zwarten mist en damp, en naere duisternissen,
 
Gemengt met roock en smoock, dat d'oogen zich vergissen,374
375
En geen gedaente zien. dit kon de vroome helt375
 
Niet lijden: hierom sprong hy moedigh met gewelt
 
Van boven neêr in 't vier, daer roock en smoock met wolcken
 
Het dickste opdrijven quam, en uit de bystre kolcken378
 
De zwarte damp het grofst quam smoocken naer de lucht.
380
De helt greep Kakus toen, die slechts met loos gerucht380
 
Zijn vier en vlam vergeefs uit duisternisse rispte.381
 
Hy knoopte hant en voet aen een, en duwde en knispte382
 
Hem 't gloeiende gezicht en d'oogen uit het hooft,383
 
Verworghde hem, wien, gansch van lucht en aêm berooft,
385
Verstickt geen druppel bloets ter keele uit quam gedropen.
 
Hy ruckt de deur op, zet den donckren moortkuil open,
 
Brengt al 't gestolen vee, den dier verzworen buit,387
 
En d'ossen voor den dagh. hy sleipt het ondier uit
 
Het roofnest, doot en warm, by zijn gebonde voeten.
390
De toeloop en het volck, die 't lantgedroght gemoeten,390
 
Verzaên hunne oogen naeu aen deze afgrijslijckheên
 
Van blicken, en gezicht, en borst, en ruggebeen,
 
Heel ruigh van borstelen, en 't vier, dat, al verloren393
 
Gespogen en gebraeckt, in zijne keel most smooren.
395
Men vierde na dien tijt hierover Herkles feest,
 
En elck nakomeling hielt met een' blijden geest
 
Dien vierdagh, jaer op jaer. Potitius is ouder,397
 
En innesteller van dees hooghtijt: d'onderhouder
 
Van Herkles feestdagh is het stamhuis van Pinaer.
400
Hy stichte hier in 't woudt dit godtgewijde altaer,
 
Dat eeuwigh onder ons het Allerhooghst' zal heeten,
 
En 't Allerhooghste blijft by ieder ingezeten.
 
Hierom bekranst uw hooft, ô uitgeleze jeught,
tekstkritische noten

294 baerheit voor zoo groot een weldaet, uw hair met loof; drinckt294 295 malkanderen den beker toe; roept den Godt, een' beschermer295 296 des lants aen, en schenckt rustigh wijn in den kop. Zoo sprack296 297 Evander, en beschaduwde zijn hair met tweeverwigen populier,297 298 Herkules loof, bekranste zijn hooft met bladeren, en nam den298 299 heiligen offerbeker in de hant. Terstont plengdenze al te zamen 300 den wijn vrolijck op tafel, en riepen de Goden aen. De zon 301 middelerwijl aen den hemel dalende, zoo begost d'avont te vallen: 302 en nu gingen de Priesters, en inzonderheit Potitius, volgens de302 303 gewoonte, met vellen om hun lijf gegort, en ontstaecken het vier.303 304 Zy rechten maeltijden, en het tweede offergerecht aen, en over-304 305 laden d'altaren met volle schotelen. Daer op komen de huppe-+305306 307 van hun hooft gevlochten, om rontom de brandende altaren te 308 zingen. D'een rey bestaet uit jongelingen, d'ander uit oude 309 mannen, die op maetgedicht Herkules lof zingen, en zijn daden 310 prijzen: hoe hy eerst met zijne vuisten de stiefmoeders gedroghten310-11 311 worghde, en een paer slangen te berste duwde; hoe hy Troje 312 en Oechalie, die brave steden, in den oorloogh verdelghde: hoe312 313 hy duizenterleie zwaericheden en rampen, onder Koningk Euris- 314 theus, door Junoos ongerechtigen wrock most uitstaen. O zeeg-314314-15

 
Met loof, tot danckbaerheit voor zulck een groote deught,404
405
En past elckandren met den offerkelck t'onthaelen.405
 
Schenckt rustigh nu den wijn den gasten toe met schaelen,
 
En roept den Godt des lants en 'slants beschermer aen.
 
Zoo spreeckt Evander, en bedeckt zijn haer met blaên,
 
Met zwarte en witte verf van populier, de blaren409
410
En 't loof van Herkules, en kranst zich voor d'altaeren,
 
Neemt d'offerschael, die Godt gewijdt is, in de hant.
 
Zy plengen te gelijck met vreught door 't feestverbant412
 
De wijnen op den disch, en roepen om de Goden.
 
De zon beneên de kim, terwijlze elckandren nooden,
415
Gedaelt, zoo viel de schim en avont op zijn' tijt.414-15
 
Nu ging Potitius, tot offerman gewijdt,
 
En 't gansche priesterdom, gelijck van outs, met vellen417
 
Om 't lijf gegort, het rijs in brant en vlammen stellen.
 
Men schaft'er offerspijs, en 't ander dischgerecht,419
420
Stoffeert d'altaeren milt volop, gelijck men pleght,420
 
Met volle schotelen. de rey van Mars, met kranssen
 
En tacken om het hooft bevlochten, valt aen 't danssen,
 
En huppelt op den zangk om 't brandend woudtaltaer.
 
Een rey bestaet uit jonge, en d'ander, grijs van haer,
425
Uit oude mannen, die, met trippelen en wijzen
 
Op maetdicht, Herkles faem en zijne daeden prijzen;425-26
 
Hoe vroegh hy met zijn vuist de stiefmoêrs wiegeslang
 
Verworghde, en duwde een paer te bersten, dootsch en bang;428
 
Hoe hy out Troje en oock Echalie, twee steden
430
Ten hemel toe befaemt, met maght hadde afgestreden;430
 
Hoe hy veel duizenden gevaeren ramp en leedt,
 
In vorst Eristheus dienst, door Junoos wrock, te wreet432
 
En onrechtvaerdigh, most zijn leven lang verduuren.

315 haftige helt, ghy slaght met uwe vuist Hyleus en Folus, met hun315315-16 316 dubbele leden uit eene wolcke geboren; ghy velt het Kretenzer316 317 wanschepsel, en den afgrijsselijcken leeuw, onder de steenrots317 318 van Nemea. Voor u schrickte de jammerpoel; voor u schrickte318-20 319 de hellewachter, die in het bebloede hol, op het halfgegeten 320 gebeente, achterover lagh en knaeghde: en geenerlei ondier,320 321 nochte zelf de groote Tyfeus verschrickte u met zijn geweer:321 322 nochte de Lerneesche slang, die van hoofden krielde, verbaesde322 323 of benaeude u niet. Zijt gegroet, o Jupijns rechte afkomst, die323 324 by de Goden in eere leeft: begunstigh en zegen ons, en uwen324 325 offer. Deze daden verheffenze met lofzangen: inzonderheit mel-325 326 denze mede van Kakus spelonck, en hoe hy vier en vlam spoogh. 327 Al het woudt wedergalmde, en de heuvels dreunden van dit 328 geluit. De Godtsdienst ge-eindight, zoo begevenze zich daer na328 329 alle te zamen stedewaert. De Koningk hoogh op zijn dagen, gingk329 330 neffens Eneas, zijnen megenoot, leunde onder 't henegaen op330 331 zijnen zoon, en verkortte den wegh met kouten. Eneas slaet zijne 332 oogen met verwonderinge wacker rontom, schept vermaeck in332332-33 333 die plaetsen, en ondervraeght, en hoort met lust naer de gedenck- 334 waerdighste stucken der oude helden, elck in 't byzonder. Toen334 335 zeide Koningk Evander, grontlegger des Roomschen burghs:335 336 D'ingezete Boschgoden en Veltgodinnen, en een slagh van men-+336 337 schen uit struicken en harde eicken geboren, bewoonden deze337 338 bosschen, liepen zonder zeden, zonder tucht hene; en wisten338

 
Zeeghafte helt, gy slaghte, in alle uwe avontuuren,434
435
Hyleüs met de vuist, en Folus, bey geteelt
 
Uit wolcken, sterck van leên, hun dubbel megedeelt.436
 
Gy velt het ondier der Kretensen onder 't schreeuwen,437
 
En dien Nemeeschen leeuw, den gruwel aller leeuwen,
 
Gescholen in zijn rots. d'afgrijsselijcke poel
440
Van jammer schrickt voor u. de hont, die Plutoos stoel440
 
In 't bloedigh hol bewaeckt, ten schrick van die 't belaeghde,441
 
De helhont, die het half verteert gebeente knaeghde,
 
En achterover lagh, verschrickte voor uw kracht.
 
Geen ondier, Tyfeus zelf, een reus, zoo groot van maght,
445
Vervaerde u met zijn spits. geen waterslang vernielde445
 
U, schoon haer vruchtbre hals van veele hoofden krielde.446
 
O wettige afkomst van Jupijn, zijt nu gegroet,447
 
Die by de Goden leeft in weelde en overvloet.
 
Ay zegen onzen dienst, uwe offers, dat wy 't mercken.449
450
Dus lovenze met zang zijn daeden, en zijn wercken,
 
Gedencken boven al waer Kakus moorthol stont,
 
En hoe hy vier en vlam kon blazen uit zijn' mont.
 
Al 't feestwoudt wedergalmt: de heuvels staen bewogen.453
 
En dreunen op 't geluit. de godtsdienst dus voltogen,
455
Zoo gaenze stedewaert. de koning, grijs en out,
 
Ging aen Eneas zy, zijn megenoot, door 't woudt,
 
En leunende op zijn' zoon in 't gaen, van onvermogen,457
 
Kort koutende den wegh. Eneas opgetogen
 
Slaet met verwondering zijne oogen overal,
460
Schept zijn vermaeck in plaets, en lantschap, bergh, en dal,
 
En ondervraeght en hoort met lust, als naer een wonder,
 
Naer d'oude helden, en hun daeden, elck byzonder.462
 
Toen sprack Evander, die den gront der Roomsche stê463
 
Geleght heeft: Boschgoôn en de Veltgodinnen mê,
465
En een hardtvochtigh volck, geteelt uit eick en struicken,465
 
Van overouts dit bosch tot hun verblijf gebruicken,
 
En loopen, zonder tucht en zeden, wilt genoegh.

339 van geen stieren onder het juck te spannen, of van middelen te339 340 vergaren, of die te besparen; maer leefden by boomvruchten, en 341 opgejaeght wilt, een' harden kost. Saturnus, vlughtigh voor Jupijns341341-43 342 wapenen, en uit zijn Rijck in ballingschap gedreven, quam eerst 343 van den hemelhoogen Olymp herwaert. Dees tuchtighde dien343 344 onleerzamen aert, op steile bergen verstroit, en gaf hun wetten,344 345 en wou dat men het lant Latium, of schuilhoeck, zou heeten,345 346 naerdien hy in dien hoeck veiligh gescholen had. De goude eeuw,346 347 zoo men zeit, bloeide onder dezen Koningk: zoo stil en vreed-347 348 zaem regeerde hy het volck; tot dat allengs een slimmer en348 349 misverfde tijt en dolle oorlooghslust en goutzucht opquamen:349 350 toen quamen die van Ausonie en Sicilie herwaert, en Saturnus350 351 landouw veranderde zomtijts van naem: daer na quamen de351 352 Koningen, en de straffe Tyber, met zijn onbeschoft lijf, naer wien352 353 wy Italianen sedert dezen vliet den Tyber noemden: en d'oude 354 Albula verloor zijnen rechten naem. D'almogende Fortuin, en354 355 't onontworstelbare Nootlot zetten my op dezen bodem neder, 356 sedert ick uit mijn vaderlant gedreven wiert, en ter zee het356-57 357 uiterste gevaer uitstont. Godt Apollo, mijn raetgever, en d'ont- 358 zaghelijcke vermaningen der Nymfe Karmente, mijne moeder,358 359 dreven my herwaert. Naulicks verhaelde hy dit, of van hier 360 voortgaende, toonde hem het altaer, en de Karmentische poort,360 361 op zijn Roomsch van oudts alzoo genoemt, ter gedachtenisse en361

 
Zy wisten van geen' stier te spannen voor den ploegh,
 
Van middelen noch goet te gaeren, en te spaeren,
470
Maer leefden slechts by loof, en wilt, gejaeght in 't garen,470
 
Een' byster harden kost. Saturnus, vlughtigh voor
 
Jupijn, en zijn gewelt, en uit zijn rijck en spoor472
 
In ballingschap gejaeght, quam uit den hemelhoogen
 
Olymp naer dit gewest ter sluick en stil getogen.
475
Dees tuchtighde het volck, onleerzaem, stuur van aert,475
 
Verstroit in steil geberghte, en heeftze allengs vergaert,476
 
Door wetten ingetoomt, en hun dit lant bevolen
 
Te noemen Latium, naerdien hy zat gescholen
 
In dezen vryen hoeck. men wil dat d'oude tijt479
480
Gebloeit hebbe onder hem: zoo stil, en onbenijt,
 
En vreedzaem leit hy 't volck, tot dat de tijt, aen 't slimmen,481
 
Zijn eerste verf verschoot, de goutzucht raeckte aen 't klimmen,482
 
Met dollen oorloghslust: toen quam d'Ausoniaen
 
En 't Siciljaensche volck zich herwaert nederslaen.
485
Saturnus lant verkeert by wijl van naem: toen quamen485
 
De koningen, met hun de straffe Tyber t'zamen,486
 
Heel groot en onbeschoft, naer wien d'Italiaen
 
Dien stroom den Tyber noemt, en sedert is vergaen
 
De naem van Albula, van outs aen hem gegeven.
490
d'Almaghtige Fortuin en 't nootlot, daer geen streven
 
Noch worstlen tegens helpt, hoe kloeck zich iemant redt,491
 
Die beide hebben my hier vast ter neêr gezet,
 
Na dat ick, uit mijn lant en vaderlant verdreven,
 
Ter zee 't gevaer ontsloop, op d'oevers van mijn leven.494
495
De Godt Apollo, die my raet te geven plagh,
 
En nymf Karmente mê, mijn moeder, vol ontzagh,496
 
Vermaenden my naer dit geweste toe te streven.
 
Zoo sprack Evander naeu, of toonde in 't voortgaen, neven
 
Den wegh, het outer, en de Karmentijnsche poort,
500
Op out Romainsch aldus genoemt, gelijck men hoort,500
tekstkritische noten

362 ter eere der Nymfe Karmente, de waerzeggerin, die eerst spelde362 363 d'opkomst van de groote Eneadijnen en d'edele stadt Pallanteum.363 364 Daer na toonde hy hem het geweldige wout, van den gestrengen364 365 Romulus namaels tot eenen vryburgh gemaeckt, en Luperkal,365 366 onder de koude steenrots gelegen, en van Parrhasius, volgens366-67 367 het gebruick, naer den Lyceeschen Pan genoemt: hy toonde oock 368 het bosch aen Argus toegewijt; en verhaelde de doot van Argus,368-69 369 zijnen gast, waer van de plaets noch getuight. Van hier leit hy 370 hem naer het slot, op den Tarpeeschen heuvel gesticht, en het370 371 Kapitool, dat nu heerlijck vergult, eertijts van kreupelbosch be-371 372 deckt en verwildert lagh. Toen droegen de saechachtige acker-372-73 373 lieden alreede de wilde godtsdienstigheit der plaetse ontzagh 374 toe: toen schroomdenze alreede voor bosch, en steenrotse. Een374 375 Godt, het is onzeker wie, zeit hy, bewoont dit bosch, deze boom- 376 rijcke kruin des heuvels: d'Arkaders gelooven, datze'r Jupijn zelf376 377 gezien hebben; zoo menighmael hy, by doncker weder, den 378 geitenschildt zwenckte, en regen uit de wolcken goot. Behalve378 379 dit ziet ghy hier deze twee steden, met hare omgeworpe muren,379 380 een overschot en de gedencktekens der oude voorvaderen. Vader 381 Janus stichte d'eene, Saturnus d'andere stadt: d'een hiet Jani-381 382 kulum, d'ander Saturnie. Aldus onderling koutende, gingenze+ 383 in het hof van den armen Koningk Evander, en zagen overal vee,383 384 en hoorden het loeien, daer namaels het marcktvelt van Rome was,384

 
De nymf Karmente ter gedachtenisse en eere,
 
Waerzeggerin, die eerst gespelt heeft van den heere
 
Eneas, en zijn komste, en 't volck naer hem genaemt;
 
Van Pallanteüm oock, een stadt, zoo wijt befaemt.
505
Hy toont hierna het woudt, dat breet staet op geschoten,
 
Van strengen Romulus, voor zijne tijtgenooten,
 
Ten vryburgh opgebout; oock waer Luperkal schuilt
 
Op eene koude rots, een kerck, van naem verruilt,508
 
En op 't Arkadisch Pan gewijt, die van Lycye
510
Gedient wort, en geviert. hy wees oock op die rye510
 
Het bosch, aen Argus door een' lantvloeck toegepast,
 
Verhaelt hem Argus doot, en d'ontrou van dien gast,512
 
En zuivert zich met eede, en leit hem door de heggen513
 
Van hier, tot daer men op Tarpeius 't slot ziet leggen,
515
Het groote Kapitool, dat, nu dus trots vergult,
 
Eer woest van kreupelbosch en wilt lagh op dien bult.
 
't Vertsaeghde lantvolck droegh alree de wilde en rouwe517
 
Godtsdienstigheit der plaetse ontzagh toe. dees landouwe,
 
Bosschaedje en steenrots zijn zoo vroegh by 't volck gevreest.519
520
Een Godt, men twijfelt wie, zeght hy, een hemelsch geest
 
Bewoont dit bosch, dees kruin des heuvels, dicht van boomen.
 
d'Arkader houdt dat hy daer Godt Jupijn zagh komen,522
 
Zoo dickwijl hy, by droef en doncker weêr, voor 't volck
 
Den geitenbeucklaer zwenckte, en uit een zwarte wolck
525
Een' dichten regen goot. noch zietge hier twee steden,
 
Nu woeste muuren, een geheughenis der voorleden
 
Voorvaderen, en hun naemhaftigh overschot.527
 
De vader Janus stichte een stadt: het ander slot
 
Met zijne stadt bedanckt Saturnus bouwerye:529
530
d'Een hiet Janikulum, en d'andre Saturnye.
 
Dus koutenze onderling, en gaen in 't arm palais
 
Van vorst Evander, zien en hooren, reis op reis,
 
Het loeien van het vee, daer namaels dees gebouwen533
tekstkritische noten

385 en de heerlijcke gebouwen en spitse gevels gebouwt werden.385 386 Toenze aen zijn hof quamen, zeide hy: de zeeghaftige Herkules 387 zetten zijnen voet wel over dezen drempel, en vernoeghde zich 388 met dit hof. Mijn vrient, leer van hem pracht en prael versmaden: 389 draegh u gelijck die Godt, en stoot u niet aen mijn kleenicheit.389 390 Zoo sprack hy, en leide den grooten Eneas in zijn hof, laegh en 391 bekrompen gebouwt, en zette hem op een banckpeuluwe van391 392 bladeren, en een Libyaensche beerenhuit. De nacht quam aen, 393 en beschaduwde de landouw met vale wiecken.

394 Maer Venus, zijn moeder, niet te vergeefs verschrickt en ontstelt,+394 395 om het vreesselijck oproer en de dreigementen der Laurentijnen,395 396 spreeckt Vulkaen, haren gemael, aldus in de goude slaepkamer396 397 aen, en ademt met hare woorden hem een goddelijcke liefde in 398 het harte: terwijl de Koningen van Argos vast het verwezen398 399 Pergamum, en de sloten, die van 's vyants handen mosten in brant399-400 400 gesteken worden, verdelghden, verzocht ick by u voor de verlege 401 Trojanen geene hulp, nochte geene wapens met uw eige handen401 402 kunstigh gewrocht; nochte ick woude, o mijn liefste beddegenoot, u 403 niet te vergeefs om uwen arbeit vergen; hoewel ick zeer in Priaems403 404 kinderen gehouden was, en menighmael Eneas groote zwaricheit404 405 beschreide. Nu sloegh hy zich door Jupijns gebodt op den bodem 406 der Rutulen neder: weshalve ick, de zelve moeder, ootmoedigh406 407 uwe heilige Godtheit om wapens voor mijnen zoon koom bidden.407 408 Nereus dochter, Tithons echtgenoot, kon u wel door hare tranen408

 
En spitse gevels, trots gebout en uitgehouwen,
535
Op 't groote mercktvelt van ons Rome staen te prijck.535
 
Hy sprack, toen zy ten hove aenquamen te gelijck:536
 
De dappre Herkules, zoo trots in 't overwinnen,
 
Te vrede met dit hof, heeft zijnen voet hier binnen
 
Voorheene wel gezet: mijn vrient, leer pracht en prael
540
Versmaeden: draegh u, in dit slecht en arm onthael,540
 
Gelijck die Godt, niet schuw van mijn bekrompe wooning.
 
Zoo spreeckt Evander, leit zijn' gast, den grooten koning
 
Eneas in zijn hof, heel zuinigh opgerecht,543
 
En laegh, en zet hem op een dischbed, arm en slecht
545
Met blaên gevult, en op de huit van een beerinne
 
Uit Libye. de nacht quam 's hemels hooge tinne
 
En 't lant beschaduwen met haere vaele schacht.547
 
Maer Venus, moeder van Eneas, in der nacht,
 
Niet zonder noot ontstelt, om 't oproer en het dreigen549
550
Van 't Laurentynsche volck, sprack Godt Vulkaen, haer' eigen
 
Gemael aen op dees wijs, in zijn vergult salet,
 
En ademt met haer tonge en taele op 't zachte bed
 
Een Goddelijcke liefde en treck hem dus in 't harte:553
 
Terwijl de koningen van Argos, my tot smerte,
555
't Verwezen Pergamum, de sloten, wijt beroemt,
 
De tortse en 's vyants zwaert en fackel toegedoemt,556
 
Verdelghden, zocht ick noit by u voor mijn verlegen
 
Trojaenen hulp, en troost, noch geene wapens tegen558
 
De Griecken, in uw smids, van uwe hant met kunst
560
Gewrocht, noch woude, al droeght gy mijne schoonheit gunst,560
 
O liefste bedgenoot, geen werck by u verwerven,561
 
Noch verghde u, schoon ick zeer in Priaems bloet en erven562
 
Gehouden was, en my Eneas zwaricheit
 
Zoo dickmael traenen kost, met oogen root beschreit.
565
Nu sloegh hy, op 't gebodt van Jupiter, zich neder
 
In 't Rutulers gewest, waerom van liefde teder,
 
Ick zijne moeder, my voor uwen heilgen troon
 
Vernedere, en u smeeck om wapens voor mijn' zoon.
 
Het zaet van Nereus, een genoot van Tithons trouwe,569
570
Vermurwde u eertijts wel met haer gekerm en rouwe.
tekstkritische noten

409 vermorwen. Let eens hoe vele volcken aenspannen, hoe vele409 410 steden met geslote poorten den degen, ten bederve van my en410 411 den mijnen wetten. Zoo sprack de Godin, en streelde en omhelsde+ 412 met hare sneeuwitte en zachte armen hem, die vast wanckelde, en412 413 terstont naer zijn gewoonte begost te blaecken, en d'oude hitte 414 door zijn mergh en vermoeit gebeente voelde glyen en gloeien:414 415 eveneens gelijck de gloeiende blixem, in de wolcken met donder 416 uitberstende, door de schitterende lucht voortslaet, en weerlicht.416 417 Zijn ega vermaeckt met dit bedrogh, en wel wetende datze schoon+417 418 was, merckte dit. De vader, door een eeuwige minne aen haer 419 verbonden, sprack toen: waerom dit zoo verre gehaelt? o Godin,419 420 waer is uw betrouwen op my gebleven? Had ghy eertijts zulck 421 een zorge voor uwe Trojanen gedragen, ick hadze toen al van 422 wapenen konnen voorzien; nochte d'almaghtige vader, nochte 423 het nootlot verboden dat Troje langer staen, en Priaem noch tien 424 jaren te lijve zou blijven: En zoo ghy nu ten oorloogh toerust,424 425 en dat uw meening is; al wat ick met mijne kunst en zorghvul-425 426 digheit kan te wege brengen; al wat van yzer en gesmolten elek-+426 427 trum kan gewrocht worden; en wat vier en hamer vermagh, dat427-28 428 is voor u ten beste: smeeck niet, gelijck of uwe schoonheit my 429 zoo veel niet waert waere. Zoo sprekende omhelsde hy haer met 430 al zijn hart, en in den schoot zijner egade smeltende, viel allengs 431 zacht en zoet in slaep.

432 Daer na, toen de nacht nu zijn halve ronde gedaen had, en+ 433 d'eerste slaep over was, rees de Viergodt om te gaen smeden, 434 ten zachten bedde uit; zoo wacker en eveneens, gelijck een vrouw,434 435 die slechts by den spinrock en Minerves hantwerck levende, eerst435

 
Bezie eens hoe veel volx nu aenspant; hoe veel steên
 
Met toegeslote poort den staelen degen smeên,
 
En wetten, ten bederf van my en van den mijnen.
 
Dus spreeckt de Schoone, en streelt hem achter haer gordijnen,
575
Omhelst hem met sneeuwit en poezeligh albast,
 
Die wanckelt, en hierop, naer zijn gewoonte, vast
 
Begint te blaecken, en, na'et woelen en vermoeien,577
 
Gevoelt hoe d'oude brant, aen 't glyen is, aen 't gloeien,578
 
In zijn gebeente, en mergh: aleens gelijck in 't oogh579
580
De gloênde blixem in de wolcken, daer om hoogh,
 
Met donder uitberst door de lucht, en straelt, en blickert,
 
En voortslaet strael op strael, en wederlicht, en flickert.
 
Zy, die wel weeten wou hoe overschoon zy was,
 
Gevoelt verheught de kracht van haer liefkoozen ras.
585
De vader, eeuwigh door zijn min aen haer verbonden,
 
Beantwoort dit: waer toe zoo verre my verzonden?586
 
Waerom mistroutge my? had gy by tijts gelet
 
Op uw Trojaenen, 'k had hen overlang ontzet,588
 
En van geweer voorzien: want d'almaght van de Goden,
590
Noch 't nootlot had den staet van Troje niet verboden590
 
Te duuren, noch Priaem tien jaeren levens tijt
 
Geweigert. zoo gy nu ten oorlogh rustigh zijt,592
 
En dat uw meeninge is: wat Godt en kunst gehengen;593
 
Wat mijn zorghvuldigheit voor u te weegh kan brengen;
595
Al wat van yzer en van messing, in het vier595
 
Gesmolten, wort gewrocht; wat smidtze en blaesbalgh hier
 
Vermogen, ô Godin, het is u al geschoncken.
 
Ay smeeck niet, als of my uw schoonheit en uw loncken
 
Zoo veel niet waerdigh zijn. zoo leenight hy haer smert,
600
En zorgen, en omhelst de Schoone uit al zijn hart,
 
En, smiltende in den schoot van zijne lieve gade,
 
Valt zoet en zacht in slaep, en rust in haer genade.602
 
Zoo dra de nacht de helft van haere ronde treckt,
 
De zorgh den Viergodt, na den eersten slaep, opweckt,604
605
Verlaet hy 't zachte bedde, om in zijn smids te smeden,
 
Zoo wacker als een vrou, van nootdruft aengestreden,606
 
En die by spinrock en Minerves hantwerck leeft,
tekstkritische noten

436 vier en doove kolen uit d'assche oprekent, by nacht aen het werck436 437 valt, en hare dienstmaeghden, by de lamp, met de lange take437 438 bezigh houdt, om haer huis eerlijck voor te staen, en haer kleene438 439 kinders op te trecken. Ter zijde aen Sicilie, en het Eolische Lipare439 440 rijst een eilant, met zijn roockende rotsen steil om hoogh, waer440-41 441 onder de Reuzespelonck en holen van Etna door hun uitgebarrende 442 schoorsteenen donderen: men hoort 'er zoo vreesselijck op aen- 443 beelden smeden, dat al de spelonck op den klanck wedergalmt: 444 de staele voncken vliegen door het hol, dat het snort, en het vier444 445 hijght in de smitsen. Dit is Vulkaens winckel, en het lant heet445 446 Vulkaens lant. De Viergodt daelde toen uit den hemel herwaert+ 447 neder. De Reuzen, Brontes, Steropes, en Pyrakmon, met naeckte447 448 armen, smeedden vast het yzer, in het ruime hol. Zy hadden al- 449 reede den blixem, waer mede de vader dickwils, over al de lucht449 450 op d'aerde blixemt, met hunne vuisten gesmeet, en ten deele 451 gepolijst; een deel was noch onvolwrocht. Zy hadden 'er aen ge-451-55 452 smeet drie gedraeide hagelstralen, drie natte waterstralen, drie 453 roode vierstralen, en vliegende wintstralen: nu mengdenze schric- 454 kelijck weerlicht, en gedreun, en schrick, en gramschap, die met 455 vier en vlam uitberst, in hun werck. Elders haddenze het drock 456 met den wagen en vlugge wielen van Mars, waermede hy volck456 457 en steden in rep en roer zet; en zy polijsten om strijt het wapen457

 
Eerst vier en doove kool uit d'assche leven geeft,
 
Oprekent, en by nacht aen 't werck valt, en begeerlijck609
610
Haer dienstboôn aendrijft met de lange taecke, om eerlijck
 
Het huis te stutten, en haer kinders op te voên.611
 
Ter zijde aen 't vet Sicilje, en Lipare, daer toen612
 
De wintgodt heerschte, rijst een eilant met zijn rotsen,
 
Vol roock en smoock, zoo hoogh dat zy de wolcken trotsen,
615
Waeronder de spelonck der reuzen, en het hol
 
Van Etna, door de keel des schoorsteens, zwart en vol
 
Van roet, en uit gebrant, vast dondert door de steden.
 
Men hoortze vreesselijck op 't aenbeelt slaen, en smeeden,
 
Dat op dien klanck het hol hier weêrgalmt met geschal,619
620
De vonck al snorrende zich uitspreit over al
 
Het hol. men hoort'er vier en vlam geduurigh hygen,
 
En zwoegen in de smidts. 't geweer, om mê te krijgen,622
 
Wort in dien winckel van den Godt Vulkaen gesmeet,
 
En 't lant voert 's viergodts naem, die quam nu, vroegh gereet,624
625
Hier uit den derden kreits des hemels nederzweven.625
 
Pyrakmon, Steropes, en Brontes, wel bedreven,
 
Dry reuzen, smeedden in d'afgrijslijcke spelonck,
 
Ten halven lijve naeckt, het yzer, dat het klonck.
 
Zy hadden juist den schicht des blixems, daer de vader
630
Door al de lucht by wijl mê blixemt, nu te gader
 
Met hunne vuist gesmeedt, ten deele gebruineert:631
 
Een deel was onvolwrocht aen 't werck, by Godt begeert.632
 
Men zagh alreede dry gedraeide hagelstraelen,
 
Dry waterstraelen, nat en vochtigh: naest hen praelen634
635
Dry roode straelen viers en van den vluggen wint:
 
Nu mengt men weêrlicht, en gedreun, en wat gezwint
 
Met schrick en gramschap vier en vlam komt uit te breecken637
 
In Jupiters geweer, hun werck, gestreng in 't wreecken.638
 
Zy hadden 't elders drock met wagens, as, en radt
640
Van Mars, waermê hy volck, en rijcken, landt en stadt
 
In rep en roere zet. zy spoeden met hun knaepen,

458 van de verbolge Pallas, de schrickelijcke rondas, gezoomt met458 459 geschubde slangen en goude adderen, aen een gevlochten; en459 460 Meduze zelf verdraeide noch, op de borst der Godin, haer oogen,460 461 en afgesneden hals. Ghy Reuzen van Etna, zeit hy, wech met al+461 462 dit werck; staeckt den begonnen arbeit, en luistert naer my. Ghy 463 moet voor eenen dapperen man wapens smeden: stelt nu al uwe 464 krachten te werck: rept nu uwe handen: toont nu al wat de kunst 465 vermagh: haest u, zonder vertreck. Meer sprack hy niet: maer465 466 zy luiden het werck gelijckerhant by lotinge verdeelende, vallen466 467 'er alle te zamen strax op aen: het gesmolten gout en koper vloeit467 468 by beken, en het bloetdorstige metael wort in den grooten oven468 469 gesmolten. Zy gieten eenen geweldigen beuckelaer, die alleen469 470 tegens al het geweer der Latijnen scheutvry en zeven ronde platen470 471 dick is. Anderen snuiven de lucht uit en in met windtachtige blaes-471 472 balgen: anderen steken het kissende metael in den koelback. Het472 473 hol klinckt en rammelt van ambeelden, die hier staen. Zy houden 474 onderling slagh, uit alle hun kracht, en keeren de staef met de 475 tange om en wederom.

476 Terwijl de vader van Lemnos dit werck vast op de kust van+476 477 Eolie aendreef, zoo weckten het voetzame licht en de vogelzangk,477 478 's morgens binnen het dack, Koningk Evander in het laeghgebouw-478 479 de hof op. d'Oude man rijst, treckt zijnen lijfrock aen, bint de Tyr-+479

 
Bruineeren, elck om strijt, verbolge Pallas wapen,
 
De dreigende rondas, gezoomt en rijck geboort
 
Met slangeschubbe, en gout van addren, dol van moort,644
645
Gevlochten onder een. Meduze zelf hierinne645
 
Verdraeit noch, op de borst der strijdende Godinne,
 
Haer' afgesneden hals, en d'oogen, dat men 't ziet.
 
Gy reuzen van mijn smisse in Etna, hoortge niet?
 
Wegh wegh met al dit tuigh, en staeckt dit aenbesteede649
650
Dit aengevangen werck, en luistert naer mijn rede.
 
Gy moet nu, zeght hy, voor een' dappren oorloghshelt
 
Eens wapens smeden: stelt uw krachten met gewelt
 
Gelijckerhant te wercke, en rept uw wackere armen.653
 
Laet blijcken wat uw kunst vermagh, tot 's volx beschermen.
655
Nu zonder uitstel, haest en spoet u, even sterck.655
 
Meer spreeckt hy niet: maer zy, gelijckerhant het werck
 
Verdeelende by lot, zijn daetlijck met hun allen
 
Op 's meesters last gereet, aen 't heerlijck werck gevallen.658
 
Het koper en het gout gesmolten geeft een' strael,
660
En vloeit, als beecken. het bloetdorstige metael,
 
Door 't vier verwonnen, smilt in 't gloeien van den oven.
 
Men giet den ronden schilt, die, groot van ronde, boven662
 
En tegens al 't geweer van Latium kan staen,663
 
En scheutvry, zeven dick van plaeten, onder 't slaen,664
665
Den stoutsten vyant tart. d'een valt met kracht aen 't snuiven
 
Des blaesbalghs, daer de lucht dan in dan uit komt stuiven.
 
Een ander koelt het sissende yzer in den back.
 
Het aenbeelt klinckt en raest in dees spelonck, niet zwack
 
Getroffen, slagh op slagh, op zekre maet bewoogen.669
670
De buightang keert de staef, dan dus dan zoo gebogen.670
 
Terwijl de vader van zijn Lemnos, op de kust671
 
Des Wintgodts, vast dit werck hardt aendrijft, zonder rust,671-72
 
Zoo weckt de voglezangk en 't voedzaem licht Evander,673
 
In 't laegh geboude hof, vroegh morgens, voor al d'ander674
675
Ten bedde uit, onder 't dack. de grijze koning, stijf675
 
Van oude, rijst, en treckt den lijfrock aen zijn lijf,676

480 rheensche zolen aen zijne voeten, hangt daerna den Tegeeschen480480-81 481 degen met den draegbant over zijn schouder op de zijde: het 482 panthersvel hangt van de slincke schouder, over zijn rechte zijde. 483 Een paer lijfschutten treden vooruit den hoogen drempel af, en483 484 de honden volgen hun meesters voetstappen. De helt noch ge- 485 dachtigh aen zijn gespreck, en beloofde schenckaedje, teegh alzoo485 486 naer de kamer en het vertreck van Eneas, zijnen gast, die zoo 487 vroegh op was als hy. Pallas, de zoon, vergezelschapte zijnen vader; 488 gelijck Achates Eneas. Te zamen gekomen, gevenze elckandere 489 de hant, zetten zich midden in het hof neder, en geraecken ende-489 490 lijck openhartigh in gespreck: de Koningk begint aldus: over-490 491 treffelijcke Vorst der Teukren, die my hoop geeft, dat het met 492 den staet en het Rijck van Troje noch niet gansch omgekomen492 493 is, zoo lang ghy behouden zijt; luttel krachten schieten ons over,+ 494 om zoo groot een naemhaftigheit in den oorloogh de hant te494 495 bieden: van dezen kant worden wy van den Tuskaenschen stroom495 496 belegert: van dien kant benaeuwt ons de Rutuler, en rammelt met496 497 zijne wapenen om onze vesten. Maer ick ben uit, om u een leger,497 498 bestaende uit geweldige volcken van maghtige landen, toe te498 499 stieren; een onverwachte slaghboegh, waer van ghy u dienen499 500 kunt. Ghy komt, als van 't nootlot geroepen, te rechte tijdt hier. 501 Nietverre van hier wort de stadt Agylle bewoont, van oude steenen+501501-502 502 opgebouwt, daer eertijts het strijtbare volck van Lydie zich op het 503 Hetrurische geberghte nedersloegh. Daer na heeft Koningk Mesen-503-505 504 tius haer, die vele jaren bloeide, trots en wreedelijck met zijne 505 wapenen onder zijn heerschappy gedwongen. Wat wil ick d'on-

 
Bestrickt de voetzool weits met taey Tyrrenisch leder,677
 
En laet Tegeesch geweer aen zijnen draeghbant neder
 
Op zijde hangen, van de rechte schouder af.
680
Het panthersvel hangt van de slincke schouder, straf680
 
En ruigh van haer, om 't lijf geslagen naer beneden.
 
Een paer lijfschutten gaen voor hunnen heere, en treden
 
Den hoogen drempel af. de honden, trou van aert,
 
Hunn' meester volgen, met die lijfwacht wel bewaert.684
685
De helt gedenckt noch aen 't gespreck, noit aengenaemer,685
 
En aen 't belooft geschenck, teegh heene naer de kamer,
 
Het kleen vertreck van vorst Eneas, zijnen gast,
 
Zoo vroegh gekleet als hy. prins Pallas, als het past,
 
Verzelt zijn' vader, en Achates zijnen koning.
690
Toen zy, in 't midden van het hof en deze wooning,
 
Te gader quamen, boônze elckandre heusch de hant,
 
En zittende by een, begonnen, na verbant,692
 
Heel openhartigh dus op staetgespreck te vallen.693
 
Evander hief eerst aen: ô braefste vorst van allen,
695
Eneas, die my stijft en sterckt met hoope dat
 
De staet van Troje, en 't rijck van Priam met de stadt696
 
Niet gansch verging, zoo lang uw leven is behouden;
 
Wat onze jeught belangt, en die u stutten zouden,698
 
En uw naemhaftigheit, in zulck een krijghsverdriet;
700
De maght is byster kleen, die ons noch overschiet.700
 
Tuskaenen met zijn' stroom beleght ons van dees kanten:701
 
De Rutuler ontziet zijn standerts niet te planten702
 
Aen d'andre zijde, en klinckt met wapens om ons steên.
 
Maer ick zie uit en poogh een leger op de been
705
Te brengen, eene maght bestaende uit dappre mannen,
 
En groote landen, om met Troischen aen te spannen;706
 
Een slaghboegh niet verwacht, u dienstigh in dien strijt.
 
Gy komt, of 't nootlot zelf u riep, ter rechte tijt.
 
Agylle, een stadt, gebout van rotse, en oude steenen,
710
Leght niet heel wijt van hier, daer 't Lydisch volck voorheenen,
 
Een strijtbaere aert, zich op 't Hetrurische geberght711
 
Ter neder sloegh. hier na ten oorloge aengeterght712
 
Van vorst Mezentius, na datze veele jaeren
 
Voorspoedigh bloeide, heeft hy met zijne oorloghsschaeren
715
Haer trots en wreet gedruckt in zijne heerschappy.
tekstkritische noten

506 menschelijcke moorderyen en gruwelijcke stucken des dwinge- 507 lants ophalen! De Goden zetten 't hem en zijnen nakomelingen507 508 betaelt. Ja hy druckte oock dooden en levenden lijf aen lijf op508 509 een, en bondtze handen op handen, en aenzicht tegens aenzicht, 510 (een zeker slagh van pijnigen) en moordeze alzoo deerlijck, met510 511 een langkzame doot, en arm in arm, zoo datze van etter en vuil 512 bloet vloeiden en verstoncken. Maer de burgers endelijck ver-512512-13 513 drietigh om zijn dolle schelmeryen, omcingelen al gewapent hem, 514 en zijn hof, brengen zijne mackers om hals; en bestormen het514514-15 515 palais met brandtuigh. Hy onder de dooden ontglippende, vlughtte 516 naer 't gebiedt der Rutulen, en beschutte zich door de wapens 517 van Turnus, die hem het hooft ophielt. Weshalve het gansche517 518 Hetrurie uit rechtvaerdige verbolgenheit op de been geraeckt, 519 gewapenderhant den Koningk, op staenden voet, ter straffe vor-519 520 derde. Ick zal, o Eneas, u ten veltoverste over zoo menigh duizent520-21 521 mannen zetten: want alree grimmelt het, al den oever langs, van 522 schepen, en zy bevelen met de standaerden voort te trecken. De522 523 bedaeghde Offervinder, spellende het geen hy te gemoet ziet,523 524 houdtze door deze rede noch op: o uitgeleze jeught van Meonie,524 525 bloem en puick der oude geslachten, die door een rechtvaerdige 526 wraeck en gramschap, by Mesentius berockent, dien dwingelant526 527 te keer wilt; geen Italiaen is maghtigh zulck een dapper volck527 528 onder het juck te brengen: zoeckt uitheemsche Oversten. Het 529 Hetrurische heir door der Goden waerschuwingen afgeschrickt, 530 legerde zich toen daer op het velt. Tarchon zelf zent zijne Gezanten530 531 aen my, en rijckskroon en scepter, en stuurt my de Koningklijcke

 
Wat rep ick van de wreede ondraeghbre moordery
 
En gruwlen des tyrans! dat uit hun strenge troonen
 
De Goden hem en al zijne afkomst dit beloonen.
 
Hy bondt de levenden en dooden hecht op een,
720
En mont op mont, d'een hant op d'ander, scheen op scheen,
 
Een zeker vreeslijck slagh van pynigen en moorden,
 
En holpze langkzaem dus, daer andren 't kermen hoorden,
 
Om hals, en aen hun doot, geknevelt arm in arm,
 
Zoo datze, vuil van bloet en etter, rot en warm,
725
Verstoncken. alle steên en burgers, dus in lyen,
 
En afgepijnight van zijn dolle schelmeryen,726
 
Omringen met geweer den dwinglant, en 't palais,
 
Verdelgen zijnen stoet, bestormen 't, reis op reis,728
 
Met brandtuigh. hy, ontglipt in 't midden door de dooden,
730
Is naer de Rutulers en hun gebiet gevloden,
 
Beschutte door 't geweer van Turnus, in die smert,
 
Zijn leven in het rijck, daer hy gehanthaeft wert;731-32
 
Dies gansch Hetrurie, rechtvaerdighlijck verbolgen,
 
Aen 't hollen, komt den vorst in 't harrenas vervolgen,734
735
En eischt rechtvaerdighlijck den dwingelant ter straff'.
 
Ick stelle, ô Troische vorst, u overste hier af,736
 
En kieze u tot een hooft van menigh duizent zielen:
 
Want d'oevers overal alree van schepen krielen.
 
Zy willen dat men voort den oorloghsstandert licht',739
740
En optreck': maer de grijze aertsoffervinder zwicht,740
 
En, spellende het geen hy ziet van verre komen,741
 
Weet door dees rede noch den optoght in te toomen:742
 
O uitgeleze jeught, Meonisch bloet, verwacht
 
Den tijt: ô bloem en puick van 't overout geslacht,743-44
745
Die, uit gerechte wraeck en gramschap, aengesteecken745
 
Door dien tyran, u aen Mezentius wilt wreecken;
 
Geen Italjaen heeft maght, tot weernis van den druck,747
 
Dat dappere oorloghsvolck te brengen onder 't juck:748
 
Zoeck uitheemsche oversten. het leger der Hetrusschen,
750
Gewaerschuwt door Godts raet, blijft leggen ondertusschen
 
In 't vlacke en open velt. de veltheer Tarchon zent
 
Gezanten aen mijn hof met kroone, en staf, en kent752
tekstkritische noten

532 mercktekens, op dat ick in het leger zou komen, en het Tyrrheen-532 533 sche Rijck aenvaerden: maer nu ick van ouderdom maghteloos 534 en traegh ben, en het bloedt koudt is, ontraden my de jaren deze 535 heerschappy; en mijn zwackheit komt te spade, om iet dappers535 536 uit te voeren. Ick zou mijnen zoon wel hier toe opmanen, indien536 537 hy niet uit een Sabijnsche vrouwe geboren, dat lant een deel van537-38 538 zijn vaderlant rekende. Ghy, wien het nootlot, van wegen uwe 539 oude en afkomst, dit toelaet, en van Goden wort aengezocht;539 540 ga hene, o kloeckmoedige Vorst der Trojanen en Italianen. Ick540 541 zal mijnen Pallas, den toeverlaet en troost mijnes ouderdoms, met+ 542 u zenden: onder uwe meesterschap zal hy den lastigen oorlooghs-542542-43 543 handel, en in den oorloogh harden leeren: hy spiegele zich aen543 544 uwe dapperheit, en leere u van jongs op eeren. Ick zal hem twee 545 hondert Arkadische ruiters, het uitgelezen puick der jeught, by-545 546 zetten, en Pallas zal 'er oock zoo vele op zijnen naem voor u werven.546

547 Naulix sprack hy dit, of Eneas, Anchises zoon, en de getrouwe 548 Anchates lieten hun hooft hangen van droefheit, dewijlze in hun 549 gemoedt overdochten vele zwarigheden, die te hardt vielen, had 550 Venus uit den helderen hemel niet een teken gegeven: maer on- 551 voorziens quam 'er een weerlicht met eenen donderslagh uit de 552 lucht flickeren; en alle dingen schenen haestigh overhoop te552-53 553 tuimelen, en de Tyrrheensche klaroen in de lucht te klincken. Zy 554 zien opwaert, en het donderde weder vreesselijck slagh op slagh. 555 Zy zien in eene wolck, in het heldere geweste des hemels, by555 556 klaer weder, wapens schitteren, en tegens elckanderen knarssen.556 557 Anderen stonden verbijstert van zinnen: doch de Trojaensche557

 
Door koningklijcke draght my waert, gesterckt met zwaerden,753
 
In 't heir te komen, het Tyrreensche rijck t'aenvaerden:
755
Maer ick, van ouderdom te traegh, en maghteloos,
 
En koudt van bloet, zie hoe my 't heerschen voor altoos
 
Ontraên wort van den tijt, en afgeleefde jaeren.
 
Mijn zwackheit komt te spade, om d'eere te bewaeren
 
Met moedt en dapperheit. ick zou mijn' eigen zoon
760
Wel raeden tot dien toght: maer dit wort my verboôn:
 
Dewijl hy zelf, uit een Sabijnsche vrou gesproten,
 
Dat lant zijn vaderlant, en 't volck zijn lantsgenoten
 
Ten deel magh rekenen: maer gy, wien 't noodigh lot761-63763
 
En oude en afkomst dit niet weigren, en van Godt
765
Hiertoe wort aengezocht, treck heene op mijn vermaenen,765
 
Kloeckmoedige oorloghshelt, en koning der Trojaenen.
 
'k Zal mijnen Pallas, al den troost en toeverlaet
 
Van mijnen ouderdom en koningklijcken staet,
 
Nu met u zenden, om, gesticht door uwen wandel
770
En uw heirmeesterschap, den zwaeren oorloghshandel769-70
 
Te leeren, en 't gevaer en uiterste uit te staen.
 
Hy spiegle zich aen uw kloeckhartigheit in 't slaen,772
 
En leere u vroegh en jongk, als zijnen vader, eeren.
 
Ick zal twee benden uit Arkadie stoffeeren,774
775
En zetten hem het puick der jonge riddren by,
 
En Pallas werve u, op zijn' naem, zoo veel als wy.
 
Zoo sprack hy. Venus zoon, van zorge en rou bevangen,777
 
Met trouwe Achates, laet het hooft van droefheit hangen,
 
Dewijlze in hun gemoedt zoo veele zwaericheên
780
Erkaeuden, die te hardt hun dreighden voor de scheen780
 
Te springen, hadde toen hem Venus niet gezegent780-81
 
Met zeker troostmerck, dat hun uit de lucht bejegent:782
 
Maer 't weêrlichte onvoorziens met donderslagh op slagh
 
Al flickrende uit de lucht. al wat men hoorde en zagh
785
Scheen schichtigh overhoop te tuimelen, daer d'ooren785
 
Tyrrene schijnen in zijn krijghsklaeroen te hooren.785-86
 
Zy zien, in eene wolcke, en 's hemels helder deel,787
 
De wapens schitteren, klicklacken, vol krackeel.788
 
Alle andren staen verbaest, uit vreeze voor elende:789
tekstkritische noten

558 helt kende dien klanck, en docht aen de beloften der Godinne,+558 559 zijne moeder. Toen sprack hy: beleefde Koningk, zeker onder-559 560 zoeck niet eens wat deze voorspoken beduiden. Ick worde van560 561 den hemel verdaghvaert om te vechten: de Teelgodin, mijn moeder,561 562 beloofde datze, zoo de krijgh begost aen te gaen, my door dit562 563 teken zou waerschuwen, en de wapens van Vulkaen gesmeet, uit 564 de lucht te hulpe zenden. Och, hoe groot een neerlaegh zien564-65 565 d'ellendige Laurentijnen te gemoet! o Turnus, hoe dier zult ghy 566 het my boeten! o vader Tyber, hoe vele schilden en helmen en 567 lichamen van kloecke mannen zult ghy met uwen stroom om-567 568 wentelen. Zy mogen wel slagh zoecken te leveren, en het ver-568 569 bont breken. Aldus sprekende, rijst hy uit den hoogen troon, en 570 ontvonckt eerst het vier, dat op Herkules altaren gedooft lagh, 571 en genaeckt vrolijck de kleene Huisgoden, en den Haertgodt,571 572 's daeghs te vore ingewijdt. Evander en de Trojaensche jeught572 573 slaghten beide, volgens 't gebruick, uitgeleze schapen. Daer na 574 gaet hy naer de schepen, en bezoeckt de maets weder: waer uit 575 hy de braefste en beste soldaten kiest, om met hem te trecken:575 576 en stuurt d'anderen te water af, die met den stroom zachtelijck 577 nederdrijven, om Askaen zijn vaders wedervaren en gelegenheit577 578 te bootschappen. Men geeft den Teukren paerden, om naer het578 579 Tyrrheensche lant te reizen; aen Eneas een' uitmuntende ros, be- 580 hangen met een dekkleet van een rosse leeuwshuit en zijn ver- 581 gulde klaeuwen.

582 Terstont vlieght het gerucht over de kleene stadt, dat de ruiters582 583 haestigh naer de grenzen des Tyrrheenschen Konings draven.583 584 De vrouwen verdubbelen uit angst hare beloften, en de vrees584584-86

790
Doch 't hooft van Troje, dat die wapenklancken kende,
 
En aen 't beloofde van zijn lieve moeder docht,
 
Sprack: ô beleefde vorst, het blijve ononderzocht
 
Wat ons dit voorspoock nu bediên wil uit den hoogen.
 
De hemel daghvaert my om weder t'oorelogen.
795
Mijn moeder, een Godin van aenteelte, altijt trou,
 
Beloofde my, zoo dra de krijgh beginnen zou,
 
By tijts te wecken door haer wonderspoock, en mercken,797
 
Met 's Viergodts wapenen my uit de lucht te stercken.
 
O wat al neêrlaeghs ziet de droeve Laurentier,
800
Van verre! ô Turnus, och hoe dier, hoe byster dier
 
Zult gy dit boeten! ô gy vader van de stroomen,800-801
 
O Tyber, wat zult gy al schilden neêr zien komen,
 
Lichaemen en geweer van moedigh oorloghs volck
 
Omwentelen voor stroom in uwe waterkolck!
805
Zy mogen zeker nu wel yvren om te vechten,
 
En breecken 't vreverbont. dus spreeckt hy, gaet zich rechten806
 
Uit zijnen hoogen stoel, ontvonckt het haertvier ras,
 
Dat, op Alcides disch of outer, onder d'asch808
 
Gedooft lagh, en genaeckt met vreught de kleene goden,
810
Den haertgodt, 's daeghs voorheen gewyt door zijn geboden.
 
Evander en de jeught van Troje slaghten vast
 
Het puick der schaepen, naer 't gebruick, en 's hemels last.812
 
Zoo ging Eneas naer de vloot de mackers vinden,813
 
Waeruit hy krijghsvolck en het puick der strijtgezinden
815
Ten toght koos, en verzont al d'andren naer beneên,815
 
Die met den zachten stroom gemacklijck nedergleên,
 
Om 's vaders avontuur, en heilzaem wedervaren,
 
En zijn gelegentheit Iülus t'openbaeren.
 
Men zet den Troischen maght van schoone paerden by,819
820
Om naer Tyrrene toe te trecken, vranck en vry.
 
Men schenckt Eneas een uitmuntend paert, behangen
 
Met zeker deckkleet van een' leeu, in 't bosch gevangen,
 
En afgestroopt, en dat vergulde klaeuwen heeft.823
 
De Faem, die om de kleene en laege vesten zweeft,824
825
Trompet dat ruiters snel zich nederwaert begaven,
 
En naer de grenzen des Tyrreenschen konings draven.
 
Het vrouwevolck uit angst verdubbelt flux haer woort,
 
En kerckbelofte, en is benaeut, hoewel de poort827-28
tekstkritische noten

585 benaeutze, hoewel 't gevaer noch verre is, en alreede beeldenze 586 zich den oorloogh schrickelijker in, dan die in der daet is. De vader 587 Evander den reisvaerdigen zoon toen by de hant vattende, kan+ 588 'er niet afscheiden, nochte zich zadt schreien, en spreeckt aldus: 589 och, of Jupiter my mijne vorige jaren wedergave, gelijck ick was, 590 toen deze hant d'eerste slaghorden onder de muren van Preneste590 591 zelf velde, zeeghaftigh den brant in eenen hoop schilden stack, 592 en naer den Tarter stuurde Koningk Herilus, uit zijne moeder592 593 Feronie, met drie zielen, het luit ysselijck, geboren, en dienmen 594 driemael most bevechten, en driemael nederhouwen: wien ick 595 evenwel toen met deze vuist van alle zijn zielen beroofde, en 596 driemael het harnas uitschudde: waer my die vorige sterckte596 597 bygebleven, ick gedooghde nu niet, dat men u, o mijn zoon, 598 immermeer uit mijn lieve armen ruckte: nochte Mezentius, mijn598598-99 599 naeste nagebuur, zou nimmermeer, my in mijn gezicht bravee- 600 rende, zoo menigh mensch wreedelijck met den zwaerde van kant600 601 helpen, en de stadt van zoo veele burgeren ontblooten. Maer, o601 602 oppergodtheên, en Jupiter, oppervooght der Goden, ick bidde602 603 u, ontfarmt u des Arkadischen Konings, en aenhoort mijn vader- 604 lijck gebedt. Indien uwe goddelijcke maght en het nootlot mijnen 605 Pallas veiligh beschutten; magh ick hem levendigh weder zien,605-607 606 en mogen wy te zamen komen; zoo bidde ick om een langk leven; 607 wel getroost allerhande zwarigheit uit te harden. Maer, o Fortuin, 608 indien my eenigh zwaer ongeluck over het hooft hange, zoo 609 laet, zoo laet my nu dit pijnelijck leven endigen; terwijl mijn609609-610

 
Noch geen gevaer verneemt, en elck verbeelt uit vreezen
830
Zich 't oorlogh zwaerder in dan 't is in daet en wezen.829-30
 
Evander vat in 't endt bedroeft den lieven zoon,
 
Die hier toghtvaerdigh en gereedt staet voor den troon,
 
By zijne hant, en kan te noode van hem scheien,
 
En zeght, terwijl hy zich niet zat genoegh kan schreien:
835
Och, of Jupijn my nu mijn jaeren wedergaef,
 
Gelijck ick eertijts was, toen deze hant zoo braef836
 
Den voortoght velde, voor de muuren van Preneste,837
 
En triomfeerende den brant broght by de veste,
 
In een' hoop beuckelaers, en koning Herilus,839
840
Uit vrouw Feronie geboren, en, aldus
 
Wanschapen als hy was, ['t luit yslijck te verhaelen,]
 
Dryzieligh van gestalte, en dien men tot drymaelen
 
Bevechten, drymael most neêrhouwen op het velt,
 
Ter helle stuurde, in 't rijck van Pluto met gewelt:
845
En dien ick evenwel, daer zoo veele andren vielen,845
 
Beroofde met dees vuist van alle zijne zielen,
 
En schudde 't harnas hem met kracht tot drymael uit:
 
Hing my deze eerste kracht noch aen, ô lieve spruit,
 
Ick liet u nimmermeer uit mijnen arrem rucken:
850
Mijn naeste nagebuur Mezents zou niet verdrucken,
 
Voor mijn gezicht, hoe trots en stout hy my braveert,
 
Zoo menigh mensch, van hem te schendigh geschoffeert,852
 
En door het zwaert gevelt: hy zou geen stadt ontblooten853
 
Van zoo veel burgerye, en trouwe bondtgenooten.
855
Maer gy, ô oppergoôn, en oppervooght der Goôn,
 
Almaghtige Jupijn, ontfermt uit uwen troon,
 
Ontfermt u over my, den koning der Arkaders,
 
En hoort, dat bidde ick u, 't gebedt des ouden vaders:
 
Indien uw maght om hoogh en 't nootlot, elck tot nut,859
860
Mijn' Pallas veilighlijck in oorloghsnoot beschut;
 
Magh ick hem levendigh noch zien, daer wy vergaêren;861
 
Zoo bidde ick u, verschoont en reckt mijn grijze jaeren;
 
'k Getroost my alle slagh van rampen uit te staen:863
 
Maer ô Fortuin, indien dit qualijck zou beslaen,864
865
En eenigh ongeval my dreight met veele elenden,
 
Zoo laet, zoo laet my nu dit pijnlijck leven enden;866
tekstkritische noten

610 bekommering noch twijfelachtigh, terwijl de hoop van het toe-610-11 611 komende noch onzeker is; terwijl ick u, mijn lieve kind, mijn 612 eenigh en uiterste vermaeck, noch in mijn armen hebbe; en eer612 613 een droeviger mare my het hart afstoote. Dusdanige woorden613 614 ontvielen den vader in het jongste afscheit: de dienaers droegen614 615 hem, van flaeute bezweken, binnen het hof. De ruitery was alreede+615 616 door d'ontslote poorten uitgereden, en Eneas en de getrouwe 617 Achates reden onder de voornaemsten, daer na volghden d'andere617 618 Trojaensche oversten: Pallas reedt zelf midden in den troep, en 619 muntte met zijnen veltrock en beschilderde wapenen uit; gelijck619 620 de Morgenstar, van Venus boven alle andere flonkerstarren bezint,620 621 wanneerze met de baren des Oceaens besprengkelt, haer heiligh621 622 aenschijn ten hemel opheft, en de duisternis verdrijft. De vrouwen 623 staen op de vesten, en sidderen, en volgen de stofwolck en623 624 scharen, die in het blancke harnas flickeren, noch met hare oogen 625 na. De gewapenden streven voort tusschen de heggen, daer de625-26 626 wegen allerkortst vallen. Het geroep verspreit zich, en het hoef- 627 yzer van den viervoetigen draver vertrappelt in zijne gelederen 628 den gront, dat het stuift en davert. By den kouden stroom van628628-29 629 Cere leit een groot woudt, wijdt en zijt door der voorouderen629-30 630 godtsdienstigheit heiligh geacht, en van alle kanten met holle630-31 631 heuvelen en donkere denneboomen omcingelt. Men zeit, dat 632 d'oude Griecken, die den Latijnschen bodem eerst bezaten, Syl-632 633 vaen, den Bosch-en-veegodt, dit woudt en eenen feestdagh toe-633

 
Terwijl mijn zorgh noch vreest, en twijfelt ongewis,
 
De hoop van 't geen genaeckt noch heel onzeker is;868
 
Terwijl ick u, mijn kint, mijn lust, mijn liefste leven,
870
Noch in mijne armen drucke, en eer, door 't wederstreven
 
Van 't nootlot, my een maer van droefheit 't hart afstoot'.870-71871
 
De grijze vader stort dees klaght uit in dien noot
 
Van 't uiterste afscheit, en de dienaers, onder 't spreecken,873
 
Verdragen hem in 't hof, die flaeu is, en bezweecken.874
875
De ruiters spoeden ree vooruit door d'ope poort.875
 
Eneas en de trouwe Achates reden voort,
 
Bestuwt met eenen stoet der treffelijckste heeren.
 
Alle andere oversten den Troischen sleep vermeeren.878
 
In 't midden van den troep rijdt Pallas, 's konings spruit,879
880
En munt met veltrock en bemaelden beucklaer uit:880
 
Gelijck de morgenstar, van Venus zelve boven
 
De flonckerstarren, die het flaeuwer licht verdooven,882
 
Verkoren en bezint, wanneerze, klaer en licht,
 
En van de zee besprengt, haer heiligh aengezicht
885
Ten hemel opheft, en de nacht verdrijft ten leste.
 
De vrouwen staen bedruckt, en siddren op de veste,
 
En volgen met haer oogh de stofwolck van den helt,
 
En blanck gewapenden, en hunnen draf door 't velt.
 
De krijghsliên streven voort, langs haegh, en ackerwallen,
890
En tusschen heiningen, daer korter wegen vallen.890
 
Het krijghsgerucht verspreit door bosch, en bergh, en dal,
 
Op d'aenkomst van dit volck, zich breet en overal.
 
De kleppende ysre hoef van viervoetige draveren,893
 
Vertrappelt in 't gelidt den gront dat velden daveren,
895
En stuiven, waer men draeft. omtrent den kouden vliet
 
Van Cere leght een woudt, dat breet zijn wortels schiet,896
 
En wijt en zijt ontzien, en, heiligh om der vaderen897
 
Godtvruchtigheit geacht, rondom in denne bladeren,898
 
En donckre schaduwen, en holle daelen leght.
900
Hier heeft van outs de Grieck, die eerst, gelijck men zeght,
 
Den gront van Latium bezat, den Ackergoden
 
En Bosch- en veegodt woudt en feestdagh aengeboden.902
tekstkritische noten

634 wijdden. Niet wijdt van hier hadden Tarchon en de Tyrrheenschen634 635 veiligh hun leger geslagen, en men kon alreede van den hoogen635 636 heuvel al de keurbende zien, die wijt en breet over het velt 637 uitgespreit lagh. Vader Eneas en de jeught ten oorloogh uitge-637 638 lezen, begeven zich derwaert aan, en vermoeit zijnde, verquicken638 639 zich hier, en voederen hunne paerden.

640 Maer toen Venus, de blancke Godin, met geschencken uit de640 641 wolcken, haren zoon genaeckte, en heimelijck van verre, by den641 642 koelen stroom, in een boghtigh dal vernam, bejegendeze hem642 643 minnelijck, en sprack: mijn zoon, zie hier breng ick u de beloofde+ 644 wapens, die mijn man zoo kunstrijck heeft volwrocht, op dat ghy 645 nu niet zoudt schroomen verwaende Laurentijnen, of den straffen645 646 Turnus in den strijt uit te daegen. Zoo sprack de Cythereesche646-47 647 Godin, omhelsde haren zoon, en leide de flickerende wapens 648 onder een eicke, tegens hem over. Hy vermaeckt met die gaven648 649 en treffelijcke vereeringe der Godinne, kan zich niet zadt zien,649 650 slaet zijn oogen over elck stuck in 't byzonder, verwondert zich,+ 651 en keert met zijne handen en armen om en wederom den vier-651-52 652 brakenden helm, met zijnen vervaerlijcken kam, het bloedige652 653 zwaert en koperen borstharnas, een blaeuwe wolcke gelijck, waer653 654 in de zon met hare gloeiende stralen van verre speelt en flickert. 655 Daer na bezichtight hy de laerzen, luchtigh met gout en zilver655 656 overtrocken; en speer en beuckelaer, met onuitsprekelijcke kunst656 657 doorvlochten. De Viergodt schrander op profecyen, en niet on-657

 
d'Aertswichlaer Tarchon sloeg het leger by dees stê:
 
En van den hoogen top des heuvels kon men ree
905
De keurebenden zien, die met de Troische braven905
 
Heel wijt en breet rondom door 't open velt quam draven.
 
De vorst Eneas, met al wat in 't harnas bloeit,907
 
Begeeft zich derwaert aen, en, van den toght vermoeit,
 
Verquickt zich hier, en voêrt het paert by dees bosschaedje.
910
Maer toen nu Venus, blanck van verf, met haer schenckaedje
 
Uit eene wolck genaeckte, en nederzweven quam,
 
Daer zy den zoon alleen in 't boghtigh dal vernam,
 
By dezen koelen stroom, ontmoetze hem met minne,913
 
En zeght: mijn zoon, zie hier de wapens der Godinne,
915
Uw moeder, door belofte aen dit geschenck verknocht,915
 
Zoo kunstrijck en zoo schoon van haer' gemael volwrocht,
 
Op datge niet ontziet verwaende Laurentynen,
 
Of strengen Turnus, een' aenhitser van den zijnen,918
 
Te daegen in den slagh. zoo spreeckt tot haeren zoon
920
De Cypersche Godin, gedaelt uit 's hemels troon,920
 
Omhelst hem minzaem, leght in schaduwe van lover
 
En eicke blaên geweer en schilt hier tegens over
 
Eneas, die vermaeckt met dezen grooten schat,
 
Zich aen dit godtsgeschenck niet moê kan zien noch zadt.
925
Hy weit zijne oogen vast in stuck voor stuck byzonder,925
 
Keert om en wederom elck hemelsch werck en wonder,926
 
Den helm, die vier braeckt, en afgrijslijck is van kam,
 
Het dootelijcke zwaert, de gloênde vlam by vlam928
 
Van 't kopren harrenas, een wolck gelijck, die blickert,
930
Waerin de zon van verr' met gloet van straelen flickert.
 
Hierna bespiegelt hy de laerzen, met fijn gout931
 
En zilver overkleet, de speer, dat spitse hout,
 
Den beucklaer, zoo vol kunst doorvlochten als 't kan lyen.933
 
De Viergodt, schrander op verborge wichleryen,934
tekstkritische noten

658 kundigh in toekomende zaecken, wrocht daer in d'Italiaensche 659 geschiedenissen, en Roomsche zegestaetsien: men zagh daer al659 660 't geslacht des toekomenden stams, van Askaen af, en d'oorlogen,660660-61 661 d'een na d'ander gevoert. Hy wrocht'er, hoe een wolvin, zwanger661-62 662 by Mars, in het groene hol gelagh: de tweelingen hingen en 663 speelden aen hare borsten, en zogen de moeder, zonder schroom-663 664 te: zij, haren hals reckende en ombuigende, streelde nu het een, 665 dan het ander, en lickte en bootste de leden met de tonge: niet665 666 verre van hier tekende hy Rome, en de Sabijnsche maeghden,666 667 onbeschoftelijck in 't gestoelte des schouwburghs geschaeckt;667 668 terwijl men de groote schouwspelen speelde; en den nieuwen668 669 krijgh, gesproten tusschen de Romainen, den ouden Tatius, en669 670 het gestrenge Kurien: daer na hoe de zelve gewapende Koningen670 671 onderling het gevecht staeckten, en voor Jupijns altaer, met offer- 672 schalen in de hant, het verbont door het slaghten van een zeuge672 673 bevestighden: niet verre van hier wert Metius met vier paerden673 674 van een getrocken (maer ghy Albaener zoudt uw woort gestaen674-75 675 hebben) Tullus sleepte 't ingewant des logenachtigen mans door675 676 het bosch; en de hagedorens dropen van bloet, dat hem ontliep. 677 Porsenne beval den uitgedreven Tarquijn wederom in te halen,677677-82

935
En niet onkundigh van den tijt, die volgen zal,
 
Had hier al 't Italjaensch toekomende geval,936
 
De zegestaetsien van Rome oock in gedreven.
 
Men zagh 'er al 't geslacht, en d'afkomst, en de neven,938
 
Te spruiten uit Askaen, en wat die telgen roert,939
940
En d'oorelogen, d'een na d'ander uitgevoert.
 
Hy wrocht'er een wolvin, die, by den Krijghsgodt zwanger,
 
In 't groene hol gelagh. de tweelingen, hoe langer
 
Hoe kloecker, hingen beide en speelden aen haer borst,
 
En zogen moeders speen vrymoedigh voor den dorst.
945
Zy reckt en buight den hals by beurte naer die teêren,
 
Om overal hun leên te licken, te bootseeren
 
Met haere gladde tong. hy tekende hierby
 
De stadt van Rome, en hoe haer jonge burgery
 
Sabynsche maeghden schaeckte, al t'onbeschoft in 't woelen
950
Des schouburghs, onder 't spel en levendigh krioelen.949-50
 
Men ziet den nieuwen krijgh, die tusschen den Romain
 
En ouden Tatius, en Kurien, noch klein
 
Van middelen, ontstack: hoe, na verloop van zaecken,952-53
 
Die koningen hierna 't gevecht in 't harnas staecken,
955
En voor Jupijns altaer, met kelcken in de hant,
 
Door 't slaghten van een zeugh, bezeeglen 't vreverbant:
 
En Metius, niet wijt van hier, wort, om 't veraerden
 
Van trouwe, op 't velt van een getrocken met vier paerden.957-58
 
[Maer gy Albaener deed uw woorden best gestant.]959
960
De straffe Tullus sleept het eerloos ingewant960
 
Des logenaers door 't bosch. de hagedorens dropen
 
Van beecken bloets, dat uit zijne aderen quam loopen.
 
Porsén benaeut de Stadt met alle zijne maght,
 
Gebietze streng Tarquyn, voor 's hants met al 't geslacht964
tekstkritische noten

678 en benaeude de stadt met een machtigh belegh: d'Eneadijnen678-81 679 streefden voor den vrydom tegens yzere spietsen en zwaerden 680 aen: ghy ziet hem van gramschap tieren, en dreigen, om Kokles, 681 die de brugh durf afbreecken; en om Klelie, die hare banden 682 los ruckende, over den stroom zwemt. Boven in den schilt stont 683 Manlius, wachter van den Tarpeeschen burgh, beschermde den683 684 tempel, en hielt het hooge Kapitool in; en het nieuwe hof van684684-85 685 Romulus was slechts met riet en stroo gedeckt. De zilvere gans, 686 hier in de vergulde galeryen hene en weder vliegende, quaeckte686 687 vast, dat de Gallen voor de poort waren: de Gallen door duis- 688 ternis en gunst des donckeren nachts beschermt, en door heggen688 689 en struicken heengeslopen, hielden den burgh in. Hun hair was689 690 zoo geel als gout, en hun goutgele baert begost uit te breken:690 691 hun gestreepte wapenrocken glinsterden: de goude keten hing691 692 om den sneeuwitten hals: elck drilde met zijne vuist een paer692-93 693 Alpische schichten: zy beschutten de borst met lange schilden. 694 Hier na had hy 'er de huppelende Salien, en naeckte Luperkalen694 695 op gedreven, en offerbonetten van fijne schapewol, en rondassen695-96 696 uit den hemel gevallen. De kuische joffers in zachte rosbaren,696 697 geleidden het Heilighdom door de stadt. Verre van hier stelde697

965
Uit zijnen stoel gejaeght, met eere weêr t'ontfangen.
 
Eneas afkomst streeft met blyschap en verlangen
 
Naer d'eerelijckste doot, voor haeren vryen staet,966-67
 
Door speer, en zwaert, en vreest noch vyant, noch soldaet.
 
Gy ziet hoe hy haer dreight, van toorne en gal ontsteecken969
970
Om Kokles, die de brugh van achter af laet breecken;
 
En oock om Kleli, die, van boey noch stael beklemt,
 
Nu los en onbeschroomt den Tyber over zwemt.
 
In top van dezen schilt staet Manlius, de wachter
 
Van zijn' Tarpeeschen burgh, en keert den godtsverachter974
975
Uit d'eerste kercke, en houdt het hooge Kapitool,975
 
En 't hof van Romulus, dat, eerst gebout, noch school976
 
In rieten dack, en stroo. hier schijnt de gans in lyen
 
Die met haer zilvre pen, door gulde gaeleryen
 
Vast heene en weder vlieght, en quaeckt al brant, en moort,979
980
En schreeut, dewijl de Gal alreede is voor de poort.
 
De Gal, verdadight door de gunst en duisternissen,981
 
En schaduwen ter sluick geboort door braem, en klissen,982
 
En haegh, en struick, had nu den burgh in, trots en stout.
 
Zijn haerlock en zijn haer was blont en geel, als gout.
985
De blonde baert brack uit. de wapenrocken bloncken
 
Van purpre streepen, en de goude ketens proncken
 
Om hunnen blancken hals. elck drilt met zijne hant
 
Twee berreghschichten. zy beschutten in dien stant988
 
De borst en boezem fors met hunne lange schilden.
990
Hy dreef hierna in 't werck de priesterlijcke gilden990
 
Van Mars, de Saliën, den naeckten Luperkael,
 
De schaepewolle muts, des offraers tempelprael,992
 
En schilden en rondas, die uit den hemel vielen.
 
De rosbaer, prat gelaên met joffren, kuische zielen,994
995
Geleit het heilighdom eerbiedigh door de Stadt.
tekstkritische noten

698 hy oock Plutoos helsch Rijck, en hooge poorten, en de straf der698 699 schelmeryen, en u, o Katilyne, die noch aen d'overhellende klip699 700 hangt, en voor de grimmassen der Razernyen schrickt; oock700 701 d'afgezonderde godtvruchtigen, en Kato, die hun wetten voor-701 702 schrijft. Onder deze afbeeldingen gingk het gouden beelt der702-703 703 wijtstreckende en verbolge zee voort: de blaeuwe golven zagen 704 wit van schuim; en dolfijns van klaer zilver veeghden met hunne704 705 staerten door het water hene, en sneden de baren in eenen kringk.705 706 Midden in zagh men de vloten met koper beslagen, en den Ak-706-707 707 tiaschen zeestrijt: ghy zoudt den ganschen Leukates van een707-708 708 volslagen gevecht zien barnen, en gout in de dijningen schitteren. 709 Aen dezen kant staet Augustus Cesar (wiens vrolijck hooft ter709 710 wederzijde van vier en vlam straelt, en op de kruin het vaderlijcke710 711 gesterrente voert) op het hooge achterkasteel, met zijne Huis-711 712 goden, en groote Goden, en de Vaderen, en het volck, en voert712 713 d'Italianen in den zeestrijt aen. Aen gene zijde staet de trotse 714 Agrippe, wiens hair met een kroon van galioenen, een trots714714-15 715 oorlooghsmerck, glinstert, terwijl winden en Goden hem begun- 716 stigen. Aen den anderen kant, met zijn onroomsche maght, en716 717 velerhande wapenen, komt Antoni, de triomfeerder, van d'Oos-717 718 tersche volcken, en het roode meir aenzetten, en sleept met zich 719 Egypten, de maght van Oosten, de Baktren, het uiterste van zijn719

 
De kunst heeft, wijt van hier, oock Plutoos rijck gevat,996
 
De hel, en hooge poort, en straf der schelmeryen,
 
En u, ô Katilijn, die voor de Razernyen
 
En haer grimmassen yst, daer elcken oogenblick999
1000
De steenrots overhelt, en u verplet van schrick:
 
Oock d'afgezonderden, godtvruchtigh by hun leven,
 
En Kato, die hun wet en wijs heeft voorgeschreven.1002
 
Het gouden beelt der wilde en overwijde zee
 
Hielt in dien ommegangk der beelden zijne stê.
1005
De blaeuwe golf zagh wit van schuim, waer 't zeil quam vaeren.
 
De zilvren dolfijn vaeght met zijnen staert de baren,1006
 
En snijtze in eenen kringk. de vlooten, met beslagh
 
Van koper, quamen snel in 't midden voor den dagh,
 
Om t'Aktium te slaen. gy zoudt geheel Leukaten1009
1010
In dien volslagen strijt, en teffens uitgelaeten,1010
 
Zien barrenen, het gout zien schittren in den vloet.
 
Gy ziet, aen dezen kant, heel blijde en wel gemoedt,
 
Augustus Cesar, om zijn hooft met vlamme en straelen
 
En vaderlijck gestarnte op zijne kruin staen praelen,
1015
In top van 't zeekasteel, met Huisgoôn, groote Goôn,
 
De vadren, en het volck. hy voert, als uit den troon,1016
 
Alle Italjaenen aen ten zeestrijt op de baren.
 
Aen geene zijde staet de trotse Agrip, wiens haeren
 
Een scheepskroon voeren, tot een merck van oorloghsprael,1019
1020
Terwijl hem weêr en wint en Godtheên altemael
 
Begunstigen. men ziet aen d'andre zy genaecken
 
d'Onroomsche maght, en met verscheide wapens blaecken1022
 
Antoni, die in 't oost doorluchtigh triomfeert,
 
En van de roode zee zeeghaftigh wederkeert,
1025
Egypten met zich sleept, de maght der morgenlanden,
 
De Baktren, 't uiterste van zijn gebiet en stranden:

720 gebiet; en d'Egyptische beddegenoot, zijne schantvleck, volght720 721 hem achter aen. Zy streven gelijckerhant toe, en de gansche721 722 vlackte, tusschen het aenperssen der riemen benepen, schuimt722 723 voor d'aenbruizende snuiten. Zy steken diep in zee: ghy zoudt723723-24 724 meenen, dat afgespoelde Cykladen in zee zwommen, of steile 725 bergen tegens bergen aenrenden: met zoo groot een gevaert725 726 zetten de mannen de schepen, met galeryen en wachttorens op-726 727 gebouwt, op elckandere aen. Men worpt 'er vierwerck van hennep,727 728 en het hagelt 'er vlugge yzere punten: de zeeackers worden root728 729 van verschen moort. De Koningin midden onder de vloot, schent729 730 de troepen met haer Egyptisch rinckeltuigh aen, en ziet noch het730 731 paer slangen achter haren rugh niet: allerhande slagh van ge-731 732 droghten, haere Goden, en Anubis, de wachthont, voeren het732 733 geweer tegens Neptuin, Venus, en Minerve: Mars hier in ge-733 734 wrocht, raest met zijn zwaert midden in 't gevecht, met de wreede734 735 Vloecken in de lucht: en de Tweedraght met den gescheurden735 736 sluier vermaeckt, gaet haren gangk: Bellone volght haer met de736 737 bloedige geessel. D'Aktische Apollo dit van boven aenschou-737 738 wende, spande zijnen boogh: geheel Egypten en Indien, alle 739 d'Arabiers, alle de Sabeeschen hierom verschrickt, keerden te739 740 rugge. De Koningin zelf scheen recht voor wint door te gaen,740 741 vierde de schooten, en liet alle zeilen vol staen. De Viergodt had

 
En d'echtgenoote van Egypte, dat schandael,1027
 
Volght hem van achter na. zy streven altemael
 
Eendraghtigh toe. al 't vlack, gedeckt met oorloghsschepen,1029
1030
En tusschen perssen van hun riemen fel genepen,
 
Komt bruisschen voor den boegh met zijn opkrullend schuim.
 
Zy steecken diep in zee. het schijnt dat op het ruim
 
Der zee eilanden, die van hunne wortlen spoelen,1033
 
In 't water zwemmen, of de bergen t'zamen woelen,1034
1035
En rennen tegens een: met zulck een groot gevaert
 
Van schepen, door hun wacht en torentrans bewaert,1036
 
En heerlijck opgebout met pracht van gaeleryen,
 
Zet 't een op 't ander toe. men worpt aen alle zyen,
 
Daer 't yzer hagelt, werck en brandtuigh, boort aen boort,1039
1040
En d'ackers van de zee zien root van verschen moort.
 
De koningin, heel fier, in 't harte van de vloote,1041
 
Schent met haer rinckeltuigh van Memfis kleene en groote1042
 
En alle troepen aen, en merckt noch niet hoe vlugh1043
 
Twee slangen kringkelen van achter op haer' rug.
1045
Haer goden, allerley wanschapene gedroghten,
 
En hont Anubis boôn de tanden, en bevochten
 
Neptuin, en Venus, en Minerve met gewelt.
 
Hier raest de vader Mars, gedreven in het velt
 
Des schilts met zijnen dolck. de wreede Vloecken steuren1049
1050
De lucht. de Tweedraght, zoo beholpen met het scheuren
 
Van haeren sluier, gaet haer' gangk, en streeftze voor.1050-51
 
Bellone volght met haer bebloede zweep op 't spoor.1052
 
Apol op Aktium, dit ziende van om hooge,
 
Zet endelijck zich schrap met opgespannen booge.1054
1055
Egypter, Indiaen, Arabers, en Sabeen
 
Verschricken voor zijn' pijl, en bieden vlughtgemeen1056
 
Hem daetelijck den rug. de koningin verlegen1057
 
Schijnt recht voor wint de zee te ruimen, en te veegen,
 
En viert de schooten, zet nu alle zeilen by.
1060
De Viergodt had haer by de doôn, aen d'eene zy,
tekstkritische noten

742 haer onder de dooden uitgebeelt met een bleeck aengezicht,742 743 alree naer de doot gezet; en hoe de wint uit Apulie waeiende,743 744 haer over het water voortholp. Maer tegens haer over verscheen744 745 het groote lichaem van den Nijl, die treurigh, al zijn gewaet745 746 ontvouwde, den boezem opende, en d'overwonne vloot in zijnen 747 schoot en stroom riep, om heur daer te bergen. Maer Cesar met747 748 een driedubbele zegestaetsi de vesten van Rome inrijdende,748 749 offerde aen d'Italiaensche Goden een onsterflijcke kerckbelofte749-50 750 in drie hondert overtreffelijcke kercken, de gansche stadt door: 751 de straeten krioelden van blijschap, en spel, en hantgeklap: in 752 alle tempelen, om alle altaren gingen de Joffers ten reye: d'offer-752 753 runders werden voor d'altaren ter aerde gevelt. Augustus op den 754 sneeuwitten drempel van den blancken Febus gezeten, nam754 755 kennis van der volcken schenckaedjen, en hingze aen de prachtige755 756 pylaren. D'overwonne volcken, zoo door spraeck, als draght en756 757 wapens onderscheiden, gaen voort op een lange ry. Hier maelde757 758 Mulciber het geslacht der Nomaden, en d'ongegorde Afrikanen;758 759 hier de Lelegen, en Karen, en Geloonsche schutters: d'Eufraet759 760 ging 'er nu met eenen zachter stroom, en de Morijnen, de veer-760 761 gelegensten aller volcken, en de Rijn met beide zijn hoornen, en761 762 d'ongetemde Daeck, en Araxes, t'ongestuimigh om zijn brugh762

 
Bestorven uitgebeelt, met dootsche en bleecke verven,
 
En met een aengezicht, alree gezet naer 't sterven,
 
En hoe de wint, die koel uit Apulye blaest,1063
 
Haer over 't water helpt. aen d'overzy hier naest
1065
Verscheen de Nylstroom, groot van lichaem, die 't aenschoude,
 
Weemoedigh zijn gewaet en boezem breet ontvoude,
 
En d'overwonne vloot te rug riep naer zijn' vloet,
 
Om haer te bergen: maer vorst Cesar, wel gemoedt,
 
Met een drydubble zege en staetsi dus de veste
1070
Van Rome inrydende, gaf danckbaer nu ten beste,1070
 
Door zijne kerckbelofte in eeuwigheit verknocht,1071
 
Aen d'Itaeljaensche Goôn zijne offers, hun gebroght
 
In drywerf honderden voortreffelijcke kercken,
 
Door al de gansche stadt; die viert van al haer wercken.1074
1075
De straet krioelt, van spel, en hantgeklap, en vreught
 
In alle tempelen. de joffers gaen verheught
 
Om elck altaer ten reie, en d'offerrunders worden
 
Geslagen voor 't altaer, naer d'oude en pleghtige orden.1078
 
August, in 't wit gewelf van blancken Febus, hoogh1079
1080
Gezeten op den troon, nam kennis met zijn oogh
 
Van 's volcks mildaedigheit, schenckaedjen van de schaeren,
 
En hingze voort ten toon aen prachtige pylaeren.
 
Verwonne volcken, zoo door spraeck als dragt van kleên,
 
En wapen, en blazoen, en tekens onderscheên,1084
1085
Recht voor dees staetsie op een lange ry verschijnen.1085
 
Hier maelde Mulciber den stam der Nomadynen,
 
En d'Afrikaners, niet gegort, en eene schaer
 
Geloonsche schutteren, de Lelege, en de Kaer.
 
Hier ging d'Eufraet nu zacht met zijne waterkolcken.
1090
Hier zagh men den Morijn, de veerste van die volcken,
 
En oock den Rijn, met bey zijn hoornen, en den Daeck,
 
Noch noit getemt, en voort Araxes, die, vol wraeck,1092
 
Uit ongestuimigheit ontzeght een brug te draegen.1093
 
Eneas ziet den schilt des Viergodts, rijck beslaegen
1095
Van veel historien, en moeders milde gaef1094-95
 
Met groot verwondren, en beholpen met dit braef1096
 
Afbeelden van zoo veele en onderscheide zaecken,
 
Die, hem noch onbewust, van langer hant genaecken,1098
 
Schiet met die wapenen 't naemhaftige bedrijf1099
1100
En d'avontuuren van zijn afkomste aen het lijf.
tekstkritische noten

763 te dragen. Eneas verwondert zich over den inhout van Vulkaens763 764 schilt, hem van zijne moeder geschoncken; en beholpen met764 765 d'afbeeldinge der zaecken, hem noch onbewust, schiet de naem-765765-66 766 haftigheit en het nootlot zijner nakomelingen aen.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs